|
2000
|
|
|
Hemezortzi urteko ibilbidean euskal antzerki jardunaldi hauek sendotu egin dira; alabaina, hastapenak xumeagoak izan ziren. Euskarazko antzerkia makal
|
zebilen
80ko hamarkadaren inguruan, eta gauzak aldatzeko asmoz, Azpeitiako Antxieta antzerki taldearen zuzendari Imanol Eliasen ekimenez Euskadiko Euskal Antzerki Topaketak antolatu ziren estreinakoz. Antxietakoek antzezlan berriak egiteko irrika zuten eta baita beste taldeekin euren esperientziak elkartrukatzekoa.
|
|
|
Borrokan zihardutenetatik, bat ere ez, pentsatzekoa da, baina borroka haien aurka zeudenetatik, asko, bistan da... Z. ARGIAk zioenera itzulita, gauza da, ezezko borobil horiek guztiak mahaigaineratu eta gero, bila
|
zebilen
iturrira iristen zela iruzkintzailea: " Ikusten danez De Gaullentzat oraingo frantsesak ez dira gudan agertu ziran bezain indartsu eta giartsuak", ondorioztatzen zuen.
|
|
|
Hala ere, 80koaz hitz egiterakoan lerro nagusiaz ari gara, baina era berean besteak ere iraun du: hor
|
zebilen
Lazkao Txiki arrakasta ikaragarriarekin, gaur Joxe Agirre bezala. Bertsolaritzak baditu beste eremuak eta komeni da horiek mantentzea.
|
|
|
Bertan, Dionisosen iraganeko pasarte bat aurkezten zaigu, oroitzapen modura edo: bertan, borroka armatua utzi aurretik sator modura lanean
|
zebilen
bat hiltzeko erabakia nola hartu zuen kontatzen zaigu. Beraz, plano bat bestearen barruan txerta badezakegu ere, bi plano ezberdin hauek zeharo bereizirik eskaintzen zaizkigu:
|
|
|
Afalostean, kopari uko egin eta bi kafe hartu ondoren, solasaldia beheraka zihoalaikusirik, erretorea erretiratu zenean hartu nuen nik ere kotxea, etxerako asmotan.Trafiko gutxi
|
zebilen
autobidean, baina langarrarekin bustita zegoen errepidea; abiadamantsotuta, trumilka hasi zitzaizkidan oroitzapenak: zenbat aldiz entzun ote nuen AitaMorlansen izena, etxeko sukaldean eta ia ia ahapean.
|
|
|
Saiatu gabe ez nuen etsiko, ordea. Jakin egin nahi nuen, jakin egin behar nuen.Gauza ezaguna zen ezen, 60ko hamarkadan zehar, Euskal Herriko beste komentuaskotan bezala, San Salbadorreko kaputxinoenean ere aterpea eman zitzaiola euskalerresistentzian
|
zebilen
hainbat gazteri. Ez zen seguru asko armarik gordeko aldareanbaina batek baino gehiagok emango zuen han gaua, guardia zibilak etxera bila azalduta, beste aldera pasatzeko modua aurkitu artean.
|
|
|
Bistan zen istripua izan zela. Inguruan
|
zebilen
norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona hark, Rocío izan zitekeen hark, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela.
|
|
|
Distantziak luzeak dira, eta apenas dabilen autorik errepideetatik. Marka ezezaguneko bizikleta bat lortu dut, baina behintzat ondo
|
zebilen
, askatasuna gurpilpean sentitzeko moduan bai behinik behin. Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da.
|
|
|
Sukaldera jo zuen garagardo bat lapurtzeko asmoz, baina ez zuen batere aurkitu. Beste norbait sartu zen sukaldera eta galdetu zion ea zertan
|
zebilen
bereak ez ziren poltsetan bilatzen. Txemak erantzun zion barkatzeko, ez zela konturatu plastikozko poltsa hura berea ez zenik, eta gainera bazihoala kalera eta agur.
|
|
|
Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan
|
zebilen
hura ezagutzeko. Aurkezpenen ostean, garai hartan herrian puri purian zegoen gaiaren azken berria ekarri zuen Eiderrek:
|
|
|
Artean Eider poz pozik
|
zebilen
bidaia prestatzen, egun bakarra geratzen baitzitzaion Irlandara abiatzeko, eta azken uneko ukituak ematen ariko zen lehendik ere ondo lotuta zituen detaile guztiei. Horrelako lanetan ibiliko zen Eider ziur aski, Txemak Rocíorekin topo egin zuenean.
|
|
|
" Eta zuri zer, berdin al zaizu Eider zu gabe joatea?" galdetu zion norbaitek geroago, komuneko lanetan zebiltzala. Eta oroitzen ez zen arren, ziur aski baietz erantzungo zion, edo ezetz, edo uzteko bakean, nahikoa zuela bere txizaz komuneko uretan igerian
|
zebilen
zigarrokin hondoraezin harekin jolastea.
|
|
|
aztoratuegi zegoen, ilusioz beteegia, Txemaren erregu eta eskariak entzuteko. Alferrik
|
zebilen
bere jo eta ke hartan, mesedez, egin behar zuena ondo pentsatzeko, erabakirik ez hartzeko birritan pentsatu barik, eta horrela. Eiderren asmoak tinkoak ziren, denboraz hausnartutakoak, eta, Txemak hala uste bazuen ere, ez ziren irlandar tankerako pub batean ezustean sortuak izan.
|
|
|
Eta iritsi zen haien akabatzeko orena, eta hiru gizon hurbildu zitzaizkien oreinei: ireki zuten ateska, sartu ziren hiru gizonak, hertsi zuten ateska; atzeman zuten, bi gizonen artean, bereiz
|
zebilen
oreina; hirugarren gizonak aiztoa jaso... eta gero, bi oholen arteko zirritutik, odol iturri hura eta oreinaren gorputz dardarak hartua begiztatu nituen... eta ene begiak eta ene behakoa, bere batez, oreinaren begietan pausatu ziren: ai, oreinaren begi bi haiek, noraezean!, oinazeak iparrik ez balu bezala, zeren, oinaze oinazetsuak bere erpez eta atzaparrez harrapatzen gaituenean, jaun André, galtzen da iparra hegorako bidean, ekia mendebalerakoan, oinazea bera bihurtzen delarik, finean, ipar eta hego, eki eta mendebal, errealitate bakar eta gordin.
|
|
|
Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen ginela, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez baziren bertzekoak, halako moldez, non noiznahi den entzun baitzitekeen ezen mendian galdurik
|
zebilen
behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, aldiz, tigrea izan zen, zeinari herritarrek" jauregiko tigrea" irizten baitzioten, gaitz ororen iturri; eta harat eta honat zabaldu zen ezen tigre hura oihanetik gauero iltkitzen zela, eta orduan egiten zituela bere makurkeriak eta maltzurkeriak, eta herritar batek baino gehiagok zin egi...
|
|
|
Aita Bartolome jesuita zen, baina jesuita berezi bat, baldin jendeak haiei buruz zuen iritziari kasu egin behar badiogu behintzat, zeren erraiten baitzen haietaz —Parisko jesuitek jansenisten kontra izan zituzten borroken ondotik bere batez— ezen ez zutela deus ere jakin nahi bekatu benialetarik harat, eta aita Bartolomek, aldiz, bekatu mortaltzat zituen kasik bekatu guztiak; eta jesuita berezia zen, orobat, bertze alde batetik, jaun inkisidorearen lagun zelako eta instituzione harekin harreman estuak izan zituelako... jesuita izanagatik ere eta jesuiten ordenakoa, erdi jesuita eta erdi dominikoa balitz bezala, nolabait erraitearren, horrelako nahaste bat gezurrezkoa balirudike ere. Bertzenaz, guztien ahotan
|
zebilen
ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen herri guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesi... Nik ez dakit ba ote zuen hartan zer ikusirik pulpiturat eramaiten zuen burezurrak, huraxe zelako, hain zuzen ere, haren ohitura, baina baietz erranen nuke, zeren eta batzuetan burezurra bi eskuz hartu eta oihuka erraiten baitzuen:
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait zer pena hartu zuten aitak eta Mattinek, tigreak oihanerat egin zuenean, eta kontatu dizut, halaber, nola sortu zen leienda. Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen ginela, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez baziren bertzekoak, eta, hala, noiznahi den entzun zitekeen ezen mendian galdurik
|
zebilen
behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, baina, tigrea izan zen, zeinari herritarrek jauregiko tigrea deitzen baitzioten, gaitz ororen iturri; eta harat eta honat zabaldu zen ezen tigre hura deabrua zela, Pagabasoko leizean bizi zela eta oihanetik gauero iltkitzen zela, eta orduan egiten zituela bere makurkeriak eta maltzurkeriak, eta he...
|
|
|
Baina, borondate onez ari bazen ere, guztiz alferrik
|
zebilen
. Eta aitak, noiz eta aditu baitzuen ate kolpe hura, oihu egin zuen:
|
|
|
Zeren suturik eta sumindurik baitzegoen, zinez, gure aita, jauzkor eta hiros. Eta haren hira ez zen zelo onezkoa eta haren haserrea ez zen amoriozkoa eta onginahizkoa, baina guztiz bertzelakoa, eta hargatik
|
zebilen
Xalbador handik bulkaka egotzi nahian. Eta Xalbadorrek gibela eta gibela egiten zuen, begiak ardi batenak iduri, harik eta, halako batean, zango bat belaunikatu, bertzea aitzinatu, eta erdi nigarrez erdi totelka erran zion arte:
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan
|
zebilen
berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri ez ote zebilen egun haietan eta leizetik burua atera ez ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jada...
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan zebilen berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri ez ote
|
zebilen
egun haietan eta leizetik burua atera ez ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jadaneko, han hegoaldean, Aralarko mendietan.
|
|
|
Osaba Joanikoten erretolika hartan oroitzen dut nola guztiok hari beha geunden, eta nola amak, Ubarneko damaren eta Pedro Huiziren aipuak aditu bezain fite, begiak beheititu zituen, hautu hura atsegin ez balu bezala, baina, halarik ere, isilik egon zen, bazekielako, beharbada, ezen, auzi haren alderakotzat, ez zuela deus ere egiterik, bere senarra ere guztiz bertze iritzi batekoa izan zitekeelako. Eta, baldin amak erraiten ari natzaizuna pentsatu bazuen, ez
|
zebilen
nehola ere oker, zeren eta aitak, osabak akabatu orduko, erran baitzuen:
|
|
|
Eta, hala, biharamunean esperimentuaren bigarren partea egiterat prestatu ziren. Iparreko haize konstant bat
|
zebilen
, indartsu samarra baina ez zakarra eta, noiz eta Alessandrok eta osabak deliberatu baitzuten ezen haize hura egokia izan zitekeela esperimenturako, marinel bat zakuarekin mastarat igan, eta osaba, prometatu bezala, zirkulutik urrats baterat paratu zen, hari bizkar emanik, bere buruaz ezin segurago.
|
|
|
Baina ene arimak deus guti zekien orduan hartaz, zeren gazte bainintzen eta zeren gaztetasunaren indarra bainuen, hutsaren gainean jauzi egiteko... Eta jauziz jauzi
|
zebilen
ene arima, eta ene oinak lurrez lur eta hiriz hiri, zeren Bolognatik Florentziarat jo baikenuen gero, Pedro Huizi ostari zuen hirirat... Baina Pedro Huiziren kontuekin hasi baino lehen, osabarekin izan nuen auziaren aitzin gibelak azaldu nizkizuke lehenik, gure arteko harremanen puntu ilun bat baino gehiago argi ditzaketenak.
|
|
|
Aitona Nikolas ez
|
zebilen
, ez, oker, don Frantziskori buruzko iritzian, zeren eta halakoa baitzen gure herriko apeza, ez predikuetan soilik, baina guri emaiten zizkigun eskoletan ere. Anitzetan gauza bat bertze batekin nahasten zuen, baina erdiesten ere zuen azkenean, gehienetan bai bederen, bidean sortzen zitzaizkion gaiztasunen eta zailtasunen xitzea eta garaitzea.
|
|
|
Eta, lehen ahamenean nengoela, hamar bat urteko neskatxa bat galdez hurbildu zitzaidan: aingeru baten aurpegia zuen, baina zangobakarra zen, eta makulu baten gainean
|
zebilen
; eta, ene aitzinean gelditzen zelarik, galtzarbea makuluan bermaturik, eskua luzatu zidan. Eta nik, esku keinu batez, aldamenean jartzeko erran, eta nuena eskaini nion, bion artean bana genezan amoreakatik.
|
|
|
Nik, ordea, Pisako kaleetan aurkitu neskatxa hura nuen gogoan: aingeru baten aurpegia zuen, baina zangobakarra zen eta makulu baten gainean
|
zebilen
.
|
|
|
Ohi bezala, jostetan
|
zebilen
osaba, marraren inguruan, marra iragan gabe...
|
|
|
JOSTETAN
|
zebilen
, bai, osaba Joanikot. Aita jesuita, berriz, sutan igarri nuen.
|
|
|
Ordea, berant
|
zebilen
jabea, zeren dadoetan ari zèn eta ozen mintzatzen zèn zaldun errabiatua hartaz ohartu eta jauzi batean altxatu baitzen. Eta, indiar gorri haietarik bati ostiko bat emaiten ziola, herratsu eta errietatsu, erran zuen:
|
|
|
Izan ere, geldialdia egin genuen tokian, bidearen bertzaldean doi, harizti jori bat hedatzen zen; zerua goibel zegoen eta leun bat
|
zebilen
, noiz eta erran bainion gurdizainari ezen hariztirat nindoala, ibilaldi labur baten egiterat.
|
|
|
Kanpoan eztia
|
zebilen
, egongelako leihoa zabalik zegoen, eta, urrunean, osaba Joanikoten dorretxea begizta nezakeen.
|
|
|
Egunsentia zen eta eguzkia jostetan
|
zebilen
, hodei zuri batzuen artean, kotoizkoak iduri, gipuzkoarrak —ohi bezala, belauniko— erran zuenean:
|
|
|
Emakumea zerbait" bereziaren" bila omen
|
zebilen
. Seme zaharrena hurrengo urrian ezkonduko omen zitzaion eta, aldarera lagundu behar omen zuen.
|
|
|
Hiru seme alabak zekartzan ondotik, bederatzi egun lehenago izeba Milagrosen hileta elizkizunak akitutakoan eliza atarian ikusi nituenak. Mutiko tikiena gure Unairen adina izan zitekeen, gazteagoa beharbada; urtebete edo bi zaharxeago, berriz, erdiko neskatikoa, eta nerabezaroaren ate joka
|
zebilen
kozkortuena, lehengo egunean telefonoa hartu zidan mutila noski. Igerilekurako trasteria guztia zeramaten aldean.
|
|
|
" Kondea", kanpoko argitalpen batean aldi bat egin ondoan, hirira itzuli zen urtebete lehenago, Estatu mailako kate handi baten menpeko irrati batera. Orain, kale lan gorrian
|
zebilen
, hasberri baten gisan. Berrogeita hamarrak gibelera utzita, porrotaren marka da hori gure lanbidean, baina Tomasek axola bera zuen bere kidekoen iritziaz eta iazko haizeaz.
|
|
|
Beharrik, abuztuko ortziral horretan ohi baino isilago
|
zebilen
irratilaria. Deus apuntatzeko gogorik gabe, eguneko lehen zigarroa piztu nuen.
|
|
|
Sorra
|
zebilen
, nonbait.
|
|
|
Goizegi zen arratsaldea kankarroz zipatzeko, baina jadanik banekien kafea ez zela izanen zapart egin gabe egoteko lagungarririk hoberena. Ximurra bere ohiko edari hiperauskalotzaileetariko batekin
|
zebilen
. Juxtu juxtu izan nuen eskatzeko denbora:
|
|
|
Guru sos harrapatzaileren baten eskutik aztikerian sartuen
|
zebilen
garaietan ere, Kristinaren igarpenek ez zuten biharamuneko eguraldiaz harata egiten. Hala ez izanagatik, ustea baieztatu nion.
|
|
|
Orobat, doi doi erantzun zion Kristinaren agur herabeari. Hura, maletategian beti, bere gorputza gure begietatik gerizatzeko ahaleginetan
|
zebilen
berriz.
|
|
|
Harrigarria, inoiz ez baitzuen bere jarioak famatu. Abuztuko astelehen horretan ere solasturi
|
zebilen
. Orgatila deabruari segitu beharrak atleta baten urratsak egitera behartzen gintuen arren, tarrapatan mintzo zitzaigun, hats hartzeko etenik gabe.
|
|
|
Nik, bederen, ez nuen neska gora-nahia hain errukarri egiten. Togasek azaldu zidanez," Gure irakurleak oporretan" sail hunkigarri eta, ziotenez, arrakastatsurako elkarrizketa baten ondotik
|
zebilen
, nik proposatu bezala, Rosario gure gaztetako emakume oihukaria nondik edo handik harrapatzeko lehian. Agian nire bitartekorik gabe lortuko zuen, laguntza eskaini bainion horretarako.
|
|
|
Kristinak ninduen eztanda egin beharrean. Semearekin inoiz ez nion gure arreba zaharrenaren ardura neurriz kanpokoa ezagutu, baina, filosofia tibetarra egun eta tarota bihar, taldez talde
|
zebilen
garairik zoroenean ere ez zituen zokoratu ama lan funtsezkoenak. Nitaz den bezainbatean ez zitekeen gauza bera erran.
|
|
|
Kezkak nire urratsak galgatzen, ordea: non deabru
|
zebilen
Kristina. Bortz minutu iraganda, ez nintzen oraino karrikaren buruan.
|
|
|
Merkatuko ateetariko batean ginen, sar atera
|
zebilen
jendearendako traban. Hamabiak baino gehiago ziren eta aski asperturik nengoen gogoz kontra onartutako lanaz.
|
|
|
Urtebete zaharragoa, beraz, eta gu harendako" kakaume mukizu batzuk" baizik ez, berak behin eta berriz jotzen zigun soinuan. Oso oker ere ez
|
zebilen
: ezpain gainean bibote oihantsua ageri zitzaion jada, gu oraino kasik lumatu gabeak ginelarik.
|
|
|
Husteak ekarriko lioken lasaitze soil soilez? Edo beste zerbaiten bila
|
zebilen
–Elkartasuna, akaso?
|
|
|
Esana dagoen bezala, Caterpilar anderea irribarretsu hurbildu zitzaidan, haren mihi gorria nire belarri bateko gingiletik beste belarrikora dantzatuz, halako joko libidinoso batean, titi lerden, titi puztu. Uste onean
|
zebilen
, hala konkistatuko ninduela pentsa  tzen bazuen! Eta, nonbaitetik hasi behar, eta programa hasieran esan nuen tonbolarenari heldu zion:
|
|
|
Azkenean, lortu nuen Edurne ikustea. Bakarrik zegoen eta alde batetik bestera
|
zebilen
. Migelek galarazia zuen inoren lagun  tzarik gabe igeri egitera joatea, eta ni nintzen Edurneren une hartako kezka nagusia.
|
|
|
errepikatu zuen. Aitak ere apaiz nahi zuen izan gaztetan, baina badakizu... baserrian diru gutxi zegoen, eta eskuak mantalean igurtzi eta lapikoan zeukanari begiratu zion garai haietan urri
|
zebilen
dirua, eta diru ugari behar izaten zen gauza horietarako.
|
|
|
Iraila izango zen. Zelaitik ongi ikusten zen hondartza, eta jende asko
|
zebilen
bainatzen. Lehengusu Jose eta beste lagun batzuk ari ginen futbolean.
|
|
|
Goiko Kale, besteak beste, sekularizazio garai hartan, literaturaren alde apustu egin zuen pertsona baten lekukotza da: erlijioak ordu arte bere bizitzan bete zuen esparru izugarritik ihesi
|
zebilen
idazle batena. Halaxe da, eta ez dago zertan ezkutatu:
|
|
|
Are gehiago: gure atzera aurreretan, oihuak eta algarak handiagoak izan ziren sartu irtenean
|
zebilen
jende dotorearen artean. Guztiarekin, sarrera bera baino harrigarriagoa irteera bera gertatu zen:
|
|
|
Autobuseko leihatilatik begira, Dabidekikoa gertatu zenez geroztiko garai ez oso aspaldikoaz oroitu naiz, eta Gasteizko Marañón kafetegian ebaki bat eskatu, eta leiho ondoko mahaian esertzea atsegin izaten nuela, handik oinezkoei erreparatzeko. Kaleko antzeztoki handian, serioxeago ala alaixeago, ez zirudien jendeak arazo asko zuenik, baina nire antzera egon behar zen arazoz lepo
|
zebilen
jendea, eta ni oinezko guztien artean horiei antzematen saiatzen nintzen.
|
|
|
Eta aurreko egunen ondotik, naturak gu berriro liluratu ahal izatea kasik ezinezkoa bazirudien ere, miraria gertatu egin da. Ttikia izan arren, arroila bost minutuan zeharkatu ahal izan arren, hare harriaren formak haragiaren biribiltasunekin eta eguzki izpiek arteketatik sartu, eta sortutako haragiaren kolorearekin, zinez bitxi eta lizunak iruditu zaizkit; hori guztia barnean
|
zebilen
eta udazkenekoa zirudien haizexkarekin. Argazki kamerek eta bideoek, behinik behin, gaurkoan ere ez dute atsedenik izan eta, ondorioz, berriro denek aho batez goraipatu dute Danen burutazioa.
|
|
|
Goizeko ordu horietan oso jende gutxi
|
zebilen
Phantom Ranch inguruan, eta gorantza abiatu aurretik gehienok txabola itxurako komunetik igaro gara. Ni emakumeenean zain nengoela, Tom gure taldekoa ez zen gizon batekin hizketan sumatu dut, itxuraz aspaldiko laguna zirudiena.
|
|
|
Arau berriak datoz, karramarroen moduan atzera egiteko. Urte hasieran iniziatiba harturik
|
zebilen
euskal jendea ahal bezala ari da defentsa lanean azken hilabeteotan. Erresistentzian eusteko indarrak biltzen.
|
|
|
Jakina, horrelako murrizketek printzipioa susmagarri eta batere ez erakargarri bilakatu zuten. Zerbait gaizki
|
zebilen
, ustez esperientzian eta sen onean oinarrituriko printzipio batek hain auzi sinpleei erantzun zuzenik eman ezin zienean.
|
|
|
Erantzuna, nola ez, ezezkoa litzateke. Hortaz, Lewisen arabera, konduktismoa ez
|
zebilen
ongi; irizpide psikologikoa aldatu beharra zegoen besteen egoera mentalei buruz mintzatzeko. Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen:
|
|
|
Baina —norbaitek esan dezake— bera oker ez bazebilen, bere erlijioarengatik guztiz ikuskera desberdinak adierazten dituen santu budista —edo beste bat— oker
|
zebilen
. Baina hauetako inor ez zegoen oker, batek teoriaren bat adieraztean izan ezik.
|
|
|
Aireari usnaka
|
zebilen
:
|
|
|
Eta oportunismoaren garaia. Zintzo
|
zebilen
askok ere pentsatuko zuen, une horretan amaitzen zela aurreko erregimenaren zama, eta bide demokratikoetatik, hauteskunde formal batzuen bitartez, aldaketa orokorra etorriko zela, demokrazia eta nahi beste iritsiko zirela. Eta horrela, konpintxeo lotsagarrian, ezkerra eskuinarekin tratuetan hasi zen, mahai inguru lotsamangarrietan konponketak egiten.
|
|
|
Niretzat, 45 urterekin, beste momentu bat zen hura, beste erronka bati ekiteko unea. Amnistia aurretik enfrentamendu giroa bizi zen; gizartea oldarrean
|
zebilen
: grebak, manifestaldiak, txakurren jazarpena... etengabeko gatazka.
|
|
|
Ez zegoen keari ihes egiteko modurik; ziegako ohean etzan nintzen. Jendea han
|
zebilen
batera eta bestera, ahal zuen moduan. Rekalde etortzen zitzaidan tarteka, ea zer moduz nengoen galdetzen.
|
|
|
Gure amona gaixo samarrik
|
zebilen
azkenerako. Nazionalak sartu ziren, eta Katalunia hartu zuten, lehenago Euskal Herria bezala.
|
|
|
Elkarren ezagutza egin eta urtebetera, Principe zineman geundela, ondoeza sentitu zuen. Eztarriko infekzioren batekin
|
zebilen
, eta harengatik izango ote zen pentsatu genuen. Baina larrialdia erreuma artikularragatik izan zen.
|
|
|
Edo agian interesatzen zitzaion, edozein oligarkiari interesatzen zaion moduan. Eta hori gutxi balitz, herri arazoari zegokionean ere, begiratu besterik ez zegoen zelako tratuetan eta lanetan
|
zebilen
. Burgesak ziren niretzat, eta eskuindarrak; abertzaletasun ezkertiar baten aurrez aurre zeudenak, Espainiako erregimena bera bezain konfesionalak.
|
|
|
Aurkikuntza miresgarria izan zen irakurtzen ikastea, harribitxirik ederrena aurkitzea adinakoa. Urte batzuk geroago Irunen edo harrapatu zuten sasi moja hura iruzurrean, komenturen baterako eskean
|
zebilen
aitzakian.
|
|
|
Kartzela batzuek epe laburrera ez dizute hainbesteko erasanik egingo, baina luzera itogarri bihurtuko zaizu egonaldia, gauza txikietan izorratzen zaituztelako, gainditu ezinezko eragozpen txikiekin topo egiten duzulako beti. Horrelakoa da Castellongoa, beti trabak asmatzen, nondik zirikatuko asmatzen
|
zebilen
tiranotxoz osatutako zuzendaritzarekin. Ez dago garai bateko Herrerako edo Puertoko erregimena, ez da basatia modu horretan.
|
|
|
Mortu zeuden behintzat Orexako plaza nagusia, frontoia eta inguruak. Udaletxe aurrean, plaza nagusian, haize leunaren menpe
|
zebilen
paper batek bereganatu zuen nire arreta. Margaren gutunaz oroitu eta ideia zoro bat etorri zitzaidan burura:
|
|
|
Eta hala izatekotan, eta kontuan hartuta Orexara etortzeko ideia Lauaxetarena izan zela, ez ote nuen han, Orexan, beste" arrasto" bat aurkituko? Haizearen menpe
|
zebilen
papera jaso nuen eskuetan. Haur baten marrazkia zen:
|
|
|
Auto gutxi
|
zebilen
, eta zebiltzan autorik gehienetako txoferrek gertuko baserri edo bordaren batera zihoazela adierazten ziguten, eskuekin egindako keinuen bidez. Ez zen erosoa egoera baina oso pozik sentitu nintzen. Erredakzioko lagunez oroitu nintzen.
|
|
|
Lehen hiruzpalau orduak lasai samarrak izan ziren. Inguruan
|
zebilen
artzain bat edo besterekin mintzatu nintzen eta zerbait jan ere egin nuen, zahatoa lagun. Baina arratsaldean, eguzkia laino gero eta lodiagoen artean ostentzen zelarik, kezka nagusitzen hasi zitzaidan barrenean.
|
|
|
Zutik iraungo ote zuen Gernikako Arbolak? Lauaxetak bazekien jada non
|
zebilen
, bazekien norantz jo; berehala agertu zitzaion begien aurrean Andra Mari eliza, eta agudo heldu zen Juntetxearen atarira ere. Harritu egin zuen sarreran zaindaririk ez ikusteak.
|
|
|
Kaleak bustita, eurixka ari zuen. Alda maldaka
|
zebilen
talde luze, inkonexo, barreiatu bat zen. Zazpi zortzi lagun ziren hastapenean, gero batzuk lanbrotan atzendu, lau gelditu ziren.
|
|
|
halako eta halako herrietan, mendi lepoz lepo ibili zela... Gero Simca zahar batean
|
zebilen
. Orduan ja gutxiago etortzen zen hona.
|
|
|
hartu geroko. Banekien-eta nola
|
zebilen
. Orduan hartu egiten zuen".
|
|
|
Orduan hartu egiten zuen". " Gaixoa", esan zuen Mariak errukitsu," pobre bat bezala
|
zebilen
". Amatxi zaharrak, betaurrekoak adabakitik jasota:
|
|
|
Ez zuten beste hitzik esan. Bigarrenez burua aklaratu ziolarik, Elik ileak pixka bat lehortu, salara eraman zuen; korridorean
|
zebilen
mutikoari: " Ivan", esan zion," ekatzu salara aulki txiki hori".
|
|
|
Arin arin pasabide estu batean sartu zen; kale kantoian emakume bat lurrera ia ia bota zuen. Jende pixka bat
|
zebilen
kale adokinatu batera iritsi zen. Korri korri gora egin eta, parke batean sartuta, bere burua zuhaixka batzuen atzean gorde zuen.
|
|
|
Gero, kale nagusira heldu zelarik (bera zihoan kalea bertatik ikusi zezakeela), berriz ere atzean norbait zuela begitandu zitzaion; ez zuen seguru ere esango. Kale hartan jende asko
|
zebilen
. Edozertara ere, bertan zegoen ostatu batean sartu, haren kristalen atzetik, disimuloz, kitziketan egon zen.
|
|
|
Kale jakinean inor ez
|
zebilen
. Garik aipatu zion oinetako konpontzailearen tailerraren ondoko portaletik, une hartan, lagun batzuk irteten ari ziren:
|
|
|
June eta Goretirekin ere, lagun ona zen. Hau (Lupogatik) pixka bat zeloso zegoen..."; irribarreti begiratu zion lagunari; hura berriz, lo korrokan zen; haren ezpain meheetatik barna hortz txiki, belzkara, xorroxkak ageri ziren;" June bere nobia baita", esan zuen Belek apalxko;" hala ere", segitu zuen," Henri oso kontuz
|
zebilen
. Bere posizioa ez baitzen... ebidentea, esaten baita.
|
|
|
Gero, auzoko mobida batzuetan ibili gintuan... Bestela zer
|
zebilen
nik ez nekian ezer; zerbait ote zebilen... baina nondik nora, ez jakitea hobe... Bera gainera gauza horietarako oso reserbatua zuan.
|
|
|
Gero, auzoko mobida batzuetan ibili gintuan... Bestela zer zebilen nik ez nekian ezer; zerbait ote
|
zebilen
... baina nondik nora, ez jakitea hobe... Bera gainera gauza horietarako oso reserbatua zuan.
|
|
|
Handik gutxira berriz, kasernako leherketa hura izan zuan eta... hi orduantsu atzeman hinduten ala?"; Xanek baiezkoa egin zuen;" ba, beharbada jakingo ez duana duk, Henrik egun haiek, edo aste haiek, ez zakiat, herritxo batean eman zituela, hemendik ez urruti. Eta, leherketa izan zen egun hartan, herri hartako ostatuan zela, ostalariari (nire ezaguna dena, nik hau berak esanda zakiat) esan ziola, tipo bat han bazterretan ostuka ikusi zuela; bere kusan ote
|
zebilen
; eta gure etxeko telefonoa eman zioan, edozer gertatzera guri abisu emateko"; apur batean isildu egin zen, gero jaiki egin zen eta: " egon hadi pixka batean", esan zuen.
|
|
|
Kafetegitik irten eta kale aldapatsu, luze batean goiti jo zuten, Pitita botatzarrekin, bizkar zorroa zeramala bizi bizi aurrean, Xan bi hiru pausoz osterago, eginahaletan burusoilari jarraitzeagatik. Hankak min pixka bat ematen ziola
|
zebilen
, Pitita baina, ez zen hartaz ohartua; haren nahia inondik ere kale haren azken muturrera lehenbailehen ailegatzea zen: hiritik irteteko, nonbait; izan ere, han aurrean, laino trinko baten pean, mendi baten irudia igarri zitekeen.
|
|
|
Sumatu zuen baldar zebilela. Arbolen lerroarekiko, zango bat erabat kontrolatu ezinda, apur bat sigi saga
|
zebilen
. Saiatu zen akatsa zuzentzen, zango okerrari diziplina bat ezartzen.
|
|
|
nahigabean ere, lo zegoenaren begirunez;" oraintxe sukaldean zineten-eta". " Ikaragarria da", konfirmatu zuen Belek," ezin da sinetsi"; Xanek leihoko kristala zabaldu, leihatilak zuen ziloxka batetik kanpora begiratu zuen; hega biraka
|
zebilen
saguzar bat antzematea iruditu zitzaion; bestalde gela barruan, lehenago ez bezala, mesanotxe bat zegoen; haren gainean, tarrotxo batean, lore erramilleta bat zegoen; lore horiak, arantza zorrotzak, Xanek hatzarekin ukitu zuen haietako bat;" otea", esan zuen Belek. Xanek harri eta zur begiratu zion.
|
|
|
Gehienak pixka batean berari begira gelditzen ziren, gero segitzen zuten oihuka. Xan ostatuaren bila balebil bezala
|
zebilen
. Poltsikoak hutsik zituen-eta, ez zuen hura atzemateko interes partikularrik; hala ere, hura zen ohitura.
|
|
2001
|
|
|
Juan Mari Arestik ere, bigarren semea, idatzi izan du nobela bat edo beste. Abertzale mundukoak izan ez arren, Gabriel ez
|
zebilen
oso urrun abertzaleengandik: " Gabriel, oso ume zela hurbildu zen abertzaleen ingurura.
|
|
|
Hamabi urte inguruan hasi zen euskara ikasten Gabriel. Txinparta talde abertzalearen inguruan
|
zebilen
orduan. Geroago, 1959 urtean EGI erakundeko hainbat militante ETAko bihurtzeko zorian zeudela atxiloketa ugari izan zen Bizkaian.
|
|
|
" Gerrate garaia zan. Behin behar eta Alemania gerrate bero eta bizian
|
zebilen
. An zabiltzan, odol irakiñean, bere semerik lerdenenak.
|
|
|
Bada, ZERUKO ARGIA ezin izan gutxiago, bere editorialei zegokionez, batez ere. Eta 1971ko martxoaren erdialde hartan oso haserre
|
zebilen
, hara! Egoerarekiko onespen gehiegi somatzen zuen inguruan, eta ezin jasanezkoa zeritzon jokaera horri.
|
|
|
Lord Nelson du izena ontzi eskola horietako batek eta 1986an ureratu ostean 14.000 lagun baino gehiagok nabigatu du bertan. Guzti horietatik 6.000 inguruk gutxitasunen bat zuen eta 2.200 bat gurpildun aulkian
|
zebilen
.
|
|
|
Txalapartarekin batera musika ikasi dute. Bakoitza bikote batean
|
zebilen
duela lau urte Kepa Junkeraren diskorako elkartu arte. Horrezkero Phil Cunningham, Hevia, Alisdair Fraser eta Oskorri bezalako taldeen proiekto diskografikoetan eta Europa, Amerika eta Japoniako jaialdietan parte hartu dute.
|
|
|
Guk zerbait lortu badugu, zaletuak egitea izan da. Ni Alavesera heldu nintzenean, dela 5 denboraldi, kalean ez
|
zebilen
Alaveseko txandala zuen umerik: denek Realeko, Athleticeko edo Bartzelonako kamisetak zituzten.
|
|
|
Bere aita hil ondoren, bere amaz maite mindurik ibili zen. Etzuan bere ama" ezagutzen" eta enamoraturik
|
zebilen
. Arrats batez, bortizki maitatu eta ezagutu zuen bere ama.
|
|
|
Joan berri zen gizona eta hark eginikoak ekarri nahi zituzten gogora. " Agur, Joxe!" esaten zion" eziñaren itomenez leertu" beharrean," itxaropen zirrindari" eutsi nahirik
|
zebilen
Etxaniztar Nemesiok. Eta" Noiztik zindugun gure belarrietan?" galdetzen zen, erantzunez jarraian:
|