|
2003
|
|
|
Hauda, PierreBuruzainParisenabertzaletuzen, etaorobat, Parisen euskaltzaletu, eta horrexek damaiosasoihorretakoIparraldekoidazleetan nekezaurkidaitekeenikuspegizorrotza, eraberritzailea, iraultzaileaia. Horretazohargaitezen, ikus, kasurako, 1913anLacomberiidatzitakolerro
|
hauek
, harenpentsaeranahikoaondolaburtzendutenak:
|
|
|
Beribilezneukaneskuartean.Unehorretan JeanEtxepareetaberelagunakLoiolara iritsidiraia, aurrekokapituluanTolosa, BidaniaetaErreziletikpasatuetagero.Loiolakokomentuaberadeskribatzenhasiaurretik, inguruazirriborratukodizuEtxeparek:. Aurkintzehauzinezxoragarriada. Beheititurikgordetzeradoaniguzkiakurreztatzenduoraino zeru xokobat, garaitikoeremuguzia...?. Etatanpez, bigarren pasarteanEtxeparek, cientziacoi duen laconismoz, izkribatukodituondokolerro, sugotzle?
|
hauek
:
|
|
2007
|
|
|
Kontestu honetan, propopogra, aren bidetik11 abiatuko gara Piarres La, tteren lagunarte intelektualeko kideen berri emateko. Horretarako, honako helburu
|
hauek
bete nahi izango genituzke:
|
|
|
Micheu Puyouk garaiko alderdi frantziarren sailkapena eskaini digu, eskuindar, zentro eta ezkertiar alderdietan banatuz. Eskuindar eta eskuindar muturrekoak alderdi
|
hauek
lirateke: Bonapartiste, > Entente> Républicaine> Démocratique, > Extrême> Droite, > Fédération> Républicaine, > Indépendant, > Indépendant> Républicain, > Monarchiste, > Parti> Rápublicain> de> la> Liberté, > Rassemblement> du> Peuple> Français> eta Union> Républicaine> Démocratique; alderdi zentro eskuindarrak:
|
|
|
1920 eta 30 hamarkadetan honako
|
hauek
izan ziren Sociétéko arduradunak: Lehendakariak:
|
|
|
Ostera, buruzagiez gain, kide bakan batzuk baino ez ziren azaldu bileretara (harrigarria da 1923ko alean adierazitakoa, hau da, 80 partaide baino gehiago izan zirela bileretan): Edouard Casedevant 24 bider, Joachim Labrouche 23, Duvot 19 eta F. Lefort 18 Maiz joan ziren
|
hauek
ere: Henri Gavel 17 bider, Louis Dours eta A. Larrieu 17 bider eta Elie Bousquet 15 Piarres La, tteri dagokionez, ez dugu Sociétéren bileretan parte hartu zuenaren berririk.
|
|
|
Michel Elissamburuk, adibidez, Frantzian izan ziren hiru Errepubliken kontra idatzi zuen Frantziako> hirur> Errepubliken> historia> laburzqui> liburuan102 Elizaren alde agertu ziren
|
hauek
ere: Jean Pierre Arbelbide103, Emmanuel Inchauspe104, J. M. Menjoulete105, P. Soubielle106, Jean Pierre Duvoisine107, Jean Martin Hiribarrene108 eta Ed. Puyol109.
|
|
|
Jean Pierre Arbelbidek (Zaro Nafarroa Beherea,) lan
|
hauek
argitaratu zituen: Bokazionea> eta> Jainkoaren> Deia> eta> Erlisionea.> Eskual> Herriari> dohazkon> egiarik> beharrenak.> Heren> ordreko> chehetasunekin> eta> Meza bezperen> othoitzekin> 1890an, Heren> Ordrea 1890ean, Igandea> edo> Jaunaren> Eguna> 1895ean eta Archives> des> Missionnaires> de> Hasparren> 1898an.
|
|
|
Emmanuel Inchauspek (Zunharreta Nafarroa Beherea,) San Mateoren Ebanjelioa eta Apokalipsia zuberera itzultzeaz gain, Luis Luciano Bonapartek eskaturik, honako lan
|
hauek
argitaratu zituen: Jincoac> giçonari> eguin> patoac> 1851ean, Le> Verbe> Basque> 1858an, Le> Peuple> Basque> 1893an, Maria> Birjinaren> hilabetea> 1894an, Kantika> Saintiak> 1897an eta Etude> sur> lorigine> bayonnaise> de> Sainte> Eurosie, > Vierge> et> Martyre, > et> sur> les> Boiens> ou> Boiates> 1888an.
|
|
|
82 artikulu argitaratu zituen Saint Pierren bost urtetako zuzendaritzapean. La, tteren garai hartako lankideak
|
hauek
izan ziren: Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Louis Dassance, Dominique Dufau, Pierre Duhour, Jean Elissalde Zerbitzari, Jean Etchepare, Goyheneche, Julien Héguy, Michel Iriart, Gratien Istilart, Leon Léon, Jules Moulier Oxobi eta Maurice Otacéhé179 Garai emankorra izan zen produkzio idatziari dagokionez, orduko Bloc> de> gauche> elkartasun politiko ezkertiarrak erlijioari kontra egin ziolako Eskualdunako idazleak erlijioaren alde idaztera bultzatu zituen.
|
|
|
Arotçarenaren garaiko Eskualduna> Francoren alde agertu zen190 Horrela, Frankistek Bilbo hartu zutenean, honako lerro
|
hauek
argitaratu zituzten astekarian:
|
|
|
Hendaiako bileran erabaki zuten moduan, Sabino Arana arduratu zen Hondarribirako deialdia egunkarietara bidaltzeko. Idazkia bidali zuen honako
|
hauek
sinaturik: Gratien Adéma buruak205, Arturo Campionek eta Aranak berak, buruorde bezala azken biek?, Guilbeau idazkariak eta kide batzuk:
|
|
|
Federazio literarioa sortu bai zuten, ostera, Eskualzaleen Biltzarra deituko zutena. Honako kide
|
hauek
ziren Zuzendaritza Batzordea osatu zutenak: Gratien Adema zuzendaria, Arturo Campion eta Sabino Arana buruordeak, Martin Guilbeau idazkari orokorra, Jean Baptiste Diriart diruzaina eta Jean Baptiste Daranatz idazkari adjuntua; aholkulariak:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren araudiak berrituak izan ziren 1926an. Urte hartako Batzordearen kideak
|
hauek
izan ziren: Ustaritzeko Louis Dasssance lehendakaria; Maurice Amestoy Kanboko koronela eta Albert Constantin, Atarratzeko doktorea, lehendakariordeak; Jean Elissalde, Léginagako apaiza, idazkaria; Jules Moulier, Hiriburuko bikarioa, idazkari adjuntua; Jean Baptiste Diriart, Donapaleuko notarioa, diruzaina; aholkulari hauek aukeratu zituzten:
|
|
|
Urte hartako Batzordearen kideak hauek izan ziren: Ustaritzeko Louis Dasssance lehendakaria; Maurice Amestoy Kanboko koronela eta Albert Constantin, Atarratzeko doktorea, lehendakariordeak; Jean Elissalde, Léginagako apaiza, idazkaria; Jules Moulier, Hiriburuko bikarioa, idazkari adjuntua; Jean Baptiste Diriart, Donapaleuko notarioa, diruzaina; aholkulari
|
hauek
aukeratu zituzten: Mauleko Laurent dAndurain de Maytie, Ustaritzeko Maurice Souberbielle doktorea, Hazparneko Jean Lissar doktorea, Senpereko Dominique Dufau notarioa, Mauleko Henri Heugas industrilaria eta Aldudeko Jean Etchepare doktorea.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria argitaratu zuen272 Aldizkari horrek elkartearen Batzar Iraunkor zein Batzar Nagusien bileren berri eman zuen; 1920 eta 1935 urteen artean burutu zituen 71 bileretan honako
|
hauek
izan ziren maizen parte hartu zuten kideak:
|
|
|
Pentsamoldeari dagokionez, Eusko Ikaskuntza Hegoaldeko mende berriko intelektual beharrei zegoen egokiturik euskaltzaleen. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aro berriko pentsalari frantziar positibistek eratu zuten; intelektualak ziren
|
hauek
ere, baina ez ziren bereziki arduratu euskal gaiez. Azkenez, Eskualzaleen Biltzarra pentsalari euskalzaleek sortu zuten, Eusko Ikaskuntza bezala, baina modernotasunari aurre egiteko.
|
|
|
Azkenean, 1919an honako euskaltzale
|
hauek
izendatu zituzten euskaltzain oso: Jose Agerre, Domingo Agirre, Jean Blaise Adema, Pierre Broussain, Juan Bautista Eguskiza, Ramón Intzagarai, Pierre Lhande290 eta Raimundo Olabide; aranazaleen nahiak Olabideren alde nagusitu ziren, beraz.
|
|
|
Piarres La, tterekin batera, Gure> Herrian honako lankide
|
hauek
idatzi zuten:
|
|
|
Kritikariei dagokienez, Piarres La, tte izan zen kritika gehienak egin zituena; ulergarria da, zeren eta kritika
|
hauek
argitaratu zituen aldizkariaren idazkaria baitzen La, tte. Jadanik aipatu dugu La, ttek 1930 hamarkadan izan zuen gorakada intelektuala islatu zuela Gure> Herriak, laukiak eskematikoki erakusten duena; izan ere, La, ttek garaiko hainbat intelektualen lanez agertu zuen ezagupidea:
|
|
|
Gure> Herrian agerturiko kritika, pentsalari eta sorkuntza intelektualei buruzko aipamenei amaiera ematearren, honako bi lauki
|
hauek
osatu ditugu, iritziok bil ditzan:
|
|
|
...onibane Lohizuneko Begiraleen taldea Madeleine de Jaureguiberryk berak sortu zuen, 1935ean560 Jeanne Salhak561 adierazi digunez, bi anderekin elkartu zen Madeleine, Elise Arramendy562 eta Madeleine Bribetekin; elizako gela bat Gure Etxea deitu zuten563 eta teatroa euskaraz egiten hasi ziren, des> tableaux> deitzen zena564 Komediak, poema liriko eta klasikoak antzeztu zituzten, honako
|
hauek
idatzitakoak: Hillau emakumea, Leon Léon, Domingo Soubelet, Jean Barbier, Xabier Diharce, Pierre La, tte, Pierre Larzabal, Ttanpik eta Elise Arramendyren iloba zen Janick Arramendyk (Otegi izengoitiaz) 565 José Eizagirre apainketa lanean ari izan zen566 eta Lebout, Donostia eta Lertxundik lan egin zuten musika alorrean.
|
|
|
Hillau emakumearen honako lan
|
hauek
antzeztu zituzten: Egiazko> eskualdunak> eta Au> Pays> Basque; > Dominique Soubeleten Churiket> egile> lakariak; La, tteren Amerikanoa, > skalduna> menderez> mende> eta Maritchuren> kondaira; > Jean Barbierren Kauserak> edo> ruchpetak; Xabier Diharceren Ithurria, > Arrapallu, > Itsasora, > Eguerri, > François> Xavier, > Eguerri> rtzain> ttikiena, > Mortutik> oihu; Ttanpiren Katicharen> phesta; Leon Léonen Haurren> azken> hitza; Pierre Lotiren Ramuntxo; Janick Arramendyren Hautsaren> azpian; Begiraleak>... aipatu liburua, 17 orr.
|
|
|
Jacques Mestelan Piarres La, tteren laguntzailea izan zen Menditarrak taldearen antolaketan, hamabost urte baino ez bazituen ere. Taldeko partaideak izan ziren
|
hauek
ere: Xabier Diharce570. Pierre eta Michel bere anaiak zaharragoak ziren?, Jean de Jaureguiberryren bi semeak. Saint Louis de Gonzaguen ikasle zeudenak?, Tito eta Maurice Lissarague, Michel Limonaire, Auguste Bapseres eta Hirigoyen571 Piarres La, ttek etsipenez adierazi ei zion Mestelani euskaldun gutxi zegoela Menditarrak gazte taldean:
|
|
|
Eskual> Herriaren> Alde.> Court> commentaire> du> programme> eskualerriste> à> lusage> des> militants, > Baiona, > La Presse, 1933 Egitarauan honako puntu
|
hauek
landu zituzten: I. Berechkundea, II. Erlisionea, III. Lege Zaharra, IV. Gobernia Otso, V. Nor bederaren zuzenak:
|
|
|
lehenengo solairuan irakurtzeko gela, ping pong jolasteko gela eta sukaldea. Goiko solairuko lau geletan Aintzina> aldizkaria prestatzen zuten, bilerak eta hitzaldiak burutu, sindikatuak antolatu, etab601 Euskal Etxearen zuzendaritza batza honako
|
hauek
osatu zuten: Laulie burua, Léon Arretz buruordea, Joseph Haira idazkaria eta Jean Duboscq diruzaina602.
|
|
|
1934ko abenduan berriro elkartu zen talde euskaltzalea. Batzarrera honako
|
hauek
deitu zituen Pierre Amoçainek: Chapelet, Pierre Héguy eta G. Mendiboure, azken hau Donibane Lohizuneko udal kontseilaria618 Hala ere, ez Chapeletek619 ezta Pierre Héguyk ere ezin izan zuten batzarrean parte hartu620 Mendibourek, ostera, baietz esan zuen621.
|
|
|
1933ko otsailean Goyhenechek Eskual Ikasleen Biltzarra eratu zuen Parisen (Je voudrais ici réorganiser les étudiants basques652), Bilboko Euzko Ikasle Batzari atxikirik. Eugène Goyheneche buru izendatuz653 Pariseko partaide euskaltzaleak honako
|
hauek
izan ziren: Bilboko Julian de Ajuriaguerra, Otero eta Luis de Basabe; Iruneko Elosegui; Zumaiako Etcheberria; Hazparneko Pierre Madré654, Edouard Harriague eta Lartigue; Baigorriko Jean Etcheverry Ainchart eta Baionako Berrondo, Jean Fagalde, François Mihura, Bernard Gaudeul655 eta Jean Orgogozo656 Xipri Arbelbidek beste bi kide gaineratu dizkio zerrendari:
|
|
|
Andiazabalek dituen La, tteren eskutitzetan ikusi ahal izan dugun bezala, honako irakurle
|
hauek
adierazi zuten Aintzina> jaso nahi zutela: Goyhenechek Parisetik, A. Etcheberryk Angersetik, Jaucine jaunak (propaganda jaso zuen), Justomari Mocoroak Iruñetik, Martin Istilartek Podensactik, Francisco Mª de Berazalucek Donostiatik, Jesús de Basozabalek Mundakatik, Miren de Lopeteguik Sondikatik, Andoni Iralak Bilbotik, Lucio García Echeverriak Gasteiztik, Pierre Puchuluk Ustaritzetik, Bernard Insoussarryk (Apezgaitegi Txikiko irakaslea), Jose A. Mugicak Logroñotik, Pedro de Olazabalek Donostiatik, Jean Harambourek Baigorritik, Julian Ormaecheak Bilbotik, Dominica Pagolak Lekeitiotik, Francisco Barandiaranek Bilbotik, J. E. Goenagak Bilbotik, Léon Lassallek (Aintzina> eskatu zuen Aguerre izeneko batek elizan sal zezan), Eusko Ikaskuntzako Pedro Garmendiak (euren aldizkariarekin truke egiteko), Maria Ariztiak Saratik Bouda jaunaren izenean, J. Abandok Londresetik, Canon Beholak (propaganda jaso zuen), Etcheparek Atarratzetik, José Aguerrek Irunatik, Jaureguiberry doktoreak, Bilbao Nicolasek Donibane Lohizunetik, Goyhenek Atarratzetik, Mendiondok Atarratzetik, Larramendik Donostiatik, Urrutigaray emakumeak Atarratzetik, Pierre Echeberryk Mauletik, Jauretchek Baionatik, Jean R.
|
|
|
Euskaltzaletasuna> ta> Euskal> Kultura> ta> Ohiturak> atalean idazle
|
hauek
ageri ziren: Xabier Diharce (Jean Lohitzun752), Roger Etchegaray (Alur753), Emile Hirigoyen (Emile Navarre754), Madelaine de Jaureguiberry (Mari Kachkarot755), Michel Labéguerie (Mediku gaia756), Marc Legasse, eta Pierre Narbaitz (Ttun Ttun757).
|
|
|
Eskualdun Gazteen Batasunaren Kontseilu Teknikoari dagokionez, honako
|
hauek
osatu zuten: Piarres Xarritton Hizkuntza eta Historia alorreko arduradun bezala, Michel Limonaire eta Jean Hastoy koreogra, a eta musikarena788, Pierre Lartzabal gai sozialena, Idiartegaray itsasgizonena, Bernard Mendisko irakasleena, Michel Labeguerie koruena, Jacques Legasse gai ekonomikoena eta Mayi Diharce Begiraleen ordezkariak789 Michel Limonaire idazkari izendatu zuten eta Lucienne Haitze diruzain.
|
|
|
Bileretan landutako gaiei dagokionez, 1943ko apirilaren bileran honako erabaki
|
hauek
hartu zituzten:
|
|
|
Laburbilduz, Eskualdun Gazteen Batasuna folklore federakuntzak oso bizitza laburra izan zuen, 1943 eta 1944ko urteen artean baino ez baitzuen iraun. Ordezkaturiko herriak eta haietako arduradunak honako
|
hauek
izan ziren: Jean Cabillon Baigorrin, Coco Chapar Biarritzen, Jean Duboscq Uztaritzen, Paco Eizagirre Ezpeletan, Javier Epalza Haltsun, Gosterratxu abatea Itsasun, Emile Hirigoyen Larresoron, Michel Labéguerie Bordelen, Larzabal apaiza Hazparneko Patronatuan, Christiane Rosier Baionan, Jean Vivier Milafrangan, Poupou Oyhamburu Parisen, Pascassio apaiza Kanbon eta Piarres Xarritton Hazparneko Kolegioan793.
|
|
|
Baina 1930 hamarkadan La, tteren sare intelektualean lehenengoz parte hartu zutenen artean, baziren lankide bereziak izan zirenak. Hain zuzen ere,
|
hauek
La, tteren sarekide bilakatu ziren La, ttek sorturiko Euskaltzaleak mugimenduaren partaide izan zirelako: Blainville, Chapelet, Michel Diharce, Mendiboure, Maurice Olphe Galliard eta Félix Ospital; hauekin lan egin zuen La, ttek mugimendu abertzale bat garatzeko burutu zituzten bileretan.
|
|
2008
|
|
|
Pello> bileran> gorri> jarri> zen.> Gorri> kendu ko bagenu, ez genuke, seguruenez, esaldia ulertuko (testuingururik gabe). Adberbioen kasuan ez bezala, ordea, adjektibo
|
hauek
kasu absolutiboz osatuak direla esan ohi da (mugagabea askotan), izenki predikazioa osatzen dutelarik; hala izanik, kasudun sin tagmak genituzke. Zabalak bere tesian (Predikazioaren> teoriak> Gramatika> Sortzailean> (Euskararen> kasua), > 1993) sakon aztertzen ditu predikazio harreman oro, eta hainbat proposamen egiten ditu erlazio hori gauzatzen duten elementuei dagokie nez.
|
|
|
Hemen aipatu dugun adibidean (alegia, adjektiboaren kasuan), eta baita izenenen kasuan ere, erlazio hori zenbaki komunztaduraren bidez edota komunztadura ageririk gabeko ø atzizkiaz osatzen dela esaten digu. Guk, ordea, komunztadura
|
hauek
kasu ra mugatuko ditugu, numero ageria (singularra eta plurala) nahiz ageria ez dena (guk mugagabe gisa ulertuko duguna), absolutibotzat hartuz. Hala, gure sisteman bi abso lutibo aldi barean agertzea onartuko dugu horrelako erlazioen berri ematen duten neu rrian.
|
|
|
Ikus daitekeenez, ez dago osagai bat baino gehiagoko aditzik (lo> egin, > egon, > re> egin?). Hau, alde batetik, aditzen artean hautaketa egiteko irizpidea ere izan da nolabait, baina batez ere gure tresna automatikoek, orain dik unitate lexikal gisa analizatzeko dituzten zailtasunek eraman gaituzte
|
hauek
baz terreratzea. Esan behar dugu, halere, taldean badirela hitz anitzeko unitate lexikalen inguruko azterketak, eta dagoeneko urrats batzuk ere emanak ditugula (Aduriz et al.,
|
|
|
Sailak proposatzeaz gain,
|
hauek
aurkezten dituzten sail aldaketak definitzen dituzte, nahiz eta azken batean nor eta nor nork saileko azpimota batzuetara mugatu:
|
|
|
Eta horien jarraian etorri dira Jackendoff (1990b) eta Pustejovsky (1995) bezalako autoreen proposamenak. Autore
|
hauek
sistema konple xuak lantzen dituzte erlazio honen berri emateko; oro har, primitibo semantikoen des konposaketan oinarritutako sistemak dira, gero primitibo horiek mekanismo sintakti ko konplexuen bidez azaleratzen direlarik.
|
|
|
Azpimarratu behar da, halere, Levinen lanean ez dela esplizituki ageri oinarriz ko egitura horiek zehazteko zehatz mehatz zertan oinarritzen den. Besterik gabe, oinarrizko egitura
|
hauek
zedarritutzat ematen ditu, eta sail bakoitza IS eta PS jakinez
|
|
|
Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso,
|
hauek
aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
Horren aurrean, gure erabakia izan da, erreflexibotasunarekin bezala, errezipro kotasuna ez inola ere markatzea; honenbestez, laguntzaile iragangaitzez eginiko erre ziprokoak DA laguntzaile motakoak izango dira eta elkar> izenordainez osaturikoak, DU laguntzaile motakoak. Ohar gaitezen, jadanik aipatua dugun bezala, erabilera erreziprokoetan adizki plurala erabiliko dela, eta hor bagenukeela nolabaiteko marka desberdintzailea; halere, aukera hori bazter batera utziko dugu eta
|
hauek
ere, besterik gabe, DA laguntzaile motakoen artean kokatuko ditugu.
|
|
|
nalak, ahal duen neurrian, hizkuntzalaritza orokorretik edan eta gero hori guztia kon putazionalki tratagarri izango den modu batean jartzen du. Ahal duen neurrian diogu, izan ere, hizkuntzalaritza konputazionalak corpus> errealen> gainean> (hau da, gure eguneroko jardunean topatzen ditugun euskarazko testuen gainean) egiten du lan, eta corpus erreal
|
hauek
ezagutu eta analizatu ahal izateko beharrezkoa den sistematiza zioaren bila jotzen duenean, behin baino gehiagotan topatzen du agor hizkuntzalari tza orokorraren iturria, askotan baliabide automatikoen eskaerei erantzuteko nahikoa suertatzen ez delarik. Puntu honetan, automatizazio prozesua, hizkuntzalaritza oro korraren lagungarri bihurtzen da, eta fenomeno linguistiko jakin bat definitzerakoan beharrezko diren ezaugarri eta prozedurak, gizakiok gure kabuz beharbada errepara tuko ez genizkienak, argitan jartzen dizkigu.
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata bestearen jarraian doazen hitz
|
hauek
, ordea, beti tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz, hitz bakoitzak besteekin harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
Desanbiguatzea, batzuetan testuinguru hurbileko hitzetan eta
|
hauek
dakarten infor mazio morfosintaktikoan oinarrituz egin daiteke, baina beste batzuetan, ezinezkoa gertatzen da aditzei dagokien informazio lexikala edo azpikategorizazioari dagokio na izan gabe.
|
|
|
Aditz sintagmaren ardatz elementua aditza da eta honek hartzen ditu bere inguruan hain bat osagarri, osagarri
|
hauek
aditzarekin batera osatzen duten egituraren konplexutasuna behar bezala aztertzeke dagoela oraindik
|
|
|
Jakina da ere, aditzek gehien gehienetan denborari erreferentzia egiten dioten osagai sintagmatikoak onar ditzaketela, eta zentzu hori hainbat kasuk eman dezake tela aditzera, hala nola, inesiboak, ablatiboak, adlatiboak, instrumentalak eta baita soziatiboak ere (gauean, > ra, > ratsaldez, > rekin?). Jakin badakigu denborazko erreferentzia
|
hauek
normalean ez dutela aditzari dagokion
|
|
|
Gure testuetara itzuliz, errepikapenei honako funtzio pragmatiko
|
hauek
errepara dakizkieke:
|
|
|
Ondorengo baieztapenak ez dirudi burugabekeria: uste dugu hipotesi
|
hauek
ez direla hemen aipatu ditugun gertakarietara bakarrik mugatzen, ahozko hizkuntzaren beste batzuetara ere aplikagarri izan daitezkeela.
|
|
|
Lakarra, jatorrizko euskal hitzen egitura aztertu ondoren, TVTV egituraren fal taz jabetu zen, hau da bide> moduko hitz zaharrak oso urriak zirela eta ez zegoela bate re arrazoirik* daba,* degi,* bego eta antzeko hitzen falta horrentzat, ez baldin bazi tzaion behintzat aurreko fase bateko erroari baldintza zehatz batzuk ezartzen. Kontuan harturik monosilaboetan ere ezin zirela hitzak kontsonante leherkariz amaitu, zile gizko kontsonante bakarrak sonanteak zirelarik, pentsatu izan zuen aitzin euskal erro kanonikoaren egiturak bi baldintza
|
hauek
bete behar zituela: a) monosilaboa izan eta b) CV (W) (R) (S) itxurako distribuzioa eduki.
|
|
|
Traskek uste du bisilaboetan ai, > ei, > oi, > > au, > eu> diptongoez gain beste edozein bokal elkarren ondoan agertzen baziren (esa terako* bear edo* ao hitzen kasuan) aspirazioa sartzen zela modu automatiko batean bokal horien artean (> > r, >). Baina gauzak hala izan balira, ez da ulertzen zer gatik dauzkagun ondoko bikote
|
hauek
: sehi>/ haur> edo ondoko beste adibide hauek:
|
|
|
Baina gauzak hala izan balira, ez da ulertzen zer gatik dauzkagun ondoko bikote hauek: sehi>/ haur> edo ondoko beste adibide
|
hauek
: nahi, > gehi, > behi, > lohi, > zohi, > ehun, > mihi, > e.a.
|
|
|
Izen
|
hauek
erakusten duten lehenengo ikasgaia zera da: Untermannek (1963) sorturiko. Namenlandschaft?
|
|
|
Soilik urrats
|
hauek
eman ondoren pentsa dezakegu akitanierazko Seni > eta honen eratorkiek, sehi, esan nahi dutela edo, sehi?
|
|
|
Aurkikuntza
|
hauek
baino lehen hutsaren hurrekotzat jo zitekeen hitz hasierako X horren lekukotasuna. Orain, ordea, askoz ere zerrenda txikiago batean bi izen, batere ilunak ez direnak, gainera, X batez hasten dira:
|
|
|
Izen
|
hauek
agertu diren eremuan iberiar jatorrizko izenak ere aurkitzen dira, Geseladin, > Turciradin, > Gurtaanbas, > eta Ascoliko brontzean segienses> herri izenaren azpian zerrendatzen direnak: Sosinaden, > Urgidar, > Nalbeaden, > Umargibas, > Luspangibas, > e.a.
|
|
|
Nolanahi ere den izen bakoitzaren azalpen etimologikoa, garbi dago multzoaren ezaugarritasun nabarienak euskara zaharraren eta akitanieraren eskutik azaltzen dire la. Baina Alemaniako zilarrezko xaflen aldean, Soriako lekuko
|
hauek
ondorio histo riko sakonagoak eduki ditzakete. Historiagileek ez dakite zergatik agertu diren Alemanian, bere sorterritik hain urrun, akitaniar xafla eta izen horiek, Akitaniako jen deak eramanak izan ziren edo germiniarrek hemen ostuta (noiz?) harantzako bidean galdu edo nahita uretako jainkoei eskaini zieten1, baina inork ez du uste han bertan egiten zen hizkuntzaren frogatzat har daitezkeenik.
|
|
|
lehenengo osagai bikoitzak ez du bigarren osagaiaren barruko zerbait adierazten, ez beregainki ez eta elkartearen barruan ere; hirugarren osagaiaren elisioa ere ezinezkoa bide da kasu guztietan. Izatez, aurrean definituriko (29) ko mendekotasunezko elkarteek bezala jokatzen dute tandem elkarte
|
hauek
:
|
|
|
Euskaltzaindiak nondik norako gisa sailkatu zituenen arteko
|
hauek
, erro sakonak dituzte hizkuntzaren erabilera orokorrean. Denborazkoak ere (41) arrunt samarrak dira, Euskaltzaindiak jaso ez bazituen ere.
|
|
|
12 Bikote> bezalako izenen bikoiztasun delako tasuna dela bide aurresagarria da elkarte
|
hauek
egiteko ahalmena bai eta horrekin batera osagai bikoitzak ez duela erreferentzi aldaketa jasango (§2.2). Gune> bezalakoetan ordea, ezinbestekoa da aldaketa hori.
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiaren (1991, 1992) lanetan, aposizio modura izendaturiko izen elkarteek oro har izaki bakarra adierazten dutela esan izan da eta tandem elkarte
|
hauek
ez dira beti horrelakoak. Hemen agerian jarriko dugu ohi baino zehazkiago ulerturiko aposizio izeneko etiketa bat behar dugula (§2).
|
|
|
2) Arlanzón ibaiaren ibilbide garaia eta erdikoak, Pineda de la Sierra, Espinosa de Juarros, Rio Cabado, Villorobe herriena, besteen artean; goikoekin erkatuta, askoz murritzagoak direnak. 3) Valdelaguna ibarraren barnekoak;
|
hauek
ere Arandio mendizerraren babesean, eta Mencilla aintziraren hegoaldean; bertako toponimia Soriako lurretatik hurbil kokatzen da, eta Burgosko Salas de los Infantes herriaren epai barrutiaren mugetara hertsitzen da, gehienbat. Aipatzekoak dira Neila,
|
|
|
Foru eskualde zaharrez Nafarroan eta Bizkaiko merindadeez, Arabako kuadrillez, Zuberoako mezu tegiez eta Gipuzkoako Erdi Aroko eskualdeez ikerketa gutxi egin da. Bereziki, Erdi Aroa argitzeko, baita, gaur ere, euskalkien eta azpieuskalkien banaketarako lagunga rri izan zitezkeen lehen diziplina arteko ikerketa
|
hauek
.
|
|
|
Parrokia hauetan, Mendebal euskara egiten dela ziurtatu du Koldo Zuazo ikerlariak. Beronen ikerketa dialektologiaren lagungarri, nik eman nizkion xehetasun
|
hauek
. Orobat, Debagoieneko parrokiek denek osatzen baitzuten zortzi bat mendetan Leintz artziprestazgoa:
|
|
|
Aipamenik seguruena Sebastian Insaustiren lan honetan. División de Guipúzcoa en valles?, Boletín> de> Estudios> Históricos> sobre> San> Sebastián, > 8 zenba kia, 1974, 226 orrialdea. Herniobea korriedoak parrokia
|
hauek
hartzen zituen:
|
|
|
herrizko kidekatzea egin gabe dago oraindik, zeren eta Insausti berak airean uzten baitu nongoak ziren Bergara, Oñati, Antzuola, Elgeta, jakin gabe
|
hauek
elizaz Leinzkoak zirela. Soreasu eta Iraurgi gauza beretzat jotzen du Juan San Martinek.
|
|
|
Aibar, Berrotza, Deierri, Arakil, Orba, Ibargoiti, Longida eta Anue ziren, beraz, beti ere ibar izenekin eta agian, aipaturiko azpies kualdekin. Hortik pasatu ginateke ikerketara, erakunde
|
hauek
, euskararen azpieuskalkien izan ditzaketen harremana, zerikusia edo kidekotasuna. Ikertzeko dago hori ere.
|
|
|
Bateratze prozesu
|
hauek
lehen lehenik lexikoan agertzen omen dira eta ondoren gramatikan. Arlo hauetan aldaera ez estandar eta estandarraren arteko desberdintasunak oso nabariak dira entzunenerako, arlo fonetikoan eman daitezkeenak baino gehiago.
|
|
|
Konbergentzia edo bateratze bertikal eta horizontalaren prozesua, hizkuntza komunitate nazionalaren perspektibatik ikusten denean, noiz edo noiz dialekto eta estandarraren arteko (eta batzuetan dialektoen arteko) aldaera berri batekin hasten da. Aldaera berri
|
hauek
izendatzeko, erregiolekto? (regiolect) eta, estandar erregionala?
|
|
|
3. Eskualdeko batua" ren ezaugarriak
|
hauek
lirateke. Euskara Batuaren egiturari eutsiaz, eskualdeko lexikoa, sintaxia eta bertako zenbait ezaugarri fonologiko eta morfologiko darabilena?;, eskualdeko subestandarra, ere deitzen du (Euskararen sendabelarrak, 168).
|
|
|
Bi inkesta lekutako helduak eta gazteak konparatuz lortu dira diagrama
|
hauek
. Helduengan herriko hizkeren ezaugarriak hobeto gordetzen dituzte Diman Goierrin baino.
|
|
|
Henrike Knörr-en hitzak6 hartuz euskararen etorkizuna batua eta euskalkien arteko oreka zaindu zuhurrarekin lotuta dago. Joera integratuak indartu behar dira;
|
hauek
indartzen ez diren bitartean, gure euskara batua zabala egiten ez den bitartean, jendea hizkeretatik urruntzen joango da, euskararen aberastasuna galduz joango da.
|
|
|
Lan zahar eta lan berri aitzindari batzuk aipatuko ditugu. Honako
|
hauek
, besteak beste:
|
|
|
Sobre la religión antigua y el calendario del Pueblo Vasco. Trabajos del Instituto Bernardino de Sahagún de Antropología y Etnología VI, 1948 Liburu interesgarri honetan, ikuspegi antropologiko batetik lehenengo ataletan hona ko gai
|
hauek
jorratu zituen:
|
|
|
puntu kardinalak, orogra fia, toponomia? Izendapen
|
hauek
ikerketa eta sailkapenean aurreratu gura izan da artikulu honetan. Era berean, hitz hedatuenak orokorki begiratuz eta lurraldeka zein tzuk diren aztertzen da.
|
|
|
Hitzen alboan nolako informazioak egon behar luke? Hitza beraz gain, gutxi nez, honako elementu
|
hauek
agertu behar lirateke:
|
|
|
¿ qué> tal, > qué> tal?: > bastante> petral; > eta ez genuen pentsatzen petral> > hori euskara zenik, baizik eta gaztelania. Nahaste
|
hauek
normalak izaten dira bi hizkuntza edo gehiago egiten den tokietan.
|
|
|
Bestalde, V VI. mendetik baditugu hobeto ezagutzen ditugun hilarriak, batez ere Agustín Azkaratek eginiko lanari esker (1996). Estela edo hilarri
|
hauek
argi eta garbi adierazten dute V. eta X. mende artean, Hegoaldean eta baita Iparraldean ere (eta hori dena azaleko seinaleak bidez) euskara bizirik zegoela Euskal Herri osoan. Mitxelena, Gorrotxategi, Lakarra eta abarrek egin duten lanaren bitartez argi ikusten da antzinako lekukotasunak euskal hizkuntzaren batasuna azaltzen dutela erromata rren garaian.
|
|
|
latina lehendabizi, gero arabiera eta erromantzeak azkenik: nafarrera (hau da, nafar erromantzea), aragoiera eta katalana (bi azken
|
hauek
toponimian azaltzen diren euskararen arrastoen arabera behintzat eta baita lexikoan ere [Echenique, pres tatzen b]).
|
|
|
Nik nire ikerketak erromantze aldetik egiten ditut jakina denez, Espainiar edo Filologia Erromaniko ikuspegitik (besteak beste, ikus 19872 eta 1998), baina badago euskaran erromantzearen eragina, eta hori Euskal Filologiarentzat interesgarria da eta gaurkoan horretaz mintzatuko naiz. Bi ikuspegi
|
hauek
banatu egin behar dira eta banatzen saiatuko naiz nire hitzaldiaren zehar, baina ahaztu gabe biak oihalaren edo txanponaren aurki eta binperra edo alderantzikoa direla (hau da, gauza berak agertzen dituen aurpegiko eta azpiko aldeak: –aurki guziak bere binperra?).
|
|
|
Ezaugarri
|
hauek
guztiok kontuan izanda, zuzena eta zentzuzkoa begitantzen zait Euskara Batua erdialdeko euskalkian oinarritu izana, eta horren ondorioa da, ezbairik gabe, lortu duen arrakasta.
|
|
|
Erdaratik kopiatzera mugatu gara, eta nabarmen ihartu zaigu guk geuk sortzeko ahalmena. Eta garbi dago gaixotasun bi
|
hauek
ez direla nolanahikoak; terminalak dira, hizkuntzak heriotze bidera eramaten dituztenak.
|
|
|
Irun Hondarribia, Oiartzun Errenteria Lezo Pasaia, Donostia, Lasarte Oria Hernani Andoain, Tolosa, Beasain Ordizia, Urretxu Zumarraga Legazpi, Azkoitia Azpeitia, Arrasate Aretxabaleta Oñati, Bergara Eibar Elgoibar. Buru
|
hauek
, gainera, bata bestearekin ondo samar lotuta daude, eta sare bat osatzen dute. Azken batean, beraz, Gipuzkoa bere osotasunean hartuta da hiri handi bat, Ibon Sarasolak aspaldi esan zuenez.
|
|
|
Ingeleseko adibideak dira
|
hauek
, baina beste hizkuntzetan ere hasi ziren corpusak osatzen. Adibidez, The> Bank> of> Swedish ek 75 milioi testu hitzeko corpusa du, CREAk 125ekoa eta CTILCek 52.3koa.
|
|
|
Honen aurrean bi jarrera nabarmentzen dira: oportunista> bezala ezagutzen dena, erraz eta azkar eskura daitekeen guztia jasoaz; ahozkoak eskuratzean areagotu egiten da korronte hau,
|
hauek
eskuratzea lan gaitza baita. Eta b) printzipiozkoa> bezala ezagutzen dena, testu egokiei lehentasuna emanez.
|
|
|
Larramendiren hiztegia agertu (1745) eta berrogei urte geroago, Aizpitarte lexi kografo euskaldunak euskararen hiztegia osatzeko argibideak azaldu zituen Euskal Herriko Adiskideen Elkartearen barruan(). Bazuen hark euskal zuzenbi dea jasotzeko asmoa eta gogoa, hiztegi berrian ez baitzituen zokoratzeko honako
|
hauek
:
|
|
|
Adibide labur
|
hauek
agerrarazten dute euskal idazlearen luma ondoan Larramendiren hiztegia bazegoela, zuzenbidearen berba berezituak ematen laguntze ko.
|
|
|
Jarraian, Larramendik asmatze eta sortze lan horretan jorratu dituen bide batzuk azaltzen dizkigu, hurrengo
|
hauek
, hain zuzen: batetik, jakintzen izenak emateko (lati nezko logia), dea> atzizkiaren erabilpena; bestetik, dar/ tar> atzizkia; azkenik, gaz telaniazko des eta con emateko, hurrengo baliabideak erabiltzen ditu:
|
|
|
21 Larramendik erabiltzen dituen beste atzizki batzuk
|
hauek
dira (gure ikerketaren laburpen honetan sartu ez ditugunak):
|
|
|
Idatziz sortu eta ahoz igortzen diren testuei dagokien erregistroa da, hain zuzen ere, ikus entzunezko komunikabideetan nagusi diren testuei dagokiena. Erregistro mistoa ahozkotasunaren eta idatzizko tasunaren elkargune zabala da, honako ezaugarri pragmatiko eta testual
|
hauek
dituena.
|
|
|
Ezaugarri horien haritik, honako baliabide
|
hauek
proposatu dizkiegu, besteak beste, Hasiberrien testuak sortu behar zituztenei.
|
|
|
Zaldibiarrentzat Ordiziakoa izan da aspaldidanik inguruko azokarik garrantzitsuena, eta batzuek Tolosakora ere joera izan dute. Erosle eta saltzaile bezala izan dira beraientzat, gainera, bilgune garrantzitsu merkatu
|
hauek
; honela, hainbat tokitatik hurbildutako jendearekin izan dute hartu emana antzinatik: goierritarrez gain Sakana aldeko nafarrekin, Agurain aldeko arabarrekin, Legazpiko eta Zumarragako lagunekin, eta Tolosalde hegoaldeko biztanleekin.
|
|
|
goierritarrez gain Sakana aldeko nafarrekin, Agurain aldeko arabarrekin, Legazpiko eta Zumarragako lagunekin, eta Tolosalde hegoaldeko biztanleekin. Zaldibiako hizkera ereduan hartu eman
|
hauek
eragindako berrikuntzak edo aldakuntzak zenbaterainokoak izan diren neurtzea da nire tesiaren erronketariko bat (oro har, berrikuntza hauek ez dira urruti ibiliko Goierrin gertatutakoez).
|
|
|
goierritarrez gain Sakana aldeko nafarrekin, Agurain aldeko arabarrekin, Legazpiko eta Zumarragako lagunekin, eta Tolosalde hegoaldeko biztanleekin. Zaldibiako hizkera ereduan hartu eman hauek eragindako berrikuntzak edo aldakuntzak zenbaterainokoak izan diren neurtzea da nire tesiaren erronketariko bat (oro har, berrikuntza
|
hauek
ez dira urruti ibiliko Goierrin gertatutakoez).
|
|
|
txántxangorrie, > e, > rdikok, > koa, > etab.); gazteek azentua bigarren silaban eraman ohi dute adibide hauetan ere (adb.: txantxángorrie, > e, > rdíkok, > koa, eta.); 50 urte inguruko helduek azentua lehen silabara agertzeko gazteek baino joera handiagoa dutela iruditzen zait; orain artean jaso ahal izan ditudan adibide batzuk
|
hauek
dira: gójti> bera, > érritarrak, > májetzen>, maiatzean?, etab. Baina hauen ondoan azentua bigarren silaban daramaten adibideak ere asko dira:
|
|
|
gazteek, berriz, genitiboaren forma berberak erabiltzen dituzte bai aldaera neutrorako bai aldaera indartugaberako. Adineko guztiek aldaera indartuaren erabilera egitean forma
|
hauek
agertzen dituzte: nee>, nire?, ee>, hire?, geen>, gure?, zee>, zure?, zeen>, zuen?, been>/ een>, beraien?, aan>, haien?.
|
|
|
adinekoek berroi> ko> esan ohi dute. Gazteek
|
hauek
adierazteko beste modu batzuk erabiltzen dituzte: berroi> urte> baiño> gutxigo, > kalen> beraldeko, > etab.
|
|
|
50 urte inguruko hiztunek adinekoei jaso dizkiegun forma
|
hauek
askoz gehiago erabiltzen dituztelakoan nago. Adin honetako zaldibiarrei betidanik entzun dizkiet baztarren> bezalako formak, eta helduen artean nahiko zabaldurik daudela esango nuke.
|
|
|
Ez nuke adierazi gabe utzi nahi, hala ere, datu
|
hauek
interpretatzean sortu zaidan kezka bat: zenbait lan soziolinguistikotan adierazi den bezala, gaur adinekoak diren emakumeak etxetik irten gabe egon direlako eta gizonek kanpotarrekin harreman handiagoa izan dutelako, behintzat, zail da generoari dagokion banaketarik topatzen.
|
|
|
Bat datoz adineko guztiak gaurko euskarara egon den aldaketa baieztatzerakoan. Datu
|
hauek
soziolinguistikoki duten garrantzia nabarmendu nahi dut, hemen. Guztiz garrantzizkoa da azken> fiñean, >... bezalako esapideek hiztun zaharrei belarriko mina ematen dietela esplizituki beraiei jasotzea, agerian uzten baitu hiztun hauek jabetzen direla hizkuntza nola ari den aldatzen eta ez dituztela begi onez hartzen gazteleraren eraginez sarturiko esapide hauek.
|