|
2000
|
|
|
Aurretik ipuin labur batzuk idatzita, ez nekien zer nolako harrera izango
|
zuen
nobelak. Ipuinekin sariak irabazi nituen, baina gainerako lehiakideak ezagutu barik, horrek ez zidan esaten ipuin ona zenik.
|
|
2001
|
|
|
Anton Garitanok euskaratu du" Berlin Alexanderplatz", Alfred Doblin idazle alemaniarrak 1929an plazaratu
|
zuen
nobela ospetsua. Iragan mendean Europa odolustu zuten bi mundu gerren artean girotua dago eleberria, eta garai hartan Alemaniako hiriburua zen Berlinen kokatua, hain zuzen.
|
|
|
Joan Mari Irigoien altzarraren" Lur bat haratago" izan zen iazko Durangoko Azoka gehien inarrosi
|
zuen
nobela. 652 orriko liburu honek hainbat esamesa eragin zuen literaturazaleen artean.
|
|
|
Giro melankolikoa iradokitzen duen nobela, Juan Martinen jarrera melankolikoaren adierazgarri ere izan daitekeena, baina oraindik melankolia horren arrazoien berri ez dakien Juan Martin gaztearena (hortik," bonjour" en ordez," adio"). Edozein kasutan, Saganen liburuarekin egiten den konparaketaren ironia azpimarratu genuke, 19 urtekin Frantziako panorama literarioa astindu
|
zuen
nobelaren arrakasta ez baita, inondik ere, Juan Martinen nobelak lortutakoarekin alderagarria.
|
|
|
Kontatzen direnak idazlearen buruan bakarrik gertatu badira ere, kontatutakoak gerta zitezkeen historiaren eremuetan. Goncourt anaietako batek oso ondolaburbildu
|
zuen
nobelaren eta historiaren arteko desberdintasuna:
|
|
|
XIX.mendeko bigarren zatian eta XX.ekoan izan duen eragina kontuan hartzera, berriz, aurreneko nobelagile modernotzat ere har genezake. Poesiaren unibertsoanBaudelaire k izan zuen eragina, Flaubert-ek izan
|
zuen
nobelarenean.
|
|
|
XIX. mendetik aurrera berealdiko ardura hartu
|
zuen
nobelak bere gain: errealitatea irudikatu beharra. Egia da XIX. mendean burgesiaren mundu etaantolamendu moralaren berri eman zigula nobelak, edo, aproposago esanda, gizarte hark bere buruaz zuen irudikapena.
|
|
2002
|
|
|
Euskalgintza Elkarlanean Fundazioak ematen duen Joseba Jaka literatur beka irabazi zuen Koldo Izagirrek 1999an «Agirre zaharraren kartzelaldi berriak» izenburua
|
zuen
nobelarekin, eta hain zuzen ere idazlan horren laugarren edizioa oinarri harturik idazle berak egindako gaztelerazko bertsioa da orain Ttarttalo argitaletxeak eskaintzen duen «Nuevas prisiones del viejo Agirre» hau. Jatorrizkoan bezala, Agirre zaharra espetxeko horma artean aurkituko dugu, euskal preso gaztez eta funtzionarioz ingururaturik.
|
|
|
Nobela erakargarri bat egin nahi nuen, irakurlearen arreta hasieratik bukaeraraino harrapatuko
|
zuen
nobela bat. Horretarako, argumentu sendo bat behar nuen, eta gainera Alemaniaren Gerra osteko giroa birsortuko zuten xakea edo nazi ohiak bezalako hainbat elementu.
|
|
2003
|
|
|
" Gallarta" nire lehenengo nobela idatzi nuenean, garaia ez nuen ondo kontrolatzen, eta izugarrizko ikerketa lana egin behar izan nuen hura idazteko. Horrek, nire ustez eta halaxe dela esan didate benetako lagunek, nolabait desorekatu egin
|
zuen
nobela hura. Orduan bigarren nobela honetan kanpoan utzi ditut buruan neuzkan datu eta interpretazio guztiak, eta alde literarioa gehiago jorratu dudalakoan nago.
|
|
|
Elaberri hau hasikinetan zela, aurrekoarekin gertatu zitzaion antzeko bigarren estropezu bat suertatu zitzaion idazleari. Eginbidean
|
zuen
nobelaren lehen kapitulu biak Eusko Jaurlaritzako bekadeialdi batera bialdu zituen, non epai-mahaiak erabaki zuen beka F. Krutwig-i ematea. Erabaki horrek asko nahigabetu zuen gure biografiatua eta, bere euskarazko literaturgintzari berak uste zuen estimaziorik ematen ez zitzaiola ta, bidean zeukan elaberri luzeori gaztelaniaz garatzea erabaki zuen.
|
|
|
Bolada luze batez Prousten antzera idatzi zuen eta Joyce imitatuz ondoren. Azken boladan Kunderarekin erabat gutiziaturik ibili omen zen eta idatzi berria
|
zuen
nobelan ere suma zitekeen hori. " Teresak hiru eguneroko idazten zituen", hasten zen eta esan nion zail iruditzen zitzaidala emakume baten konplexutasuna hobeto adieraz zezakeen beste esaldirik aurkitzea nobelaren hasiera gisa.
|
|
|
Dozena erdi bat lagunek bazekiten Ajar eta Gary idazle bera zirela, Paul Pavlowitch ek noski, Ajar en pertsonaia jendaurrean antzezten zuen bere ilobak, Leila Chellabi bere azken bizikideak, Diego bere semeak, Jean Seberg emazte ohiak eta honen senarrak, Martine Carré idazkariak, Robert Gallimard argitaratzaileak, Gisèle Halimi abokatuak eta gaztetako zenbait adiskidek ezagutzen zuten egia. Azken hauetako batek, Lynda Nöel ek, Gros Calin, Ajar ek argitaratu
|
zuen
nobela handiaren eskuizkribua bere begiz ikusi zuen Garyren Mallorcako etxean eta Paris erdiari kontatu zion aurkikuntza, zaila baita sekretuak gordetzea, kontatzea da hilak biziongandik bereizten gaituen ezaugarri nabariena. Batzuek ahopeka eta besteek agerian zabaldu zuten berria, baina inork ez zien entzun, inork ez zien sinetsi.
|
|
|
Lehergailu batek eztanda egin ondoren bezala, denak ezkutatu egin zirela ematen zuen. Handik egun batzuetara, iragarpenon oihartzuna galtzen hasia zegoenean, Ramon Saizarbitoriaren gutuna agertu zen egunkarian, oso kexu, berak hainbat neke eta sufrikarioren bidez eraikitako pertsonaiak igarleak une batean zirriborratu zituelako eta bukatzeko zorian
|
zuen
nobela inprentara igorri ordez sutara bota edo ez zalantzan zegoela jakinaraziz. Koldo Izagirrek eta Atxagak ere hitz egiten dute azkenik, igarleak bete betean asmatu duela aitortuz, urte berrirako iragarri zituen nobela horietan lanean ari direla jakinaraziz eta sormen askatasunaren aurka egindako erasoaren kontra epaitegira joko dutela abisu emanez.
|
|
|
Elkarrengandik aparte geundenean ez ginen gaizki konpontzen. Nire alargun bizitzaz galdetuko zidan eta esku artean
|
zuen
nobelaz xehetasunak eskatuko nizkion nik. Bere beroki zaharraren barruko poltsikotik paper batzuk atera eta irakurri egingo zizkidan beharbada orduan, eta nik ondo zeudela, ez zeudela batere gaizki esango nion.
|
|
2004
|
|
|
Iñaki Irasizabalek berak itzuli du gaztelaniara 2002 urtean euskaraz argitaratu
|
zuen
nobela: Borrokaren baitan.
|
|
|
Ez ahaztu bestalde, unibertsitatean ikasten zituenak bere kreazio lanetara eramaten ahalegintzen zela orduan Mikel Zarate. Hala ere, Jon Kortazarrek dioenez, ba ei
|
zuen
nobela honek argitaratu gabeko aurreko bat. Mikel Zarate apustuzale
|
|
2006
|
|
|
Bittori oihuka sartu zen Izagirre jatetxeko sukaldera, tabernako barran izaten zuen lore-ontzia eskuetan zuela. Luisak eskuetan
|
zuen
nobela ezkutatu zuen amantalaren pean, Bittorik debekatua baitzion sukaldean halakorik irakurtzea. Doloresekin batera lepoa jaso zuen, ezer ez zekiela adierazi nahian, eta patatak zuritzeari ekin zioten biek.
|
|
2007
|
|
|
Ezetz ihardetsi zion eta, nahi gabe, bide egin zion solas berri bati. Etxetik urrun, Escambray aldeko bazter malkorretan hartu omen
|
zuen
nobela bat eskuetan. Aldi hartan izan zuen Boris Pasternak en berri.
|
|
|
Itxurarik gabeko folletin gogaikarria iruditu zitzaion. Ez zen Hollywoodekin fio, eta berriz irakurri nahi
|
zuen
nobela. Erranaldi bakarra gustatu zitzaion antza, eta buruan zeraman gorderik, baina zaharrak ahoa zabaldu aitzin, Migel menturatu zitzaion:
|
|
2008
|
|
|
Txomin Agirreren kasuan, eleberriaz gain, beste hainbat testu ere idatzi zituen Euskalzalen, eta seguru asko Auñamendiko lorearekin izandako esperientzia positiboak animatu
|
zuen
nobela berriak idaztera. Zentzu berean,. Kirikiño?
|
|
|
Uribek ere lortu duela sentitzen du. Idatzi nahi
|
zuen
nobela idatzi duelakoan dago. –Egin dudana egiteko gauza ez izateko beldur nintzen, bide labur edo errazagoa hartu eta harekin etsi ote nuen.
|
|
|
Zalantzarik gabe, behingoan harrapatu eta irakurtzen jarraitzera behartzen duen hasiera, nobela onetan behar den hasiera horietakoa. Aurrez ere asmatu
|
zuen
nobela bati hasiera paregabea ematen Agirrek, 2003an argitaratu zen Romain zen bere izena nobelako hasiera ere halakoxea iruditu zitzaidan (nobela osoa bezala, bestalde). Hasiera indartsuko nobelek arrisku bati egin behar izaten diote aurre, ordea; ondorengo orrialdeetan indar horri heldu eta ahal den neurrian gainditzen saiatzeari, hain zuzen.
|
|
|
Euskal Literaturaren izaera" berezia" k (beste adjektibo batzuk ez erabiltzearren) bideratu du Bernardo Atxagaren baitan modernitate osoa eta postmodernitatearekiko jauzia (baldin badago) biltzea. Atxagak Obabakoak argitaratzen zuenean, ez
|
zuen
nobela bat argitaratu baizik eta nobela hautsi bat, edo beste modu batera esanda, batasun narratiboa deseginik duen nobela bat.
|
|
2009
|
|
|
Uda honetan, aspalditik leitu gura
|
zuen
nobela bat hartu du: Jaroslav Hasek en Xveik soldadu onaren menturak.
|
|
|
Ezin sinetsizkoa egiten zaio: nola izango du balio bera egileak bukatu ez
|
zuen
nobela batek, azken puntua behar bezala idatzi diotenaren aldean?
|
|
|
Ordurako idatzita baina argitaratu gabe zeukan bere Unamuno eta abendats liburua —1958an argitaratu zuten hori lehen aldiz—; oso gogoko eta agian hurbileko gertatu zitzaion Donostian ezaguturiko gaztea Unamuno zalearen nobela existentzialista, eta bere testuan sartu nahi izan zuen haren aipua. Unamunorekin elkarrizketan ari dela aipatzen du, hain zuzen ere," Txillardegi... tarren nobelagintza" besten hain euskal idazle garaikoekin batera; eta Euskal Herriaren minaz ari dela, aipu luze bat atera
|
zuen
nobelatik eta bere liburuan sartu: " Illuna da poesia.
|
|
|
Handik aurrera ez zuen diruaz kezkatu. Egun osoa izanen
|
zuen
nobela idazteko, gogoak ematen zionean joanen zen mendira... eta gogoak ematen zionean oheratuko zen Xabierrekin.
|
|
|
Izan ere, pasarte bakoitzeko protagonistak eta bertan kontatutako gertakariak literatur eskuz zirriborratzen ditu kontu egin nola erabiltzen dituen dialogoak, eta emaitza kazetaritza eta literaturaren arteko hibridoa da. Ezagun da idazleak
|
zuen
nobela beltzetarako zaletasuna gogoan izan nobela beltzak euskaraz idazten aitzindarietakoa izan zela, eta hala, kronika hauek nobela beltzetako pasarteak dirudite maiz, edo mikroipuinon beltzak, nahiago baduzue. Ildo honetan, aipagarria da, orobat, kriminalaren ekintzak bere iraganean ulertzeko duen joera, esplikazio psikoanalitikoa edo ematekoa, beti saiatzen dela hiltzaile edo dena delakoaren haurtzaroko balizko jazoera erabakigarriren bat bilatzen.
|
|
|
Ez dakit zer moduzko harrera izan
|
zuen
nobela honek Alemanian. Baina Alemanian eta Euskal Herrian modu berean irakurriko dela uste duzu?
|
|
|
Kolorea falta omen zitzaion eszenari, ez omen zuen protagonisten psikologia sakondu, errealtasun laburrekoak omen ziren publikoaren erreakzioak. Eta, segidan, kritikariak exekuzio bat deskribatu
|
zuen
nobelari buruzko iruzkinean.
|
|
2010
|
|
|
Literaturak beti erakutsi du berpizteko ahalmena. Sinclairren liburu hori There Will Be Blood gisa moldatu zuten zinemara, eta, niri batere gustatu ez zitzaidan arren, berriz zirkulazioan jarri
|
zuen
nobela hori. Nobela horretan hemen eta orain gertatzen diren gauza asko salatzen dira:
|
|
2011
|
|
|
«Protagonistari disekzioa egin nahi nion, bihotza ireki, eta, horretarako, bisturi moduan erabili ditut biren arteko elkarrizketak».Ripsteinek Paz Alicia Garciadiegori eskatu zion gidoia idazteko. Hark 16 urterekin irakurri
|
zuen
nobela, baina berriro ez irakurtzeko eskatu zion zuzendariak, oroitzen zuen horretatik idazteko. Gidoilariaren hitzetan, lehen unetik pentsatu zuen protagonista etxe baten barruan egongo zela une oro, ez zuela «kalea zapaldu ere egingo», haren larritasuna areagotzeko.
|
|
|
Euskal literatura garaikidearen klasiko bat ekarri dugu oraingoan. Anjel Lertxundik Jon Mirande saria eskuratu
|
zuen
nobela honekin 1982an. Dena den, esku artean dugun edizioa 1997an argitaratu zuten, zuzenduta eta eguneratuta.
|
|
|
Euskal literatura garaikidearen klasiko bat ekarri dugu oraingoan. Anjel Lertxundik Jon Mirande saria eskuratu
|
zuen
nobela honekin 1982an. Dena den, esku artean dugun edizioa 1997an argitaratu zuten, zuzenduta eta eguneratuta.
|
|
2012
|
|
|
Errastiren esanetan, ez da lan samurra izan Steinbecken nobela itzultzea. Idazlearen garaiko kritikari tradizionalenen esanetan, hizkuntza zatarrarekin eta araurik errespetatu gabe idatzitako lana da, baina New York Drama Kritikaren Saria irabazi
|
zuen
nobelarekin. «AEBetan ezinbestean irakurri beharreko lana izan arren, kontrako iritzi asko jaso dituen nobela da Steinbeckena; garai hartan oso polemikoak ziren gaiak lantzen ditu, hala nola eutanasia edota gizarteak jasandako krisi latzaren aurrean gobernuaren ekintzarik eza».
|
|
|
Bilbo Zaharra euskaltegiak antolatutako Klasikoen irakurraldi etenik gabea ekitaldiaren barruan, Arantxa Urretabizkaiaren Zergatik panpox nobelaren txanda izango da bihar Bilboko Arriaga antzokian. Antolatzaileek azaldu dutenez, 400 inguru lagunek irakurriko dute, txandaka, Arantxa Urretabizkaiak 1979an kaleratu
|
zuen
nobela, 08:00etatik 20:00etara bitarte, geratu gabe. Axularren Gero, Juan Antonio Mogelen Peru Abarca, Jon Miranderen Haur besoetakoa eta Ramon Saizarbitoriaren Hamaika pauso lanen lekukoa hartuko du Arantxa Urretabizkaiaren Zergatik panpox ek Bilbo Zaharraren Klasikoen irakurraldi etenik gabea ekitaldian.
|
|
|
Erich Auerbach-ek Mimesis liburuan erakutsi zuen. Judua zela uste dut, eta nazien garaian ez zeukan liburutegi bat kontsultarako, liburu solte batzuk bakarrik; eta orrialde arruntetatik abiatuta atera
|
zuen
nobelen funtsa.
|
|
|
Ez luke orduan arduraren bat, txikia balitz ere, Joseba Orbek? Zer bilatzen
|
zuen
nobela hori idaztean. Argumentu hori irratian azaltzean?
|
|
|
Buruz zekizkien joan den mendeko galai abestiak, eta ahapeka abesten zituen bere jostorratzari eragiten zion bitarrean. Istorioak kontatzen zituen, berriak ekartzen zituen, hirian zure mandatuak egiten zizkizun eta, ezkutuka betiere, bere mantalaren poltsikoan
|
zuen
nobelaren bat lagatzen zien handiei, eta atsotxo gajoak berak ere kapitulu luzeak irensten zituen bere laneko hutsarteetan. Amodioak, amoranteak eta maitaleak besterik ez zen han, dama pertsekutatuak areto bakartietan zorabioz erortzen, zaltzainak ostatu guztietan hiltzen, zaldiak orrialde guztietan lehertzen, baso ilunak, bihotz larridurak, zin egiteak, negar zotinak, malkoak eta musuak, ilargi argitan txalupatxoak, baso txikietan urretxindorrak, eta gizasemeak lehoia bezain ausartak, bildotsa bezain eztiak, izaten ez den bezain bertutetsuak, beti txukun plantatuak, eta zerraldontziei bezala negarra zerienak.
|
|
|
Rochefort-en jaioa, biziki maite zuen Euskal Herria, eta bertan kokatu zuen Ramuntcho, bere nobela ezagunenetakoa. Denboran atzera egin eta pozik begiratuko genuke zirrikitu batetik, ikusteko zer nolako euskal jantzian idatzi zuen Europa osoan arrakasta sekulakoa izan
|
zuen
nobela, turismoa gure Iparraldera begira jarri omen zuen akuilu lehena...
|
|
|
Idazleak oso gogoan zeukan Kunderaren aholkua, nobela batek lehen lerroetatik harrapatu behar du irakurlea?, baina ez zekien nola eta zein hitzekin hasi kutsu autobiografiko handia izan behar
|
zuen
nobela berria.
|
|
|
Hori guztia Morenok probatu egiten du hainbat datu eta aipamenekin. Kundera idazle txekiarrak esan
|
zuen
nobelek errazak irakurtzen eta zailak ulertzen behar dutela izan eta Morenok, gaztelaniazko panorama aztertzerakoan, dio juxtu alderantziz suertatu direla urteetan hemengo eleberriak: zailak, konplikatuak irakurtzeko eta oso errazak ulertzeko, ulertzeko ezer ez zutelako.
|
|
2013
|
|
|
Lehen esan legez, Jane Austenek 21 urte zituela egin
|
zuen
nobela honen lehen bertsioa, First Impressions. Hogeita hamazortzi urterekin argitara eman zuenean, ordea, izen berria jarri zion: Pride and Prejudice. Izen biok aintzat izanda, erraz konturatuko gara autoreak analisirako pauso bat eman nahi izan zuela aldaketa horrekin.
|
|
|
7. Ez da hiztegi ez den hiztegi honen errua fast literature bezala kontsumitzen bada. Baten batek esan
|
zuen
nobelaren etorkizuna ipuina zela, eta ipuinarena aforismoa. Izan ere, etorkizuneko inurriek twit, sms eta WhatsApp-en grina izango dute, eta baita irudika ezin ditzakedan beste testu laburrena ere.
|
|
2014
|
|
|
Sekula irakurri
|
zuen
nobela onena zela pentsatuz hil zen.
|
|
|
Joseani aholkua eskatu zion ondoren, eta oheratzean liburu bat irakurtzen zuela irudikatzeko ideia eman zion adiskideak. Halaxe egin zuen gizonak, eta ondoren, ustekabean, norabide fantastiko bat hartzen
|
zuen
nobelak, senarra estasi moduko egoera batean jausi zelako ahalegina egin zuen lehenengo gauean bertan: Elenak ohean eserita topatu zuen biharamunean, begiak tinko itxita, eta ezin izan zuten, ez berak ezta medikuek ere, esnatu.
|
|
|
Liburuaren puntu horretara iritsita, begiak ireki behar zituela ulertu
|
zuen
nobela hura irakurtzen ari zen talde armatuko kideak; begiak ireki behar zituela ulertu zuen komandoaren inguruko nobela irakurtzen ari zen ume galduaren aitak; eta begiak ireki behar nituela ulertu nuen neuk ere, ume galduaren nobela irakurtzen nuela irudikatzen ari nintzen honek. Baina ordurako harrapatuta nengoen, ume galduaren nobela hura nola amaitzen zen jakin nahi nuen nik, komandoaren nobela hura nola amaitzen zen jakin nahi zuen ume galduaren aitak, eta adulterio nobela hura nola amaitzen zen jakin nahi zuen talde armatuko kideak, eta, halabeharrez, irakurtzen jarraitu genuen, irakurtzen, irakurtzen, irakurtzen.
|
|
|
Eta paradoxak diot zeren, berriki jakin denez, bere garaian CIAk (alegia, AEBren zerbitzu sekretuak) helburu zehatz gisa hartu
|
zuen
nobela hori mundu osoan zabaltzea eta, besteak beste, batzuen ustez badirudi eragin zuzen zuzena izan zuela Boris Pasternaki Nobel saria ematea deliberatzeko orduan (1958). Beste batzuen ustez, ez, badakizue, Suediako Akademiak bere erabakiak guztiz libreki hartzen ditu, eta erabaki libre horiek bat etorriz gero CIAren egitasmo sekretu batekin kasualitate baten aurrean gaude, argi eta garbi.
|
|
|
1957an Euskaltzaindiak euskaltzain urgazle edo laguntzaile hautatu zuen Txillardegi, Euskaltzaindiak antolaturiko Euskaltzaleen Biltzarrean (Arantzazu, 1956) aurkeztutako komunikazioaren ondoren eta 1957an bertan idatzi
|
zuen
nobela existentzialista sonatuaren (Leturia’ren egunkari ezkutua) argitalpenaren urtean.
|
|
2015
|
|
|
Diru falta zela eta, azkenean, ordea, ez zen Mugalde bidez argitaratuko, Kriselu bidez (jada Haranburu Altunaren eskutan) baizik 1976ko otsailean24 Handik aurrera edizio mordoa izango zituen. 100 metro izan zen zalantzarik gabe Saizarbitoria euskal literaturaren erdigunean ipini
|
zuen
nobela.
|
|
|
20 The Birds (1963) egiteko oinarritzat hartu
|
zuen
nobela.
|
|
2016
|
|
|
eta aldi berean, errezelo bat geratu zitzaion, ezabaezin: anaiari etorri ote zitzaion mendekua».Bere Atarikoa n Atxagak idatzita utzi zuen zergatik hautatu zuen baserritar xume bat gerraren ankerkeriaren eta gordinkeriaren berri emango
|
zuen
nobelako pertsonaia nagusitzat: «Jainkoaren eta Elizaren alde gerra sutu zutenen gezurra nabarmenago gerta dadin».Testu berean, nobela idazteko behar zuen dokumentazio lana zein liburutan oinarritu zuen ere azalduta utzi zuen Atxagak:
|
|
|
Harrezkero nobela asko irakurtzen zituela. Antza, denbora asko izaten omen zuen irakurtzeko Realeko taldearekin egiten zituen bidaietan eta beti eramaten omen
|
zuen
nobela bat. «Ikusiko duk, hiri ere gertatuko zaik», esan zidan.
|
|
|
Vazquez Montalbanek esaten
|
zuen
nobela poliziako tradizionala azpiliteratura dela, baina, batzuetan, oinarri azpiliterario baten gainean, hark “mutante kualitatiboa” izendatzen zuena sortzen zela: alegia, genero erreferente jakin batzuk hartuz, eta berkodifikatuz, egiten zen nobela.
|
|
2017
|
|
|
Erakutsi nahi izan dugu Baztan hemen zela aspaldidanik, eta gainera, nobela beltzarekin ere izan duela lotura. Hor da, errateko, Elizondoko idazle Mariano Izetak eskribitu
|
zuen
nobela beltza, Dirua galgarri, euskarazko literaturaren historian bigarren nobela beltza, alegia. Jose Antonio Loidiren Hamabost egun Urgainen famatuaren ondotik Izetarena etorri zen".
|
|
|
Azkenerako, ustez lau eskutara idatzitako liburu bat irakurtzen ari garela jabetzeko: " Nire lehengusu Xabierrek idatzi
|
zuen
nobela bukatugabearen zirriborroa, baita nik berarekin proiektu honetan ibili nintzen denboran gehi bere zirriborroa leituta burura etorri zaizkidanak, idatzi ditudan ohar guztiak ere".
|
|
|
Esan bezala Sartoris ekin ere ez zuen Faulknerrek bere irakurlegoa sendotzerik lortu, eta hala, bere ordura arteko obren harrera eskasa zela eta, aurrerantzean bere plazer hutserako idaztea erabaki omen zuen, publikoa, argitaletxeak eta salmentak kontuan hartu gabe. Eta emaitza Hotsa eta ardaila izan zen, askorentzat, eta Faulknerrentzat berarentzat, idatzi
|
zuen
nobelarik onena.
|
|
|
Azkenaldian, duela bospasei hilabete Martuteneko jaietan ikusi nuenean esan zidanez, minbiziari eta hil aurreko oinazeei buruzko nobela bat idazten ari zen, ezohiko ikuspegi batetik kontatua, emakume baten bularrean hazten ari den tumore oraindik ere atzeman gabearen mintzoan oinarrituta. Ez dakit amaituko
|
zuen
nobela; eta ez dakit inork badakien ere.
|
|
2018
|
|
|
Eta Hobe isilik (2013, Elkar) nobela plazaratu zen gero, Agustin Zubikarai sariaren laguntzaz idatzi zuena. Bilaketa bat kontatu
|
zuen
nobela hartan, 36ko gerran miliziano ibili ostean, Frantzian galdu zen aitona anarkistaren arrastoaren atzetik dabilen bilobaren bilaketa, hain zuzen.Ubeda ez ezik, aurrerantzean EIEko Zuzendaritza Batzordeko kide izango diren beste hiru lagun ere aukeratu zituzten elkartekideek atzoko batzar nagusian: Nora Arbelbide BERRIAko kazetaria eta idazlea, Ana Galarraga Elhuyarren zientzia komunikatzailea eta Zarauzko Literaturia jaialdia antolatzen aritzen den taldeko kidea, eta Peru Iparragirre idazlea eta BERRIAko literatur kritikaria.
|
|
|
“Zergatik ez? ”, esaten zuen. Baina ez
|
zuen
nobela historiko hutsa egin nahi, beste zerbait egin nahi zuen, eta horren emaitza izan zen Heroiaren kaiera: historia beste zerbait kontatzeko ibilgailu izan beharrean, historia bera fikzio bihurtu zuen, errealitatetik fantasiara eta alderantziz.
|
|
2019
|
|
|
Itxaro Bordak, orduko hartan ─2015 urtean─, aurreko nobeletako argitalpen hautuez beste egin zuen: batetik, ez
|
zuen
nobela Susa argitaletxean argitaratu, Maiatz argitaletxean baizik; bestetik, argitalpen elebiduna osatu zuen (euskarazko jatorrizkoa eta frantsesezko itzulpena); eta azkenik, izenburua eratzerakoan ere bestelako bide bat jorratu zuen, ordura arteko nobelen izenburuek euskarazko tradiziozko kantu edo lelo bati keinu egiten baitzieten, eta seigarren nobelaren lehen argitalpen hartan frantsesezko Ul... Akaso izenburua eratzeko bide berri honek loturaren bat izan dezake nobelan bertan Amaia Ezpeldoi detektibeak ikergai duen auziaren nolakotasunarekin.
|
|
|
Egia da ipuin horiek idatzi eta argitara eman zituenerako Jean Bruller, alias Vercors, ez zela jada hasiberri bat jaio zen eta, ondorioz, lehenengoa kaleratu zuenerako, 1942an, bazituen berrogei urte, eta ordurako emanda zituela urratsak publizista, ilustratzaile eta marrazkigile satiriko gisa, esaterako, aldizkarietan kolaboratzeaz gain, Indarkeriazko heriotzarako 21 errezeta praktiko albuma kaleratu zuen, gerra aurretik argitaratu zuen lan grafiko ezagunena aipatzearren, eta ondo erlazionatuta zegoela Frantziako literatur munduko zenbait figurarekin, André Maurois edo Pierre Lescure bezalakoekin alegia. Baina, argitara eman ez
|
zuen
nobela sentimental bat alde batera utzita," Itsasoaren isiltasuna" izan zen hitz soileko literatur lan bati arrakastaz ekin zion lehenengo aldia. Eta nolako arrakastaz:
|
|
|
Irakurketa entretenigarria zirudien. Steven Spielberg-en film adaptazioa ikusia zeukan, baina kritika askotan irakurria
|
zuen
nobela askoz ere hobea zela. Beraz, aukera bat ematea pentsatu zuen.
|
|
|
Narratzailea Cristinaren terapeuta da, eta Cristina bere bezeroa da, bulegoko dibanean etzanda barrena husten duen bitartean. Ohiz kanpoko emakume baten ohizko ahizpa izatea nolakoa izan zen jakitea interesatzen zitzaion idazleari, eta horregatik idatzi
|
zuen
nobela.
|
|
|
Kisch eta Werfel hilak ziren; haien literatur garaia, joana. Perutzek susmoa
|
zuen
nobela argitaratzeari kalte egingo ziola juduen gaia izateak. Honela idatzi zion bere argitaratzaile Paul Zsolnay k 1951ko uztailaren 5ean:
|
|
|
Horrela bihurtzen du Perutzek irakurlea zulorik gabe bilbaturiko eleberri baten ehule. Perutzek Paul Zsolnayri 1951n idatzitako gutun batean ageri da nola antolatu
|
zuen
nobelaren egitura: –Ikusiko duzunez, egitura original samarra du nobelak.
|
|
|
Raimundo Silvak, gutuna postontzira eramatera joan eta gero, etxeko eskailera igotzen ari zela, telefonoa entzun zuen. Ez zen presatu, partez nekatuta sentitzen zelako, partez axolagabekeriaz, baita nahasia sentitzen zelako ere, segurutik Costa izango zen, poesia liburuaren probak zertan zeuden jakin nahiko zuen, edo egun beltz hartan utzi
|
zuen
nobelaren aldez aurreko irakurketa nola zihoan, Gogoratzen al zara.
|
|
|
Lortua
|
zuen
nobelaren lehenengo kapitulua ixtea. Emaitzaz ez zen bereziki harro sentitzen, baina gutxienez zerbait bidali ahal izan zion argitaletxeari.
|
|
|
Eskutik hartu nuen: egia zen, ez nekien, erabaki egokia zenez gerra eta sufrikarioa aletzen
|
zuen
nobela horren plazaratzen tematzea, gure bazterrak hain baketsuak, distiratsuak eta etorkizunari irekiak ziren une honetan. Baina ez ginen historia luze eta latz horren alde bakarrak, eta Carmeni erran nion, ahotsa mehatuz:
|
|
|
Arrietaren kasuan, hark ere argitaratu berria
|
zuen
nobela bat, Abuztuaren 15eko bazkalondoa, hura ere arrakasta handikoa euskararen errepublikan. Cortázarri buruz egindako galdera bera egin dezake irakurle batek baino gehiagok Arrietaren itzulpenarengatik:
|
|
|
" Lehendabizi buruan garatzen zuen idatzi nahi
|
zuen
nobela edo narrazioa; egunez imajinatzen zuen, harekin amets egiten zuen gauez. Biharamunean, idazteko makina igotzen zuen bere landa-etxeko teilatuko terrazara, eguzki galda beroaren azpian jartzen zen, eta idazten zuen ikusi ezinik zer ari zen idazten.
|
|
|
Ondoren, bodegan esekitzen genituen kordak, freskotan, eta euliak uxatzen, hestebeteetan arrautzarik errun ez zezaten. Nirekin gogaitzen zenean, andreak irratia pizten
|
zuen
nobela entzuteko eta senarrarengana bidaltzen ninduen.
|
|
2020
|
|
|
Azkenerako, ustez lau eskutara idatzitako liburu bat irakurtzen ari garela jabetzeko: " Nire lehengusu Xabierrek idatzi
|
zuen
nobela bukatugabearen zirriborroa, baita nik berarekin proiektu honetan ibili nintzen denboran gehi bere zirriborroa leituta burura etorri zaizkidanak, idatzi ditudan ohar guztiak ere".
|
|
|
Txalapartak ez
|
zuen
nobela hau argitaratu nahi izan, ezta Susak edota Elkarrek ere. Horregatik hasi nintzen harremanetan Utriusque Vasconiae argitaletxearekin eta, egia esanda, lehen hartu eman honi esker beste liburu batzuk kaleratu ditut haiekin ordutik hona.
|
|
|
Saihetsezina da Haur Besoetakoa (1959an idatzia, baina 1970a arte argitaratu gabea) gogora ekartzea, batez ere nobela haren egilea, Jon Mirande, eta Txomin Peillen adiskideak zirela jakinda. Peillenek berak Sautrela telesaioan (2004) azaldu zuen nola ezagutu
|
zuen
nobelaren protagonista. Mirandek gutuna idatzi zion Peilleni berarekin eta gizon frantses batekin geratzeko arratseko bederatzietan.
|
|
|
Fanny ez da bere lehengusuen mailakoa. Jane Austenek, hain barruan sartuta zituenez hesi ekonomiko, generoko, sozial eta estetiko ikusezinok, haha hori irudikatu
|
zuen
nobelako paisaian. Mansfield Park nobelako metafora nagusia da, han dago etxe nagusia landan zabalik dirudiela:
|
|
2021
|
|
|
Telebistako exekutibo gazte bat du pertsonaia nagusia, abangoardiako dokumental bat filmatzeko asmotan dena, AEBetako herri txikietako jendearengan aurkituko duelakoan amerikarren izaeraren funtsa. Joyce Carol Oates idazleak zera esan
|
zuen
nobela horri buruz: «Nik irakurritako lehen eleberrien artean harrigarri eta sofistikatuenetako bat da».
|
|
|
Harper Leek hori egin zuen Matar a un ruiseñor (To Kill a Mockingbird) idatzi zuenean, benetako Alabamari buruzko nobela bat, benetan gertatzen ziren gauzak kontatzen zituena, beltz bortxatzailearen mitoak nola funtzionatzen duen eta zer tapatzen duen kontatzen zuena, emakumeen errelatoak nola eta zertarako manipulatzen diren deskribatzen zuena. Errealitatea agerian jartzen
|
zuen
nobela bat, errealitatea ezagutzen zuen idazle batena.
|
|
|
Beckettek 1969an irabazi zuen Literatura Nobel saria; Irlandako idazle batek eskuratzen zuen bigarrena. 1923an, William Butler Yeats poeta metafisiko transzendental abertzaleak irabazi
|
zuen
Nobela, eta 1995ean beste poeta irlandar batek, Seamus Heaneyk.
|
|
|
Mundu guztiak egingo
|
zuen
nobela bat konfinamenduko kontuekin, banekien!, ez nintzen batere originala!, baina material nahiko ona neukala iruditzen zitzaidan, taxuzko zerbait idatz nezakeela itxialdiko istorioak tartekatzen banituen nire amodiozko (desamodiozko) komeriekin. Zerbait egin behar nuen!, ez baininduen asebetetzen tiraderan lizuntzen hilabeteak zeramatzan eleberri hasiera hark...
|
|
|
Nobela hori: ez
|
zuen
nobela idazteko gogorik; idazlea izateko gogoa baizik. Oso ezberdina da.
|
|
2022
|
|
|
Berehala, argia bezala etorri zitzaion" Hidalgo" pelikula. Mahaitxoan utzi
|
zuen
nobela eta dokumentala jarraitzeko prestatu zen.
|
|
|
" Ez da amaiera zoriontsurik izango" izenburua zuen; zoratu egiten zion idazleak zuen idazkerak. Hartu
|
zuen
nobela eta oheburura eraman zuen han uzteko. Sukalderako tresneria zuen kutxa eraman zuen harriaren ondora.
|
|
|
Nahasia! Aitak erosten zizkion nobelak; amak uste
|
zuen
nobelak irakurtzea denbora alferrik galtzea zela eta sinetsita zegoen Chiomak ikasliburuak besterik ez zuela behar.
|
|
|
Parisera joan zen 1950ean, eta Bartzelonan hasitako kazetaritzari eta nobelagintzari ekin zion eta zinemako aktore ere aritu zen, eta 1971n, aurretik beste sei bat nobela idatzi ondotik Fiesta bataiatu
|
zuen
nobela idatzi zuen urteetan, eta 1971n argitaratu frantsesez izenburua ironikoki gaztelaniaz zuela.
|
|
|
Chrstiek bukaerako errebelazio horren arabera taxutzen
|
zuen
nobela osoa. Nobelaren amaiera idaztera iritsitakoan erabakitzen zuen susmagarrietatik zein izango zen hiltzailea, azken mementoan, eta atzera jo eta dena berridazten zuen, pertsonaia hori inkriminatzeko beharrezko frogak erantsiz.
|
|
|
Itzulpena ez zaiola erraza egin aitortu du Reyk. Erroma inguruko dialektoan idatzi
|
zuen
nobela egileak, gazteen argota erabiliz, eta euskara estandarrera ekarri du berak: «Erromatik atera gabe egin nahi nuen kontakizuna, irakurleak Euskal Herrira ekarri gabe, euskaraz ez baita halako girorik izan hirietan.
|
|
|
Xehetasunak ere eman zizkidan: morroi hark asko kostata aurkitu omen
|
zuen
nobela, eta azkenean hango merkatu batean erosi omen zuen. Baina liburuan Nazario Funes izena ageri zen... eta morroi hura gure eskaileran bizi zen!
|
|
|
Ez
|
zuen
nobela hura argitaratu. Ezta, bere ingurukoen eta irakurleen harridurarako, bat ere gehiago, hurrengo urteetan.
|
|
|
Florencek bazekien zer esan nahi zion. Inspirazioak behera egiten
|
zuen
nobelaren erdian. Orduan Cortek lanak izaten zituen, gurdia zangan hondoratu eta atera ezinik dabilen zaldiak bezala.
|
|
|
Suite frantsesarekin, Irène Némirovskyk beldurraren beldurrez bizi den mundu dardarti bat aurkezten digu. Proiektu horrek, zalantza gabe, berekin zekarren agur esan beharra egileak bere ospea eraikitzeko erabili
|
zuen
nobela gisako ereduari, zeina gizabanako baten edo familia baten aurkezpenean zentratua baitzegoen, edota sentimendu bortitzenen analisian. Jakinaren gainean dago ekitera doan bidea guztiz berria dela:
|
|
2023
|
|
|
Soniexka Ludmila Ulitskaia autoreak 1992an errusieraz idatzi eta 2021an Josu Zabaletak itzuli
|
zuen
nobela motza da. Pasazaite argitaletxeak ateak itxi aurretik euskal irakurleari egindako ekarpena, besteak beste.
|
|
|
Murray Golden soinu banda, berriz, gertuago dago pop artefaktutik, Howard Shoreren sentimendu klasikotik baino. Modu batera edo bestera, Amazonek ekoitzitako Dead Ringers berria aitzakia ezin hobea da hura inspiratu
|
zuen
nobelarekiko jakin mina berpizteko. 1970ean, Barri Wood eta Jack Geasland idazle estatubatuarrek fikziozko Twins eleberrian bildu zuten errealitatean berdin berdinak izan ziren New Yorkeko bi biki ginekologoren bizitza eta heriotza, misterioz josia.
|
|
|
Antzerako sentsazioa izan nuen etxealdian ere. Jendeak pentsatzen
|
zuen
nobela bana eta ehunka bertso sorta idatziko genituela guztiok, baina ez da hain erraza. Burua argi behar da sortzeko; edo nik bai behintzat.
|
|
|
Izan ere, gure ama idazlea zen. Plaza & Janés ekin publikatu
|
zuen
nobela bat. Eta publikatu gabeko beste lauzpabost ere utzi zituen.
|
|
|
Alegia, Manuel Vazquez Montalban hil eta gero, haren paperen artean aurkitutako nobela inedito bat, hil osteko nobela bat. Sanchez Godinek, gobernuan eduki zituen hasierako bilera haietan, azaldu
|
zuen
nobela kasualitatez aurkitu zuela Biblioteca de Catalunyan dagoen Manuel Vazquez Montalban Fondoan. Han, paperak eta dokumentuak sailkatzen eta antolatzen ari zenean, bekadun batzuen laguntzarekin, nobela agertu zen.
|