|
2000
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi ikus genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe
|
adierazten
duen joera etikoak nabigatzera badaramala, nahiz eta hartu lukeen portuaren ideiarik ez duen, eta nabigatu egiten duela" Baina nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa duena egiten du, nabigatu, horretarako sortua balitz bezala.
|
|
|
boterea, iraultza, lengoaia, zapalketa... baina honetan aurrekoetan baino osatuago eta sendoago azaltzen omen da Sarrionandiaren pentsaera. Lopez Gasenik 1993an
|
adierazten
duenez, Marginalia, Ez gara gure baitakoak (1989) liburuari dagokion beste aurpegia da" gogoeta teorikoen alderdia." (Egan, 1993)
|
|
|
Gerardo Markuletaren ustez, liburua poeta baten egunkaritik harturiko harribitxien antologia modura antolaturik dago: irakurketen harira, gogoeta zabalago baten barnean edota egunerokotasunaren lokatzen artean sortutako txinparta bat batekoak jaso, arnas poetikoaren iragazitik pasa eta bere hizketa poetikoaren fineziaz
|
adierazi
.
|
|
|
Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez zuela ikusirik, bere habiara itzulia dela. Gerardo Markuletaren ustez, ordea, izenburuaren jatorria hori bada ere, izenburuan esaldiak beste esanahi bat hartzen du, hitz jolasa eginez, erbesteratuen paradoxa
|
adieraziz
, han egonik ere hemen daudela nolabait.
|
|
|
Eguberri amarauna poemak egitura zatikatua du, 43 zatitan banaturik dago eta 305 lerro ditu. Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden
|
adierazten
digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten. Kandela kolektiboak (Euskal Letren dantza 1983, Hordago 1983) dioenez," poema laburrak ditugu normalean, labur eta zuzenak, koplak bezain motzak gehienak baino askoz ere garratzagoak.
|
|
|
Kartzelan zegoela idatziriko Ni ez naiz hemengoa liburuak
|
adierazten
duen poetikaren pitzadura ematen du aditzera kartzelatik ihesi egin ondorengo poema honek. Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan:
|
|
|
Eta izan ere, iraganaren, orainaren eta geroaren ardatz kronologikoak ez dira kontzeptu exkluienteak beretzat, eta ideia hori aditzera ematera dator liburuaren egitura. Kirmen Uribek Insula adizkarian" Asalto a los cielos" izeneko artikuluan egoki
|
adierazi
zuen moduan, historiaren kronologia eta progresoaren kontzeptuak ez ditu aintzakotzat hartzen, T.S. Eliot ek bezala," Orainaldia eta iragana biak daude etorkizunean bildurik beharbada, eta etorkizuna berriz iraganean zegoen jadanik."
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin eman zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan
|
adierazitako
irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
Bestalde, saioei berei dagokienez, gehienak idazle edo filosofo ezagunen aipamenen bat abiapuntutzat hartu eta bere argudioak eta ondorioak
|
adierazten
ditu segidan. Literatur piezei dagokienez, berriz, hiru aipatzen ditu Joxerra Gartziak beste guztien gainetik" Euria esan eta euria erortzea" (191 or.)," Ziutateko enparantzak" (201 or.) eta" Laberintoa habitatu" (206 or).
|
|
|
Lehenengo narraziotik hasita, deskribapenak betetzen ditu liburuaren orri gehienak, narrazio osoak. Kontaketa da nagusi, nola
|
adierazi
, egoera bat azaltzea, adieraztea." (88 or.)
|
|
|
Lehenengo narraziotik hasita, deskribapenak betetzen ditu liburuaren orri gehienak, narrazio osoak. Kontaketa da nagusi, nola adierazi, egoera bat azaltzea,
|
adieraztea
." (88 or.)
|
|
|
Joseba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan
|
adierazi
bezala," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu edo inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko beste zenbait poeta handiren iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: " Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan.
|
|
|
2 Matizazioa joskera mailan nabari da: esaldi nagusi batean
|
adierazirikoa
matizatzera dator sarritan hurrengo lerroko bigarren esaldi bat.
|
|
|
Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra. Ondorioz, heriotz horrek gure bizitzan duen pisua
|
adierazteko
etengabeak dira leit-motiv hau gogora ekarriko diguten elementuak: gaua, iluntasuna, kolore beltza...
|
|
|
Honela, belaunaldi ezberdinen joan etorriak denboraren sinbologia izango lirateke. Aitzitik, denborak aurrera egin arren, belaunaldi berrien bizitzak funtsean aurrekoen ildotik jarraitzen duela
|
adierazi
nahi duela dirudi. Hots, sentimenduen, beldurren, zalantzen, ilusioen,... betierekotasuna adieraziz.
|
|
|
Aitzitik, denborak aurrera egin arren, belaunaldi berrien bizitzak funtsean aurrekoen ildotik jarraitzen duela adierazi nahi duela dirudi. Hots, sentimenduen, beldurren, zalantzen, ilusioen,... betierekotasuna
|
adieraziz
. Izan ere, gizaki guztiok dugu geure bizitza josteko zeregina.
|
|
|
Bestalde, jostorratza eta hariak ere sexu harremanak sinbologizatzen dituzte: batzuetan, lotura hau iradoki besterik ez du egingo, eta beste batzuetan, zuzenean
|
adieraziko
du sexua eta jostearen arteko identifikazioa. Soinekoak, bestalde, gizartearen baloreak eta canonak irudikatuko lituzke:
|
|
|
Ondorioz, norbera litzateke bere bizitza josteko jostunik egokiena, eta bere bizitzaren oihala josteko ahalmena izango lukeen bakarra, jostearekin batera desjostearen beharra aldarrikatuz. Gorago
|
adierazi
bezala, josteko aholkuak bizitzeko aholku gisara uler daitezke.
|
|
|
Bi eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez
|
adierazten
dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
Lehenago
|
adierazi
dugun legez, Bilbo Handian kokatu ditu eleberri honen gertaerak. Las Corteseko auzoan, zehazki.
|
|
|
Honela, barne fokalizazio iraunkorra hautsi eta fokalizazio aldakorrari bidea irekitzen dio. Antza denez, amaierako fokalizazio aldaketa hau egin ahal izateko aukeratu du egileak hirugarren pertsonako kontalari orojakilea, eta ez sentimenduak
|
adierazteko
ohikoagoa den lehen pertsona.
|
|
|
Gainera, Ni naizen hori eleberrian pertsonaien garapena zehazki irudikatzen du, bilakaera nabarmena izanik. Bigarren eleberri honetan, ostera, sentimenduak
|
adierazi arren
, ez dugu aldaketarik antzematen amaren izakeran.
|
|
|
Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena, jakin mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik
|
adierazten
zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea. Hori lortzeko" hainbat gairi buruzko aipamen eta hausnarketak ere, Saint John Perse nobel saridun poeta frantsesaren aipuekin eta Jaun Notarioaren ikuspuntu existentzialista ezezkorrarekin nahastuta" darabiltza.
|
|
|
Hau da, bidaia bikoitza islatzen da: batetik, bidaia fisikoa, W.ra (Viena omen dena
|
adierazteko
erabilia); bestetik, barne bidaia, ilusioaren bilaketa. Honela mintzatu zen Felipe Juaristi gai honen inguruan:
|
|
|
Bestalde, narratzaile honek batzuetan fokalizazioa erabiltzen du beste pertsonaien gogoeten berri emateko. Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak
|
adierazi
ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo pertsonan diharduen kontalaria. Izan ere, lehengo pertsonako narratzaile baten bidez hirugarren pertsonako narratzailearekin baino gehiago murrizten baita esparrua.
|
|
|
Beste alde batetik, idazleak narrazioa urtaroka antolatuz, eta hauetan egunak eta orduak bereiziz, jarraikortasuna xehetasun handiz
|
adieraztea
lortuko du. Izendapen hauen bidez, liburuaren hasieran azpimarratzen duen ideiari erreferentzia egiten dio:
|
|
|
Estiloari dagokionez, Egunkariako beste iruzkingile honek
|
adierazitakoaren
iritzi berekoak gara gu ere:
|
|
|
Erzillaren aukerarekin alderatuz, idazle hauen helburuak bestelakoak zirela nabarmena da: Erzilla gogoeten bidez hizkuntza lantzeko aukeran lan egin du; Oñederrak, aldiz, gogoeten bidez sinesgarritasunez pertsonaia baten gogoetetara hurbildu, eta ezinegona
|
adierazi
nahi izan digu. Bi jomuga ezberdin, bi saio ezberdin.
|
|
|
Estiloari dagokionez, lehen bilduman erakutsi zuen hizkera bizi eta joria erabiliz jarraitzen du. Zabalak" Linazasororen prosa erraz eta jariakorra" dela
|
adierazi
zuen. (Egunkaria XI)
|
|
|
Liburuaren aurkezpenean gasteiztarrak
|
adierazi
zuenez, honako asmoa ere bazuen liburua idaztean:
|
|
|
Xede honekin, askotan gaueko harremanen berri ematen zaigu. Batzuetan gaueko behin behineko harreman hauen bidez, maitasuna eta desioen ezintasuna
|
adierazten
zaigu. Bestalde, gaueko giro honetan garrantzia berezia izango dute, bai itsasoak, bai marinel zaharrek.
|
|
|
Estiloari dagokionez, oso tonu subjektiboan idatziriko ipuinak dira. Nahi duena
|
adierazteko
estilo zuzena, hizkera lotsagabea, gordina erabiliz. " Idazkera laua da, hau da, gauzak modu errealean daude idatzita.
|
|
|
Elkarrizketa batean aipatu zuenez," ideiak
|
adierazi
baino, sugeritzen saiatu da, giroak sortzen" (Goikoetxea, Joxi: Argia 1372) Honela mintzatu zen idazlea:
|
|
|
Honen izenburuak erakusten duen bezala, ipuin hauetan guztietan bizitzaren pusketak erakusten zaizkigu. Pusketa hauek osagarriak direla esan genezake, guztiek bizitzaren ikuspegi bat
|
adierazten
baitute. Ipuin guztietan pertsonaia baten bizimodu arrunteko egoera arrunta aurkezten zaigu.
|
|
|
Era berean, umorea eta ironia darie Canoren hitzei. Idazleak berak elkarrizketa batean
|
adierazi
zuen bezala, idazlanetan askotan iristen den lekua absurdua da (Ubeda, Joxi: Egunkaria).
|
|
|
Idazlearen ustez, liburu osoan zehar uraren inguruko sinbologiak garrantzia handia baitu: " Ohartu nintzen uraren erreferentziak biziki inportantzia handia zuela denboraren sinbolizatzeko edo alferkeria edo soberakeria
|
adierazteko
." (Fourcade, Lutxi: Egunkaria)
|
|
|
Casablanca, Hamlet,... baina, filme askoren aipamenak egitean ere, hauek ere desitxuratuko ditu, kontrastearen bidez sentsazio ezberdinak iradokiz, eta gogoetara bultzatuz. Izan ere, batzuetan gauzak zuzenki
|
adierazteko
joera nabaria den arren, beste zenbaitetan iradoki besterik ez dira egiten. Bestalde, zentzugabekeriaren zantzuak han hemenka tartekatzen dira, askotan pertsonaiak errealitate eta fantasiaren mugetan murgilduz.
|
|
|
Azkenik, moralkeriarik eza." (Egunkaria III) Guk, ordea, ez dugu hain garbi ikusten barrurako bidaiak direnik, izan ere, eguneroko egoeren aurkezpenak baitira ipuin gehienak. Gainera, eguneroko egoera hauen unibertsaltasuna
|
adieraziz
edo, ez du denbora eta espazioa zehazten, Iturberen joerari jarraiki.
|
|
|
Hala ere, gure aburuz, ez ditu beti irudi iradokitzaileak erabiltzen,
|
adierazi
nahi duena hainbatetan zuzenean aipatzen du. Iturberen ipuinetan bezala, ipuinotan ere elkarrizketek garrantzia handia dute, narrazioari bizitasuna eransten baitiote.
|
|
|
(Egunkaria XII) Izan ere, batzuetan gizonezkoa fokotzat hartuz, eta honen istorioaren berri emanez, bigarren mailakoa den emakumezko pertsonaiaren istorioa bereganatzen dugu gizonezkoarenaren hurbiltasun berberaz. Felipe Juaristik honela
|
adierazi
zuen bere iritzia: " Xabier Montoiaren pertsonaiak ez zaizkit iruditzen amodio desamodio uhin kontrajarri gorren gainean nabigatzen, gaina hartzen eta azkenik hondoratzen.
|
|
|
Bestalde, Egunkariako iruzkingileak honela
|
adierazi
zituen Montoiaren narrazioen lorpenak:
|
|
|
Izan ere," Kontatzen zaizkigun amodio istorioak beltzak dira, obsesioz josiak, sexua modu patologikoan biziz eta beti ukitu erotikoekin tartekatuz. Grinak nabariak dira, baina inoiz ez espresuki, zuzenki
|
adieraziz
, zeharkako bideak erabiliz baizik, azpikojoa estilo bihurtuz, genero beltzean ohi den bezala." (Egunkaria VI)
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, ipuin gehienetan pertsonaiek lehen pertsonan hitz egiten digute. Gainera, pertsonaia hauek bere barne sentimenduetan murgilduko gaituzte, bere zalantzak, beldurrak, itxaropenak, desirak,...
|
adieraziz
.
|
|
|
Atoiuntzian itsasoa eta kostaldean kokatuko ditu ipuinok, portuko giroa gailenduz; Manhattan liburuan, aldiz, itsasotik hirira igaroko da, bertako gau giroa islatuz; eta azkenik, Laudanoa eta sutautsan, kostaldera itzularaziko gaitu, Erdi Aroari erreferentzia ugari eginez. Azken ipuin bilduma honetan ere lotura tematikoa nabaria da, aurreraxeago
|
adieraziko
dugun bezala. Ikusiko dugunez, hiru saio ezberdin dira, nahiz eta badiren errepikatzen diren elementuak ere.
|
|
|
besteak beste, Gaztelugatxe, Atxuri, Lekeitio, Deustu, Erandio, Portugalete, Santurtzi, Indautxu, Gernika,... aipatzen ditu (Eusko trenbideen aipamena ere egiten da). Kronotopoari dagokionez, espazioa zehazturik agertzen den arren, denbora ez da hain zehatz
|
adierazten
, nahiz eta garaiaren inguruko erreferentzia ugari egin: ELA, PNV, ETA, Franko, ertzainak,...
|
|
|
Antza denez, zenbait ipuinetan denboraren zatiketa bat egiten du, iraganak zoriona
|
adieraziz
, eta orainak, berriz, aurrerapena eta kaltea. Honela, denboraren iragaitearen garrantzia azpimarratzen da narrazio askotan horretarako iraganekoak kontatuz, batzuetan horiek orainaldiko egoerara ekarriz.
|
|
|
Azkenik, Laudanoa eta sutautsa bilduma izango dugu hizpide. Oraingoan, mundakarrak izenburuaren bidez, atseginaren bilaketa eta heriotzaren ezinbestea
|
adierazi
nahi ditu. Beraz, aipatu bezala itsas giroaz gain, gaiek ere kateatzen dituzte ipuinok.
|
|
|
Bertan, umorea eta ironia azpimarratzen ditu ezaugarri nagusitzat. Baina, amaiera aldera honakoa
|
adierazten
du:
|
|
|
Are gehiago, plano bakoitzean gainerako planoen hainbat elementuri erreferentzia egiten zaie, plano ezberdinen arteko lotura estutuz. Egunkariako iruzkingileak
|
adierazi
zuen bezala," Une orotan intentzio bikoitzeko eleberria dugu honako hau, kaleitxi batera helduak ginenean irteerarik bitxi eta harrigarrienak idorotzen dituena." (Egunkaria)
|
|
|
Aurretik aipaturiko boterearen harremanen gaineko erretratoa, idazleak ironia edo umorearen bidez egitea erabaki du. Honela
|
adierazi
zuen Alonsok bere jomuga: " Eleberriak bizi dugun egoeraz barre egiteko balio nahi izan du, eta beharbada, bigarren maila batean, inork horrekin gogoeta piska bat eginen balu askoz hobe, noski." (Larrion, Patxi:
|
|
|
Istorioaren iraupena ere zehazki
|
adierazten
da: 2004 urtean hasi eta 2008 urteko gogoetekin amaitzen da.
|
|
|
Juanjo Gabiñak elkarrizketa batean" estilo berri bat asmatu" duela
|
adierazi
zuen: " Askozaz errazagoa, ez hain barrokoa...
|
|
|
Honela, narrazioen ostean sentsazio mingotsa utziz. Markos Zapiainek
|
adierazi
zuen bezala," Otamendik demagogiarik gabe, gehiegikeria barregarririk gabe, orain eta hemen dugun mina eta zikina eman digu, hizlau doi, dotore eta ederraz." (Egunkaria III)
|
|
|
Grafikoki puntu gutxi eta koma asko ditu, pertsonaiaren oroimen erritmoaren arabera doa ipuina aurrera, atsedenik gabe, pertsonaiak oroimena arnasarekin batera bota nahiko balu bezala. Besteetan bezala, doinu hitsa da oraingoan ere, munduan esperantzarik ez dagoela
|
adierazten
digu pertsonaiak hasieratik bertatik. (Juaristi, Felipe:
|
|
|
Horretarako, istorioa 40ko hamarkadan girotu du. Idazleak berak elkarrizketa batean" bi frakasaturi buruzko istorio intimista bat zela"
|
adierazi
zuen. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean, Azken fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik dena galduta ez dagoela
|
adierazten
duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen duenez," bi arlo politikoa eta pertsonala elkarrengandik ezin aldendurik azaltzen zaizkigu."
|
|
|
Aitzitik, eleberri honetan aurrekoetan baino deskribapen gehiago tartekatuko ditu, garai hartako ohituren berri emateari berebiziko garrantzia eman baitio. Lutxo Egiak
|
adierazi
zuen bezala," Baleen berbaroa izugarri ondo girotutako eta euskara ederrez idatzitako eleberria da." (Deia)
|
|
|
Bi plano hauen gertaerak egoki tartekatzeko, liburuaren atalak ere bi zatitan banaturik daude, hauen hasieran zenbait autoreren zitak eskaintzen zaizkigularik. Honela, gerra garaiari dagozkion atalak zenbaki erromatarrez
|
adierazten
dira, eta bigarren planokoak, aldiz, italieraz emandako izendapenez. Goraxeago aipatu bezala, Axun izango da bere parte hartze eta oroitzapenen bidez, bi planoak uztartuko dituen pertsonaia.
|
|
|
Ikus daitezke, sarritan, deskribapen paregabeak, bai pertsonaiak bereizterakoan, hauen barne gatazkak
|
adierazterakoan
, bai natura deskribatzerakoan, bai zenbait ohitura, gorroto, amodio, eliztarren izakera. Hein batean, lehentasunez tratatzen ditu autoreak euskal ohitura, izakera, etxe, eta hiri errural baten alderdi on eta txarrak.(...)
|
|
|
" hurbil, Bizkaian daudelako biak; urrun, etengabeko aldakuntzek bien arteko zubi iragangaitza eraikiz joango delako." (Egan 48) Honela, herri bakoitzaren egoera zerbaiten adierazle litzateke: " Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna
|
adierazten
dituen nekazal herria. Urtuellaren ardatza, berriz, meatzean dago, industrializazioan eta baita ideia berrietan ere." (Egan 48) Antza denez, gertu dauden bi herri hauen arteko urruntasuna deskribatzeko asmoz, bi mundu erabat ezberdin deskribatu dizkigu.
|
|
|
Honela
|
adierazi
zuen idazleak bere helburua:
|
|
|
Beraz, ezbairik gabe, hiru egun horiek erabakiorrak izango dira zalantzak agertzeko. Bestalde, Leticia Grandesek
|
adierazi
bezala," seminarista kezkatzen duenaz jabetzen goazen neurrian, besteak kezkatzen dituzten arazoez ere ohartzen goaz." (Egan 49)
|
|
|
Nik sarea osatu eta sare horren baitan gauza asko iradoki baino ez ditut egiten, eta irakurleari lan bat eskatzen diot, memoriaren bitartez liburuan dauden zuloak bete ditzan. Jolasa dago." (Argia 1504) Hala ere, liburuaren interpretazioari buruzko bere iritzia honela
|
adierazi
zuen: " Julen Azkue zerbait izatekotan askatasuna maite duen pertsonaia da, eta eleberri hau zerbait izatekotan askatasunari buruzko erreflexioa da.
|
|
|
Honek guztiak Aranbarriren eleberria gogora dakarkigu: aitzitik, gure aburuz, testu zati ezberdinak lotzeko urratsak Canoren eleberrian argiago
|
adierazten
dira Aranbarrirenean baino; gainera, azken honetan indeterminazio guneak ugariagoak dira.
|
|
|
Haatik, gure aburuz, pertsonaien arteko lokarria bere buruak suntsipenera eramateko duten joera da. Bestalde, Pasaia Blues eleberriaz mintzatzean honela
|
adierazi
zuen egileak pertsonaiek eleberri honetan betetzen duten lekua:
|
|
|
Rotterdamen, zehazki. Canok elkarrizketa batean
|
adierazi
zuen bezala, bi arazo zituen istorio hau Euskal Herrian kokatzeko:
|
|
|
Rojok ere antzeko iritzia
|
adierazi
du: " Liburua digresioz josita dago, edozein gai dela eta.
|
|
|
Egunkarian egin zioten elkarrizketa horretan errealismo psikologikoa egin nahi izan duela ere
|
adierazi
zuen. (Berasaluze, Garikoitz:
|
|
|
Bestalde, narratzailea narratario estradiegetiko zehazgabe bati zuzentzen zaio, kontatu behar duena benetan gertaturiko istorio bat dela
|
adierazteko
.
|
|
|
Hain zuzen ere, atal bakoitzaren hasieran bertan kontatuko dena non kokatu behar den hasieratik zehazten digu, bidaia fisikoaren adierazgarri. Bidaia hauen bidez garai hartako euskaldunak irekiak zirela
|
adierazi
nahi izan du egileak: " Garai oso irekia izan zen.
|
|
|
" Garai oso irekia izan zen. Itsasoari beldurra galdu zitzaion." (Argia) Izan ere, honen hitzetan" Liburuaren bi ardatzek Erdi Aroa ez dela hain iluna eta euskaldunak ez garela itxiak
|
adierazten
dute." (Argia)
|
|
|
Esanen litzateke egileak apostua egin duela, han hemen, euskararen ahalbide espresiboak zenbait alorretan garatzeko. Ikustekoa da ahalegin horretan, adibidez, autoreak alde formal zenbait
|
adierazteko
azaldu duen abilezia. Garapen hori nabari, batez ere, sentsualismoaren alorrean.
|
|
|
Bestalde, lekuari buruzko aipamen gutxi egiten direla azpimarratu behar da. Javier Rojoren hitzek oso ongi
|
adierazten
dute adierazi nahi duguna:
|
|
|
Bestalde, lekuari buruzko aipamen gutxi egiten direla azpimarratu behar da. Javier Rojoren hitzek oso ongi adierazten dute
|
adierazi
nahi duguna:
|
|
|
Egileak berak aitortu zuenez, Dashiell Hammett, Raymond Chandler eta garaiko beste hainbat idazleren lanak irakurri izan ditu. Gainera, haien idazkerara hurbiltzen saiatu dela ere
|
adierazi
zuen, elkarrizketak ironiaz jantzi eta kaleko hizkera zainduz.
|
|
|
Gertakizunak nahasian badaude ere, kontaera bakoitzak linealki aurreratzen du. Dena den, narratzaileak ematen dizkigun denbora xehetasunak nahiko ilunak dira, gertakizun batzuetatik besteetara igarotzen den denboraldia ez digu garbi
|
adierazten
. (Egan 51)
|
|
|
Javier Rojok honela
|
adierazi
zuen eleberri honi buruz zuen iritzia:
|
|
|
. DIALOGIA: Honen bidez hiztunen arteko elkarrekintza
|
adierazi
nahi da: elkarrekintza honetan aniztasunak eta bestearen ahotsaren garrantzia onartzea beharrezko da.
|
|
|
Beraz, bai gaur eguneko literatura hobeto ulertu eta ezagutzeko, eta, bai aurrerantzean egin litezkeen lanen osagarri modura baliagarria izango delakoan, gai honi heltzea erabaki dugu: 90eko hamarkadako narratiba (lanaren edukia eta mugak zehatz
|
adierazten
dira datozen lerroetan). Honetan bakarrik gelditu gabe, interesgarria iruditu zaigu lan hauei buruz kritikak dioena biltzea, gaur eguneko literatur giroaren isla zehatzagoa lortuko dugulakoan.
|
|
|
2000 urtean burutu ziren Euskal Kritikagintzari buruzko I. Jardunaldietan, Mari Jose Olaziregik kritikoak gutxiesteko joera egon badagoela
|
adierazi
zuen. Beraz, gutxiespen honi aurre egiteko, kritikaren beharra azpimarratu zuen literatur sisteman honek ekoizpen eta harreraren (irakurlearen) artean bitartekari egiten duela adieraziz.
|
|
|
2000 urtean burutu ziren Euskal Kritikagintzari buruzko I. Jardunaldietan, Mari Jose Olaziregik kritikoak gutxiesteko joera egon badagoela adierazi zuen. Beraz, gutxiespen honi aurre egiteko, kritikaren beharra azpimarratu zuen literatur sisteman honek ekoizpen eta harreraren (irakurlearen) artean bitartekari egiten duela
|
adieraziz
. Hortaz, kritikoek liburuen harreran berebiziko garrantzia dute, eta gaur eguneko literaturaren egoera ulertzeko, funtsezkoa iruditu zaigu hauen lana aintzat hartzea.
|
|
2001
|
|
|
Baina fokalizazioaren aldetik deigarriagoa da iheslearen azken metroetan honi falta zaizkion segundo eta metroak esplizituki
|
adieraztea
. Hori horrela izanik, onartzen badugu ihesaren plano hau gehienbat narratzaile fokalizatzaile intradiegetiko batek aurkezten digula eta fokoak harrapatzen duen esparrua sumakaitza dela, nola jakin dezake narratzaile fokalizatzaileak hil baino lehen zenbat denbora gelditzen zaion?
|
|
|
Ihesaren planutik oroitzapenen planurako aldaketa, lotura gisara jokatzen duen elementu baten bidez egin da (giltza Michèle, odolaren beroa Manuel, bere heriotza hurbila aitaren heriotza) eta, bestalde, aldaketa hori esplizitoki aditz laguntzailearen denbora aldaketak
|
adierazten
du, orainalditik lehenaldira pasaz. Lehenaldiko pasarte hauetan fokalizazioa gehienetan intradiegetikoa da, eta fokalizatzen dena sumagarria edo sumagaitza izan daiteke.
|
|
|
Alde honetatik," helburu abertzalez" idazteak ez du, belaunaldi honen kasuan," literatura irakurterraza", euskal literatura irakurlearen euskara maila jasotzeko balio dezakeena
|
adierazi
nahi. Alderantziz, belaunaldi honen traiektorian, eta bereziki Saizarbitoriarenean, zerbait argi badago, garaiko Europako literatura berriekiko duten zaletasuna da.
|
|
|
Nouveau Roman-ek gutxi iraun bazuen ere, 1954 arteko epea Albères en ustez, nobelagintzaren kontzeptzio berri honek etekin izugarriak eman zituela esan behar. Merleau Ponty ren Fenomenologiaren ideiak bere eginez, gizakiok munduan" egote" hori
|
adierazi
nahiko du nobelak. Mundua ez da gauza egonkorra eta kanpotik defini dezakeguna.
|
|
|
Gauzak horrela, azterkizun dugun autorearengana itzuliz, esan daiteke, Saizarbitoriaren lehenengo bi nobeletan poetika berri honen oihartzunik topa daitekeela. Autoreak berak esplizitoki
|
adierazi
duenez:
|
|
|
9 Hemendik aurrera literatur kritikan errusiar formalistez geroztik onartua den" historia/ diskurtso" dikotomiaz baliatuko gara. Bi hitzetan
|
adierazteko
, testu narratiboek kontatzen dutenari (pertsonaia batzuek leku eta espazio batzuetan burutzen dituzten istorioak) HISTORIA deritzo.; eta eduki hori testuan azaleratzen den moduari (narratzaile mota desberdinak erabiliz, fokalizazioez baliatuz, denbora) maiztasun/ hurrenkera) desberdinekin,...) DISKURTSOA.
|
|
|
zenbakietara jotzea, zazpinaka kontatzea. Kant-en esanak gogoratuz, zenbakia aniztasunaren sinbolo da, aurkakoen sintesia
|
adierazten
duena, hau da, infinituarekin batzen gaituen lokarria.
|
|
|
Obsesio bihurtzen den ama horrek, bere hitzek, protagonista izutu egiten dute. Ama da determinazio guztien batura, eta nolanahi ere, hortik ihes egin nahiak hizkuntzaren mugetatik ihes egin nahia, deserosoa gertatzen zaion hizkuntza tautologiko horretatik ihes egin nahia
|
adierazten
du.
|
|
|
20 cf. Etiopia (1978) liburuan agertzen den harearen metaforarekin, proiektu modernoaren azken muga
|
adierazten
duen metaforarekin.
|
|
|
nobela gure ingurunea islatzen duen ispilua da, lehenengo eta behin. Nobelaren definizio hau beronek genero bezala izan zituen hastapenekin eta XIX.an zehar izan zuen garapenarekin bat badator ere, Ian Watt ek argiro
|
adierazi
duenez, nobelaren kontzeptzio berriak Descartesengandik Kantenganaino doan Filosofiaren eraginez, behaketa eta ingurunearen analisia bereganatu zituen.10
|
|
|
Guziarekin ere, nobelaren" forma" hizkuntzazkoa den heinean, nobela oro," ahots desberdinez osaturiko koru baten moduan", bizi duen garai sozio historikoaren eta aurreko testu literarioen oihartzunez betea dago. Terminologia bajtinianoa erabiliz, nobelaren polifoniaz edo dialogismoaz hitz egiten dugunean, nobela sortu den gizarte egiturak nobelaren beraren egitura formalarekin duen erlazioa
|
adierazi
nahi dugu.
|
|
|
Azken nobela honetako" ahots" eta hizkuntza erregistro aberastasuna izugarria da: afusilatuaren heriotzaren kontaketa sumariotik ateratako testuez, psikiatraren interpretazioez, garaiko egunkarietako aipuez,... eta hainbat testuz
|
adierazten
da. Azken batean, errealitatearen transkripzio hutsaz haraindi, idazlearen (irakurleon) memoria historikoan geratu diren gertakizunez hitz egiten zaigu.
|
|
|
Arrazoi horrengatik,, Daniel Zabalegirekin batera pertsonaia nagusia Iñaki Abaituak garaiak eskatzen zizkion konpromisoei egin zien aurre. Albertok" kide" batzuk kotxez eramateko eskatzen dion eszenan, Iñakiren ideologia hitzez hitz
|
adierazten
zaigu:
|
|
|
Gure irakurketa izan da aurreko lerrootan
|
adierazi
nahi izan duguna. Artikuluaren hasieran genioen moduan, nobela honen" trinkotasunak" gogoetarako bide ematen baitu.
|
|
|
Etendako kronologia hau bi plano narratibotan testuratzen da, eta izenburutik bertatik
|
adierazten
zaigun bikoiztasuna bi gerra desberdinen kontaketan gorpuzten da: Hanbre sagardotegiko jubilatuek Gerra Zibilaren inguruan behin eta berriro kontatzen dituzten pasadizoek eta protagonistaren" etxeko gerraren" eszena errepikatuek xehetasun berriak eransten dizkiote narrazioari.
|
|
|
(215) irakurtzen ditugula
|
adieraziz
. Hori gutxi balitz, Florarekin izandako eztabaida nagusiak" bere jakituria entziklopedikoaren aurrean" emaztearen nortasuna finkatu beharrak (35) eragindakoak zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
M. Kunderak zioen moduan, maitasuna ez da sexu desioan soilik nabarmentzen, norbaiten ondoan lo egiteko desioan ere bai, eta horregatik dago kondenatuta bikote hau asteetan bananduta lo egitera. Irtenbidea, nobelan
|
adierazten
denez, senarraren erabaki tragikoan egongo da eta berau iradokitzeko, misé en abime teknikaren adibide ditugun kontakizunez baliatzen da narratzailea. Funtzio iragarle hori lukete, hortaz, dominan aurkitutako ile biloa Gustave Doré ren (164) grabatua azaltzen den orrialdean gordetzeak edo Hanbreko jubilatuek infidelitatea konpontzeko (201) ematen dizkioten gomendioek.
|
|
|
Gaurkoan, Ramon Saizarbitoriaren nobelak ditugu hizpide, gutako irakurle askorengan betiko geratu diren obrak, hain zuzen. Saio honi jarri diogun izenburuan
|
adierazten
denez, mundua erromantizatzeko modu hori begiradan (lehenengo hiru nobeletan) eta oroimenean (azkenengo bietan) oinarritu da, eta hauexek izan dira, jarraian zehaztuko ditugun testu estrategiekin batera, poetika desberdinak testuratzeko egileak eskura izan dituen abiapuntuak. Has gaitezen, hortaz, azterkizun ditugun nobelek eragin dizkiguten irakurketak azaltzen, egileari eta bere garaiari buruzko hainbat datu eman ondoren.
|
|
|
R. Saizarbitoriak berak 1991n Iruñean egin zen VIII. Galeuzcan
|
adierazi
zuenez, bere belaunaldiak aurrekoen literatura berritzeko asmoarekin idatzi zuen. Besteren artean, R.
|