|
2000
|
|
|
1983ko Sarrionandia idazleari ez zaio errealitatea bera aditzera ematea helburu interesgarria iruditzen, ez eta guztiz ederra edo dramatikoa bada ere. Kazetariek eta fotografoek
|
eman
lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak" gauzen bihotzetara hurbildu" nahi du:
|
|
|
Itsasoa, ezinbertzearena, literaturarena. () Irudi horri loturik ageri zaigu transgresioaren ideia, gizonak istorioak imajinatzeari
|
eman
zionekoa bezain zaharra. Literatura, giza arauaren urradura.
|
|
|
Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen dena sorpresa da ordea: " Beraz
|
eman
dezagun, nobela luzea dela". Autoreak generoaren gaiari buruzkoan duen ironia jarrera da ziurrenik, edo kritikoek nahiz mundu editorialak nobela luzeekiko duten erabateko estimazio eta errespetuari eginiko irrijorra sarkastikoa.
|
|
|
Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu hauen egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren azken narrazioan
|
eman
zituen nolabait, zeharka ordurarte euskal kritikoek bere liburuez esanikoak ironikoki aipatuz: " hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
|
|
Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio. Ekintzetan ezik, literaturan ere
|
eman
nahi du zapalketaren aurkako erantzuna, nahiz eta literaturgilearen konpromezuari halako urruntasun ironiko batez begiratzen dion".
|
|
|
" Konpromezua eta kanpoko literatura" izeneko atalean (Laberintoaren oroimena, Baroja, Donostia, 1989 (97 or.) eta" Joven poesia vasca. Un acercamiento a la última producción poética", Congreso de literatura, Ed. Castalia, Madrid, 1989, 287 or.) Gudaosteko euskal poesiari begirada
|
eman
eta honela laburtzen du" inpresionismo joera estetikoetatik jarrera zeharo politikoetaraino etorri ginen, Arestiz gero edukiaren gainetik jartzen den lan lirikoaren kontzeptuak berriro hartzen duelarik indar birsortua." (97 or.)
|
|
|
Prosalanen aipamen hau egiterakoan, lehenik, itzulpenak aurkeztuko ditugu, bigarrenik, saio eta entsegu gisakoetara joko dugu, eta azkenik, irakurleen begietan arrakasta gehien
|
eman
dion ipuingintzaren arlora.
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin
|
eman
zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak:
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak
|
eman
dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua: musikalitatea oroz gainetik, esatea merezi duen eta poesiari iradokior zaion horrek belarriari ere atsegin
|
eman
behar dio, eta horretarako hitzen hotsaren, perfilen eta adieren armoniak gidaturik osatzen du poetak bere mintzaira hain karakterisitiko hori.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere euskara eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an
|
eman
zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez: bi ipuin," Maggie indazu kamamila" (Arabako Diputazioaren" IX Ignacio Aldekoa saria")" Enperadore eroa" (Bilboko Udalaren saria) eta poema liburu bat, Izuen gordelekuetan barrena (R.M.Azkue saria).
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez badakigu Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak izandako arrakasta handia, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak oso atzera uzten dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera
|
eman
du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak. Irakurle gazteen artean, beraz, oso harrera ona izan du, eta adinean gora egin ahala hobea.
|
|
|
Poesia liburuen artean aipagarrientzat jotzen den Izuen gordelekuetan barrena 1981ean
|
eman
zuen argitara Bilboko Aurrezki Kutxak," VI. R. M. Azkue" sariaren irabazle modura.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira
|
eman
ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri
|
eman
ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, istorio hau guztia narrazioan parte hartzen duen pertsonaia batek kontatzen digu. Izan ere, narratzaileari Iñakik berak bere istorioaren berri
|
eman
ziola aitortzen du. Beraz, Iñakiren istorioa kontatzen ez duenean, baina honen berri nola izan zuen azaltzean, narrazioan parte hartzen duen narratzailea dugu.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin izandako harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu
|
eman
dio. Are gehiago, hau izango da aitzakia narratiboa.
|
|
|
Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena, jakin mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia
|
eman
baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea. Hori lortzeko" hainbat gairi buruzko aipamen eta hausnarketak ere, Saint John Perse nobel saridun poeta frantsesaren aipuekin eta Jaun Notarioaren ikuspuntu existentzialista ezezkorrarekin nahastuta" darabiltza.
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago
|
eman
behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Hona hemen arestian aipaturiko giro hori aukeratzeko arrazoiak: " Hegoaldea modelo sinboliko gisa hartu dut, hori ez da berria, Faulknerren kasua hor dago.(...) geografia intimo bat sortu dut; benetako errealitate geografikoa antzeman daiteke, baina ez dago asmo dokumentalik." (Argia 1561) Gainera, geografia intimo honi Izurkiz izena
|
eman
dio. Hots, sinbolismoz beteriko izena:
|
|
|
Bestalde, bilduma honetako hiru ipuinetan tradiziozko ipuinak oinarritzat hartu eta hankaz gora jarri ditu: " txikitako ipuinak hartu, astindu bat
|
eman
eta ipuinok hankaz gora jartzeko." Joera hau Mailuix Legorbururen ipuin batzuetan ere ikusiko dugu. Honela, joko ederra sortzeaz gain, ohikoa denari beste ikuspegi batetik begiratzeko beharra azpimarratzen du.
|
|
|
Nire ustez, idazleak gainera nahiko ondo daki honelako joku batean sartu dela, libururaren izenburua lekuko. Hor kontatzen diren amodiozko istorioek, liburu dibertigarri eta harrigarria egiteko asmoak hala bultzatuta, gehiengikerien irudia
|
eman
nahirik, patologia batzuen adierazbideak ematen dute. (El Correo (Territorios))
|
|
|
Beraz, portuak, arrantzaleak, itsasoa,... etengabe errepikatzen diren elementuak izango dira. Haatik, era ezberdinetako arrantzaleak aurkeztuko zaizkigu, eta gainera, batzuetan arrantzaleen berri
|
eman
ordez, haien zain daudenen gorabeherak testuratzen ditu. Hortaz, itsasoaren munduarekin nolabaiteko lotura duten pertsonaiak aurkezten zaizkigu, lotura hori zuzena nahiz zeharkakoa izanik (senideren bat itsasoan izanagatik edo).
|
|
|
Gainera, aurreko narrazioetan ere Las Cortesera hurbiltzeko saioa egin zuen. " Edorta Jimenezek deskribatzen duen munduan, sexuaren ezagutza, sexu mertzenaria, emakumeek diruaren truk
|
eman
ohi dutena da, batez ere, aukeratutako bidea. Ondo girotuta daude ipuinak, sexoarekin batera droga eta musika, rock and rolla." (El Diario Vasco IV) Ipuin hauetan guztietan gaua, droga, sexua, rock and rolla,... agertzen diren arren, funtsean gizakien betiereko irrika, desira eta grinak azaltzeko asmoa dutela esan daiteke.
|
|
|
" Soft" deitzen den horretan, hau da oinarri teknologikoari hainbesteko garrantzia
|
eman
gabe, egoera soziologiko, sikologiko eta filosofikoa azaltzea hobesten dutenen artean, Phillip José Falmer iruditzen zait adierazgarriena.(...) Frederic Pohl ere oso gogoko dut, eta baita Stanislaw Lew ere. (Argia 1328)
|
|
|
Honela, narrazioen ostean sentsazio mingotsa utziz. Markos Zapiainek adierazi zuen bezala," Otamendik demagogiarik gabe, gehiegikeria barregarririk gabe, orain eta hemen dugun mina eta zikina
|
eman
digu, hizlau doi, dotore eta ederraz." (Egunkaria III)
|
|
|
Ipuin hauetan sentsazio ugariren berri
|
eman
ahal izateko adjektibazio etengabea darabil. Bestalde, askotan esaldi batetik bestera oraina eta iragana tartekatzen ditu, bat egin nahiko balitu bezala.
|
|
|
Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta. Ez da garapen psikologikorik islatzen, barne hausnarketa ugariren berri
|
eman
arren. Izan ere, pertsonaien kezkak era sinplean ezagutarazten saiatzen da.
|
|
|
Bestalde, nahiz eta pertsonaiak bere gertaeren berri
|
eman
, ez dugu inolako garapenik sumatzen bere izakeran. Izan ere, Jimenezek garai hartako hainbat gertaera eta ohitura deskribatzea izan baitu helburu nagusitzat, ez pertsonaia biribilak aurkeztea.
|
|
|
Eleberri honetan ere, Edorta Jimenezek bere estilo aberats eta biziari eutsi dio, baita bizkaieraren kutsuari ere. Aitzitik, eleberri honetan aurrekoetan baino deskribapen gehiago tartekatuko ditu, garai hartako ohituren berri emateari berebiziko garrantzia
|
eman
baitio. Lutxo Egiak adierazi zuen bezala," Baleen berbaroa izugarri ondo girotutako eta euskara ederrez idatzitako eleberria da." (Deia)
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait jarraituz, bi plano desberdinetan
|
eman
digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri gertatzen direnak. Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen dena, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean.
|
|
|
Ostiraletik iganderako hiru eguneko iraupen hori 1962 urte inguruan kokatzen da. Eleberri honetan ere Mujikak kokapen historikoari garrantzia berezia
|
eman
dio: " Izan ere, ekintza diktadura garaian kokatzen eta garatzen da, 60ko hamarkadaren inguruan.
|
|
|
Bukatzeko, eskerrak
|
eman
nahiko genizkioke, lehenik, Eusko Jaurlaritzari proiektu hau burutu ahal izateko diru laguntza emateagatik; bigarrenik, Jon Kortazar Uriarteri bidearen nondik norakoa zedarritzeagatik, eginiko zuzenketa eta iradokizunengatik, eta eskainitako konfidantzagatik; baita Mari Jose Olaziregiri sailkapena egiteko garaian eginiko oharrengatik eta Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriari lan honen argitaratze... Mila esker.
|
|
|
Nobela honetan gehien interesatu izan zaidana pertsonaien eboluzioa izan da, nola pertsonak ez diren iragazkaitzak, nola batak bestean eragiten duen, askotan itxura
|
eman
arren ez dagoela eraginik eta bakoitza bere ideiekin eta bere munduan dagoela. (Argia 1739)
|
|
|
Bill Buford ek Granta10 aldizkarian Dirty Realism deitutakoari
|
eman
diogu errealismo zikina izena. Beraz, Estatu Batuetan hedaturiko korrontea dugu hizpide, besteak beste honako idazleek jorratu zutena:
|
|
|
Egun zoriontsuak
|
eman
nituen han, Alde Zaharrean, Katedrale inguruan, Museoan... Horretaz gain, Bilbok duen Ondare Historikoaren hondamendia salatu nahi dut, ez dago batere zaindurik eta galzorian dago.
|
|
|
Gainera, eleberri honetan" Sentimendu hitza funtsezkoa da, gertakizun guztien gidaria" (A.A.A.: Pergola 66) Hiru gazte hauen bidez, ikasleen mundu horren berri
|
eman
nahi izan du, eta zehazki, gazteen gaueko irteeren berri. Beraz, bizitzaren gertuko plano bat eskaintzen zaigu:
|
|
|
Pertsonaia nagusia, noski, Joan narratzailea bera da. Nahiz eta pertsonaia nagusiak bere bizitzaren berri
|
eman
, ez du bere barnean sakontzeko ahaleginik egiten, izan ere, batik bat ekintzak axola zaizkio. Hots, bere bizitzan jazorikoari ematen dio lehentasuna, eta kanpo fokalizazioaren bidez aurkezten dizkigu gertakizunak.
|
|
|
Hiru lanen ondoren, Beluna Jazz eleberria
|
eman
zuen argitara. Bai berarentzako bai guretzako bere bide labur baino intentsoaren apustu arriskutsuena izan zen.
|
|
|
Pertsonaiak eta gertakariak askotarikoak badira ere, hari narratibo bakarrean biltzen jakin du. Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta oso sinpleak
|
eman
lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu. Eleberria, oro har, gustatu zaidan arren, esan behar dut, baita ere, puntu bat ez dudala hain gustukoa izan:
|
|
|
Hortaz, egoera aurkezteko ikusmenaz gaindiko beste zentzuez ere baliatuko da. Fokalizazio mota hau zehaztasun osoz erabiliz gero, ez litzateke deskripziorik edo fokalizaturiko pertsonaien inguruko kanpo azalpenik
|
eman
, soilik barne bakarrizketak aurkeztu lirateke. Hala ere, era orokor batean barne munduaren berri ematen denean
|
|
|
Izan ere, gure asmoa narratiba berria aztertzea denez, hamarkada honetan argitaraturiko lan guztiak aintzat hartzea zabalegia iruditu zaigu, eta beraz, egokiagotzat jo dugu esparrua murriztu eta lan jakin batzuei buruzko bilduma osatzea. Hortaz, datozen orri hauetan azken hamarkada honetan ezagutzera
|
eman
diren idazleen lanen zerrenda emango dugu urtez urte. Hala ere, 90eko hamarkada baino lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan:
|
|
|
Asteroko erreseina hauez gain, liburu berri baten argitarapena dela-eta, batzuetan elkarrizketak edo aurkezpenaren berri
|
eman
ohi dute egunkariek. Halaber, Argia astekarian ere astero argitaratu berri diren liburuen zenbait aipamen egiten dituzte.
|
|
2001
|
|
|
Noizbait Koldo Izagirrek esandakoaren ildotik," lehenengo aldiko gizona" izatera kondenaturik dagoen gizon honek(" lehenengo nobela modernoa"," lehenengo nobela elebiduna"," lehenengo nobela zientifikoa" idazteagatik) nobelagintzan urratutako bideaz hitz egitean, gogoeta hauei" Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: isiltasunera daraman bidea" izenburua
|
eman
badiegu, ez da bakarrik idazle hau aspaldian isilik dagoela gogoratzeko2, hau da, isiltasun literario hori nabarmentzeko, bere nobelagintzaren muin poetikoa azpimarratzeko baizik.
|
|
|
Baina aldaketek zergaiti bati erantzuten diotenez, jakina da XX. mendean
|
eman
diren nobelari buruzko teoria guztiek arrazoi bat, poetika berri bat, dutela oinarrian eta, azken finean, momentuko beharrari erantzuten diotela. Bilakaera honek literatur irakurleriarengan eragin zuzena duenez (ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok bezala hiru elementu jartzen dituela harremanetan:
|
|
|
Nouveau Roman-ek gutxi iraun bazuen ere, 1954 arteko epea Albères en ustez, nobelagintzaren kontzeptzio berri honek etekin izugarriak
|
eman
zituela esan behar. Merleau Ponty ren Fenomenologiaren ideiak bere eginez, gizakiok munduan" egote" hori adierazi nahiko du nobelak.
|
|
|
1976an 95 liburu berri
|
eman
baziren argitara, gaur egun 1000 titulutara hurbiltzen gara, eta gorakada horren atzean leudekeen arrazoiak guztiok ezagutzen ditugu: EAE eta Nafarroako Gobernuaren sorrera, euskararen ofizialkidetasuna, hezkuntza mailan eredu euskaldunen hedapen eta arrakasta, euskara batuaren finkatze eta onarpena, euskal alfabetatuen kopuruaren gorakada,...
|
|
|
Hala ere, ez gara hemen kopuru hauek aditzera
|
eman
lezaketen oasisa erabat sinesteko bezain inozoak izango. Tamalez, gaur egun ezagutzen dugun literaturak, sorkuntzarako eta banakuntzarako azpiegitura hobe honek, morrontza handiegia du, oraindik, euskararen egoerarekin.
|
|
|
Are gehiago, lan bati" klasiko" adjetiboa jarriz gero, zureak egin du, Chesterton, Twain eta bestek iradoki bezala, liburu klasikoak, definizioz, ez baitira irakurtzen. Halako zerbait
|
eman
nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean. Dirudienez, zortzi urtetan hogeita hiru irakurlek edo eraman omen zuten nobela etxera, baina azken irakurlea bakarrik ohartu omen zen liburutegiko aleak zituen orri txuri ugariez.
|
|
|
Gauzak horrela, Ramon Saizarbitoriaren nobelagintzara itzuliz, ezagunak dira idazle honen traiektoria literarioan literatur forma eta estiloekiko ardurak
|
eman
dituen etekinak eta euskal narratibagintzan ireki dituen bideak. Jadanik defendaezina den forma eta edukien arteko banaketaz haratago (artelanaren baitan biak bereziezinezkoak baitira), nobelagile honek" modernitatearen" ateetan jarri zuen euskal prosa.
|
|
|
7 Elkarrrizketa hau Argia n, 1514 zenbakian, 1995eko urtarrilaren 22an
|
eman
zen argitara,"" Hamaika Pausoren historia" eleberri intimista eta abentura literarioa da" izenburupean.
|
|
|
Alabaina, eztabaidaren garrantziaren froga handik hamar urtera, 1986an, Txuma Lasagabasterrek Antología de la narrativa vasca actual (Bartzelona: Edicions del Mall) argitara
|
eman
zuenean esandakoek ematen digute. Aipatutako antologiari egiten zitzaion sarrera interesgarrian, garaian euskal narratibagintzak erakusten zuen lirikotasunerako joeraren atzean, narratzaileek euskal" errealitatea" zatekeena kontatzeko zuten ezintasuna ikusten zen arrazoi nagusi.
|
|
|
Aitormena diot, lehenengo pertsona narratiboan taiututako nobela hau, ezer baldin bada, aitortza delako. Modu honetan, irakurleon konplizitatea eta ardura dira bilatzen direnak, eta hala frogatuko lukete testu barneko irakurleari (terminologia kritikoan narratario deritzonari) etengabe egiten zaizkion erreferentziek, hala nola," ez dakit diferentzia ulertzen den" (105),"
|
eman
dezagun" (108)," honezkero mila aldiz esango nuen" (108)," petrila ezagutzen ez duenarentzat diot hau" (133)," esan dudan posturan" (226)," esana nagoela uste dut" (272)... bezelakoek.
|
|
|
Saizarbitoriaren azkeneko nobela hau, ez dagoelako narrazioa behin eta berriro eteten duen idazketaren gaineko hausnarketa literariorik. Modernitatearen ostean nobelaren baitan
|
eman
den narratibitateranzko bira posmodernoan, oroimena da donostiarraren azken nobeletan kontaketa behin eta berriro bideratzen duena. Hamaika pausoko (1995)" memoria plater hautsi bat da" simoniar hartatik, Bihotz biko" oroitzea beti da imaginatzea" robbe grilletiarrera iritsi gara, eta azken nobelaren kasuan, erraza da oroimen horren zutabe bihurtzen diren eszenak aurkitzea.
|
|
|
Horretaz gainera, Gaur Soziologia Azterketa taldean ere lan egin zuen. Gizarte zerbitzuen inguruko argitalpen ugari kaleratu du (besteak beste, Perinatalidad y prevención liburu mardula 1981ean) eta ibilbide profesional honengatik Eusko Jaurlaritzak I. Sustatu Saria
|
eman
zion 1994an. Hala ere, bere ibilbide literarioa dugu, zalantzarik gabe, euskal nobela modernoaren zutabeak eraldatu dituena eta gure nobelagintza Europako korronte eta norabideetara errenditu duena.
|
|
|
Saizarbitoriak gaur arte argitara
|
eman
dituen bost nobeletatik, lehenengo hirurek Egunero hasten delako (1969), Ehun metro (1976) eta Ene Jesus (1976) garaiko nobelagintzaren panorama errotik aldatu zuten. J. M. Lasagabaster irakasle eta kritikoaren esanak errepikatuz, Saizarbitoriaren nobelek euskal literatura modernitatearen atarian jarri zutela esango dugu.
|
|
|
1976an argitara
|
eman
zuen 100 metro k aurreko nobelak sortu zituen igurikimenak bete zituen. Bigarren nobela honek aurrekoaren arrakasta gainditu egin zuen eta honen frogagarri ditugu orain artean izan dituen lau itzulpenak (gaztelania, frantsesa, ingelera eta italierara itzuli dute) eta kaleratu diren hamar argitalpenak.
|
|
|
Nobela honek Kritika Saria lortu zuen 1982an, baina, hala ere, 3 argitaraldi bakarrik izan ditu gaur arte. Honen guztiaren zergatia, nobelaren beraren nolakotasunean dagoela esan genezake, izan ere, nobela honekin aurrerapausoa
|
eman
zuen Saizarbitoriak bere bilakaera literarioan, aurrerapausu ausartegia garaiko euskal irakurleentzat, egilearen eta irakurleen arteko itunak (ik. J.P. Sartre-k bere Qu´est ce que la littérature?
|
|
|
Kontaketa bera hizpide bihurtzen duen nobela mota honi metanobela deritzo. Istorioak kontatzea ezinezkoa bihurtu da eta hauxe da, hain zuzen, nobela honetan aditzera
|
eman
nahi zaiguna. Protagonistak behin eta berriro egiten dituen ahaleginetan, hizkuntzak berak etengabe traizio egiten diola ikusten du, azkenean, nahi gabe ere, betiko istorioak errepikatuz amaitzen baitu.
|
|
|
1996an azken nobela
|
eman
zuen argitara Saizarbitoriak: Bihotz bi.
|
|
|
Gerrako kronikak, gaztelaniara Amor y guerra titulupean itzulia (Espasa Calpe, 1999). Orain artean liburuak euskaraz izan dituen hiru argitalpenak eta 1997an Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak
|
eman
zion Zabalkunde Saria, bere arrakastaren lekuko ditugu. Arrakasta hori gaztelaniako itzulpenak jaso dituen laudorioetara ere heda genezake, izan ere, R.
|
|
|
Gogoangarria den bezala heroirik gabeko unibertso literario honetan, galtzaileek, gizajoek, beldurtiek, duten presentzia erabatekoa. Egunkaria n (20) argitara
|
eman
zen elkarrizketa batean zioskun bezala, epikak" kutreak" iruditzen zaizkio idazle donostiarrari eta gainera, anakronikoak. Nobela modernoaren ezaugarririk funtsezkoenetakoa den heroien desagarpenaren oinarrian, gizakion izatearen tragikotasuna onartzea dago.
|
|
|
Gaztetan (Françoise) Sagan en omenez idatzitako Adio atsekabe (166) nobelaz gain, hotel batean Parisen galdutako bigarren nobela bat, istorioaren hasieran berreskuratzen dena, ditu idatziak. Ezin esan bi lanok Juan Martini ospe handia
|
eman
diotenik, lehenengoa, 1954ko Bonjour tristesse ren plagiotzat edo hartua izan zelako, eta bigarrena, argitaratu gabe duelako3 Horiez gain, Paisaje y gastronomía (87) argitaratu du, eta espero zitekeen modura, euskal legatzez eta hainbat jakiez jakituria" entziklopedikoaren" jabe da (140). Flauberten Topikoen
|
|
|
Laster jasoko dugu Erein argitaletxearen eskutik Ramon Saizarbitoria idazlearen Ene Jesus (1976) nobelaren berrargitarapena. Idazle aski ezagun honen nobelarik ezezagunena den honek zeresanik
|
eman
badu ere, jarraian datozenak berrargitarapen honen inguruko gogoetak besterik ez lukete izan nahi.
|
|
|
Irakurketaren kontzeptzio elitistaren baztertze edo demokratizatze honetan, Ene Jesus bezalako nobelak salbuespen bihurtu dira. 1976an argitara
|
eman
zenean garaiko irakurleriari" aurreratu" egin zitzaiola esan zuen kritikari batek baino gehiagok, nobela modernoegia zela garaiko euskal irakurlearentzat. Honen ondorioz, Saizarbitoriaren nobelarik biribilena den honek, ez zuen bere beste bi nobelek lortu zuten irakurleria zabalik eduki.
|
|
|
Horrela, nobela honen azterketari ekitean, beste biak aztertzean hainbeste etekin eta joko ematen zuten metodoak (semiologiaren edo narratologiaren ildotik doazen metodoez ari gara) ez zaizkigu hain errentagarriak suertatzen. Aurreko nobelekin konparatuz gero, 16 Sarrionaindia, Joseba, Ez gara gure baitakoak, Iruñea, Pamiela, 1989, 95.or. laburtze edo murrizte prozesua
|
eman
dela esan daiteke. Laburtze hori nobelan bertan aurkezten zaizkigun edukien mailan dago (ez dago" historia" nagusirik, ez pertsonaien deskribapen zehatzik, ezta leku espazio alternantzia aberastasunik ere) eta logikoa denez, diskurtso mailan ere bai (denboraren tratamenduan, modalizazioan,...).
|
|
|
Aldean geneukan guzia
|
eman
dugu, eta dena eman dugunez gero ez dugu" (GP, 76)
|
|
|
Aldean geneukan guzia eman dugu, eta dena
|
eman
dugunez gero ez dugu" (GP, 76)
|
|
|
Joseba Sarrionandiak pertsona ikuskera konplexua
|
eman
du liburuko poema berandukoetan, 1991 urtetik aurrerakoetan. Hor presoen ikuskera pertsonalagoa gertatzen da.
|
|
|
Alabaina, ispiluaren beheko aldetik odol arrasto mehe batek lohitzen du gelako zolua. Gizonak bere burua salbatu du baina ispilu barreneko bere islak buruari tiro
|
eman
dio. Antzak eta errealitateak alde bi dituzte.
|
|
|
Askotan irakurri izan den poema da hau. Hasieran, esanahi estetikoa
|
eman
zaio. Anphorak estetika klasikoa adieraziko luke irakurketa honetan.
|
|
|
Beraz klasikoa ez den estetika neobarrokoan aurkituko ginateke liburuaren atarian. Irakurketa metafisikoa ere
|
eman
zaio esaldiari. Fedeak (eta zientziak) ziurtatzen duen egia, ez da gaur bat eta bakarra.
|
|
|
Bidaiatzea, bestela bizitzea da. Eta bestela horri zentzu bi
|
eman
behar zaizkio bederen: beste era batera, eta oso ondo bizitzea, era berean.
|
|
|
Seme prodigoaren parabolak, ordea, alegoriarako joera
|
eman
zuen. Eta bidaia nagusiaren alegoria izaten bukatu zuen.
|
|
|
Espresabideak ez du indarra galdu, irudi poetikoak, horman eginiko marra, tigrearen marra eta egunsentiaren arteko irudimenezko, irudizko lotura egiterakoan esaldi batean dakar poetak etsipenaren jokoa. Ez baita Sarrionandia deskribapen hutsarekin geratzen den poeta; ekintzari, gertaerari joera unibertsala
|
eman
nahi diona da. Ez dira faltako abstrakzio joera horretan pentsakizun ideologikoak edo politikoak, baina beste askotan poemaren bukaerarako irudi poetikoak aukeratuko ditu, edo pentsakizun filosofikoak.
|
|
|
Pott bandako olertisorkuntza espazio desberdinetan kokatu dugu, bere irakurketan jarraitzeko asmoz. Eszenatoki diot, edo beharbada espazio esan behar nuke, garbia benetan gaurko pertsonaren filosofiak aldakuntza nabarmena
|
eman
duelako. Orain arteko pentsakizunak denbora izan badu pentsagai, eta ondorioz, existenzialismoak heriotzari buruzko pentsakizuna sortu bazuen, gaur eguneko filosofiako zenbait adarrek nahiago dute espazioaz pentsatzea.
|
|
|
Pott bandaren poesiak izan dituen antzez espazioaren gorpuzketak direla eta hiru lau berri
|
eman
nahi nituzke, antzoki honetan dagoen irakurle edo ikuslearentzat.
|
|
|
Lan hau burutzerakoan kontuan izan ditut Aizpea Azkorbebeitia ikerlariak egindako zenbait ohar, testuan aipatuko denez. Lan honek ez zuen aurrera egingo Asier Astigarragaren iradokizunak bidean izan ez baziren, berarekin egindako elkarrizketek biribiltasun berezia
|
eman
diote nire hainbat iritziri, bera barik liburu hau ez litzateke dena izango.
|
|
|
Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten hizkuntzaren marginalitatea zer zen ikusteko. Horrelako bidea jarraiki
|
eman
ziren argitara Euskal Herrian Saizarbitoriaren prosa ero etxean bakarrik dagoenaren diskurtsoa, Koldo Izagirreren Zergatik bai haur baten eguneroko hizkerak osatzen zuen kontakizuna, eta oro har Ustela aldizkariko joera berritzailea.
|
|
|
Bigarren honetan gorde da Etiopiako alderik tradizionalena izan dena, eta argitaratu gabe geratu da abangoardiatik hurbilen zegoen saila. Baina Etiopia Euskal Herrian berrargitaratu den bakoitzean osorik
|
eman
da, behintzat. Agian, garai bateko testigantza da abangoardia hori, beste alde, Etiopiaz gain Ziutateaz lanean ere agertzen dena, Mari Jose Olaziriegik ikusi duenez (1993).
|
|
|
Joera narratzaile deserrotua. Toki zein egoeraren deskripzioa era gordin batez
|
eman
beharrean, era estilizatuaz egin du idazleak, pertsonaiak ere juxtu aipatzen ditu. Ondorioz, deserrotze joera gertatuko litzateke eta pertsona batzuen egoera deskribatu beharrez, giza kondizioaren agerpena bilatzen da.
|
|
|
Ikuskera mundutik irudien pilaketa dator, eta irudi pilaketak irakurtzen ikasi du poesia hartzaileak, baina lan horretan lagundu egin dio idazleak. Gorago ikusi dugu nolako laguntza
|
eman
dion" Ainhoa" ren poema irakurtzeko. Orain erretorika berri horrek asmatzen dituen laguntza bideak aztertzen jarraituko dugu, zeren garbi baitago, irakur ditzagun, poema berriek pistak jarri dizkigutela erretorika berria asmatuz.
|
|
|
Aldi berean eta iturri desberdinetatik, begiari datorkion irudi multzoa jartzen da orrialdean. Baina bai zineak eta bai literaturak ezin dute begiari une batean datorkiona aldi berean une berean
|
eman
; muntaia behar du batak, eta diskurtsoaren linealtasuna gorde besteak. Une batekoa diskurtso luze eta ulergarria bihurtzeko beharrezko du poesiak diskurtsoaren luzapenean ematea buruan une batez gertatu dena.
|
|
|
Esaldiak denboraren jarioan, hitzen segidan, jarraipenean, errenkadan
|
eman
behar ditu begiak une batez batu duen guztia. Horretarako baliatzen da" eta" guztion erabilpen anaforikoaz, pilaketa beste ezer baino lehenago akumulazioa errenkadan emateko formula baita.
|
|
2002
|
|
|
J. Olezak dioskunez (1994), errealismo garaikideak fruitu oso interesgarriak
|
eman
ditu Atlantikoaren bi aldeetan. Abiapuntu gisara onartzen den baieztapena izango genuke oinarrian:
|
|
|
Dahl edo I. Martínez de Pisónen testuenak. " Henry Bengoa Inventarium" ikuskizuna
|
eman
zuen ezagutzera, B. Atxaga eta R. Ordorikarekin batera.
|
|
|
2000 urtean argitara
|
eman
zuen Euliak ez dira argazkietan azaltzen (Erein) eleberria da, oraingoz, Iturralderen azkena. Testu honekin eman zion amaiera Euskal Herrian kokatutako hiru eleberriek osatzen zuten trilogiari eta, aurrekoetan bezala, giro urbanoa eta hizkera zuzena dira nagusi.
|
|
|
2000 urtean argitara eman zuen Euliak ez dira argazkietan azaltzen (Erein) eleberria da, oraingoz, Iturralderen azkena. Testu honekin
|
eman
zion amaiera Euskal Herrian kokatutako hiru eleberriek osatzen zuten trilogiari eta, aurrekoetan bezala, giro urbanoa eta hizkera zuzena dira nagusi. Eleberri interesgarri eta entretenigarria da Euliak ez dira argazkietan azaltzen, eta bertan kontatzen zaigun istorioak Julio Rekexo izeneko detektibea du protagonista.
|
|
|
Nire belaunaldia horrelakoa da, kontradiktorioa. Lucanor Konteak Chandlerri eskua
|
eman
zion gure aurrean. Gogorrak gara eta dultziak.
|
|
|
1986an Susan argitara
|
eman
zuen Sei ipuin amodiozko izan zen Mendigurenek helduentzat kaleratu zuen lehenengo liburua. Gaur egun interneten aurki daitekeen liburu honetan (ik. www.susa literatura.com), amodioa ardatz duten zenbait ipuin bortitz bildu zituen egileak, zenbait sariketatan irabazle suertatu zirenak.
|
|
|
Baina autoreari ospea
|
eman
zion obra, esan beharrik ez dago, Obabakoak (Erein, 1988) ipuin liburua izan zen. 23 hizkuntzatara itzulita dago, eta merezi izan ditu, besteak beste, Kritika Saria (1988), Premio Nacional de Narrativa (1989), I. Euskadi Saria (1989), European Literary Prize delakoan finalista (1990), Millepages Saria (1991) eta Pyrénées Atlantiqueseko Trois Couronnes Saria (1995).
|
|
|
1996ko udaberrian kaleratu zen espainierazko bertsioa, eta 20.000 aleko lehen edizioa segituan agortu zen. Eleberriaren oinarri politikoa zela eta, elkarrizketa ugari
|
eman
zituen Atxagak, eta bertan gogoeta egin Euskadiko politikari abertzaleen ikuspegi eta jarreretan bere ustez nagusitzen zen gehiegizko erromantizismo politikoaz. Hausnarketa kritikoari dagokionez, esan daiteke, eskuarki, pentsatu zela eleberria gehiegi mugatzen zuela bere garapen tematikoak, eta nahiz testuaren kalitateaz dudarik egiten ez zen, kritikari gehienek obra txikia ikusi zuten honetan, Gizona bere bakardadean harekin konparatuz (ik.
|
|
|
Espainiako kritikariek diotenez, artean jaiotako belaunaldia dugu 1950eko hamarkadatik 1960ko hamarkadaren erdira arte Espainiako literaturan eleberri sozial interesgarrienak
|
eman
zituena. I. Aldecoaren El fulgor y la sangre (1954) eleberriarekin nabarmendu zen ildo honek idazle ezagunak bereganatu zituen:
|
|
|
129), Zarateren eleberria ahozkotasunaren sinfonia da, eta nagusitasun estilistiko nabarmena erakusten du. Alegorikoa da, orobat, Anjel Lertxundiren (1948) lehen eleberria, Ajea du Urturik (1971), zeinarekin hasiera
|
eman
baitzion euskal literaturaren panoramako ibilaldi nobelistiko distiratsuenetako bati. Lertxundik Filosofia eta Letrak ikasi zituen Donostia, Erroma eta Valentzian.
|
|
|
Euskal Idazleen Elkarteko lehendakari izan zen bitartean. 1995ean Rikardo Arregi Kazetaritza Saria
|
eman
zioten argitara emandako iritzi artikuluengatik. Egilearen bibliografia oparoaren osagai dira haur eta gazteentzako liburuak (ik.
|
|
|
Euzkadi aldizkarien sortzaileetakoa, eta kolaborazio ugari kaleratu ditu hainbat argitalpenetan (Euskaldunon Egunkaria, El País, Zeruko Argia, Jakin...). Ondoko lerro hauetan, 1969tik 1976ra argitara
|
eman
zituen hiru eleberriak izango ditugu hizpide: Egunero hasten delako (1969), 100 metro (1976) eta Ene Jesus (1976).
|
|
|
Eleberri esperimentalen azterketa bukatzeko, Patri Urkizuren (1946) Sekulorum Sekulotan (1975) obra abangoardista aipatu nahi genuke. Madrileko UNEDen irakasle den lezoar hau, EIEko lehendakari izan zen artean eta Eusko Ikaskuntzako Hizkuntza eta Literatura Sailaren arduraduna da gaur egun. Euskal literaturaz eta antzerkiaren historiaz argitara
|
eman
dituen saiakera lan ugariek (Literatura eta Kritika, 1970; Euskal teatroaren historia, 1975; Euskal antzertia, 1984..) hainbat sari lortu dituzte. Urkizuren poesia liburuen artean, Dorrejilko Kanta (1977) eta Zeren azken finean (Kutxa, 1984) dira aipagarri.
|
|
|
Esate baterako, non kokatu Anjel Lertxundiren azken urteotako eleberrigintza, Hamaseigarrenean aidanezetik Argizariaren egunakera dagoen alde nabarmena kontuan hartu gabe? Segur aski, erantzun zuzena
|
eman
nahiko bagenu, nobela tipologia desberdinetan sailkatu genituzke oriotarraren lanak... edo eklektizismoa moduko terminoak erabili aberastasun poetiko hori guztia deskribatzeko.
|
|
|
Euskal eleberrigintzara itzulita, narrazio teknika modernoak bere egin arren istorioak kontatzen zituen eleberrigintzari
|
eman
zion bide aldi esperimentalak. 1979an argitara eman ziren bi eleberri ditugu esaten ari garenaren adibide bikainak.
|
|
|
Euskal eleberrigintzara itzulita, narrazio teknika modernoak bere egin arren istorioak kontatzen zituen eleberrigintzari eman zion bide aldi esperimentalak. 1979an argitara
|
eman
ziren bi eleberri ditugu esaten ari garenaren adibide bikainak. Batetik, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa; A. Urretabizkaiaren Zergatik, Panpox, bestetik.
|