|
2000
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna
|
adieraztea
, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Iritsi, ostera, nekez eta lorrez iritsi zuten azkena zibilaren arloan. Halperin ek artoski
|
adierazi
dizkigu orduko ahaleginen nondik norakoak, eta horiek Kodearen edukian izan zuten eragina3 Zernahi gisaz ere, Frantziako Iraultzak ondu zuen hamalau urte luzez() halako zerrenda osotua, lege zibilen ikuspegitik aurreko legeria ezabatu eta arloz arlo bestelako legeen hariak bilbatu zituena. Aldikada horren azken bi urteotan() onetsitako hogeita hamasei lege bildu ziren, buruen buruenik, Kode Zibil berrira4.
|
|
|
Kontua, dena den, ez da agortzen horretan. Halperinen ustetan eta lehen
|
adierazi
legez, eskubide politikoen murrizketak zekarren eskubide zibilak gehitzea. Portalisek, aldiz, eskubide zibilak zabalagoak nahi ditu gizabanako bakoitzarentzat.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna
|
adieraztea
, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Esan ohi da, dibortzioaren alde, ezkontzan gozorik ezabatzen dela, horren hautsezintasuna
|
adierazten
denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta;...
|
|
|
Patrie, peuple, nation, cite, citoyen... eta abarrek esangura bestelakotsua hartzen dute giro horretan. Hala
|
adierazi
da behin eta berriro azken urte hauetan15.
|
|
|
ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin. " Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla
|
adierazterakoan
–", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean. Dakigunez, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak, denak ez esatearren, hil edo erbesteratu egin zituzten naziek.
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala
|
adierazten
dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin gertatu bezala, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere.
|
|
|
Teoria aldatzeko prozesuari Neurathek transformazioa deitzen zion. Berak
|
adierazi
zuen moduan, zientzia bateratuaren baitan transformazio lan garrantzitsuak daude. ‘Zuzena’ eta ‘ez zuzenaren’ definizioak, hemen proposatu denaren arabera, Vienako Zirkuluan gehienetan ‘esanahira’ eta ‘egiaztapenera’ jotzen duen onarturiko definizioa bertan behera uzten du.
|
|
|
1963ko" Intellectual Autobiography" [Autobiografia intelektuala] idazkian
|
adierazi
zuen legez, fenomenalismoa, materialismoa eta enparauak, zio pragmatikoek bultzaturiko hizkuntza hautaketak errepresentatzen dituzten hitz egiteko moduak besterik ez dira. Prefosta, bada, Aufbau aren jitea eta xedeak sistema fenomenalista bat baino pluralagoak ziren, eta hori izan behar da kontuan batik bat.
|
|
|
(Itxurazko) proposizio batek,(...) eduki faktikorik ez duenak, ezin du ezta ere inolako gertakaririk
|
adierazi
, ezta pentsagarria den gertakari bat ere; hau da, ez da proposizio bat, esanahirik ez duen soinu edo marra pilaketa hutsa baizik.56
|
|
|
Sasiproposizioak forma gramatikal zuzen bat imitatzen du, ez besterik. Eta analisi logikoa hain zuzen itxurakeria hori azaltzeko eta salatzeko dago, itxurakeriak ezer ez baitu
|
adierazten
. Sasiproposizio bat baieztatzea edo ukatzea zentzugabekeria hutsa litzateke.
|
|
|
Alde batetik, formalki egiazkoak ez liratekeelako eta, bestetik, esperientzian haiek egiaztatu edo errefusatzeko ezer ez zegoelako. Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat
|
adieraziko
lukete, baina beti sinesmen justifikagaitzen gainean. Hau hobe ulertzeko, har dezagun Carnapen ‘babiga’ hitzaren adibidea:
|
|
|
Beren burua hain lausoki
|
adierazten
duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan
|
adierazita
egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Filosofia ezagutzaren benetako adar moduan onartuz gero, metafisikatik bereizteko modu batean definitu behar dela onartzen dutenen artean, dotorea da metafisikoez poeta baztertuen mota bat bailiran mintzatzea. Bere adierazpenek hitzez hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo
|
adierazteko
(...). Eta balio gogoangarria izan dezaketela iradokitzen da, inspirazio moralaren bideak bezala, edo baita artelanak bezala ere.
|
|
|
Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko zer edo zer egiten da; edo Aupa!
|
adierazteko
egitearen antzeko zerbait. Honelako analogiak onartzen zituen Zirkuluak, baina etikari buruzko ideiak gehiago zabalduz, berentzat erraza zelako judizio etikoak ere arauak edo aginduzkoak bailiran behatzea, arauaren eta balio judizioaren artean soilik aurkezpen desberdintasuna baitago:
|
|
|
Berrespenaren eginkizuna ongi agertzeko erabili zituen hizkuntza eta sistemak artifizialegiak eta sinpleegiak ziren, hurrenez hurren, eta horrek, neurri batean, teorien eta zientziaren irudikapen mengel eta idealizatu baterantz hurbildu zuen Carnap. Aukeraturiko hizkuntzak errazegiak ziren, txiroak gauzak
|
adierazteko
, murriztuak eta agortuak zeuden. Bestaldetik, berrespena eta arrazoiketa induktiboa logika deduktiboaren baitan formalizatzeko ahaleginak oso zailak izan ziren.
|
|
|
Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez
|
adierazterakoan
, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen.
|
|
|
Lehenengo eta behin, zientzia termino horietaz beterik agertzen delako; ‘bero’, ‘indar’, ‘masa’ eta antzeko terminoak, berez, baldintza zehatz eta egokietan ematen diren gertakari, erregulartasun eta portaeren adierazpenak baitira. Termino hauek perpaus batzuen barne
|
adierazten
dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era jakin batean jokatzen dutela adierazten dute. Vienako Zirkuluaren ikusmoldeak, eta harrezkero ikusmolde estandarrak, ‘x objektua disolbagarria da’ bezalako enuntziatu bat ‘x uretan sartzen bada, orduan x disolbatuko da’ behaketazko enuntziatu batera murriztu zitekeela uste zuen.
|
|
|
Lehenengo eta behin, zientzia termino horietaz beterik agertzen delako; ‘bero’, ‘indar’, ‘masa’ eta antzeko terminoak, berez, baldintza zehatz eta egokietan ematen diren gertakari, erregulartasun eta portaeren adierazpenak baitira. Termino hauek perpaus batzuen barne adierazten dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era jakin batean jokatzen dutela
|
adierazten
dute. Vienako Zirkuluaren ikusmoldeak, eta harrezkero ikusmolde estandarrak, ‘x objektua disolbagarria da’ bezalako enuntziatu bat ‘x uretan sartzen bada, orduan x disolbatuko da’ behaketazko enuntziatu batera murriztu zitekeela uste zuen.
|
|
|
Eta horretarako asetze hutsak eta antzuak baztertu behar dira. Azkenik, ziurra eta egiazkoa dena ere nahi du
|
adierazi
‘positibok’, preseski zalantzatiaren aurka, dudatsuaren kontra. Filosofia positiboak —positibista, beste modu batera esanda— gizabanakoaren harmonia logikoa osotzen duela pentsatzen zuen Comtek; ziurra, ongi oinarritua eta zalantzen arerioa zenaren esparruan, ezagutzan batik bat, mugitzeko ikusmoldea.
|
|
|
Argi dagoenez, printzipio positibistak Francis Baconen (Novum Organum, 1620) eta enpirismoaren postulatuekin bat zetozen, errealismo positibista azken korronte horren aurka egon arren: orain sentimenak dira errealitatearekin zuzenean lotzen gaituztenak, naturaren legeak izanez lotura errealak
|
adierazten
dituztenak, eta ez Humeren ohiturak.
|
|
|
Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin
|
adierazten
denak zer esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan.
|
|
|
esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela
|
adierazten
zigun austriarrak. Baina hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi.
|
|
|
Onartzen zuten logika, gogoeta, pentsamendua, ikerkuntzaren alde bat direla —analitikoa—, baina ez bakarra. Pentsamendua munduarekin lotu nahi izan zuten hura nolabait ulertzeko, eta hori Wittgensteinek ez zuen argi
|
adierazi
. Hortik, bada, Vienako Zirkulukoen irrika enpiriaz eta egiaztagarritasunaz aritzerakoan.
|
|
|
Gauza biak" krimentzat" jotzen zituzten, Adolf Loos arkitekto vienarrak arteari buruz mintzatzerakoan esan bezala. Positibista logikoek, haatik, ez zuten ideia hura modu hain bortitzean
|
adierazi
, kide batzuk —Otto Neurath batik bat— gertu ibili arren.
|
|
|
Liburu honetan, Schlickek, hemen soilik aipatu egingo ditugun Vienako Zirkuluaren tesi batzuk aurreratu zituen dagoeneko —ikus 9 atala— Lehenengo eta behin, ezagutza eta esperientzia bereizten zituen argi eta garbi: ezagutza, bere izaera
|
adierazteko
beti kontzeptualizazio bat aurkitzen duen kalkulu prozedura da; esperientziak, berriz, bere izaera adierazteko ez dauka inolako kontzeptualizazioren menpe egon beharrik, esperientzia bizigarria baita soilik, ez besterik. Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere.
|
|
|
Liburu honetan, Schlickek, hemen soilik aipatu egingo ditugun Vienako Zirkuluaren tesi batzuk aurreratu zituen dagoeneko —ikus 9 atala— Lehenengo eta behin, ezagutza eta esperientzia bereizten zituen argi eta garbi: ezagutza, bere izaera adierazteko beti kontzeptualizazio bat aurkitzen duen kalkulu prozedura da; esperientziak, berriz, bere izaera
|
adierazteko
ez dauka inolako kontzeptualizazioren menpe egon beharrik, esperientzia bizigarria baita soilik, ez besterik. Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere.
|
|
|
Bereizketa honen funtsa hurrengoak dirudi argi eta garbi: balio judizio erlatibo bakoitza gertakari enuntziatu hutsa da, eta, beraz, balio judizio baten itxura osoa galtzeko modu batean
|
adieraz
daiteke. Beraz," Grandchesterrerako bide zuzena hau da" esan beharrean," Ahalik eta denbora gutxien Grandchesterrera ailegatu nahi izanez gero, jarraitu beharreko bide zuzena hau da" esan zatekeen modu berean;" Gizon hau korrikalari ona da" esaldiak soilik esan nahi du minutu jakin batzuetan milia jakin batzuk korritzen dituela, eta abar.
|
|
|
Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da. Te kikara batean galoi bat bota arren, te kikara batek hartzen duen ur neurria baino ez du hartuko te kikarak, eta era berean gure hitzek gertakariak baino ez dituzte
|
adierazten
. Esan dut gertakari eta proposizioei dagokienez balio erlatiboa baino ez dagoela, on eta txar erlatiboak bezalakoak, eta beste horrenbeste.
|
|
|
Baina —norbaitek esan dezake— bera oker ez bazebilen, bere erlijioarengatik guztiz ikuskera desberdinak
|
adierazten
dituen santu budista —edo beste bat— oker zebilen. Baina hauetako inor ez zegoen oker, batek teoriaren bat adieraztean izan ezik.
|
|
|
Baina —norbaitek esan dezake— bera oker ez bazebilen, bere erlijioarengatik guztiz ikuskera desberdinak adierazten dituen santu budista —edo beste bat— oker zebilen. Baina hauetako inor ez zegoen oker, batek teoriaren bat
|
adieraztean
izan ezik.
|
|
|
Baina magiak nahi bat dakarkio irudikapenari; nahi bat
|
adierazten
du.
|
|
|
Gaixotasun baten sendatze magikoan gaixotasunari gaixoa uzteko
|
adierazten
zaio.
|
|
|
Hori hau bezain erraza da: magia eta zientziaren arteko desberdintasuna
|
adieraz
dezakegu esanez zientzian aurrerapena dagoela, baina ez magian. Magiak ez du bere baitan aurreratzeko joerarik.
|
|
|
Nire ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko bidea besterik ez dute erakusten. Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak
|
adierazten
ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik. Hau adieraz dezakegu gauza batzuk deskribatuz, adibidez, zer jende motak hartzen duen parte jaialdian, bere portaera beste egoeratan, hots, bere izaera, zer joko motatan aritzen diren gainerantzean.
|
|
|
Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik. Hau
|
adieraz
dezakegu gauza batzuk deskribatuz, adibidez, zer jende motak hartzen duen parte jaialdian, bere portaera beste egoeratan, hots, bere izaera, zer joko motatan aritzen diren gainerantzean. Orduan ikusiko da alde lazgarria gizaki hauen izaeran datzala.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 365 orr.27 Horrek
|
adieraziko
luke hemen, funtsean, egia bat dagoela eta ez superstizio bat. (Egia esan, zientzialari ergelaren aurrean erraza da kontraesanaren espirituan erortzea.) Baina arazorik gabe gerta daiteke erabat depilatutako gorputzak geure buruarekiko begirunea galtzera eramatea.
|
|
|
6 Frazerrek hurrengoa dio: "(...) Halakoetan, garaileen gainean ezarritako eginbehar nekosoetarako arrazoia indarrez eraildakoen espiritu haserretuen beldurra dateke; sarri argi eta garbi
|
adierazten
da espiritu mendekuzaleen beldurrak eragina duela hiltzaileen jokabidean. Buruzagi sakratuen, ehorzleen, haurra egindako emakumeen, gerrara abiatutako gizonen eta abarren gainean ezarritako tabuen ondorio orokorra, pertsona tabutuok ohiko gizarte arruntetik at uztea da.
|
|
|
4.127: Perpaus aldagaiak adigai formala
|
adierazten
du, eta bere balioek adigai honen pean erortzen diren objektuak.
|
|
|
Horiek guztiek adigai formalak
|
adierazten
dituzte eta aldagaien bidez irudikatzen dira adigaizko idazkeran, ez funtzioren edo klaseren bidez (Fregek eta Russellek uste zutenez).
|
|
|
Filosofia ez da natur zientzietariko ezinik ere. (" Filosofia" hitzak natur zientzien gainetik edo azpitik dagoen zerbait
|
adierazi
behar du, baina ez haien albotik).
|
|
|
Etika, berriz, zerbait izatekotan, naturaz gaindikoa da. Te kikara batean litro bat bota arren, te kikara batek hartzen duen ur neurria baino ez du hartuko te kikarak eta era berean —Wittgensteinen aburuz— gure hitzek gertakariak baino ez dituzte
|
adierazten
.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola
|
adierazi
balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
2001
|
|
|
Literaturaren irakaskuntzaren helburu nagusia gaztearen heziketa morala da, hau da, bizitzarako baliagarriak izango zaizkion bizitza eta portaera ereduak eskaintzea. Horregatik, olerkariak kritika handiak jasotzen zituen baldin eta zuzentasun moralik gabe
|
adierazi
edota eredu moral desegokiak eskaintzen bazituen. Olerkaririk maitatu eta ezagunenak Hesiodo, Solon, Arkiloko eta fabulistika izan ziren.
|
|
|
Bere xedea ez da ezagutzaren osotasun zabalean bere lekutxoa lortzera mugatzen, gizartearen erreferentzi puntu izatera iritsi nahi baitu. Platonek olerkariaren asmo honen aurka egingo du bere ahuldade teorikoak agerian jarriz eta bere diskurtso formaren izaera
|
adieraziz
.
|
|
|
Olerkigintza filosofia baino gutxiago dela5
|
adierazteko
, hiru dira Platonek erabiltzen dituen argumentu nagusiak. Lehenik eta behin, jakintzari dagokionez, olerkaria ez da gai egiazkoak eta faltsuak diren baieztapenak bereizteko, ezta egiazko baieztapenak egiten dituenean berauek justifikatzeko ere.
|
|
|
bere filosofiaren ardatz garrantzitsuenak ahoz azaltzen zituela eta ardatz filosofiko horiek idatziz inoiz azalduko ez zituela erabaki zuela: " Ez da izan, eta ez da inoiz izango gai horiei buruzko nire lan idatzirik" 6 Platonek filosofia
|
adierazteko
bide gisa idazkerari susmo txarra hartzen zion, bere ustetan ikasleari informazio hutsa emateagatik ez zelako ikaslearen arima eraldatzeko gai; ez baitu azalpen anitzetarako lekua uzten, izan ere, liburu bat irakurtzerakoan irakurleak pasarte bat ulertzen ez badu, berrirakurtzerakoan aurretik idatzirikoa berriz irakurri egiten baitu, inolako aldakuntzarik aurkitu gabe; eta idazleak bere irakurleg... Platonek hobesten zuen ahozko irakaspenak, ordea, ez du eragozpen hauetako bat ere sufritzen.
|
|
|
Honela, Platonek bereizketa bat finkatzen du: alde batetik adierazlea legoke eta bestetik esanahia(
|
adierazitakoa
). Hain zuzen, bereizketa horren babesean hartzen du rapsodak garrantzi kultural gorena.
|
|
|
Eta zer da, Platonen ustez, ulertzea —esanahia ulertzea—?
|
Adierazten
den horren egiazkotasuna ala faltsutasuna erabakitzeko gaitasuna edukitzea, besterik ez. Beraz, Platonen ustez zerbaiten esanahia ulertzea adierazitakoa egiazkoa ala faltsua den jakitea da.
|
|
|
Adierazten den horren egiazkotasuna ala faltsutasuna erabakitzeko gaitasuna edukitzea, besterik ez. Beraz, Platonen ustez zerbaiten esanahia ulertzea
|
adierazitakoa
egiazkoa ala faltsua den jakitea da. Esanahia duena halabeharrez izango da egiazkoa ala faltsua, esanahiaren ikuspegi egibalioduna defendatuz.
|
|
|
Esanahia duena halabeharrez izango da egiazkoa ala faltsua, esanahiaren ikuspegi egibalioduna defendatuz. Eta ez dago interpretaziorik interpretatzen den hori egiazkoa ala faltsua den jakin gabe, kasu honetan, olerkariak
|
adierazitako
esanahiaren egiazkotasuna ala faltsutasuna bereizteko gaitasunik gabe. Beraz, interpretariaren lana ez da ulertzen ez den mezuaren argitze lana bakarrik.
|
|
|
Hala bada, razionaltasun oro bazterturik geratzen da eskema honetan eta hori da Platonek rapsoda eta olerkariei dien arbuioaren zergatia. Sokratesek pasarte argigarri honetan
|
adierazi
bezala:
|
|
|
Olerkigintza ez da ezagutza: olerkariak ez ditu
|
adierazten
dituen hitzen esanahiak ulertzen; rapsodak ere ez ditu olerkariaren bitartez jainkoak esandakoak ulertzen. Egoera honetan, zerk hartu luke olerkigintzaren lekua?
|
|
|
medikuntza, arrantza, gidaritza eta profetika. Era honetan Sokratesek lortzen du lonek arte ezberdin hauek jakinduria mota ezberdinak
|
adierazten
dituztela onartzea; eta, ondorioz, Homerok arte bakoitzari buruz hitz egiten duenean ongi ala gaizki ari den epaitzea arte horretan jakitun den bati dagokiola ere onartzea. lon arte horiei buruz esaten dituenak epaitzeko gai izango al litzateke. Berak baietz erantzuten dio Sokratesen galdera berri honi.
|
|
|
Sok. Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8 zer nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez
|
adierazteko
gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena. Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dago, zalantzak ditu eta ez daki zer berri gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik.
|
|
|
lon. Bai froga argia eman didazuna, Sokrates, eta ezer ezkutuan utzi gabe erantzungo dizut; izan ere, niri, pena
|
adierazten
duen zerbait abesten dudanean, begiak malkoz busti, eta zerbait ikaragarri edo beldurgarria denean, ileak beldurraren beldurrez tente jarri, eta bihotza saltoka hasten zait.
|
|
|
2 Panateneak: Atenearen ohorez egindako festa handia, Atenas hiriaren sorrera oroitarazi eta atenastarren batasun politikoa
|
adierazten
zuen. Urtean behin ospatzen ziren, nahiz eta lau urtero jokoek izaera garrantzitsuagoa hartzen zuten.
|
|
|
16 Euripides: Atenastar gizartearen barne dinamika, tentsio, borroka eta giza erlazioak hobekien
|
adierazten
dituen autorea da; bere hemeretzi drama gorde ditugu. Ideia eta eragin intelektual, artistiko eta filosofikoei ez die entzungor egiten, eta gizakien izaeran barneratzen saiatzen da, berarentzat garrantzitsuena grinak eta sentimendu primarioak adieraztea baita.
|
|
|
Atenastar gizartearen barne dinamika, tentsio, borroka eta giza erlazioak hobekien adierazten dituen autorea da; bere hemeretzi drama gorde ditugu. Ideia eta eragin intelektual, artistiko eta filosofikoei ez die entzungor egiten, eta gizakien izaeran barneratzen saiatzen da, berarentzat garrantzitsuena grinak eta sentimendu primarioak
|
adieraztea
baita.
|
|
|
Platonek edozein errealitatek —berdin dio zaborra, politika edo izaki bizidun baten antolamendu biologikoa den— beti bi alde dituela ikusten du: aldakorra den bat (bere kolorearen ñabardurak, bere pisu edo tamaina), eta beti egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer nor den
|
adierazi
eta gainerakoetatik ezberdintzea ahalbidetzen duena. Pertsona batek bestelako animalia askok duten pisu berdina izan dezake, baina ez du animalion kode genetikoarekin bat egiten.
|
|
|
Zail litzateke politika eta antropologia horiek bereiztea; eta honexegatik bietako edozein har dezakegu gure analisiaren abiapuntu gisa, bietako inor ez baita bestearentzako baldintza, eta bata abiapuntutzat hartuz ezinbestean bestearengana ailegatuko gara. Honela, nire analisiaren ordenak ez du oinarritze funtzio edo garrantzi lehentasunik
|
adierazten
.
|
|
|
Eta? Eskulturari gagozkiolarik, ezagutu al duzu Metionen seme Dedalo9, Panopeoren seme Epeio10, Samosko Teodoro11 eta gainerako eskultoreen arteko beste bakar bati buruz ondo zer egin duen zehazki
|
adierazten
dakienik, baina gainerako eskultoreen lanei buruz, zer esan jakin gabe, zalantzak izan eta lotan dagoenik, lon.
|
|
|
Sok. Nire ustez, txirularen, zitararen, zitararen laguntzaz abestearen edo rapsodikaren arteetan, ez duzu inoiz gizonik ezagutu Olinpo12 edo Tamio13, Orfeo14 edo Femio15 Itakako rapsodari buruz adierazpen zehatzak egiteko gai dena, baina Efesoko lonen gainean zer esan jakin gabe aurkitzen denik, eta lonek ondo zer deklamatzen duen eta zer gaizki guri
|
adierazten
ez dakienik. lon. Honi dagokionez ez dut zure aurka ezer esatekorik, Sokrates; baina, hala ere, beste honetaz jabetzen naiz, hots, Homerori buruz gizonek esandakoen artean nik esaten ditudala ederrenak, eta berari buruzko nire ideiak ugariak direla; eta denek baieztatzen dute Homerori buruz ondo hitz egiten dudala, baina gainerakoei buruz, ez.
|
|
|
Sok. Aztertzen ari naiz, lon, eta hori zer iruditzen zaidan
|
adieraztera
noakizu. Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa.
|
|
|
Edo mundua betaurreko koloredun batzuekin ikusiko genuke, eta horrela berbaitango gauzak genituzke ezagutu. Kanten zenbait adierazpenek antzeko ikuspegia
|
adieraziko
lukete; arrazoia ere badago, gainera, jakina baita garai aurrekritikoan Kantek horrelako zerbait pentsatzen zuela. Hala ere, horren aurka esan daiteke Kant ezin dela atzeraka begira egokiro ulertu.
|
|
|
Nolakotasunaren arabera errealitatea, ukapena eta mugapena ditugu. Baieztapen batean," S P da" esaten dugunean, ‘S’ edo subjektuaren errealitatea
|
adierazten
da. Aurkakoa egiten denean, noski, ukapena daukagu.
|
|
|
1 Aipatzekoa da errealitateak bi zentzu dituela, ‘Realitat’ eta ‘Wirklichkeit’ (edo ‘Dasein’), zerizana eta izatea. Zerizanak adigaiaren edukia
|
adierazten
duen bitartean, izatea ez da adigaien eremuko ezaugarri bat gehiago, baizik eta objektu baten posizio edo ezarpen absolutua adierazten du espazioan eta denboran. Kantek bere garai aurrekritikoan esan zuen jadanik" izatea ez dela predikatu erreal bat".
|
|
|
1 Aipatzekoa da errealitateak bi zentzu dituela, ‘Realitat’ eta ‘Wirklichkeit’ (edo ‘Dasein’), zerizana eta izatea. Zerizanak adigaiaren edukia adierazten duen bitartean, izatea ez da adigaien eremuko ezaugarri bat gehiago, baizik eta objektu baten posizio edo ezarpen absolutua
|
adierazten
du espazioan eta denboran. Kantek bere garai aurrekritikoan esan zuen jadanik" izatea ez dela predikatu erreal bat".
|
|
|
apriorizko sintesiaren printzipioak trikotomia bat barnebiltzen du, adigaia baldintza gisa, baldintzatua, bigarrena lehenengotik eratortzea. Honek ez du esan nahi hirugarren kategoria eratorpen soil bat denik, baizik eta autonomoa da, funtzio edo adimenaren ekintza berezi bat
|
adierazten
du. Hauxe da, hain zuzen, Hegelen dialektikaren jatorria.
|
|
|
Bestalde, ordea, judizio modu hauek eta ez beste batzuk zergatik ditugun galdetu ondoren ez du erantzunik aurkitzen (eta berdin espazioaz eta denboraz). Jarrera honek, bere filosofiaren ezintasuna baino gehiago, beste kategorizazioen aukera eta taula eguneratzeko ahalgarritasuna
|
adierazten
du. Beste kategoria batzuk onartzeak ez dio kalte handirik egiten Kanten sistemari, osatu egingo luke gehienez ere.
|
|
|
Gorputz bat jasotzean bere pisua sentitzen dudala esan dezaket, baina hori nire inpresio subjektibo soila da. Aitzitik, zera esaten badut," gorputza pisua da", orduan egia objektibo bat
|
adierazi
nahi dut. Horretarako, substantzia batek (gorputza) akzidente batekin (pisutasuna) duen harremana adierazten dut, eta ez hautemapen soil bat.
|
|
|
Aitzitik, zera esaten badut," gorputza pisua da", orduan egia objektibo bat adierazi nahi dut. Horretarako, substantzia batek (gorputza) akzidente batekin (pisutasuna) duen harremana
|
adierazten
dut, eta ez hautemapen soil bat. Hautemapenetako judizio subjektiboetatik adimenaren judizio objektiboetara doan bidea argitu behar da.
|
|
|
" Gatazka hauen borroka lekuak, bada, Metafisika izena du" (A VIII (E29)). Metafisika ezagutza ororen bilkura da, arrazoimen hutsak sistematikoki ordenatzen duen heinean; eta, beraz, oro har Filosofia
|
adierazi
nahi duela uler daiteke. Hau aspaldi batean zientzia ororen erregina omen zen, eta merezi zuen titulua gainera bere ikerketaren garrantzia dela eta, baina gaur bere izena aitatzeak mespretxua baino ez du sortzen.
|
|
|
Ezin da ezer errepresentatu eta, ondorioz, ezagutu, espaziorik gabe. Ezintasun hau ez da irudimenaren akats bat, alegia," ezin dut irudikatu Kazakhstango pertsona baten itxura" esaten denean
|
adierazten
den ezintasuna, baizik eta oinarrizkoagoa den ezintasuna da: " puntua ezin da errepresentatu hedadurarik gabe".
|
|
|
• Denboraren zati bakoitza denboraren barne egiten den mugapen bat dela esateak bere mugagabetasuna
|
adierazten
du. Beraz, osotasuna zatien aurretik dator.
|
|
|
Izadian kausen eta efektuen arteko kateak daude denboran erregela batzuen arabera, eta, beraz, kausa bakoitza efektua da era berean. Askatasunak, berriz, gauzen egoera berri bat
|
adierazten
du, eta, ondorioz, kate berri bat hasteko ahalmena barnebiltzen du. Beraz, kausen eta efektuen kate horretatik at geratuko litzateke, esperientziaren eremutik at. Askatasun transzendental hau gero etikan agertzen den askatasun praktikoaren oinarria da, eta lehenaren ukapenak bigarrenaren ezintasuna eragingo luke (sentsuetatik aske norbere burua determinatzeko ahalmena; baina hau ez da autua orain).
|
|
|
Hala ere, arrazoimenak ideia hauen atzetik jarraitzen badu, hauen alde praktikoagatik izango da, hau da, askatasunarekin zerikusia duen guztiagatik. Arlo praktikoan zuhurtasunaren erregelak ditugu batetik, gertatzen denari buruzko jarrera pragmatikoa, eta, bestetik, benetako askatasuna (arbitrium liberum), inperatiboak ezartzeko gai dena gertatu behar duena
|
adieraziz
, hau inoiz gertatzen ez bada ere. Eta beraz, praktikan kanon bat posible izango da:
|
|
|
Zer itxarotea sori zait? Galdera hau aldez teorikoa eta aldez praktikoa da; ez da eremu berri bat, baizik eta moraltasunaren errealizazio historikoa
|
adierazten
du. Zorion soila kontu pragmatikoa da, zuhurtziarekin du zerikusia; baina gainera egin behar nuena betetzen badut, zoriontsu izateko duin bihurtzen naiz.
|
|
|
14 Platon aipatzen du hitzaren aukeraketa legeztatzeko. Gainera, ideiek Platonengan duten zentzua aldarrikatzen du, funtsean praktikaren nagusigoa
|
adierazten
baitute. Giza askatasun handiena sustatuko duen konstituzioa ideia soil bat da, esan genezake, baina:
|
|
|
Bion arteko funtsezko urruntze hau, Kantek abiapuntutzat
|
adierazten
duen gizakiaren eta guk hartzen dugunaren artean dagoen desberdintasunetik sortzen da, nonbait. Kantek gizakitzat hartzen duen abiapuntua, era askotan behin eta berriz aipatzen duena, ‘izaki pentsalaria’ da:
|
|
|
Kantek, aldiz, hau dio: gizakiaren fakultate (Vermogen) den arrazoimen huts hori dela ororen iturria, baita ere askatasunarena62, lehenago
|
adierazi
dugunez. Ez du gorago jotzen —gizakiarengana berarengana, hain zuzen— askatasuna aurkitzeko63 Eta gure tesiaren zeharo kontra eginez, arrazoimenaren legeak (nahimenari ezarriak) direla maitatzearen iturri, maitatzearen gaineko64 baiesten du, alderdi honetan gu bion arteko desberdintasuna leize bihurtuz.
|
|
|
Beraz, gizakia maitari dela esanez, hitz batez
|
adierazten
dugu zer ezagutu eta zer egin behar duen. Ez dira bi erantzun bi galderari, galdera biez bat egin eta erantzun orokorra, oinarrizko bakarra baizik.
|
|
|
Simil baten bidez esateko, filosofiara ateratzen da Kant begiratzera ea zenbat eta zer dela-eta ikusi egiten duen. Eta hor dator, filosofiazko ibilaldi luzea eta sakona egin eta gero, zer eta nolan ikusten duen
|
adieraziz
; ispilu on bat aurkitu eta berak bere begiez ikusi baititu bere begiak, eta bere begiez neurtu bere ikusmenaren ahalmena. Horrela, ikusmenaren ahalmena neurtuta edo justifikatuta —edo zehatz mehatz mugatuta— dagoela esanez dator.
|
|
|
Ez dugu nahastu behar triangeluaren edo txakurraren gure betiko ‘ideia unibertsala’ —Kantek zentzumenezko kontzeptu huts deitzen duen hau—, Kantek berak aztertzen duen adimen hutsaren kontzeptu edo kategorien gaiarekin78; gutxiago arrazoimen hutsari buruz diharduela, ‘ideia’ izen ematen dienekin79 Arazoaren zailtasuna aitortzea, jardun oroko ‘triangelua’ edo ‘txakurra’ bezalako kontzeptu edo ideia edo hitz arrunten (gizakia, gorria, jan...) esanahiaren zailtasuna aitortzea, ongi dago. Baina ideia unibertsalen funtsezko arazoa eskema arazoa dela
|
adieraztea
, giza arimaren sakoneko ezkututik ateraezina dela adieraztea, ez da inolako erantzuna edo argibide filosofikoa.
|
|
|
Ez dugu nahastu behar triangeluaren edo txakurraren gure betiko ‘ideia unibertsala’ —Kantek zentzumenezko kontzeptu huts deitzen duen hau—, Kantek berak aztertzen duen adimen hutsaren kontzeptu edo kategorien gaiarekin78; gutxiago arrazoimen hutsari buruz diharduela, ‘ideia’ izen ematen dienekin79 Arazoaren zailtasuna aitortzea, jardun oroko ‘triangelua’ edo ‘txakurra’ bezalako kontzeptu edo ideia edo hitz arrunten (gizakia, gorria, jan...) esanahiaren zailtasuna aitortzea, ongi dago. Baina ideia unibertsalen funtsezko arazoa eskema arazoa dela adieraztea, giza arimaren sakoneko ezkututik ateraezina dela
|
adieraztea
, ez da inolako erantzuna edo argibide filosofikoa.
|
|
|
Kristauen Itun Berrian bada gai honi buruzko esaera bat, latinez eta euskarazko irakurraldian ulerterraza ez dena: " Bere bizia (uxn) maite duenak galdu egingo du; baina mundu honetan bere bizia (uxn) gutxiesten duenak betiko bizitzarako (Z<n) gordeko du." 96 Guk ‘bizitza’ hitz bakarrez erabiltzen duguna, grekoz hiru hitzez
|
adierazten
da Itun Berrian: fiios, uxn, Z®n hitzekin.
|
|
|
Horrela, adibidez, Kantek, zera idazten duenean: " Natura hau bikoitza da, edo natura pentsalaria edo natura gorputzduna." 3 Benetako arazoa animalia bat gizaki egiten duen izpiritu hori zer den
|
adieraztea
da. Soinezko (adjektiboa) den gizakiaren benetako substantiboa erakustea.
|
|
|
Nik gizakia maitari izateaz definitzen dut. Gauza bat da gizakiari buruz maitale (adjektibo) dela edo beste zerbait dela erakustea, eta beste gauza bat da gizakiaren izana
|
adieraztea
.
|
|
|
Ez da erraza
|
adierazten
gogoak zelan epaitzen duen, adibidez, adimenak emanak. Nolabait, gogoak beti dauzka aurrean, bere esaneko, berea den adimena aditzen eta baita bere adijardunen emaitzak.
|
|
|
Gogoak epaitzen du adimenaren emaitzak gogoko zaizkion ala ez. Baliteke epaia adimenaren beraren bitartez
|
adieraztea
gogoak. Baina epaia gogoarena da, adimena gidatzen duen gogoarena.
|
|
|
Denok dakigu, jakin, esperientziaz, zer den maitatzea edo maite izatea. Baina maitasuna definitzea, maitasuna zer den
|
adieraztea
beste arazo bat da.
|
|
|
San Bernardo da zoragarri
|
adierazten
duena maitasunaren izana:
|
|
|
Baina zerbait oso garrantzitsua
|
adierazi
behar da maitatzea den giza fenomenoari buruz: maitajardunaren barruan dauden jardun alderdi edo aurpegiak.
|
|
|
Ezagumenari buruzko galdera oro, maitamenari buruzko galdera da. Argitu ezina, heldu ezina,
|
adierazi
ezina gizakiagan, maitamena da, bere neurririk gabeko sakontasunean. Maitasuna diren hautamena eta ezagumena dira gizakiaren ariketarik arruntenak; baina baita ere, maitamena bezala eta berarekin batera, gizakiaren misteriorik askaezinenak, ezagutezinenak.
|
|
|
Horrela, adibidez, San Agustin eta Tomas Akinotar Santuarentzat. San Agustinek dilectio hitza erabiltzen du maitasuna
|
adierazteko
. Dilige et quod vis fac.
|
|
|
Bai, aldiz, adimenaren' actus’ bati buruzko ‘gogoaren’ ariketa bat. Bestalde, kontzientzia, gehienetan, ariketa —’actus’ en katea izan ohi da, ez ‘actus’ bakar bat— Horregatik, kontzientzia hobeto
|
adierazten
da ‘gogoa gogoetan’ esanez, gogoaren gogoeta baino.
|
|
|
Metodologia guztien gainetik, nik Elhuyar Hiztegiaren ‘definizio’ hitzaren adierazpena hobesten dut. Arazoa hitzaren esanahia edo gauzaren izaera
|
adieraztean
datza, gure azterketan izaki soinezkoa gizaki egiten duenaren izaera adieraztea.
|
|
|
Metodologia guztien gainetik, nik Elhuyar Hiztegiaren ‘definizio’ hitzaren adierazpena hobesten dut. Arazoa hitzaren esanahia edo gauzaren izaera adieraztean datza, gure azterketan izaki soinezkoa gizaki egiten duenaren izaera
|
adieraztea
.
|