|
2000
|
|
|
Bat etorri behar dugu herriek euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen herriok gerturatzeko
|
bide
bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean. Aldi horretara darama Legeen izpiritua ren egileak aubane eta ontzi hondoraketa eskubide burugabekoen jatorria.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten;
|
bide
beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du,
|
bide
beretik ere, bi sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek. Azaldu ditugu,
|
bide
beretik ere, horien gobernurako erregela nagusiak.
|
|
|
Lehenengoaren ekimena ezaguna zaigu. Haren bultzada eta hainbat kontutan (familiakoetan nagusiki) ere, haren zuzeneko eraginak itxuraldatu zuen Kode Zibilaren
|
bide
malkartsua. Bonaparteren alboan, kontseilari trebe, Cambaceres magistratu hori, orduko Kode Zibilaren proiektu batzuen egile.
|
|
|
Ab intestato oinordetzan, alboko senideen ordezkapen eskubidea, apartera eramanez gero, zentzu onaren aurkakoa da. Ezezagunei egiten zaie deia, hurbilenen kalterako; eskuzabaltasunen harremanak maitasuna dakartenak baino harantzago eramaten ditu; norbanakoen izateari buruz amaigabeko auziak luzatzen ditu eta ondasun zatiketen banaketa negargarriak eragin;
|
bide
beretik ere, justizia, onura eta arrazoi asmoei ere irain egiten die horrek.
|
|
|
Gizaki mota oso bat dago zientzia horretara emana. Gizaki mota horrek legeak gogoz aztertu eta aholkuak ematen dizkie herritarrei;
|
bide
beretik, euren buruak eurenez zuzendu eta jagoteko adina ez diren herritarrak eurak ere babestu egiten ditu horrek. Horixe da magistraturaren haztegia.
|
|
|
Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen. Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko
|
bide
bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu.
|
|
|
Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren
|
bide
bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi bezala.
|
|
|
Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke
|
bide
bakarra —logika— erabiliz aztertu. Aldiz, ikerketa logikoa ez ezik historikoa eta soziologikoa ere behar duten konglomeratuak dira:
|
|
|
Nolanahi ere, abagune hauen guztien abanikoak erlatibismoari
|
bide
zabala ireki zion. Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea.
|
|
|
Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko
|
bide
bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
11 Hirugarren eranskina: Neurath,
|
bide
pragmatista
|
|
|
Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko
|
bide
erosoegia ere bai (122 orr.). Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko.
|
|
|
Gaur egun gaiari buruzko artikulu eta liburuen kopurua ia zenbatezina baita. Horregatik, hitzaurre honen atzetik ematen den bibliografia hautaketa motz bat besterik ez da, irakurle interesatuak esparru honetan bere
|
bide
propioak ireki ditzan.
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau lortzeko, dena den, bide luzea jarraitu behar izan zen, ikusi bezala;
|
bide
honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste
|
bide
desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Eta hurrengoak dira bere mugak: 1) gauzen begirada eternala bizitza zoriontsuaren sekretua da; 2) ez dago zoriontasunaren teoriarik; 3) zoriontasunerako bidea logikak seinalatzen du; 4)
|
bide
hori estetikak betetzen du; 5) etikak jasotzen du gizabanakoa bizitza zoriontsuraino; 6) erlijioak ahaleginak egiten ditu Jainkoa bizitza zoriontsutik jaisteko. Liburuaren berezitasuna zuzentasuna eta onestasuna dira (eta hori ez da gutxi gaurko kultur industrian).
|
|
|
Bide hori hartzera kondenatuak gara, ez baitugu beste biderik. Baina jakin behar dugu
|
bide
honek ez duela helmugarik: beti harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste
|
bide
desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
2001
|
|
|
Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik ibiltzea edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batzuei eta teknika horiek erakutsiriko bideari atxikitzea suposatzen du,
|
bide
onetik goazen seinale: honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu.
|
|
|
3 Hala eta guztiz ere, Kanten jokaerak kritikak erakarri ditu, beti
|
bide
honetatik kategorien beharrezkotasuna ez delako segurtatzen, ez delako benetako dedukzio bat egiten. Kritika honek gaizki ulertu batean du jatorria.
|
|
|
Egia da Schopenhauer eta Heidegger bezalako filosofo gutxi batzuek lehen argitaraldia hobesten dutela, baina nire ustez Kanti berari jarraiki behar gatzaizkio. Lehen argitaraldian sintesiaren azalpen psikologikoagoa ematen zuen eta gero funtzionalagoa den bat sortzen saiatzen da, eta ondorengo lanetan
|
bide
beretik egin zuen aurrera. Adibide bat jartzekotan, 1781ean sintesia irudimenaren produktua zen, eta irudimenaren funtzioa oro har nagusia zen; 1787an, berriz, irudimena adimenak sentimenean duen eragina baino ez da.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Kantek ez du etsi nahi eta egoera hori ondoren etorriko den eraldaketa eta argipen baten zeinu bezala ulertzen du. Hori lortzeko, dei bat egiten dio arrazoimenari" geratzen den
|
bide
bakarra" har dezan eta bere zeregin zailenari ekin diezaion, hots, etsipena gainditu eta espekulazio hutsalak alde batera utziz bere buruaren ezagutzari ekin diezaion. Eta arrazoimen hutsaren kritika izango da arrazoimenaren legezko asmoak bermatu eta oinarririk gabeko harrokeriak baztertuko dituen epaimahaia.
|
|
|
Logika
|
bide
seguru bati jarraiki zaiola argi erakusten du Aristotelesen ondoren atzerapauso bat bera ere ez egin izanak. Harrigarria bada ere, aurrera ere ez du batere egin eta, beraz, bere eraikuntza bukatua dagoela dirudi.
|
|
|
Hori egitean objektu oroz abstrakzioa egiten du. Alde horretatik, errazagoa da hemen zientziaren
|
bide
segurua aurkitzea, objektuez ari diren beste ikasgaien aldean.
|
|
|
Matematikak
|
bide
segurua Grezian lortu zuen Egipton lehen urrats nahasi batzuk eman ondoren. Eta emaitza hori buru argi batek sortutako iraultza baten eskutik iritsi zen, nork lortu zuen ongi ezagutzen ez badugu ere.
|
|
|
Natur Zientziak askoz denbora gehiago behar izan zuen
|
bide
segurua aurkitzeko. Hemen ere pentsaeraren iraultza bat beharrezkoa izan zen hori lortzeko.
|
|
|
Jarrera bezala, beraz, beti dirau, eta Metafisikaren enborra behin eta berriz moztu arren, bere sustraiak ez dira inoiz ihartuko. Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren
|
bide
segurua aurkitu. Behin eta berriz atzera egin behar dugu bertan bideak nahi dugun helburura eramaten ez gaituelako eta, horrela, Metafisika iritzi ezberdinen borroka lekua bihurtu da.
|
|
|
Dialektikaren benetako esanahia gaizki ulertzen bada eta muga hauek ez badira errespetatzen, eta gainera, ondorioz, ideiek
|
bide
dialektikoa hartzen badute, arazoak sortzen dira. Lehena ‘ignava ratio’ da, arrazoimen alferra.
|
|
|
Lehena ‘ignava ratio’ da, arrazoimen alferra. Esperientziaren
|
bide
amaigabean lanean jarraitu beharrean izadiaren ikerketa punturen batean bukatutzat emango luke. Edo nitik hilezkortasunera jotzen du subjektuari buruzko esperientziaren jarraipena ukatuz.
|
|
|
Lurretik begiratuta, badirudi planetek batzuetan atzeraka egiten dutela, bestetan gelditu, bestetan aurreratu. Baina ikuspuntua eguzkira eramaten badugu, arrazoimenak bakarrik egin dezakeena, hipotesi kopernikarraren arabera beren
|
bide
erregularra jarraitzen dutela ikusten dugu.18
|
|
|
Kanten abiapuntu eta
|
bide
okerraren emaitza okerrak —eta esan egin dut: gure abiapuntu zuzenaren emaitza zuzenak? —, gizakiaren jardunari buruzkoetan azaltzen dira argien.
|
|
|
Bekatu egin ondorengo ongiak zera esan nahi du: nahiz eta guk Jaungoikoa utzi, Espiritu Santuak dei egiten digula inoiz etsi gabe, gure gaiztakeriak maitasunez estaliz, beti
|
bide
berri on bati ekin diezaiogun lagunduz.
|
|
|
Eta gu bizidun soinezko izateak ezin digu ahaztarazi gizaki hautaria, ezagutaria, maitaria ari garela aztertzen, mila datu begi bistakoek erakusten digutenez. Tesi fundamentalista horrek, ordea, gizakia aztergai holistikotzat gogoan hartzea oker handia dela dio, zientzia besterik ez dagoelako, ez eta beste
|
bide
objektiborik azterketa analitikoa baino, zientziaren erara erabilia. Hau da, ez dago beste fenomenorik zientziak bere metodoekin aztergai erabil dezakeena baino.
|
|
2002
|
|
|
Talde txikitan bildutako presoen artean adiskidetasuna bultzatuko da, hartara, beren artean harreman sendoak sor daitezen; harreman zintzoek presoen ohitura txarrak
|
bide
onera zuzentzen dituzte eta beren arteko atxikimenduak asoziazio onuragarriak bultzatzen.
|
|
|
Halako zerbaiten beharrik balego, ordea, ordain legeak hori eskatzen duelako izango da. Bortxakeriak eta esklabotzak askatasunak eta zuzentasunak baino
|
bide
luzeagoa egiten dute, baina hauek haiek baino zuhurragok dira beren eraginetan. Zein arauk aginduko dio preso bati lau txakur txiki irabaztearen truk bere gorputzak jasan ez dezakeen zama bizkar gainean eraman dezan?
|
|
2003
|
|
|
Gure legearen arabera
|
bide
bakarra gelditzen da maiteak maitaleari atsegin ederki emango badio. Gure artean usadio baita, maitaleek maiteekiko nahita edozein esklabotza jasan dezaketen bezala koipekeria edota kritikagarri izan gabe, beste boronc datezko esklabotza mota bakarra gelditzen da ez kritikagarria; bertutearen ingurukoa alegia.
|
|
|
Ez dago herri bakoitzaren legea aipatu edo uko egin beharrik jakiteko zuzenbide naturalekoa dela neba arrebak eta alboko senideak oinordekoak izatea ondorengorik ez aurrekorik ez direnean; baina eskubide hori desberdin ikusten da toki diferenteetan. Erresuma honen probintzietan, esaterako, ohitura araubide non izan eta bertan odolbidezko oinordekoen eskubidea lege naturalpekoa ikusten da;
|
bide
horretatik, ohitura horiek ez dute bestelako oinordekorik aitortzen; areago, leku batzuetan ondasun zati zabalago edo urriagoa gordetzen da eurentzat; ohitura horietan guztietan xedaezineko jarauntsia esaten zaio horri; beraz, ezin xeda daiteke haien kaltetan, gainerako ondasunetan baino. Baina bestelako probintzietan, zuzenbide idatzia ohituratzat dutenak, bat bederak ere askatasuna du alboko senideak nahiz neba arrebak ondasunetan jaraunsgabetzeko eta arrotzei emateko.
|
|
|
12 Zabalkundea eman edo esanahiaren urripena dakarten lege interpretazio desberdin horiei dagozkie,
|
bide
beretik, ekitatean oinarri duten erregela aldatzaileak; horiek ere erabilgarri izan daitezke zenbait kasutan; baita beste egoera batzuetan aplikagarri izan eta zuzenbidearen derrigorra aipatzen dutenak ere.
|
|
|
Ondorenez, erlijioaren espirituak galdatzen du gaiztoenak ere bizi daitezela onak bihur daitezen, baina erlijio horren espiritu botereek gizakiak batzeko duten
|
bide
bakarra da zigorrak jartzea, ardi galduak berriro itzul daitezen utzitako eginbeharren bide zidorrera; eta denborabotereen helburua ordena publikoa mantentzea izanik, botereok horretarako behar diren zigorrak ezartzen dituzte, tormenturik gogorrenak ezarriz, ordena horri kalte egiteagatik zigorra merezi dutenei.
|
|
|
botereen aginteak eta botereen ondoriozko zigorrek beldurra sortarazten dutelako, men egite hori oinarrizko eginbeharra delako eta norberaren kontzientziak zein ordena maitatzeak ondorio hori dakarrelako; edu berean, erlijioaren erabilpenari eustea eta ordena horri kalte egiten diotenaren kontra agintea nahiz indarra erabiltzea, denbora botereentzako legeak ez ezik, agintzen dutenentzako eginbeharrak ere badira. Bi botere horiek, beraz,
|
bide
bertsutik doaz, elkarri laguntza eskainiz, eta espiritu agintearen muinak politika agintearen kontrakoa eskatzen duela dirudien arren —ulerbidez, erlijio ministroek kriminalaren bizitza eskatzen dutenean, penitentziaren bat bakarrik ezarriko diote, baina politikak heriotza zigorra ezarriko luke—, ez da horrela: kontrara, erlijioaren espirituak printze eta epaileei agintzen die euren eginbeharrak betetzeko, baina ez die errukitasunik eskatzen, eta horregatik, elizako epaileen aldetik espetxe zigorra, baraualdia eta antzeko penitentziak bakarrik jasaten dituztenei tormenturik gogorrenak ezartzen dizkietenean, ministroek zuzentasunez jokatzen dute.
|
|
|
Ohitura horiek, lege izanik ere, sarritan idatzi gabe daude, eta euren erabilerak gordetzen ditu indarrean eta bizi bizirik. Horrexegatik, erabilera hori zehatza izan ez eta erregeek probintzia eta leku bakoitzean indarrean daudenak bildu eta idatziz jartzea agindu dute;
|
bide
beretik ere, berretsi egin dute euren baitako lege eta erregelen aginpidea.
|
|
|
Beste batzuetan, hildakoek euren borondatez izendatzen dituzte jaraunsleak. Zuzenbideko gaien planean, oinordetza antolatzeko
|
bide
horiek azalduko dira, eta hurrenkera, berriz, kasuan kasuko eskuliburuan aztertuko da. Hemen, honako ohar hau bakarrik egin behar da:
|
|
|
12 Argigarri, orobat, Ragueauren hiztegia (ikus Bibliografia), gidari ziurra delako Domaten garaian indarrean eta bizirik zeuden hainbat erakunderen esanahia eta araubidea agerian uzteko. Horien euskaratzea ere, aurrekoen
|
bide
beretik egin da, beharrezkoen izan diren baliabideei eutsiz.
|
|
|
Makur hori, alabaina, ez da
|
bide
bakarra erakusteko herri hura printzipiook ezagutzetik urrun zegoela; bestelako frogak ere nabarmentzen dira haren filosofoek gizartearen hasierari eman zioten ikuskeran, gizarte honen oinarria berorietan baitatza. Gizakien arteko batasuna baliabide gisa antzatetsi beharrean, iruditu zitzaien gizaki horiek oihanetan bizi zirela, hezitzeke, lotura eta komunikaziorik gabe, eurotariko bat gizartean bizi zitezkeela konturatu arte.
|
|
|
Nabaria da mundu honetako gauzak gure ulermenaren eta bihotzaren duin ez direla. Ulermenaren aldetik, Jainkoak ezkutatu dio izaki guztien ulerkera, eurok hobeto erabiltzetik kanpo dagoena;
|
bide
horretatik izadiaren ikerketan ari diren zientziak ere, ez dute besterik aurkitzen guretzat erabilgarri dena baino, eta ilundu eta nahasi egiten dira xede horretara ez doan horretan sakondu nahi dutenean. Gure bihotzari dagokionez, guztiok dakigu mundu osoak ere ez lukeela beteko.
|
|
|
Misteriozko
|
bide
horretatik ezarri du Jainkoak ezkontzaren lotura, eta misteriozko bide horretan oinarritu behar dira, bai senar emazteen eginbeharrak ezartzen dituzten legeak, bai eta egoera horri eta horrekin zerikusia duten gaiei buruzko lege zibil eta kanoniko guztiak ere.
|
|
|
Misteriozko bide horretatik ezarri du Jainkoak ezkontzaren lotura, eta misteriozko
|
bide
horretan oinarritu behar dira, bai senar emazteen eginbeharrak ezartzen dituzten legeak, bai eta egoera horri eta horrekin zerikusia duten gaiei buruzko lege zibil eta kanoniko guztiak ere.
|
|
|
Hala ere, amaigabea izango litzateke bakoitza zein ordenan jarri den xehe xehe ematea. Soil soilean esaten da hipoteka bera hitzarmenetan sar badaiteke ere, gehienetan
|
bide
horretatik eskuratzen baita, beste leku bat eman zaiola, bere baitatik ez baita egundo ere lehendaurrezko hitzarmena, ezta betebehar nagusia ere. Aitzitik, beti sartzen da betebehar baten erantsi moduan, eta, noizean behin ere, hitzarmenik gabeko betebeharretan sortzen da, tutore eta kuradorenetan, esaterako, eta beste batzuetan, betebeharra legearen ondorioz eskuratzen denean.
|
|
|
Elektrizitatearen lehen ikertzaileekin ez bezala, zientzia heldu bateko profesionalak zehaztasun handiz ezagutzen ditu bere ikerketetan erdietsi lituzkeen emaitzak. Horren ondorioz, ikerkuntza arazo bat
|
bide
okerretik noiz joan den jakiteko egoera bereziki onuragarrian dago. Agian, Galvanik edo
|
|
|
Eta egoera hori ez da txarra, dio Feyerabendek. Zientziaren baitan aurkikuntza ez dago metodo finko bati lotuta, gure errepresentazioak ez dira
|
bide
bakar batetik lortzen. Orduan, zientziaren filosofo tradizionalek sortutako bereizketek —aurkikuntza testuingurua vs. justifikazioa testuingurua, termino teorikoak vs. behaketazko terminoak — ez dute zertan horrelakoak izan behar.
|
|
|
Eskolen arteko eztabaidaren amaierak oinarrien etengabeko birplanteamenduari eman zion amaiera:
|
bide
ziurretik joatearen konfiantzak elektrizitatearen ikertzaileei adorea eman zien lan mota zehatz, esoteriko eta xahutzaileagoei ekiteko. Fenomeno elektriko guzti guztiez arduratzeko betebeharretik askatuta sentitzean, talde bateratu berriak xehetasun osoz jorra zitzakeen fenomeno hautatuak, beren lanetarako ekipamendu berezia diseinatuz eta ordura arte ikertzaile elektrikoek horiei emandakoa baino erabilera temati eta sistematikoagoa eskainiz.
|
|
2004
|
|
|
Kontua izango litzateke mundu horren irudi bat egitea gure buruan, bera modu zehatzean ordezkatuko lukeena, eta hartara ideiak mundu horren irudi bezala bururatuko lirateke. Ideien sorrera azaltzeko modu hau bereganatuko zuen Descartesek eta bere egingo zuen gaztetan, baina laster baztertuko zuen munduaren eta ezagutzaren funtsapenerako
|
bide
guztiz desegokia iritziko ziolako. Bide hori izango da, beharbada, hartzeko errazena, baina baita inora eramango ez duena ere, bertatik abiatuz gero ezin delako benetan ezer existitzen denik frogatu eta delako ezeri buruzko ezagutza fidagarritzat jo sentimenetan oinarrituz.
|
|
|
Hala ere, bi
|
bide
hauei esker ezagutu daiteke gizakien eta piztien artean dagoen aldea. Zeren ondo gauza nabarmengarria baita ez dagoela inon hain gizaki abereturik eta kirtenik (zoroak ere kontuan izanik) gai izango ez dena zenbait hitz elkarrekin josteko eta diskurtso bat osatzeko bere pentsamenduak adierazi ahal izateko; eta, ostera, ez dagoela antzerako zerbait egin lezakeen animaliarik, ezta perfektuena edo zorion handienean jaiotakoa ere.36
|
|
|
Onartu behar dugu honek guztiak gogor astintzen duela Descartesen egiari buruzko adiera, berak nahiko lukeena baino gehiago astindu ere. Azken batean, hemen onartzen da arrazoimenaren
|
bide
deduktiboan badagoela gela ilun bat, oztopo bat, ulertu ezinezko jauzi bat, eta ez azaleko arazo batean, sakonekoan baino. Kontuan izan behar dugu perfekzioaren ideiak leku zentrala betetzen duela Descartesen pentsamenduan, ez bakarrik existentzia osotasun perfektu baten modura bururatzen duelako, baizik eta, baita ere, bere kate deduktiboa azkenean zerbait borobila, betea bezala ulertzen duelako, eta era honetara kate horren erpinean ezagutu ezinezko determinazio bat, Jainkoa, aurkituko litzatekeelako.
|
|
|
Honela, bada, zalantzari ekitean inora ez daraman
|
bide
antzua alde batera utzi nahi du eta hiru helburu izango dituen prozesu bati lotuko zaio: 1) eszeptizismotik eratorriko liratekeen ondorio arbuiagarriak saihestea; 2) jaiotzen ari zen zientzia berria, eta baita filosofia ere, ordura arte nagusi izan diren ezaguerei aurre egiteko tresna sendo batez hornitzea; 3) agintezko argudioak zeukan indarrari aurre egiteko arrazoizko bidea zein izango litzatekeen ondo trazatzea.
|
|
|
Honela, bada, zalantza egia bilatzeko tresna eraginkorra bihurtzeko eta zuzen bereizi ahal izateko zientziaren esparruan sar zitekeenaren eta ezin sar zitekeenaren artean, Descartesek metodo zientifikoaren mugak ezarriko dizkio zalantzari. Metodo horren bidez lortuko du zalantza hori arrazoimenaren
|
bide
zorrotzetatik eramatea eta horrela filosofia eskolastikoaren eta zientziaren artean sortu den etena gainditzeko bidea eraikitzea.
|
|
|
Urrats bat gehiago eman da, orduan,
|
bide
honetatik, balioko duena matematika bera bere indarraren osotasunean auzitan jartzeko. Aurreko argudioetan, ametsarenean adibidez, ikusi dugu azkenean bazegoela egitura logiko bat, sare bat, zalantza prozesutik kanpo geratzen zena (beti goia goian eta behea behean, 2+ 2= 4..).
|
|
|
Ohar proposatzen duen
|
bide
honek badituela antzekotasun batzuk ametsaren argudioarekin. Jainko horrek, neurri batean, egoera irrealtzat joko genukeena sortzen du, ametsetan bezala, baina ametsa baino boteretsuagoa da.
|
|
|
Orain arte esandakoan argi geratu da Nire buruaren eta Jainkoaren tankerako ideiei dagokienean argitasunik eman nahi bada, sentimenezko bidea erabat antzua gertatuko dela. Dena dela, lehen inpresio bati jarraituz esan daiteke zailagoa egiten dela sentimenezko
|
bide
hori erabat baztertzea materialtasunaren ezagutzari dagokionean, ezin baita ukatu mundu fisikoarekin dagoen uztardura sentigarria. Eta ematen du, gainera, argitasun eta bereizitasunaren arau nagusia kontraesanean egon daitekeela senak mundu fisikoari buruz ematen duen inpresioarekin, eta ezinezkoa gerta daitekeela halako arau bat materiaren ezagupenari aplikatzea.
|
|
|
Baina zaila da bururatzea era horretako oroitzapen ariketa bat. Descartes ez da ondo jabetzen argudio
|
bide
horrek sentimenezko esperientziarekin duen ezinbesteko loturaz eta mendetasunaz. Izan ere, oroitzapena sentimenezko ezagutzaren menpekoa ez bada, sentimenezko ezagutzaren egitura bera izango du, subjektuaren eta objektuaren arteko etenak azken batean aldez aurretiko esperientzia bat eskatzen duelako beti.
|
|
|
Gauzak horrela, pentsa dezakegu berriro hasten dela Descartes lehenago landu duen arazo berari bueltaka, gu zorabiatzeko beste asmo barik, baina hemen helburua beste bat da. Lehenago sentimenen kritika egitean erakutsi nahi izan du ez dela sentimenena lehen egia bilatzeko
|
bide
egokia, eta gutxiago oraindik Jainkoaren eta Nire buruaren ezagupenera heltzeko, eta, azken batean, ez dutela balio orokorketa maila bat biltzen duten kontzeptuen ezagupena bermatzeko; orain, berriz, mundu fisikoaz izan beharreko ezagupenaz dihardu Descartesek, eta bere galdera izango da ea balioko duten, gutxienez, mundu fisikoaz egia gureganatzeko, neurriren batean besterik ez bada.
|
|
|
Helburu horretara heltzeko legegintzan jardutea zen biderik zuzenena, hiru belaunaldiz gainera, baina ez zen bere asmoan sartzen hortik abiatzea. Bere idazkietan aitortuko zuen arren mundu guztiak bezala berak ere bazuela gogokoa goretsia izatea bere
|
bide
propioari lotuko zitzaion grina hori asetzeko, izan ere ohoreari dagokionez ez zitzaion irudituko noblezian sartzea zenik horretara heltzeko berarentzat biderik egokiena.
|
|
|
Hau ordurako makina bat eztabaidarako hizpide izan zen eta Descartesen pentsamenduan tratamendu berezia izango zuen, argi eta garbi adieraziko zuelarik badela esparru bat —errebelazioaren esparrua alegia— arrazoimenari ez dagokiona, arrazoimenaz gaindi dagoena eta arrazoimena ez erabilita ere eztabaidatu ezinezko balioa duena. Garbi utziko du arrazoimenarena eta fedearena bi
|
bide
ezberdin direla eta leku ezberdinetara heltzeko gainera, edo egia mota ezberdinetara behintzat, eta ezin direla bi esparruak nahastu, ezin dela fedea arrazoimenera murriztu, baina ezta alderantziz ere arrazoimena fedearen menpean ipini. Honek ez du esan nahiko berarentzat arrazoimenaren bidea bestea baino goienagoa denik.
|
|
|
Horregatik ez du fededunarentzat frogatu Jainkoaren existentzia. Fededunak ez du frogapen honen beharrik, ez du arrazoimenaren beharrik bere federako eta, gainera, Descartesek ez du bere arrazoiketa fede kontuekin nahastu gura, bere fedea oso handia delako, beharbada, edo uste duelako fedea eta arrazoimena
|
bide
ezberdinak direla Jainkoarengana heltzeko, eta, seguruena, halaber, ez duelako saltsatan sartu gura. Bere jarduna, esandako moduan, ez zaie zuzenduko fedea bete betean eta ezbairik gabe onartzen dutenei, baizik eta hitz egingo du arrazoimenaren esparruan mugitzen direnentzat, zientzialari eta filosofoentzat, alegia; eta bere helburua izango da, hain zuzen, fedearen bidea alde batera utzi eta Jainkoa eta zientzia oinarri beretan sustraitzea, arrazoimenarenean, alegia.
|
|
|
Egia errebelatuei dagokienean, tira, baina ez luke moralitateak leku nabariagoa izan behar, lehentasuna ez bada, egitasmo razional batean? Argudiatu da erabaki honetan eragina izan zezakeela
|
bide
horretatik sartzeak ekar ziezazkiokeen ondorioei beldurrak —ez zen beharleku makala izango zientzia teorikoen eraberritzea, itsaso nahasiagoetan sartzen hasteko! —; eta horrela baiezta daiteke moralari buruz ematen dituen arauei begiratzen badiegu pittin bat, garbi geratzen baita nahikoa epelak direla eta ez duela saltsatan sartzeko inolako asmorik. Baina ez da hori behar besteko argitasuna izango.
|
|
|
Ederki, baina zerbait gehiago espero genuen hortik, ezta? Azken batean,
|
bide
horrek eraman du ez bakarrik bera ez den guztiaren existentziaz zalantza egitera, baizik eta baita berarentzat hurbilena eta, hasteko, seguruena izan daitekeenaz zalantza egitera ere, bere gorputzaz alegia. Gorputzak ezin du bere existentzia baieztatu, existituko da, beharbada, harri bat edo animalia bat existi daitekeen legetxe, baina ezin da Descartesen izateaz edo ez izateaz baieztapenik egin gorputzetik abiaturik, eta gorputza bera ere, harrien edo animalien modura, ez da autonomoa izango bere buruaren izateaz zerbait esateko.
|
|
|
" Honela bada, zuei egitea nahi zenuketen guztia, egin zuek ere besteei". Ez dago etika
|
bide
zuzenagorik eta emankorragorik.
|
|
|
Adierazpen perpausa da gure teoriari orain dagokiona (ho de apofantikos tes thedrias)" (Peri Hermeneias 4.17 a 1). Aristotelesek bezala, Wittgensteinek ere egundoko garrantzia emango die adierazpen perpausei, tradizio logiko eta epistemologiko luzearen
|
bide
beretik. Izan ere, logikari funtsezko zaio gertakarien egiatasuna edo faltsutasuna adierazten duten perpausak aztertzea.
|
|
|
3 Guztiz argitzeke da, haatik, prozesu horren genesi osoa. Alta, argieta jorra
|
bide
hauek proposa daitezke:
|
|
|
Bigarren aipamena
|
bide
beretik doa, kasu honetan tonu guztiz hipotetikoan eta" jainko" hitza zentzu demiurgikoan hartuta:
|
|
|
Xavier Zubiri dugu galdera horiei erantzuteko
|
bide
berri emankor bat proposatu zuena, J. L. Arangurenek, I. Ellacuriak eta bestek gero modu batean edo bestean jarraitu dutena. Datozen orrialdeetan Zubiriren pentsamendua laburbiltzen ahaleginduko gara.23
|
|
|
Galderon erantzun bideak munduaren zentzuari buruzko erantzun bidea seinalatzen du. (‘Erantzun bide’ diogu, gisa honetako galderek ez baitute inoiz erabateko eta behin betiko erantzunik; erantzun bidean argitzen eta sakontzen dira, galderak argitzen eta sakontzen diren
|
bide
beretik). Wittgenstein gazteak uste zuen mintzamenari —hots, munduari, bizitzari— bere sakoneko zentzua ematen diona isiltzera behartuak gaudela, zentzu hori adierazi ezinezkoa baita.
|
|
|
Arestian esan dugunez, Aristotelesek izatearen muina endelegatu nahi izan zuen, errealitatearen muina bailitzan, horretarako onto logia bat eraikitzen saiatu zelarik. Zubirik, berriz, errealitatearen erreala bilatzeari eman dio lehentasuna eta gorentasuna, ontologia zegokeen kale itsutik atera eta
|
bide
errealago (hots, errealitateari atxikiago eta fidelago) eta emankorrago bat proposatuz eta, areago dena, neurri handi batean eraikiz ere, koherentzia eta sistematizazio ikusgarriaz, mugak eta ilunak gorabehera.
|
|
|
Idazlan honetan zehar jada aipatu ditugu etikotasunaren oinarri biopsikikoak, psikoafektiboak eta soziokulturalak, guztiz elkarlotuak direnak, baina metodologikoki eta analitikoki bereizi beharrekoak. Oinarri horiei guztiei barne lotura eta uler
|
bide
orokorrago eta sakonago bat eman diezazkieketen giza ezaugarri existentzialak azaldu beharrean gaude, gizakiaren ikuspegi integral bat emango badugu.
|
|
2005
|
|
|
35 Hirugarren liburuan aztertuko da, lehenengo eta behin, zer den zilegi gerra egiteko orduan. Horretarako, bereizi egingo da, batetik, zer egiten den bidegabe eta zein den,
|
bide
beretik, atzerriko herrien arteko zuzenbidea; eta, bestetik, zer egiten den akatsik gabe. Geroago, bake motak desberdinduko dira, gerra hitzarmen guztiei buruz hitz egiteaz gain.
|
|
|
48 Behin baino gehiagotan, gizonezkoek idatzitako liburuen agintea aipatzen dut. Gizonezko horiek Jainkoaren inspirazioa hartu zuten liburuok idatzi nahiz onesteko, eta,
|
bide
horretatik, antzinako aliantza eta aliantza berria bereizten ditut. Zenbaitzuek antzinako aliantza eta zuzenbide naturala parekatzen dituzte.
|
|
|
Gizakume batek beste baten aurka atentatua egitea legearen kontrakoa da, dio Florentinusek, izaerak gogo zenbait jarri duelako guregan, batez ere senidetasun mailan. Senekak ere,
|
bide
beretik: gorputz baten osagaiak euren artean egokitzen diren moduan, ikusirik bakoitzari komeni zaiola osoaren arta, gizakumeek ere euren arteko laguntza zor diote elkarri, gizartearentzat jaio direlako.
|
|
|
Beraz, eta guri dagokigunez, ez dago lege indargabetzearen frogatzerik, ezin baitaiteke lege hori indargabetu inoiz ere mendean izan ez zituen horientzat. Israeldarrei,
|
bide
beretik, betebeharra kendu zaie, errituena gutxienez, Itun berria aldarrikatu ostean. Argi esan zaio hori apostoluen printzeari, Eginak 10, 15 Bestetik ere argi dago, herri hark, hiria suntsitzearen ondoan eta berreraikitzeko itxaropenik gabeko saminduran, herri izatea ere galdu zuen.
|
|
|
Horrela finkatzen dute frogaren hasierako puntua. Guk geuk ere
|
bide
beretik joko dugu, oinarria eta gainontzekoak jartzeko eta zenbait erregela eta lege orokorrenak garatzeko, horiek izango baitira gerora ere nork bere bostean ikasi baino, gogoratu behar dituenen aurrerakinak.
|
|
|
Helburu zuen hark holandarrak eurak babestea, eta horretarako alderatzen du gerra zuzenaren kontzeptua, gerran bertan dagoen justiziaren ideia. Hortxe zen, haren iritziz eta Ekialdeko Indien Konpainia holandarraren bazkide askoren aburuz ere,
|
bide
bakarra bakeari eta merkataritzari eusteko. Ezin argiago adierazten du ideia hori, lehen lehenik De iure praedae commentarius delakoan; hurren, De iure belli ac pacis liburuan:
|
|
|
Horrela finkatzen dute frogaren hasierako puntua. Guk geuk ere
|
bide
beretik joko dugu, oinarria eta gainontzekoak jartzeko eta zenbait erregela eta lege orokorrenak garatzeko, horiek izango baitira gerora ere nork bere bostean ikasi baino, gogoratu behar dituenen aurrerakinak. (De iure praedae commentarius, I.k.)
|
|
|
Honengatik nire jokabidea, neurri handi batean bederen, hizkuntza baten ikasleak desiratuko lukeenaren kontrakoa izango da. Ze
|
bide
mekanikoa beti da bide motzena ikaskuntza hutserako: honengatik, helburu honetarako, hobeak dira paradigmak arauak baino, lexiko liburuak ikuskera etimologikoak baino; eta ikaskuntza horren ordena ere erosoagoa da, baldin eta berau ohizko diskurtso zatien kopuru handien araberakoa bada eta ez hainbeste ordena hori errefinatuagoa bada.
|
|
|
Honengatik nire jokabidea, neurri handi batean bederen, hizkuntza baten ikasleak desiratuko lukeenaren kontrakoa izango da. Ze bide mekanikoa beti da
|
bide
motzena ikaskuntza hutserako: honengatik, helburu honetarako, hobeak dira paradigmak arauak baino, lexiko liburuak ikuskera etimologikoak baino; eta ikaskuntza horren ordena ere erosoagoa da, baldin eta berau ohizko diskurtso zatien kopuru handien araberakoa bada eta ez hainbeste ordena hori errefinatuagoa bada.
|
|
|
Antzeko zerbaiten beharrean dago ere haren antropologia konparatua, ze jarduera honek giza-karaktere ezberdinak aztertu nahi ditu, bai, baina hauen konstatazio enpiriko historiko baten eta beraien kontsiderazio filosofiko espekulatibo baten arteko erdibidea bilatuz. Hain zuzen" irudimena" da bi
|
bide
horiek lotzeko gaitasuna duen ahalmena," espirituaren materia eta forma aldi berean eta Bat bezala aurkezteko" gai den ahalmena eta, zalantzarik gabe, hau da bere ustetan ikerketa antropologiko ororen" zailtasunik" handiena48 Antropologia konparatua aldi berean da ezagutzailea eta humanizatzailea: hark gizakiaren indibidualitateari bere idealera hurbiltzen lagundu nahi dio, baina, honetarako," adimenak" (Verstand) eta" arrazoimenak" (Vernunft) elkarrekin aritu behar dute lanean.
|
|
2006
|
|
|
Halere, adingabetasunetik irteteko, kantianoa ez den bidea egin du Telemakok,
|
bide
pragmatikoa.
|
|
|
Jainkozko guztien ezaugarria errepikaturik, helendar olinpikoek begi erraldoi bat zeukaten, oroikusleak ziren12: begia, mundua jainkoz eta anderez betetzeko
|
bide
oso eraginkorra zen. Begiaren bidez, irakurle modernoarentzat itogarri ere bilakatzen den jainkozkoen esku hartzea ia modu teatralean, ia modu poetikoan luzatzen zen —azken batean, Musen agindua dago etika guztien oinarrian ere—:
|
|
|
oinarrizko kategoriak, balioak, sineskerak, borondatea, zoriona... 1 Arma eta lanabesetatik, itsasontzi eta zalgurdietatik bihotzaren taupadara:
|
bide
hori nahiko genuke egin aurrerantzean.
|
|
|
Kiron zentauroak irakatsi zizkionak ongi ikasita, indarra (katoj) du Akilesek gorentasun eta bertute (areth) 44; oldarkorra da, grinatsua45; loriatsua (kleoj) izan nahi du46, oroz gain; ez du zuhurtasuna (mhtij) maite, ez du hausnarketa abiarazten47; ezin ditu ikusi amarruak eta trikimailuak erabiltzen dituztenak48; ondorioz, borroka du mendeku hartzeko
|
bide
bakarra, aurrez aurrekoa, lantzarekin eta ezpatarekin gauzatzen dena49 Akiles zuzena da, buruz burukoa: ez du batere perifrasirik erakusten50 Tolesgabea da; oso osokoa; eite zaharrekoa.
|
|
|
Ohorearen sentipenaren garapena ezin da, ordea, jardunez eta ekinez lortu; aitzitik, zerbait kognitiboagoa da, sinbolikoagoa. Ezpatarekin —edo, teknika bat zen heinean, hitzarekin— trebatzeko baliagarria izan zitekeen heziketa
|
bide
errepikakorra motz geratuko zen hain ukiezina den ohorearekin. Beste pedagogia bat hartu zen:
|
|
|
Biltzar horretan, beraz, Zeusek, ordena juridiko politiko arautua ezarri duen jainko zuhurrak, legitimazio
|
bide
modernoago bat asmatu duen jainko burutsuak, jainko andere guztien adostasuna eta legezkotasuna eskatzen du erabaki bat hartzeko —ulertzen baita, azken batean, berea izango den erabakia indartzeko—.
|
|
|
Homerok ere ezagutzen du ostrazismoa, baina ematen du zigor
|
bide
horrek harreman ahulagoa duela zuzenbidearekin —Zeusen zuzenbide araudi pertsonalarekin ez bada, behintzat—; izan ere, Iliada n ostrazismoa agertzen denean, Zeusen indarrarekin baitator guztiz lotuta. Zeusek mehatxatzen ditu ostrazismoarekin gainerako jainko andereak bere hitza ez betetzeko ausardia hartzea eragotzi nahi duenean:
|
|
|
Moralari dagokionez, Humek antzeko bidea deskribatzen du erlatibismoa saiheste aldera. Oro har,
|
bide
hori ikuspuntu tinko eta orokorrerako jauzian datza.31 Giza naturan oinarriturik, hau da, gure ahalmen razionaletan eta grinatsuetan oinarriturik, zentzu morala nola sortzen den deskribatzen saiatzen da Hume. Nolabait esanda, Humek psikologia morala egiten du.
|
|
|
[18] Baina, fintasunari dagokionez, pertsonen artean alde nabarmenak egotea ohikoa den arren, arte partikular batean jardutea eta edertasun mota partikularrak sarritan miatzea edo begiestea fintasuna handitzeko eta hobetzeko
|
bide
eraginkorrenak dira. Edozein motatako objektuak begiaren edo irudimenaren aurrean lehenengo aldiz jartzen direnean, objektu horiei atxikita doan sentimendua iluna eta nahasia da; eta, hein handi batean, gogamena ez da gai izaten haien merituak edo akatsak adierazteko.
|
|
|
Hasiera batean objektuaren gainean dagoen lainoa desegingo da, organoak perfekzio handiagoa eskuratuko du bere eginkizunetan eta pertsona horrek, hutsegiteko arriskurik gabe, edozein emanaldiren merituen gaineko iritzia eman dezake. Labur esanda, obra bat osatze aldera eskarmentuak ematen dituen trebezia eta abilezia
|
bide
beretik ere eskura daitezke obra hori bera juzgatze aldera.
|
|
|
Haatik, ahalegin bortitz bat beharrezkoa da jokabideen gaineko gure judizioak alda daitezen eta, halaber, gure gogoaren ohiko sentimenduetatik desberdinak diren onespenedo gaitzespen, maitasunedo gorroto sentimenduak pitz daitezen. Eta pertsona bat ziur baldin badago moralaren arauaren zuzentasunaz —zeinaren arabera berak juzgatzen baitu—, orduan arretaz zainduko du arau hori, eta bere bihotzeko sentimenduak ez ditu sekula
|
bide
okerretik eramango idazleren bati atsegina ematearren.
|
|
|
[22] Jakina da, batetik, adimenera jotzen dugun auzi guztietan aurreiritzia suntsitzailea dela judizio zuzenari dagokionez eta
|
bide
okerretik eramaten dituela buru ahalmenen jarduera guztiak. Bestetik, gustu onaren aurkari makala ez da; ez eta edertasunaren sentimendua okertzeko eragin txikikoa ere.
|
|
|
Konparaketak ez baldin baditu egin, edertasunik ergelenak —hau da, ‘akats’ izena edukitzea luketenak— mirespenaren objektu bihurtuko dira. Aurreiritziaren mendean dagoenean, haren ohiko sentimendu guztiak
|
bide
okerretik doaz. Haren zentzu ona eskasa denean, ez da gauza izaten diseinuaren eta arrazoimenaren edertasunak bereizteko, aipatu edertasun horiek gorenak eta bikainenak izan arren.
|
|
2007
|
|
|
zentro komertzial lehiakor bat eta, une berean, botere gune garrantzitsua, inguru hartan. Aro Lausoan ere populazio aztarnak aurkitzen dira, beti komertzio
|
bide
garrantzitsua izan zen ekialde hartan: Mileton ez ezik, Esmirnan, Klazomenen edo Fozean; eta, oro har, geroago Jonia osatuko zuten hamabi hirietan ez ezik, hiri txiki eta herrixketan ere zeramika protogeometrikoa aurkitu da, Miletoren kasuan oso goiz gainera eta, eraginak eragin, estilo berezikoa475.
|