|
2003
|
|
|
Joan
|
etorri
bat Bilboraino.............................................. 155
|
|
|
Joanden2001ekoabenduanProsazientifikoariburuzkoI.biltzarraburutuzenEibarren, Markeskoan, EuskalIdazleenElkarteakantolatuta.Egitarauaitxuratzenhasiginenean, hasiera ekitaldianorenesku uzteaeztabaidatugenuen, etagonbitaStephenJayGould iluzatzeaerabakizenahobatez. Egiaesatekoneukezneukaninolakoesperantzarikonartukozuela: zelan etorrikoda, ba, gugana, galaxiaren bazterrekozokogalduhonetaramomentukosaiogilezientifikorik puntakoena, edonorentzakoerreferentziaetaeredu.Ba,
|
etorri
, etorrida.Aldehorretatik, poz pozikegongaitezke, paleontologoamerikarrakgeuganainohurbiltzekobereagendatrinkoantartetxo bathartuizanaz, etagaineraIrailaren11 haingertuzegoelarik.Zinezeskertzekoaduguerakutsidigunbegikotasunhandia.EtorrerahorrekGould en izaerarenbestealdebatzukereerakutsidizkigu.SegurunagoGould en bisitakadoretuegingaituela, haindira etadesberdin, sonahandikoegilearenidazlananorber...
|
|
2006
|
|
|
Horioteda, geropaperofizialetanazaldukozelakoan, bertsoberria apaintzera
|
etorri
den«Martin Joxepe»xarmagarria. Ni baiezkoan nago, etsi etsian: horiizanzelapoetafinarenazkenargialdia, jendeonsinesberak, duda izpirikereegingabe, bertsoaherriaren ahotikjasotakotzatirentszezan.
|
|
2007
|
|
|
Hala ere, 1789an Frantziako Iraultza piztu zenean,, berdintasuna hartuz pentsamoldearen gune, aipatu antolaketa feudalaren erorketa
|
etorri
zen. Euskaldunen bizibiderako probetxugarriak ziren foruak deuseztatu zituen Iraultzak.
|
|
|
Baina arlo intelektuala jorratzeaz gain, sozialki ere arduratsu ari izan zen La, tte: les> amidonniers> Tolosako auzora joan
|
etorri
ugari egin zuen La, ttek, bataioak eta ezkontzak etxeetan egiten, bertakoak Elizara hurbildu ere egiten ez baitziren. Badirudi eragina izan zuela garai hartan Mathieu irakasleak esan zionak:
|
|
|
Gerla
|
etorri
zen eta oroitzen naiz alemanak nahi zutela gurekin zerbait egin, entseiatu zen gu alemanekin elkar izatea; ez dugu batere pusatu alde hortan, Mayi Diharcerekin izandako elkarrizketa, Donibane Lohizune, 1997ko urriaren 8a.
|
|
|
1940ean sartu ginen Baionako Seminarioan eta 1941eko oporretan, udan, etxerat
|
etorri
zitzaizkidan Iratzeder eta Legasse, zaldia eta karrosarekin, Euskal Herriko itzulia egiten ari ziren, Murua, I., aipatu artikulua., 92 or.
|
|
|
Baina La, tteren lankide euskaltzaleek, pentsamolde politiko ezberdinak bazituzten ere, guztiak
|
etorri
ziren bat La, tterekin beronek agertu zuen jokabide abertzalean, Jainkoa eta Lege Zaharra leloa berenganatu zuten jokabidean, bide batez esanda, Hegoaldeko EAJ partidu abertzalearen pentsamoldearen eragina erakutsiz.
|
|
2008
|
|
|
aurkitu, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu,
|
etorri
, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, mu...
|
|
|
Hale & Keyser (1986, 1991) izan ziren semantika eta sintaxiaren artean lotura planteatu zuten lehenengoetariko autoreak. Eta horien jarraian
|
etorri
dira Jackendoff (1990b) eta Pustejovsky (1995) bezalako autoreen proposamenak. Autore hauek sistema konple xuak lantzen dituzte erlazio honen berri emateko; oro har, primitibo semantikoen des konposaketan oinarritutako sistemak dira, gero primitibo horiek mekanismo sintakti ko konplexuen bidez azaleratzen direlarik.
|
|
|
– nor (adib.
|
etorri
, > berdur> izan)
|
|
|
eta lokatza> lohi ren eratorriekin edo zoperri, > tik datozenekin. Eta nondik
|
etorri
daiteke orduan hasperen hori. Ikusirik leherkariak testuinguru horretan mantendu egin direla (otana> ogi, > repide, > retpide> rege, > rdi, > ra> rgi, > e.a.) > ez zaigu beste bide rik geratzen aspirazioari aitzin hizkuntzan lekua egitea baino.
|
|
|
nozioa nire ikerketa alorrari ere aplikatuz, Akitania eremu onomastiko berezitzat jotzea ez zela apriorismo huts bat, bilduriko corpusetik berez mekanikoki zetorrena, errealitatearen isla baizik, inork ere aldezaurretik pentsa ez zezakeen urrutiko toki batean kasualidadez aurkitutako lekukoek baieztatzen duten bezala. Hau da, datu batzuren gainean eraikitako azalbide teoriko batek zeharkako bidetik
|
etorri
zaion baieztapen esperimentala izan du urte batzu geroago.
|
|
|
Beraz azalpenak orokorra luke izan, eta ahal den neurrian bi muturretako datuak bide batez azaldu: antzinako formek euskararen historiaz dakigunarekin ados
|
etorri
behar dute, historia honen mugarri sendoak bihurtzen diren eran.
|
|
|
Goiko zerrendari, laburpen gisa, lehen ez emaniko elementu lexikalak erantsi nahi genizkioke. Esan bezala, osagai anitz men deen poderioan desitxuratzen
|
etorri
da, eta hortik zenbat aldakitako formula okerrak eta fonetismoak. Hona, laburzki, bilakaera esanguratsuenak:
|
|
|
mailegu bakoitzaren sartze garaia ezagutzea, baita non dik euskarara sartu den ere, hau da, zuzenean latinetik edo erromantze zehatz batetik (zeren eta batzuetan garbi dago hitz konkretu bat gaskoitik harturik dagoela7; beste tan, ordez, ez da hain garbi ikusten). Esate baterako, euskarazko ganbara k latinezko camara rekin badu8 zer ikusirik, baina zein bidetik
|
etorri
zaigun ikustea ez da hain erraza: baliteke erromantzezko ganbratik> etortzea (nafar erromantzean cambra, > ra> ezaguna dugu, baita aragoieran edo gaskoian) edo zuzenean latinetik.
|
|
|
arrangura, > tristura, > ardura... > De facto, nafar erromantzeren gunea, gaztelaniatik eta aragoieratik desberdina izanik, komunikabide korapilo baten tartean murgildurik zegoen Erdi Aroan, eta erabat garrantzitsua da komunikabide korapilo bezala, benetako zubia nafar erromantzea bihurtuz, gaztelania eta aragoieraren artean Hegoaldean eta gaskoi eta okzitaniar arte Iparraldean izanik. Ez dezagun ahaztu, lehendabizi idatzitako euskal testua, Bernard Etxepareren Primitiae> Linguae> Vasconum, > gune horretatik
|
etorri
zaigula erromantze (gaskoi edota nafar erromantze) grafiaz idatzirik.
|
|
|
Euskal Herrian bizi ez banaiz ere, Valentzian baizik, eta kultura hispaniarra aztertze az arduratzen naizenez gero, nire ikerketei eta neure pertsonari batez ere dagokionez hemengoa sentitzen naiz. Beraz, eskerrik asko bihotzez, atsegin handiz
|
etorri
naiz benetan zuengana. Bestaldetik, Patxi Goenaga jaunak galdetu zidanean ze hizkuntza tan hitz egiteko asmo nuen, zalantzarik gabe, euskaraz?
|
|
|
e. Euskara ikasi duten horiei guztioi esker, mendez mende murriztuaz eta estu tuaz
|
etorri
diren euskararen mugak zeharo hautsi dira, eta Bizkaiko mendebala,
|
|
|
Nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Arrasate barruko Arrasate> Press> aldizkarian eta Euskal Herri osorako sortu zen Euskaldunon> Egunkaria n, eta nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Gasteizko eta Aramaioko udaletxeetako ohar eta iragarkietan? Erabaki zentzugabe eta ganorabako horiek ez dira ez Madrildik, ez Paristik, ez Iruñetik
|
etorri
, geure baitatik baizik, eta geure baitan daukagu, beraz, akats eta oker horiek zuzentzeko gaitasuna eta erantzukizuna.
|
|
|
dela diote. Hego Euskal Herrira
|
etorri
, eta nafarrei, arabarrei eta bizkaitarrei galdetuta, zera diote: –euskara giputza?
|
|
|
Eta hauxe da gaur egungo euskarari
|
etorri
zaion hirugarren gaixotasuna: eten egin dela guraso eta seme alaben arteko hizkuntza lotura, eten egin dela transmisioa.
|
|
|
Erabiltzaileak ere, orain arte hizkuntza naturalaren prozesamenduan aritzen zirenak eta lexikografoak ziren batez ere, baina egun erabileren eta erabiltzaileen dibertsifikatzea
|
etorri
da, corpusak edozeinen eskura baitaude eta, ahaltsuak izateaz gain, eskuragarriak ere badira.
|
|
|
hiztegi berezia oso osorik egitea. Alabaina, Euskaltzaindiak adierazi behar du hiztegi berezitu horretatik zer ekar daitekeen hiztegi batu eta orokorrera; alegia, hiztegi berezitu horren lehen urratsak Akademiatik bertatik
|
etorri
behar dira, hizkera erkidearen hiztegia zehazten doan neurrian.
|
|
|
eta, gibelean? hitz gizajoek?
|
etorri
–eta, atzean?
|
|
|
–hori guzia etzen gertatuko gure herrira ezpalira
|
etorri
hiru gizon/ batek bazuen eskuan e: / igitai bat/ pss!
|
|
|
izan ere, hainbat jenderi deitu izan diogu, eta ezin zutelako edo nahi ez zutelako edo dena delakoagatik, ez zaizkigu eto rri. Jakizue, beraz,
|
etorri
nahi duenarentzat (hartarako gai izanik) ateak zabalik dau dela eta ongi hartua izango dela.
|
|
|
kasleei urtero. Gehienbatean, kanpotik
|
etorri
den irakasleari begira prestatutakoak dira, euskalki baten edo bertzearen
|
|
|
jendea literaturarik gabeko azpieuskalkietan alfabetatu nahi izatea; kultura jendeaga na hurbiltzeko aitzakiaz herri aldizkariak azpiazpieuskakietako forma tradizio gabe bitxienekin argitaratzea; lurralde historiko bateko berriak Euskal Herri eta mundu osorako prentsaz eta internetez euskalki hutsez eskaintzea, herrialde horretako zona erdaldunetan eredu batua ikasteko hainbeste ahalegin egin duten euskaldun berriei beren herriko albisteak, iseka nabariaz, dialektoz emanez; Euskaltzain batek euskara batuan esandako hitzak, edonork ulertzeko modukoak, ondoren Euskaldunon Egunkarian dialektoz eskaintzea, berak halaxe esanak balitu bezala; autobus publiko batzuetan irteera> barik, urteera> idaztea; euskalkiak hizkuntzatzat harturik, horiek normaltzeko arauak web orrian eskaintzea; unibertsitatera selektibitatea egitera dato zen ikasle batzuek, Eubako ikastetxe famatu batekoek, adibidez, euskara batua ez dakitelako aitzakiaz azterketak euskalkiz egitea, aspaldiko urteotan gertatzen ari denez. Biblia osoa euskaraz daukagunean, oraindik mezako liturgia, aita gurea barne, lurraldez lurradeko euskalkietan izatea, maiz hiztunen egiazko euskararekin bat
|
etorri
ez arren (Eibar, Oñati, Oiartzun, Hondarribia, Irun...). Hitz gutxitan:
|
|
|
Alde horre tatik, Koldo Zuazok bestelakorik uste izan arren, maizago entzun daitezke txikitandiko euskaldun batzuen ahoan palo > > preciosa> mía, > chavala, > pichoncito> mío, > cariño, > amante, > jan> > etorri> lolitos> egitera, > a> borriquitos> modu koak euskaldun ikasienean baino. Bestalde, Iturgaitz jaunak adierazpen publikoetan erakutsi ohi dizkigun
|
etorri
eta bokantza miresgarriak inspiraziotzat harturik ere, ez dirudi, hain beharrezko, ezinbesteko eta nahitaez eutsi beharre ko, omen dugun euskara batuari laguntzeko modurik egokiena denik, bera hainbeste nekez eta ikastordu luzez esku ratzen ari direnen lepotik. Marteko euskara?
|
|
|
M. Azkue aipatuko dugu denen oinarri. Gerora
|
etorri
dira beste hainbat hitz sorta: M. Izeta, B. Estornes, A. Arana, J. M. Azpiroz eta beste askorenak.
|
|
|
Azkenik, Nafarroako hizkerak beren artean lexikoaren bitartez ere bereizten dira, hona hemen adibide batzuk: ...ekun, > besteek izan> aditz iragankorrekin doane an; (Er) baratu, besteek gelditu; Hg (GN) eta Ip (GN) gende, > e, > baita erri> ere, (Zar) erri> eta (Er) iri; (Er) abaño, (Zar) urran, Hg (GN) eta Ip (GN) ondoan; > Hg (GN) eta Ip (GN) atra, (Zar) elki, > (Er) erkin; (Er) sats; (Er) gunean> eta beste hiruek orduan; Ip (GN) eta Hg (GN)
|
etorri
, (Zar) eta (Er) xin.
|
|
|
(12) torri> izein>(
|
etorri
izanen= segur aski ere, etorri) (13) kusi> izein> (ikusi izanen= segur aski ere, ikusi) (14) artu> izein> (hartu izanen= segur aski ere, hartu)
|
|
|
(12) torri> izein> (etorri izanen= segur aski ere,
|
etorri
) (13) kusi> izein> (ikusi izanen= segur aski ere, ikusi) (14) artu> izein> (hartu izanen= segur aski ere, hartu)
|
|
|
(12?) maritxu> > torri> izein> de! >(= Maritxu ere
|
etorri
da, segur aski) (13?) Mattin> > izein> duze! >(= Mattin ikusi duzue, segur aski)
|
|
|
Garai hartan ni Arantzazun bizi nintzen, fraile frantziskotar, teologia moraleko irakasle, eta ez dakit ez ote nintzen ARANTZAZU aldizkariko zuzendari ere. Ni behean bizi nintzen, komentuan; Gandiaga, berriz, goian, kolejioan, nahiz lotara komentura
|
etorri
. Egun batez, beraz, karpeta handi bat eskutan zuela etorri zitzaidan gelara.
|
|
|
Ni behean bizi nintzen, komentuan; Gandiaga, berriz, goian, kolejioan, nahiz lotara komentura etorri. Egun batez, beraz, karpeta handi bat eskutan zuela
|
etorri
zitzaidan gelara. Eta argitu zidan, hura argitaratu egin nahi zuela, Mikel Lasari utzia ziola eta honek hainbat gauza zuzendu zizkiola (Mikel Lasa Friburgon, Suitzan, ezagutu nuen nik, unibertsitatean ikasketak egiten ari ginela).
|
|
|
Aipatu dugu segi darik gabeko Ulibarri-rena (1815). Mende erdia geroago
|
etorri
ziren hurren goak: Hiru Probintzietarako Eusquerasco> pronosticua> (Bilbo, 1860), Tolosan argitara emandako Euscaldun> necazarien> adisquidea>() eta Donostian S. Baroja-ren bi almanaka elebidunak (1877, 1878).
|
|
|
Zenbait urtetako argi taraldietan, edizioak ez ziren osorik saldu, eta gero ere urteak pasatu ahala kostuen eta sarreren arteko oreka galduz joan zen. Izan zezakeen horrek guz tiak zerikusirik barruko antolamendu desegoki batekin; baina azken kolpea, ordea, guztiz kanpotik
|
etorri
zitzaion: lan-talde eta estilo berriarekin M. Olazar jaunak sortu zuen egutegi berritik (1981), eta bereziki Bizkaiko Aurrezki Kutxak lehenengo eta bi Kutxa bateratuek gero, egutegi berri hau babestu eta doan salduko zutela erabakitzean.
|
|
|
Baieztapen hori egin zuenerako (1935), burutuak ziren greko latindarrak itzultzeko hainbat saio. Esate baterako, Jokin Zaitegik itzulia zuen ordurako Sofoklesen Antigona (1933), eta tragiko beraren beste lan batzuk hurrengo urteetan
|
etorri
ziren(). Platonen Solasak geroago (1962
|
|
|
(54) a. [Hiru hilabete] iraun zuen gure egonaldiak. b. [Hiru hilabete] geroago
|
etorri
zen Joseba.
|
|
|
Zuzendaritza bileretara beti ezin izaten zuen
|
etorri
Hegoaldera, Bordeleko Unibertsitate eskolek, Baionako Euskal Museoaren zuzendaritzak eta bederatzi urtez Baigorriko alkatetzak trabatzen zutelako. Hori bai, telefonoz, gutunez eta, nahi genuen guztian, bere Angeluko etxean, erraza zen, garai hartan, harremanetan jartzea.
|
|
|
[?] Ebaki nituen gauza hilezinekin [natura, erruraltsauna, balore tradizionalak] lotzen ninduen [sic] zilbor hesteak, eta, bizitzaren ertz batetik, panpina ustel bat izatetik kitatu naiz betirako. Eta hondartza bateko zomorroak bezala ikusten ditut gaur mundu honetara neurekin
|
etorri
ziren beste guztiak[?] Scardenalli putrea da [bere« zizaregoa» utzi du], sugea da, beste zomorro guztiak mespreziatzen ditu. (Ibid.
|
|
|
Dena dela, Gasteiz bezalako hiritxo, bai, hiritxo, bertako biztanleek eta bereziki alkateak bestela uste arren? batera
|
etorri
behar izan du anonimotasun[?] bila (Ibid. :
|
|
|
Bestalde, euskarazko, tze, ingelesezko, ing> atzizkiaren parekotzat hartu ohi dugunez, bat
|
etorri
dira hizkuntzalariak, ingelesez, gertaera, izenak osa tzen dituen atzizkia dela esatean (Williams 1981, Fabb 1984, DiSciullo eta Williams 1987, Sproat 1985, Booij eta van Haften 1988).
|
|
|
Ozaetako bandereagaz/ oi ta gu> gara
|
etorri
/ iguzkiaren aldean dago/ gure onrrea jarririk;/ geure atzean guk> darabilgu/ mundua katigaturik. / Goitixeago ekusi neben/ beste alderutz eguinik/ donzella flordelisarik asko/ guztiak gorriz janzirik.
|
|
|
2 Cf. OEH (VI, 657): Enekiñ
|
etorri
(Araotzen zaarrak oraindio) Kandido Izagirre; Voc. Aranzazu Oñate.
|
|
|
Horrek, poetaren aldetik beren beregiko edo jakinaren gaineko erabilera bilatua dela pentsarazten digu: bertsogilea lizentzia horrezaz baliatu izango zen, beste> hitzaren posizio bikoitzaz alegia, eta ahapaldia borobil egiteko erara
|
etorri
zaionean izenaren eskuma lekuan ipintzeari hobetsi dio. Osterantzekoetan ohiko aurre toki horretan edota (tokatzen denean) bakarrik darabil.
|
|
|
(a). Bada, oneinbat> gatx ire kausaz
|
etorri
dan azkero, zegaiti ezton lotsarik berba oriek esaten gure aurrean?? (12v),. Udabarri guztiz alegerea,/ maiatzeko lora ederraena,/ ze indazu beti oneinbat> pena?
|
|
|
(a). Ainbat> sentidu eben bada Silberok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia, eze>
|
etorri
zan eriotzako puntura? (5r).
|
|
|
Euskaldunek berek ez dutela behar bezalako formakuntza jaso bai ama hizkuntza maila, baita ere euskal kulturari buruz, erdaraz eskola tuak izan baitira eta, bestalde, letretan mail kaxkarra baizik ez dutelako lortu. Ondorioz, Agusti Xaho kendurik, euskal literaturaren aztertzaile gehienak kanpotik
|
etorri
direla erakusten du Lhandek. Eta hizkuntza ez baitzuten aski ulertzen (Francisque Michel eta Julien Vinson izendatzen ditu adibide gisa), ez dira gai izan gure ondasunen ezagutarazteko kanpoko erresumetan, erdararen bitartez.
|
|
|
Zenbait, soldadugoko lege berriaz, hiru urtetara murriztu zuena, apaiz eta apaizgaiak ere urte bateko soldadugoa egitera behartuz. Ongi
|
etorri
Jaufret Baionako apezpiku berriari, Presidenteak onetsiari, eta laudorio haren liberal izpirituari, Intxauspe bikario jeneralaren aginteari mugak ezarri ko zizkiolakoan (RB 44, IX). Berdoly diputatugaiaren alde bermatu zen da kazeta, L. Etxeberriren kontra aurkezten baitzen Mauleko arrondiza menduan.
|
|
|
Lehenbiziko aldian itzulpen hori ikustean,, eta ez daukat neure burua munduko argienen artean23? berehala
|
etorri
zitzaidan burura askoz egokiagoa zatekeela pertsonaia horiek euskaraz Etxeberria> eta Etxebarria> deitura eza gunen bidez itzuli izan balira24, Bilbon behintzat garai bateko erdal estar> de> Rodríguez> hura,, udan familia oporretan baserri aldera edo bidalita, hirian lanean gelditzen ziren senarrak, aipatzeko, antzeko arrazoiengatik, bertoko abertzale erdaldunek estar> de> Goikoetxea> itzuli zuten bezala.
|
|
|
Interesgarriagoa da, ene ustez, zehazki nazioarteko kontzeptu estandari zatuekin bat etorri zein
|
etorri
ez, baina zehaztasun osoaz muga daitezkeen esangura bereziak adierazten dituzten hitz lokal eta dialektalei hautsa kendu eta, literaturaren ate nagusitik sartuta, eredu baturako berreskuratzea, jadanik Axularrek urratu zuen bideari garraizkiola: ahalke>= > lotsa, > alderrai38, > aldiriak, > amankomun, > anaia>/ > neba, > behatu, > > gainean, > bertan>/ > berton, > egoi > liar, > erreximenta, > > etsai>= > arerio>/ > izterbegi, > hatz>/ > behatz>/ > eri, > hau > rride, > kuxidade, > lekuko, > >/ > sein, > so> egin, > txukun, > udatiar, > ugazaba, > ulertu, > urde, > urineko, > xukatu, > nortzuk, > zertzuk, > zeintzuk... > gisakoak, adibidez, nor bere eskualdeko berbak ez direlako aitzakiaz, horietako anitz sistematikoki saihesten ibili beharrean, tamalez batzuek oraindik egiten dutenez.
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da, adibidez, aditzen ondoan orduko> jartzen denean. Horrela, etorri> orduko> perpausak leku batzuetan?
|
etorri
baino lehenago, esan nahi du, baina beste batzuetan, aldiz,, etorri bezain laster?.
|
|
|
Horrela, etorri> orduko> perpausak leku batzuetan, etorri baino lehenago? esan nahi du, baina beste batzuetan, aldiz,?
|
etorri
bezain laster?. Ondorioz, argitasunagatik, entzule edota irakurleak mezua oker uler ez dezan, jendeak era horretako esaerak baztertzeko joera du.
|
|
|
Frogaturik dagoena, nolanahi ere, zera da: Leizarraga berazkoiztarragandik hasita Orixe, Iraizoz eta Xalbadorrenganaino bizirik
|
etorri
dela aniztasun edo multzo adierako alde> elementua. Aurrerago ikusiko dugunez, alde> atzizkiaren eta alde> lexema burujabearen arteko eztabai da kontzeptuala hor dago, argitasun eske.
|
|
|
OEH I, 90 Denborazkoetan, berriz: , hamarrak aldean
|
etorri
da. OEH I, 690. Negu alde ra?
|
|
|
Goian eman diren A alde> asko, bai leku ardatzekoak eta bai denbora ardatzekoak, leku denborazko deklinabide atzizkiz jantziak
|
etorri
ohi dira maiz. Horrelakoetan nekez esan liteke, A alde> horiek lexema (elkartu edo era torri) huts direnik.
|
|
|
Bainaluzejokobailidakezorguztienzerrendaegiteak, baliade zadanoroitzapen batorduanhainugariakizatenzirenjoan
|
etorri
literarioiaklandestinoenberriereemateko.Behin, karpetaurdin puztusamarbatluzatuzidanLekuonak.Karpetazabaldunuen. Folioaketafolioak, makinazidatzita.Hanagerizirenpoemekha rrapatueginninduten.Nikarteanizenezereezagutzenez nuenba tenakzirelaesanzidanLekuonak: horrelaizannuenJoxeAzur mendikhandikpixkabateraHitzberdeakizenekoliburuanbilduko zituenhainbatpoemenberri.
|
|
|
Estetika arloan erromantizismoak kanon klasikoen haustura ekarri zuen (pinturan, literaturan, musikan...), pentsamentu mailan arrazionalismoaren kritika, gizartea gehiago ikusiz organismo gisa makina moduan baino. Eta hortik herri naturalak, jatorrak, mistoriotsuak, ezagutu nahia
|
etorri
zen223.
|
|
|
Hau da, 1870etik aurrera, beraz garai propioki erromantikoa igarota, Espainiako idazle eta intelektual mota eta belaunaldi praktikoki guztien idealetan, ñabardura eta konbinazio oso desberdinekin izan arren, etorki erromantikoa bide duen herriareneta jatorrarenideal bat mantendu zen. Zentzu horretan, politikan eta erlijio kontuan oso kontrajarriak ziren autoreak bat
|
etorri
ohi ziren nazioak edo herriakgeometrikoa gauza esentzial gisa ikustean (Jainkoaren edo Naturaren fruitu). Halaber, katolikoek, laikoek zein antiklerikalek, denek, zientzia positibista dosi batzuetan onartu arren, arrazionalismo hutsa, guztiek mesprezatzen zuten(, artifiziala, konbentzionala, mekanikoa zelako).
|
|
|
Eta Humboldten ondoren, nazioarteko linguistikak bilakaera etengabea izan zuen. Euskal Herrira bertara
|
etorri
ere egin ziren XIX. mendean zehar zenbait hizkuntzalari, bereziki mende erditik aurrera. Louis Lucien Bonaparte printzea aipatu beharra dago lehen lekuan, zazpi euskal probintzietako euskalkiak aztertuz.
|
|
|
Urte haietan euskalaritza mundua artikulatzeko egin zen saiorik interesgarriena atzerritar euskaltzaleen eskutik
|
etorri
zen: 1886an, Berlinen, EuskaraBaskische Gesellschaft aldizkaria sortu zen, euskal hizkuntza aztertzeko asmoz.
|
|
|
Izatez apaiz bati teorian dagokion fideltasun instituzional normala ere haustera iritsi zen «helburu jasoagoen» izenean, erakunde zibilei Elizan eragin zezaten eskatzeraino. Hola, 1913an, Gasteizko apezpikua aldatzeko unea
|
etorri
zenean, Azkuek Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Diputazioei idatzi zien apezpiku euskalduna aukeratzeko presiona zezatela eskatuz:
|
|
|
Hiztegiaren ondoren musikagintza lana
|
etorri
zen 1910etan, baina denbora guzti horretan folklore bilketaren kezkak bizirik iraun zuen Azkuerengan. Hola, Schuchardti 1914an esan zionez:
|
|
|
Herri kantutegia argitaratu zuen lehenik (1923). Ondoren Euskalerriaren yakintza
|
etorri
zen (lehen tomoa 1935ean). Kontuan izanik hogei bat urterekin hasi zela herri ipuinak biltzen, 1884tik 1935era mende erdi doa.
|
|
|
Beste errialdeetakoak beste onenbezte egingo balebe, Euskalerriak eleuke gaur legez erdalerria irudiko. Aurtengo udan, barri au emoten dagoanari, Bizkaiko erdi inguruan dagoan baserri oskol oskolt, su baten egoala, Elizaratu bearra
|
etorri
iakan; da arako Elizpean oina ipini bear ebenean, Elizormetan iragarri au, se irakurri eban: Parroquia de San Juan Bautista.
|
|
|
Baita lortu ere: Azkueren laguntzaz Bustintza Bilbora
|
etorri
zen 1901ean. Hala ere, aldizkari berria, 1902ko urtarrilean agertu zen aurrenekoz, izena aldatu eta Euskalzale barik Ibaizabal deituz.
|
|
|
BLOA:
|
etorri
zakiguz uste zenduan baiño lenchuago, urtarrilleko lenengo gueia eraz atarateko guisan; ta aleguiñez guere IBAIZABAL baiño lenago il gaitezala; ta gu, alan bear bada, zarraren, lepo makur, begui lauso, sur zorrotz, okotz urten, euskera zaarra gazteturik ikusi baga ezkaitezela beste munduratu.
|
|
|
509 Azkuek 1924.05.13an Narciso Estenagari igorritako gutunean (in ABA EUS 1924) aipatzen dio nola bidali zion lehenago eskutitza Primo de Riverari, eta ondoren, berau Bilbora
|
etorri
zenean «recibo del Consejo Directivo de un diario de esta localidad [Bilbokoa: pentsa liteke Euzkadi egunkaria dela] encargo de procurar verme con su Excelencia para exponer el asunto [euskarazko artikuluena].»
|
|
|
Azkue 1909an Toursetik
|
etorri
zenerako hain zegoen jende asko izena emanda katedran bi maila bereizi eta bi irakasle mantentzea posible izan zela. Hola, lehen mailan Azkuek ematen zuen eta bigarrenean Bustintzak.
|
|
|
Eduki aldetik, ordea, Euskeldun Batzokijak sekula garatu gabeko kultur proiektuak eskaini zituen Azkueren Biltokiak. Lehena Euskal Ikastetxea izan zen 1896/ 97 ikasturtean inauguratu zena26 Ikasturte berean antzezlanak
|
etorri
ziren: Azkue beraren hainbat zarzuela eta obra dramatiko (euskaraz zein:
|
|
|
Hor ez zen bada arazorik egon. Arazoa ondoren
|
etorri
zen, Hendaiatik Hondarribira bitarte igaro zen urtebetean.
|
|
|
Eta hain zuzen hiztegi hori Toursen inprimatzen ari zelarik, Diputazio baten eskutik Euskal Akademia sortzeko saio serio bat
|
etorri
zen. Baina ez Gipuzkoako Diputazioaren eskutik Azkuek espero zuenez, baizik Bizkaikotik.
|
|
|
Azkueren hurrengo ekarpena nobela generoaren baitan hainbat urte geroago
|
etorri
zen, musikagintza aldia() operen eskarmentu txarrak eten ostean. Ordurako Txomin Agirrek Kresala() eta Garoa (19071912) argitaratuak zituen.
|
|
|
Lekuona eta Barandiaranen hitz garratz horiek argi erakusten dute Gasteizko seminarioan euskal lanek jasan zituzten traba etengabeak. Gerra Zibila
|
etorri
eta Francoren diktadura ezartzean, arazoa okertu baino ez zen egin, euskal katedra oro desagertu eta euskal predikazioak beraiek etenez luzerako. Azkuek Elizan euskara eta euskal hezkuntza sartzeko zuen asmoa, ezerezean geratu zen frankismoarekin.
|
|
|
Eta horrela Euskal Herriko Unibertsitatean doktorego tesitzat aurkeztu zuenean epaimahaiak aho batez bikaintasun berezia erabaki zuen. Belaunaldi berriko historialarien ildotik
|
etorri
dator txanda hartzera. Bestalde, lerro hauek, gogo biziz eta esker onean idazten ditut nik neuk ere ikerketa honen bidez asko ikasi dudalako eta etorkizunari begira bestelako erronkak ekarri dituelako.
|
|
|
berak 1920 otsailmartxo artean segitu zuen Euzkadiko bere zutabetik Euskaltzaindiaren aurkako iritziak agertzen, nahiz jada ez idatzi artikulu mamitsurik, baizik zirikada laburrak. Izatez edozein gai aprobetxatzen zuen, kontura
|
etorri
ez arren, Akademiari buruzko purrustadaren bat botatzeko. Dudarik gabe polemikaren sua jada itzaltzen zegoen, nahiz txinpartak geratu333 Gaiari buruzko beste kolaboratzaile batzuk idatzitako artikuluek ere, kasu gehienetan sakontasun handirik gabe ukitu zuten Euskaltzaindiaren kontua.
|
|
|
Sei urte besterik eztira sortu zala eta iru lankide Jaungoikoak eraman zizkigun eta laugarrena ere, gure Karmelo [Etxegarai] maitea, luzaroko ez omenda. Onezaz ganera, dakizun bezela, Lhande gure batzarretara ezin
|
etorri
zaigu; Altube il batzuetarako beintzat Amerikara dijoakigu eta Olabide Erromara noski363.
|
|
|
Diktadura giro horretan Euskaltzaindiarentzako arazo ekonomikoak ere
|
etorri
ziren. Jada estatu kolpe aurretxoan, Bizkaiko Diputazioan agintzen zuten monarkiko espainolistek mozketa berriak egiteko asmoa zutela dirudi, zeren abuztuan Akademiari hurrengo urterako aurrekontua egiteko eskatu zioten, ordura arte aurreko urteko balantze ekonomikoa aurkeztea aski zenean.
|
|
|
Goiz batean, lanera sartu nitzanerako,
|
etorri
zitzaidan, gure lantegian aritzen dan ezkertar orretako bat. Ezkertarra baña euskaltzalea:
|
|
|
–¿ Ta orduan zergatik ez dizkiezu izen oiek jarri zure semeai ta ez Domingo, Luis eta Jose Antonio? Ara, zuek Pello, Txomin, Txanton ta Joxpiñaxi jartzen asten zeraten egunean,
|
etorri
ta itz egingo degu, bitartean utzi guri pakean.
|
|
|
jeltzaleak Azkue eta beste euskaltzale batzuei kontra egin zienean, bilbotar apaizari aurkari hura «poseido[?] del espiritu de Sabino, algo así como ensabinado» iruditu zitzaion413 Eta. Joalaren? ondoren, jarrera sektario berberaz, Eleizalde
|
etorri
zen berehala. Eleizalde, ordea, laster hasi zen dogma sabindarretatik aldentzen eta beste euskaltzale batzuekin elkarlana bilatzen.
|
|
|
Eta Euskal Herrian aritu zen aurrenetariko intelektuala izan zen, euskaraz segurki lehena. Bere atzetik beste batzuk
|
etorri
ziren, adibidez EuskalEsnaleko Gregorio Muxika, edo perfil politizatuagoa (beraz ez hain intelektuala) zuen. Kirikiño?, eragin esparru mugatuagoaz (Hegoaldera begira edo are soilik Bizkaira orientatu baitziren).
|
|
|
gisa har daitezkeen fenomeno asko, erabilera ez zuzentzat? hartzen dira (jota ona, jebixe, zeba
|
etorri
behar dut berandu?).
|
|
|
Elipsia da eredu familiarren beste ezaugarri garrantzitsu bat; elipsi batzuek gainera aurresuposizioak gordetzen dituzte (aita eta
|
etorri
dira, hangoak edo dira, bai edo!, egin dut baina, hamarretan etxean gero!).
|
|
|
Etxetik dakarrena aintzat hartzea eta begirunez tratatzea jarrera egokia da ikasleari konfiantza emateko. Konstruktibismoa, Ikasketa Esanguratsua eta Garapen hurbileko eremua kontzeptuetan oinarrituz, hizkuntzari buruzko jakintzak mailakatzean, eskolako edukien hurrenkeran lehenago
|
etorri
lukete gehien erabiltzen diren perpausek eta bertako eskolaren inguruko hizkerak dituen bereizgarriek.
|
|
2009
|
|
|
Askatasun politikoa etaskatasuan estetikoa eskutik
|
etorri
ziren FrantziakoIraultzarenondoren.Klasizismoak istorio eredugarriakeskatzen zituen, munduaz eta gizakiaz ikuspegi generiko bat eskaintzen zutenak, edonork partekatu zitzakeen balioabainkagizakipartikularrararen, ni, tasunetikharantzagozeudenak. Aldiz, erromantizismoakaskatasunaren erresumerreibindikatzean zuearteraknoetapoesiarako.Estetikoki, Modernitatearenaldaketabortitzenahonako hauizanzen: ikuspegiklasikoa araualdaezinetanoinarritzenzenetahorretarakoezinzuengaurkotasunaedo aktualitatea generogisa tratatu, etaaregutxiagoharenalderdihutsaleta garrantzigabeak.
|
|
|
4 Esate baterako,. Ixiltasun tonelada pare bat
|
etorri
zen kostako trenean bagoietan izerditan blai, bezalako irudi batek atzean duen errealitatea inkomunikazioarenada, eta. Enmaitaleaektelefonoajozidankobrezaporeko maitasunez gaerdianu, irudi metaforikoarena, desamodioa.
|
|
|
Nahiz Parisetik
|
etorri
etaerreusitze sozialabertan lortu duen, Daniel1
|
|
|
23 LEKUONA, J.Mª.,. Neurepoetikari buruz?, op.cit., 39.or.:. Etahonaustekabean
|
etorri
argia: nirepoemaren gaialehengoaberaizango zen (historia izpiritualean izandako ibilbidea), bainabailiburuaetabaipoemabakoitzaaskozerelaburragoakbeharzutenizan?. LAGRANGE, H L de (Mahler renhirugarrensinfoniaz):. LaTerceraSinfoníanacedeun proyectomusicaldonde seintentaría narrar laépicadelaNaturaleza, describiendolavida inerte hastallegaralacreacióndeplantas, hombres yanimales, todo elloanimado por la fuerzadelavida?:. Quandonécrit, uneoevredecettedimension, uneoevrequireflètela créationtoutentière, onest, pourainsidire, uninstrument dontjouel, univers??.
|
|
|
ikasiegindaitekeneurtitzakegiten. Poetaren
|
etorri
soilaren baitan dagoen egitekoa gabe, arau batzuk ikasieta arau horiek agindutakoa jarraitzean datza neurtitzak ontzeko zeregina. Honelabada, poetarenlangintzabeste edozeinofizioetakoabezalakoada Oihenartentzat.Zeinahilanbideikastendenmoduan ikastendapoetaizaten:
|
|
|
enbraedertagalantagorik ezdamundura
|
etorri
.
|
|
|
Baina eratze prozesu hori luzatu egingo da 1920an zehar. Izan ere, kideetako batek, Blaise Ademak, ez du kargua onartzen; beste bat, Jose Agerre, kargua utzi beharrean dago, lana medio, kanpoan bizi behar eta ezin duelako biltzarretara
|
etorri
. Eta beste bi hil egiten dira:
|
|
|
Baina, azkenean, joan
|
etorri
askoren ondoren, bide hertsirik ez ha hobetsi zuen, ez gaia eta ez giroa ez zeudelako aski helduta. Azkuek Broussaini idazten dio 1920ko martxoan:
|
|
|
Ez du zorte handirik izan, hasieran aurkitu zituen agintari laguntzaileak berehala desagertu baitziren Aldunditik Bizkaian. Jarraian
|
etorri
ziren monarkikoak, Primo de Riveraren diktadura, eta gero Errepublika; eta Autonomi Estatutuaren ordez, gerra zibila. Lehen orduan sortu zen esperantza handien argia berehala moteldu, eta gerra zibilarekin itzali egin zen guztiz.
|
|
|
Baina. Junta de Cultura de la Excelentísima Diputación de Vizcaya, k adierazo deutsala egoki litekeala Euskaltzaindia barriztu ta lanean ekitea, orretarako berak be diruz, urtean bost mila peseta emonaz, lagunduko leukeala ta. Orregatik eta orretarako deitu dautsie bizi direan eta berton dagozan lenagoko euskaltzainai eta beste batzar onetara
|
etorri
direan jaunai, eurokaz ta izentau leikezan beste batzukaz Euskaltzaindia barriztatu leitekela uste izanik.
|
|
|
Hasi, baina, 1958an hasi zen Bizkaiko Txapelketa antolatuz. Ondoren
|
etorri
ziren Nafarroakoa eta Gipuzkoakoa.
|
|
|
Dinamika berria jarri duena Luis Villasante izan da, 1970ean agintea hartu zuenetik 1988an erretiratu zen arte. Ondoren
|
etorri
zen Jean Haritxelharrek bide arrakastatsu bera jarraitu du hamasei urtez.
|