|
2000
|
|
|
Sufritu bai, sufritzen du. Etxerakoan, autoan," zer pintatzen
|
nuen
nik gaur hor?" galdera egingo dio sarri bere buruari.
|
|
|
Euskarak lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, epaitegiak barne, Nafarroako erresuman izan zen, bertako historiak hala erakusten duenez. Uste hori
|
nuen
nire irakurketen arabera, eta horren lekukotasuna agertzen digu Jimeno Juríok ere bere Navarra. Historia del euskera liburuaren 54 orrialdean, bertan erabiltzen ziren hizkuntzak orokortasunean begiratuz.
|
|
|
Afalostean, kopari uko egin eta bi kafe hartu ondoren, solasaldia beheraka zihoalaikusirik, erretorea erretiratu zenean hartu
|
nuen
nik ere kotxea, etxerako asmotan.Trafiko gutxi zebilen autobidean, baina langarrarekin bustita zegoen errepidea; abiadamantsotuta, trumilka hasi zitzaizkidan oroitzapenak: zenbat aldiz entzun ote nuen AitaMorlansen izena, etxeko sukaldean eta ia ia ahapean.
|
|
|
Izan ere, nengoen tokian nengoela, ez al nuen hagitzez ere hobe neure mihiaren gobernatzea eta isilik egoitea ezen ez ausartki eta ahalkegabeki hitz egitea? Zer behar eta zer mengoa
|
nuen
nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko. Ordea, hitz egin nuen, eta ausartki hitz egin nuen gainerat.
|
|
|
Ai, nola alegeratu nintzen, osaba Joanikot ikusi nuenean! Izan ere, bihotz bihotzez maite
|
nuen
nik neure osaba hura: maite nuen, zuhaitzak urtxintxen antzera igaiten zituelako edo teleskopiotik beha jartzen ninduelako noiznahi den; maite nuen, aritmetikan eta geometrian maisu eta irakasle nuelako, baita bizitzaren bertze mila alorretan ere... edo txakurrei izen xelebreak ipintzen zizkiolako, Greziako edo Erromako historiarekin lotuak...
|
|
|
Ezpata bat zen, bai, eta jakin gabe bertze fardelak zer gorde zezakeen, ezpata hura nahi
|
nuen
nik ere jadanik.
|
|
|
—Gurutzea defendatzeko nahi
|
nuen
nik, ordea, ezpata...
|
|
|
" Han daudela, hemen daude": hala adierazi
|
nuen
nik orduan bizi izan nuen mirakulua. Baina, espaziotik denborarat iraganik, bertzerik ba ote?
|
|
|
Baina, ulertu ez ezik, bertze galdegite bat
|
nuen
nik buruan orduko:
|
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu
|
nuen
nik ere handik aitzina ezen bertze Utopia bat bihur zitekeela Urbiain, eta Utopia hartan bere zentzua izan zezakeela ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
|
Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin. Eta, inguruetako gaixo eta erien begiratzeko, ospitale bat ere eraiki genezakeen komarka hartan, nola egin baitzuen Azpilkuetako Martinek bere herrian... baina, hark ez bezala, bizirik nengoela egin behar
|
nuen
nik hura, zeren jauregi aberats bateko seme eta gizonezko bakarra bainintzen, aita anaiak hil ondoren, eta baliabide guztiak izan nitzakeen, neure xedearen betetzeko, Jainkoaren laguntzarekin. Eta, entseiu hartan neure arartekotasunaz baliatzen nintzela, osaba Joanikot eta ama elkarrenganat biltzea erdietsiko nuen, eta haien eragina erabiliko nuen herriko jende guztien batzeko eta zoriontsu izaiteko, Jainkoaren laguntzarekin...
|
|
|
—Neure begiz ikusi
|
nuen
nik, ordea, deabru gaixtoa, Pagabasoko leizean!
|
|
|
Irriz sumatzen zaitut, jaun André, eta irriz ari natzaizu ni ere mementu honetan, baina irri guti
|
nuen
nik orduan. Izan ere, kontzientziako kontuetan ezin kontzientziatsuagoa nintzen, hertsia, neure eginik ezdeusenen ere etsaminatzerat eta hautemaiterat emana, eta herstura hark bulkatzen ninduen bekatu ez zena ere bekatutzat hartzerat, eta hala ibiltzen nintzen eskrupuluen ur nahasietan erdi itorik.
|
|
|
Eta batak gogor ekiten bazion, bertzeak gogorrago, eta horrela aritu ziren bizkarra zauriz bete arteraino. Eta, ezinaren ezinean, erori zen belaunen gainean, halako batean, bietarik bat, laxatu zuen eta utzi zuen zigorra alde baterat eta, nola parean egokitu baitzitzaizkidan, begiztatu
|
nuen
nik, orduan, bertze penitentaren behako distiratsu hura —irri ezinago zabal batek argitua, dolorearen erdian—, zeinak, ondotik, bertze azote batez zigortu baitzuen bere burua, bertzeari erran nahi balio bezala: " Hik hainbat, nik bat gehiago..."
|
|
|
dilin dalan dan daun, dilin dalan dan daun. Eta soinu arrai haiek arraitu ninduten ni ere hatsarrean, baita goibeldu ere handik gutirat... zeren kanpaiak Mattinentzat ari baitziren bereziki eta beregainki, Mattinentzat bakarrik, edo hala sentitzen
|
nuen
nik mementu haietan bederen. Eta bertze jesuitak, aita Bartolomek lagundurik, meza eman zuen, eta, haren predikuan, berriro izan ziren anaiarentzat alabantzak eta laudorioak, zeren, nola Jainkoak libratu baitzuen Jonas balearen baitarik, berdin eta orobat libratu baitzuen Mattin ere heriotzako artikulutik, eta hirugarren egunean piztu.
|
|
|
Eta, hitz haiek erraiten zenizkidala, nola oroitu
|
nuen
nik denbora hura, erabakitzen nuenean neure kasa, hamar hamaika urteko umea nintzela, katoliko eta protestant izaitea —orain katoliko, orain protestant, neure kontzientziak manatuaren arabera—, zeren eta osaba Joanikot eta jaun Marcel bainituen irakasle, eta biak miresten nituen eta ikasleen egitekoa zen irakasleen erranetarat egoitea... harik eta egun batean buruan bertze erran hura sa... " Egia bat eta bakarra da", neure baitan mila zalantza eta bertze hainbat korapilo sortarazi zizkidana, ez nekielako jada zer aldetarat jo eta zeren alde!
|
|
|
Hantxe ene urduritasunari eta neure ezinegonari leku emaiteko okasionea! Aitzinetik ere ikusia
|
nuen
nik osaba Joanikot, posizione are irrigarriagoan, noiz eta Urbiaingo jauregian erori baitzen eskaileretan beheiti, kakontzia eskuan zuela; jauregiko egun hartan, ordea, osabak min har zezakeelakoan edo, izutu egin nintzen hatsarrean, eta ez nuen, halatan, irririk egin, harik eta osaba bera irriz hasi zitzaidan arte; lohiaren gainerat erori zen bertze egun hartan, alabaina, nola urduritasunaren er... Berehala joan zitzaidan, ordea, irri egiteko gogoa!, zeren, ene irria aditu bezain sarri, tximistak harturik bezala zutitu baitzen osaba, eta, ukabila altxaturik, erran zidan:
|
|
|
Erretorika dakiena dea, eta mintzoaren jabe dena? Haatik, jakintsua izan ote daiteke gizon bat, munduko numero guztiak dakizkiena baina, oihanaren erdian bakarrik utziz gero, galdu eginen litzatekeena, nola behin baino gehiagotan ikusi behar izan
|
nuen
nik ibai Orinocok zeharkatzen zituen oihanetan. Eta nor ote jakintsuago:
|
|
|
Pedro Huizik gauza haiek erran zizkidan eta bertze anitz gauza erran zizkidan; haatik, burua bertze leku batean
|
nuen
nik orduko, zeren eta bi izen haiek bainituen burmuinetan dantzan... Maddalen eta osaba, osaba eta Maddalen...
|
|
|
Pedro Huizi hasi berria zen kaperako freskoa pintatzen —nola gozatu
|
nuen
nik fresko haren egiteko ibili ginen hiru hilabete haietan, ahal nuenean Pedrori laguntzen niola, baita pintzelada batzuk emaiten ere! —, noiz eta osaba txakur tipi harekin heldu baitzen, Pedro eta biok egiten ari ginen lanaren ikusterat. Eta oroitzen dut ezen ikusi bezain sarri galdetu niola, handiz:
|
|
|
Gezurra erranen nizuke, jaun André, baldin erranen banizu ezen ez nuela ikuskizun hartaz gozatu, zeren gozatu egin bainuen, eta gogoz gozatu gainerat. Izan ere, gutitan ikusten
|
nuen
nik anaia beldur, eta orduan, zinez, beldur zen, ez dakit zeinen beldurrago, aitaren edo zigorraren, zeren ez baitakit zeini behatzenago zion, aitari edo zigorrari. Fortunak, eta neure azpikeriak batez ere, anaiaren gainetik jarri ninduten behingoz, eta arrano bat bezala sentitu nintzen txepetxaren aitzinean, nehoiz baino gogarago, lorios eta biktorios.
|
|
|
Gau hartan haizeak gogor jo zuen, eta iduritu zitzaidan ezen haren txistuak bertze munduko bozak zirela eta guztiek baterat akusatzen nindutela: " Salatu eta saldu duzu zeure anaia, eta norat zoaz, Joanes, norat zoazzz...?" Eta bozak eta txistuak ez ziren isiltzen, eta nola anaiak, ezinaren ezinaz, burkoaren azpian gorde behar izan zuen bere burua, aitak eman zizkion azoteen ondotik, hala gorde behar izan
|
nuen
nik neurea burusien azpian, ahalkearen ahalkez.
|
|
|
Baina zer nenbilen ni, ezinezko amets hartan denbora alferrik galtzen? Norat joan behar
|
nuen
nik, baldin ez banuen norat joan. Edo, benturaz, bai... zeren eta, bat batean, napolitarraren kontseiluz Pisako katedralean aditu nuen meza etorri baitzitzaidan bururat, eta, harekin batean, oihu erdiragarri hura, erro errotik eta bihotzaren erditik atera zitzaidana:
|
|
|
Eta, sukarra zertxobait jaitsi zitzaidàn goiz haietarik batean, geure jaun Jesu Kristoz oroitu nintzen, noiz eta apostoluek bakarrik utzi baitzuten, hura hil hurran zegoela... baina ez, ez zuten guztiek, halarik ere, bakarrik utzi, zeren han berean baitzuen gurutzearen azpian ama Maria, semearen sufrimenduarekin bat eginik! Eta bi idurien idurikotasuna —Jesu Kristorena eta haren amarena, eta enea eta ene amarena— konfirmatzerat etorri zitzaidan —edo hala uste izan
|
nuen
nik bederen istant hartan, edo sinetsi nahi izan nuen— ezen, Jesu Kristo jarraibide harturik, apez egin behar nuela; izan ere, ez al zen hura nik sagastian ustekabean hartu nuen erabaki zentzugabeari bere zentzu ezkutua eta egiazkoa edireiteko modua. Zeren, egia bazen ere ezen jauregitik ihes egiteko asmoarekin hartu nuela, printzipioz, apez izaiteko deliberamendua, egia baitzen, halaber, ezen Jainkoak xuxen skribatzen zuela, baina lerro okerretan, halako suertez, non ene hatsarreko okerra ere geroak xuxendurik gerta baitzitekeen, Jainkoaren borondatearen arauaz; eta, zeren, horrela, nik asmatu estakurua eta desenkusa Jainkoaren probidentziak bideratua eta Jainkoak berak asmatua izan baitzitekeen, ororen buruan, eta ene gezurra, beraz, Jainkoak gidatua, gezurraren bidetik egia zedin bete eta konpli.
|
|
|
Oroitzen dudanetik, eritasun aski larri bat izan zen, edo hala bizi izan
|
nuen
nik behintzat. Eta eritasun hark ondore inportant bat izan zuen:
|
|
|
Izan ere, irakurria
|
nuen
nik nola hartzen zituzten gizon zuriek indiarrak eta beltzak, baita nola hauetarik anitz lehertu eta bizigabetu izan zituzten, tratu ezin gaixtoago eta ezin biolentago baten ondotik; irakurria nuen, eta ikusia nuen, halaber, egun batzuk lehenago, nola tratatzen zituzten Trinidadeko uhartean utzi genituen itsas lapurrek jende miserable haiek, esklabo eta meneko izaiteko baizik nahi ez zituztenak.....
|
|
|
—Eginkizun bakoitzeko, kurka bat merezi duzue... baina beldur naiz arnorik aski ez ote dagoen etxe honetan, hainbertze eginkizunetarako... —erantsi
|
nuen
nik.
|
|
|
gizon librea nintzela! Baina nola erdietsi eta nola eskuetaratu
|
nuen
nik neure libertate hura. Izan ere, hor nonbait erran dizut ezen libertatea ez dela diruz erosten, eta, alde batetik egia den arren, bertzetik nola uka ezen don Venancioren urrezko hogeita hamar dukatei esker nintzela libre...!
|
|
|
" Neuretzat nahi dudana kutsatu gabea nahi nuke, eta, beraz, ez ezazu haurra zeure eskuz kutsa, zeren zinez nahi baitut haur hau neuretzat". Jainkoaren hitza zen hura, profezia baten iduria zuena... errebelazione bat!, edo hala sentitu
|
nuen
nik bederen. Eta, handik harat, hitz haietan jarri nuen neure fede osoa, halako suertez, non, Felisaren eskuetan uzten zintudala eta nihaurk lehen marratik eta lehen lerrotik bigarrenerat egiten nuela, urrunetik behatzen hasi bainintzaizun, igurikirik ezen Jainkoak egunen batean bere hitza bete eta dei eginen zizula, eta hala libratuko gintuela biok nik egin bekatutik...
|
|
|
Zeren uste baitut ezen orduan sentitu nuela ahalkearen iduriko zerbait... Baina, zaldi zoroa bezala, zeinak itsukeriaren itsukeriaz gero eta arinago egiten baitu aitzina, gelditu beharrean edo gibelat bihurtu beharrean, aitzina egin
|
nuen
nik ere hurrengo egunetan neure ahalkearen gainetik, noiz eta osaba Joanikotek kanoiarekin tiro egin baitzion jauregiari. Handik ordu batzuetarat, berriz, zuhaur etorri zintzaizkidan jauregirat, erraiteko ezen osaba Joanikotek eta Maddalenek beren buruaz bertze egin zutela eta haien gorputzak suak erraustu zituela...
|
|
|
Izan ere, jauregiko oineko harlanduak kentzen ari zirela, larruki honekin etorri zitzaidan egun batean trabailarietarik bat. Aditua
|
nuen
nik noizbait ezen jauregiko paretek gutunen bat gordetzen zutela, etxegoiendarren leinuko arbasoetarik batek skribatua, baina nehoiz ere ez nion inportantziarik eman, zeren gure egunorozko bizitza ipuinez eta asmakizunez betea baitzegoen bertzenaz ere, eta hura bat gehiago izan zitekeen. Alabaina, han berean zegoen gutun hura, jaun Esteban Etxegoienek ez dakit zenbat urte lehenago skribatua!
|
|
|
Eta besarkatu
|
nuen
nik hura, eskerrak emaiten nizkiola; besarkatu ninduen hark ni, ongi etorria emaiten zidala... eta gero erran zidan:
|
|
|
...baitzuen eta sinetsi beharra baitzuen, are gehiago zirkunstantzia haietan, usterik ezen paradisu hura noiznahi den fina zitekeela eta akaba... zeren eta Gorukik aipatu zigùn mehatxu hura baikenuen, bertzalde, bi tokitatik iristen ahal zitzaiguna, indiar gorrien aurkako borrokan indiar horiak eta gizon zuriak bat eginik zeudenez gero; eta gizon zurien artean jaun Santiago de Tapioles y Vi llarrín
|
nuen
nik gogoan, zeren, jaun hartaz denaz bezainbatean, ezin ahantzi bainituen haren erranetarat trabailatzen zen zaldunaren hitzak, jaun Julián Arévalorenak, noiz eta gomendatu baitzigun ezen ez geniezaiola Calatravako gurutzea zuen gizon printzipal hari ihes egin, erraiten zigula: " Eta, halarik ere, jakizue ezen, ihes eginen bazenute ere, guztia alferrikakoa litzaizuekeela, zeren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen osabetarik bat inkisidorea izan baitzen, eta ene nagusia haren eskolakoa da, eta ez luke, halatan, zuek atrapatu arte etsiko..." Eta bazegoen, finean, bertze mehatxu bat ere, zeren armadako arduradunak ere gure xerka ibil baitzitezkeen, bi soldadu haiek akabatu ondoren...
|
|
|
Eta hurrengo galdegitea gaztelaniaz egin zidan, nola eginen baitzidan beti handik aitzina. Eta galdegite hura zen ene egoerari buruzkoa, zeren jakin nahi baitzuen zer egiten
|
nuen
nik Indietan eta zertarat etorri nintzen. Eta orduan asmatu nuen nola Nafarroan nengoela Antonio Ibarbia zeritzan kapitain ohi bat ezagutu nuen, El Doradoko mapa bat zuena, eta hargatik etorri nintzela harekin Indietarat, eta hargatik egin genuela Gorukik eta biok iragan berri genuèn oihan hartan barrena, baina ez genuela deus ere aurkitu ez irabazi... eta, are okerrago, zeren, batetik, kapitain ohia eritu eta sukar izugarri baten ondorez hil baitzen, eta zeren baitzirudien, bertzetik, ezen oihanean galdu ginela Santo Tomáserat itzultze asmotan ginenean, nahiz eta azkenean zorte apur bat ere izan genuen... edo zorte handia, hobeki, ez baitzen ahuntzaren gauerdiko eztula paraje haietan fama oneko bertze nafar bat ikustea, ezta gutiagorik ere...
|
|
|
—Ai, zenbat sufritu
|
nuen
nik egun haietan, sinetsirik bainengoen ezen ene seme bakarra infernuan zegoela, eta nola sartu zitzaidan are barrenago indiarrei nien gaitzerizkoa, halako moldez, non, sugeen putzua akabatu nuèn egun berean, hiru indiar gaixto egotzi bainituen harat, ene seme hilaren sufrimenduak gogoan, zeren eta, anitzetan erran izan dizudan bezala, indiarrak txakur errabiatuak baino gehiago ez baitira, eta h...
|
|
|
Emazteki bikaina zen Felisa, jaun André, ene haz ama eta inudea izan zena... eta ene egiazko ama ere, erranen nuke, lehen urte haietan, makur handirik gabe. Zeren eta, legearen aitzinean ene ama Ezpeldoiko andere Graziana zen arren, munduratu ere hark munduratu ninduelako, aldiz, Felisa izan
|
nuen
nik, lehen urte haietan, ama bihotzeko eta odolaren erdiko, kontseilu emaile eta haurtzain. Eta haren bularreko izan nintzen, eta haren bularrek zaindu ninduten.
|
|
|
Eta nik zeruraino zabaldu nituen begiak, jakin gabe zer erran... baina, osaba irri karkaraka hasi zenean, berdintsu eta orobatsu egin
|
nuen
nik, kasik segidan.
|
|
|
Ai, nola sentitu
|
nuen
nik mementu hartan osaba Joanikot, neure zinezko eta minezko aita balitz bezala, ene aita eta ene laguna!, zeren, dakizun bezala, ene aita odolezkoak —jaun Martin Etxegoienek— ez baininduen aintzakotzat hartzen, Mattinen —etxeko primuaren eta herederoaren— aitzinean; osabak, aldiz, bai, aintzakotzat hartu ninduen eta bere sekeretuaren partaide egin ninduen... baita heroi tipi ...
|
|
|
Eta zeren haren urruntasun hura urtu nahi bainuen jada neure bihotzaren arragoan, nola urtu ahal izan bainuen istant labur hartan, eta zeren neure mundurat ekarri nahi bainuen mundurat ekarri ninduena... Ordea, nola erakarriko
|
nuen
nik ama hotz eta urrun hura neure mundurat, baldin hura egur junt eta hezea bezalakoa bazen, su handienak ere nekez eragin ziezaiokeena, eta baldin nik ezin eskain baniezaiokeen neure bihotzeko su tipia baizen?
|
|
|
Baina gauzak diren bezalakoak dira, eta aita halakoa zen, edo hala ikusten
|
nuen
nik, eta ez dago bertzerik. Ederki oroitzen naiz, konparazione, nola, Pirinioetako Bakea sinatu zen denbora hartan, ezin alegerago etxeratu zitzaigun, erraiten zigularik ezen lagun egin zuela Villagrandeko dukea, Espainiako Han dia, done Jakueren gurutzea eta ez dakit bertze zenbat kondekorazione zituen gizona:
|
|
|
Ustezkoa erran dut, eta ongi erran dut, zeren eta, oraintsu erran dizudan bezala, egiazkoa eta zin zinezkoa izan ote zen, bada, ene libertate hura...? Edo, aitzitik, ez ote
|
nuen
nik hura neure nahikeriaren nahikeria bihurtu, hau nahi dut eta hura ere nahi dut, eta nahi dudan guztia zilegi dut eta sori dut, zeren halakoa baita zorionaren bidea.... Zeren libertatea ez baitzen, benturaz, arauen guztiz haustea, baina hautsi gabe haustea, eta zeren ez baitzen, berdinzki, neurriz kanpoan neurrigabeki ibiltzea, baina neurriz kanpoan neurriz, libertatearen eskua zorabioaren eskuko izan ez zedin:
|
|
|
Bai, lehenbailehen egin behar
|
nuen
nik handik alde, bataz, Utopiako lurrak nituelako xede, eta, berriz bertzea, bistan zelako ezen ez nintzela kortsario izaiteko jaio, eta ezin nintekeelako, halatan, haiekin geratzeko eta haiekin bat egiteko tentazionean eror; izan ere, zer egiten nuen nik jende haien artean, honek esku galduaren tokian burdinazko gakoa erakusten zuela, horrek haragi hezurrezko zangoaren ordez zurezkoa zeramala, e... Halako moldez, non baitzirudien ezen conditio sine que non a zela, kortsario on baten izaiteko, gorputza zauriz josia edukitzea, edo, bertzenaz, menbro inportant bat galdua —begia, konparazione, Alain Coup d’Œil ek bezala, edo belarria, bertze hainbatek bezala, edo besoa, edo zangoa, arestian erran bezala—, baina nehola ere ez behatz ezdeus guti balio bat, nola galdu bainuen nik Bretainiako kostan, behatzen artean lodiena bazen ere...
|
|
|
Bai, lehenbailehen egin behar nuen nik handik alde, bataz, Utopiako lurrak nituelako xede, eta, berriz bertzea, bistan zelako ezen ez nintzela kortsario izaiteko jaio, eta ezin nintekeelako, halatan, haiekin geratzeko eta haiekin bat egiteko tentazionean eror; izan ere, zer egiten
|
nuen
nik jende haien artean, honek esku galduaren tokian burdinazko gakoa erakusten zuela, horrek haragi hezurrezko zangoaren ordez zurezkoa zeramala, eta hark auskalo zer.... Halako moldez, non baitzirudien ezen conditio sine que non a zela, kortsario on baten izaiteko, gorputza zauriz josia edukitzea, edo, bertzenaz, menbro inportant bat galdua —begia, konparazione, Alain Coup d’Œil ek bezala, edo belarria, bertze hainbatek bezala, edo besoa, edo zangoa, arestian erran bezala—, baina nehola ere ez behatz ezdeus guti balio bat, nola galdu bainuen nik Bretainiako kostan, behatzen artean lodiena bazen ere...
|
|
|
Ahantzia
|
nuen
nik, ordea, ezen Alain Coup d’Œil en Frantzia berezi hartan Alain Coup d’Œil bera genuela Jainko eta errege, eta berari zegokiola, ondorez, azken baldintasunen ezartzea. Eta orduan erran zidan:
|
|
|
ordea, bertzeetan ez bezala, iduri hura bertze iduri batek irentsi zuen segidan, zeren orain bainekien zertarat joaiten zen osaba Joanikot Iruñarat, Donibane Lohizunerat edo Baionarat Pazko Mendekosteetan, urteroko konfesionearen aitzakiaz bekatu bat gehiago egiten zuela eta bekatu bat gehiagorekin itzultzen. Eta, gogoan bertze iduri hura nuela, galdetu nion neure buruari ez ote
|
nuen
nik ere Pazko Mendekosteekin konplituki konplitzeko eskubiderik, nola izan baitzuen osabak, gero gerokoak. Eta, ondotik, zure hitzak etorri zitzaizkidan, jaun André, noiz eta Salamancan nengoela gomendatzen baitzenidan plazerren neurriz dastatzea, nahiz eta ohartarazten zenidan, haren jarraikian, ezen alferrikakoa zela nehori kontseiluen emaitea, gazteei bere batez, nor bere buruaren gainean baizik zentzatzen ez zelako...
|
|
|
Eta, ondotik, zure hitzak etorri zitzaizkidan, jaun André, noiz eta Salamancan nengoela gomendatzen baitzenidan plazerren neurriz dastatzea, nahiz eta ohartarazten zenidan, haren jarraikian, ezen alferrikakoa zela nehori kontseiluen emaitea, gazteei bere batez, nor bere buruaren gainean baizik zentzatzen ez zelako... Eta, zure hitz haiek gogoan nituela, galdetu nion neure buruari zergatik egin behar
|
nuen
nik deus berezirik guztia alferrikakoa zenean, gero gerokoak. Eta kapitainaren irakaspenak nituen, finean, haizea bezalakoa izaiterat bulkatzen nindutenak, baina haizeak ez zuen araurik, eta nik, ordu arte izan nituèn arauen gainetik ibili nahi nuen engoitik, gero gerokoak...
|
|
|
Eta mugitu
|
nuen
nik peoi bat, mugitu zuen hark bertze peoi bat... eta hala ibili ginen, mugimenduz mugimendu, egunari gaua zerraiola, eta gaua egunari... zeren eta nik hari peoi bat jan bainion eta hark niri bertze peoi bat... eta aitzinago nik zaldun bat jan nion eta hark niri alfila... Eta mugimendu bati bertze bat zerraion, eta taula gaineko piezak urrituz joan ziren, urrituz eta urrituz, harik eta guti batzuekin geratu ginen arte.
|
|
|
Ongi bai ongi oroitzen
|
nuen
nik dukeak kontatu zigun ipuina, zeren ni hamaika urteko umea bainintzen eta zeren, mila gauza aditua nintzen arren, ez bainuen nehoiz antzekorik aditu. Zer kontatu zigun, bada, dukeak?
|
|
|
heroi sentitu nintzen... denbora ezin laburragoan, ordea, zeren, haren jarraikian, bere lekutik altxatu baitzen aita, odola sutan, haragia eta biandak ebakitzeko labana eskuan... Bai, badakit ezen oharkabean zeramala labana eskuan, mementu hartan zerbaitetan erabiltzen ari zelako... baina, bertze deusetarako betarik gabe, ikusi nuena ikusi
|
nuen
nik orduan, eta hala agertu zitzaidan hura, Abraham erresuzitatu bat balitz bezala, ustekabeko hark itsutua, bere seme Isaak semearen gibeletik, haren sastatzeko disposizionean.
|
|
|
Eta ahalketurik nengoen gauza haiek entzuten, Pedroren behakoa atxik ezinik... harik eta kopa bat arno eta bi kopa ere edan nituen arte, zeren eta Pedrok gizontzat hartu baininduen eta osabak ez zuen ezetzik erran. Eta, eskandalizaturik nengoen alde batetik, baina baita gogara ere bertzetik, gero eta gogarago, zeren eta arnoak ausart egiten baininduen, eta hala akabatu
|
nuen
nik ere haiek bezala, hondarrean, irrikarkaraka.
|
|
|
Eta zer zirrara eragin zidan berri ilun hark, eta nola malenkoniatu ninduen... eta zenbat nigar purpuila isuri nituen haren tonbarat joan nintzenean! Zeren eta, dakizun bezala, Felisa izan
|
nuen
nik, neure lehen urteetan, ama bihotzeko eta odolaren erdiko; eta haren bularreko izan nintzen, eta haren bularrek zaindu ninduten. Eta nola babestu ninduen umetan haren sabel zabal joriak, noiz eta izuak mehatxatzen baininduen handik edo hemendik... eta nola sentiarazi ninduten haren beso sendoek ahulezian sendo, eta nola, haren gorputz osoak, neure deusezean oso!
|
|
|
Eta osaba izaiten nuen buruan, eta idurikatzen nuen haren sufrimendua ziegetako pareta lohi lodien artean, eta pentsamendu haiekin sufritzen
|
nuen
nik ere.
|
|
|
Eta istant bati bertze bat zerraion, eta, osabak oihu egin bezain fite, berretu eta emendatu ziren jendearen irriak, irainak eta laidoak... harik eta begiak oro bertze toki baterat beha jarri ziren arte: behatu
|
nuen
nik ere harat, eta ikusi nuen ezen saskitik Luthero ateratzen ari zirela, eta egur metarantz zeramatela. Eta txakurrak, muturreko uhala ipinia zuen arren, nigar egiten zuen eta intziri, eta osaba Joanikotek ere bai, eta bien nigarrek bat egin zuten.
|
|
|
Izan ere, ongi bai ongi ikasi
|
nuen
nik gartzela sekeretu haietan zer den gizonaren miseria eta deuseza! Zeren, hasteko, leku jakin baterat eraman baininduten, bai, baina han ez zen erraza deus ere jakiterik.
|
|
|
Eta kontzientziaren baitan ostataturik nuen harra nahi nuen ostikatu eta handik igorri, zeren eta har penatzaile eta zehatzaile hark ez baitzuen enetzat, urte luzeetan, hitz gozorik izan, gaixto nintzenean gaixto nintzelako eta on nintzenean hobe ez nintzelako... Eta, Joben liburuan erraiten den bezala, gizona trabailurako eta hegaztia airerako sortuak izan zitezkeen arren, hegazti ere izan nahi
|
nuen
nik, gizon ez ezik. Eta intxaurraren jateko desiros den, baina, azalaren hausteko nekeagatik, barrengo mamia dastatu gabe uzten duen ximinoa ez bezala, guztiz deliberaturik nengoen intxaur haien hausterat ere, zeren eta plazerraren leihoak eta portaleak zabaldu nahi bainituen lau haizeetarat eta plazerrei plazentki emana bizi, eta zeren ez bainuen kastoen kastakoa izan nahi jada...
|
|
|
Eta intxaurraren jateko desiros den, baina, azalaren hausteko nekeagatik, barrengo mamia dastatu gabe uzten duen ximinoa ez bezala, guztiz deliberaturik nengoen intxaur haien hausterat ere, zeren eta plazerraren leihoak eta portaleak zabaldu nahi bainituen lau haizeetarat eta plazerrei plazentki emana bizi, eta zeren ez bainuen kastoen kastakoa izan nahi jada... Eta, gizon zuhurrak ez bezala, zeinak eskuinean prest baitu pozoina duen kopa eta ezkerrean kontrapozoina, bi eskuz edan nahi
|
nuen
nik atsegintasunaren kopa pozoindua... Eta, neure bizimolde berriaren bideratzeko, ez nuen esku hertsirik eta egitekotsurik nahi, zeren eta esku hertsiak itotzeraino eta arnasgabetzeraino hertsi baininduen urte luzeetan, baina esku laxoa eta alferra, zeren hats hartu nahi bainuen, eta biriketan munduko aire guztia sartu nahi nuen...
|
|
|
Ordea, amorioaren denbora bertze denbora bat da, eternitatearekin eta sekula gabeko sekularekin lotua dagoena, eta, nola behin eternitatea ukitzen duen lurtarrak uste duen, nahiz eta artean lurrean bizi izan, ezen betiko ukitu duela, eta ezin uler daitekeela, hartaraz gero, lurreko denbora bertze molde batean, hala uste izan
|
nuen
nik ezen ene arima kaio eternal bat bihurtuko zela egun guti batzuen buruan, eta hala ibili ahal izanen zela itsas gainean, akabantzarik gabeko hegaldi batean. Banuen, halarik ere, aitzinetik, Elbirarekin bizi izan nuen esperientzia, adierazten zidana ezen lurrean bizi zitezkeen eta zerurako bidean jar gintzaketen mementurik ederrenak ere euli farfailen hegoak eta haien hegaldiak bezain hauskorrak izan zitezkeela eta noiznahi den jar gintzaketela haiek, berriro ere, lurrerako bidean, nola gertatu baitzitzaidan niri neure lehen amorio harekin; haatik, badakizu nolakoa den amorioa, jaun André:
|
|
|
Eta, bizitzaren festan, esperantzaren urdinak eta odolaren gorriak hartzen gaituzte orduan, udazkenaren horiak eta udaberriaren berdeak, elurraren zuri beltzak eta doluaren beltz zuriak, koloreen kontzertu distiratsu bezain iheskorrean. Eta hala arnastu eta sentitu
|
nuen
nik ere mementu berezi hura, hil edo bizikoa balitz bezala.
|
|
|
Eta, hura erran zidanean ere, liluraturik bezala geratu nintzen. Eta, nola ez bainekien zer erran, ez zer egin, pitxerretik edan
|
nuen
nik ere... Eta, arnoa zainetan hedatzen zitzaidala, osaba Joanikot eta Maddalenen iduri ezin ederrago hura etorri zitzaidan bat batean, haien eskuek eta amorioaren eskuek sufrimenduaren oihalean hain modu eztian brodatu zutena.
|
|
|
Aetate fruere; mobili cursu fugit, eta nik, gazte nintzelarik gozatu nahi nuen bizitzaz, zintki eta arintki, denbora ere arin baitzihoakidan ihesi. Eta, nola baitira gaztearen ezaugarriak kemena eta ezinegona, eta nola gazte denak, ondorez, leku eman behar izaiten baitie bai kemenari eta bai ezinegonari, bizitzari berari ere leku eman ahal izaiteko, hala ibili nahi izaiten
|
nuen
nik harat eta honat, itsasotik itsasorat eta portu batetik bertzerat, geldigaitz eta ekurugaitz.
|
|
|
Paretan, eskuin aldera, bonbilla bat, ororen argi emaile xuhurra. Sabaiko fluoreszenteak itzalita zeuden; nahita piztu gabe utziak ziren, edo ez zebiltzan, hori ez
|
nuen
nik argituko etengailuak eskura izan arren. Begiak eskaileretan nituen finkatuak edo, zehatzago erranda, haien buruan zegoen atean.
|
|
|
Txantxaren bidea hautatu
|
nuen
nigan piztutako ezerosotasuna apaltzeko.
|
|
|
Kaseteak eta koadernoak libro uzten zidaten besoaz baliatuz amaren gorputz ilauna erakarri
|
nuen
niregana. Besarkada indargeak oinazearen usain gazia sudurreratu zidan.
|
|
|
Kanpoan, abuztuko eguzki goiztiarrak itsumen bilakatu zuen nire begietako lausoa. Ximurraren luneta beltzen bekaiztoan berreskuratu
|
nuen
nire lehengo lekua gidariaren ondoan. Hark autoa abiarazi gabe zurrungaka zeuden, atzean, Charly eta Ttipi.
|
|
|
Otzan izan nintzaion. Ozta ozta minutu bat egin
|
nuen
nire izerdia zorrotaren azpian urtzen. Minutu erdia ere ez, han aurkitutako eskobila eta hortz orearen laguntzaz beilaren eta whiskyaren kiratsa ahotik itzaltzen.
|
|
|
Gure hiriaren izena berehala aurkitu nuen, letra beltzez nabarmendua; gainerakoan, testua goragokoa baino zailagoa zitzaidan. Sobera goretsia
|
nuen
nire hizkuntz gaitasuna.
|
|
|
Ttipiren ordenagailuarekin izandako joan etorriak azaldu nizkion laburzki, niri zegokidakeen fitxategia —" karpeta" zaharraren bertsio eguneratua eta, tamalez, irakurrri gabea— ekarri gabe solasera. Unitateak nirekin batean egina zuen komisaldegiko bidea —horixe, nonbait, Ramirezen eta bertzearen agerpenaren helburua— eta ez
|
nuen
nire bizitza utzi nahi Potzolo bezalako morroi baten jakin nahikeriaren menturan.
|
|
|
Orduan hiztegi hori Kristinaren xarma doi bat itsusten zuen orbantzat nuen —akatsik gabea, Jainkoa bakarra, erakutsi ziguten fraideek— Aldiz, abuztuko asteazken goiz horretan, delako hitzaren soinupera —derradan berriz ere: autokritika— konprenitu
|
nuen
nire bizitza zuzentzeko anarterainoko saioak ustel gertatu izanak estrategiaren okerra baizik ez zuela salatzen.
|
|
|
Aurreko egun guztietako gertaera bortitzek bisaian utzitako arrastoei bestondoaren marka gehiturik, itxura beldurgarria izan behar nuen. Ahal bezain geldi, ohe arraboskariak sala ez nintzan, Edurnek ateratzen zituen soinuen pentagrama irakurri
|
nuen
nire belarrien partituran. Irudimenaren emendioa gehituta, ordu erdiz, halako voyeurismo suerte batean erauntsi nintzen, ikusmena barik, entzumena bide:
|
|
|
Igerilekuaren ertzean jarria eta zangoak urean sartuta deitu zuen Kristinaren dendara. Andreak oniritzia eman zuen, baina, lehenago, telefonotik azaldu behar izan nion —oinak lehorrean— zer egiten
|
nuen
nik, ortzegun buruzuri batean, egunkaritik kanpo. Sorgin alaena!
|
|
|
Eta orain ez genuen inor aurretik. Eta leihatilak eta ateak hermetikoki itxita zeuden, ongiegi itxita egon ere, pentsatu
|
nuen
nire kabutan ikuskapen zehatz mehatz baten ondoren; ez mailurik ez tresna puntadunik zegoen, ez halakorik leukakeen bidaiaririk ere, guztiz ezinezkoa gertatzen zen, beraz, beirarik haustea handik irteteko edo laguntza eskatzeko.
|
|
|
Gogoan dut giza arimaren kontu horrek grazia egin zidala, eta, aldarte on hura aprobetxatuz, erabaki
|
nuen
nire arerio izukaitz haien aurrean barrez lehertzea. Barre karkara luze azantzatsu bat izan zen, egiazkoa ia, neurosi puntu batez zipriztidua.
|
|
|
Mutikoak esan zion neskatoari jaits zedila bere begietatik. Gizagaixoa, pentsatu
|
nuen
nire kabutan, hori esaten duenak oinaze esanezinetarako prestatu behar du bere burua. Baina neskatoa isilik gelditu zen.
|
|
|
Atzo hil zen, istripuz, Elizaren Bedeinkapenak jaso ondoren. Ez da posible, esan
|
nuen
nire baitarako ezin gehiago urduri. Gauzak argitzen hasi beharra neukan.
|
|
|
Harridura eta irribarre urduria nahasi ziren ene baitan. " Eta niri zer", pentsatu
|
nuen
nire kabutan, kutxazainak esaten zidana sinetsi ez ezik, asko inporta zitzaidalako. Hankek ihes egin nahi zuten, baina hatzek, oharkabean bezala, agindutako eragiketa burutu zuten sekulako abailaz.
|
|
|
Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista. Eta konkista hitza ahoan dastatu ahala, haragiaren flakezian eroririk, beharbada, pentsatu
|
nuen
nik ere gustura konkistatuko nukeela azafata gaztaina bero haietakoren bat, zergatik ez?, eta nik ederki erakutsi ahal izango niola miserikordiaren eremu txuria eta argiaren iruntzia, jainkoen errukia eta iluntzearen zauri antzua, eta hainbeste eta hainbeste gauza gehiago uhinek edo haizeek nire gorpua ezerera itzul zezaten aurretik...
|
|
|
Hau da: nolakoa irudikatzen
|
nuen
nik Caterpilar anderea. Emakume xotil, arriskutsu, gaizto bat.
|
|
|
Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. ...en emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu
|
nuen
ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista.
|
|
|
Errezelo haiek guztiak Julian Deereren begi estrabikoetan loratzen ziren, udako goiztxinta ederretan ihintza loratzen den bezain galant eta ostenezin. Nik barrundatzen nuen orduko ederki ezagutzen bainuen Deere jaunaren egarri galbideratua laster joko ziola eraso zitala, eta ez
|
nuen
nire ustean hutsik egin. Ana Morena gaixoa, argi erraldoi haien pean, nola hala saiatu zen Deereren itaun gaiztoei erantzuten; arbel txikian idatzi zituen erantzun guztiak, bere laburrean, eskas suertatu ziren, ezgai, eta orduan Julen Deereren errezeloek gorputz hartu zuten ikusle odolberoengan, eta neskatxa iruzurgile lotsagabe baten gisa ikusi zuten ia guztiek.
|
|
|
Baina, Migel, hori gezurra da! Baina ez
|
nuen
nire ahotsik entzun.
|
|
|
Egun hartan ez ote
|
nuen
nik inoren hitzik ulertuko?
|
|
|
Eta zer erru ote
|
nuen
nik, bi hitz bitxi horiek eztarrian ito bazitzaizkidan?
|
|
|
Migelek galarazia zuen inoren lagun  tzarik gabe igeri egitera joatea, eta ni nintzen Edurneren une hartako kezka nagusia. Hori uste
|
nuen
nik, behinik behin. Anaia ez nuen inon ikusten eta horrek lasaitu ninduen zertxobait.
|
|
|
Ongi dago; baina, Edurne jarraitu
|
nuen
nik, esadazu: zer arraio egiten duzu orain?
|
|
|
... aberats batekin osatu
|
nuen
nik.
|
|
|
Nik hori uste nuen, behinik behin. Eta barre egiten
|
nuen
nik. " Iturri baten barrea duzu", esan zidan behin amak.
|
|
|
Garai hartan, ez dakit noren VÃctima del secreto de la confesión liburua ari nintzen irakurtzen, eta ama
|
nuen
nire sentimenduak jaso eta bihotzean ezkutatzen zizkidan bakarra.
|
|
|
" Eta gosariarekin, hor konpon!", pentsatu
|
nuen
nik. Ezpainetan nituen goizeroko otoitzak.
|
|
|
Sarritan entzuna diot horixe amonari jarraitu
|
nuen
nik, eta Migelek eta nik gauza bat eskatu nahi genioke Ama Birjinari.
|
|
|
Kito, nor bere bidetik, hartu ditugun bizitza paraleloak inoiz elkartuko ez direlako. Migelek zein ote zen ofiziorik dirutsuena galdetu zuenean, erabaki
|
nuen
nik apaiz izatea; eta hura neskazale huts zen garaian, misojino bihurtu nintzen ni.
|
|
|
Ez
|
nuen
nire deiadarrik entzun nonbait. Izuaren argi nahasia nabarmendu nuen Migelen eta Julioren begietan.
|
|
|
Gero eta baldarrago
|
nuen
nik gorputza. Giza-usainak nire besapea irabazi zuenean, ez nekien ausartuko nintzen dena esatera.
|
|
|
Bostonen izan ginenean, egunkaria erosi
|
nuen
nire ingeles kaxkarrari hautsa kentzearren, eta hantxe irakurri nuen, gu New Yorken egon ginen egunetan, Bronxeko zooko tigre batek ihes egin zuela. Nonbait, polizia jo eta su ibili zen haren bila, baina albistea publiko egin gabe, ez baitzituzten herritarrak eta turistak beldurtu nahi.
|
|
|
Gaur bereziki beharrezkoa zait eguneroko hau idaztearen balio terapeutikoa Nola esango nuke. Atzo, taberna irlandarrean, ez
|
nuen
nire egunerokoaren dosi hau osorik hartzerik izan, inpentsan Karmelo sartu zelako eta nik idazteari utzi egin behar izan niolako. Baina edaten hasi ginen eta, garagardoari garagardo, azkenean gertatu egin zen.....
|
|
|
" Eskultorea Smith & Wesson Stainless Steel M67 bat da, 38 kalibrekoa", jarraitu zuen. Orduan nik, bekokia ilunduz, ezin izan
|
nuen
nire harridura ezkutatu. " Ziria sartu dizut:
|
|
|
Egun hartan inoiz baino beharrezkoagoa egin zitzaidan Dabiden presentzia, baina orduan bizkartzain" luxuzko ertzain", beraren hitzetan izateko ikastaro bat egiten ari zen, eta etxera itzuli zen arte ez
|
nuen
nire amorrazioa askatzerik izan. Arratsalde beranduan, Dabid heldu, eta dena kontatu nionean, berehala deitu zuen autobus konpainiara (orduan ere, nire ordez berak egin zituen egin beharrekoak).
|
|
|
" Autobusean ni egon izan banintz", esan zidan Dabidek. " Autobusean egon izan bazina", pentsatu
|
nuen
nik, eta gaur ere horixe pentsatu dut New Yorkeko abenidetan barrena, bi pisuko autobus gorri batean ezin barregarriago genbiltzala. Biok elkarrekin egon izan bagina, behintzat geure buruari barre doi bat egin ahal izango genion.
|
|
|
Sumatu eta izan. Bulegotik irten nintzenean, Patxi bere ohiko irribarre maliziotsuarekin topatu
|
nuen
nire zain, baina nik ez nekarren gereziaren hezurrik, eta ahoan ez, baina masailean eman nion musu. Patxiri berehala itzali zitzaion irribarrea.
|
|
|
Egia esatera, ez zitzaidan batere gustatu nire egoskortasuna hain nabarmen geratzea eta, Dabid orduan ere kanpoan zela baliatuz, ustez eskuzabal, onartu egin
|
nuen
nik uste baino pizgarriagoa zitzaidan Patxiren gonbita.
|
|
|
Alferk eriarekin, oro nekhe dira; lanarekin oro erretch dira. Esaldi biribila —esan
|
nuen
nire bostean—, egitekoak eta eginak ondo bereizten dituena. Mahai gainean zegoen liburuak halakoxea zuen azaleko goiburua.
|