|
2000
|
|
|
Itxaro Bordak ongi ikusia duen moduan, Erdozaintzi saiatzen da Iparraldeko kutsu erlijiozko poesiaren eta Hegoaldean garai horretan idazten zen poesia sozialaren artean bide liriko desberdin bat bilatzen. Presuner ohien frantsestasuna madarikatzen du eta herriaren izerdiaz liluratzen da, egia da, baina
|
bere
poemak irakurriz ikasiko dugu, hala berean, nola kanta primadera bihotzean edo zein hasperen egin izarrei beha.
|
|
|
Estrofatik bertso librera egin zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu egin zuen aldizkako errima bat, eragin handia zeukana hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita
|
bere
poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan. Uler bedi, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea.
|
|
|
" Aingura bota dut Arratsaldean/ Oina ezarri dut Udazkenean." Iruditeria mailako lorpenok, alabaina, ez zuten poeta errazkerian mugatu. Orixek aholkatu moduan beti goragoko asmoz,
|
bere
poemek gero eta distira partzial gutiago dute, metafora baliabide tekniko bezala ulertzetik poema bera metafora handi bat bezala lantzera jo baitzuen, amonaren heriotzaren trataerak, adibidez, frogatzen duen bezala: " Biotzean min dut" eresitik" Asaba zarren baratza" eta are" Euskal Pizkundea" poema sinbolikoetara dagoen aldeak adierazten du poetaren eboluzioa.
|
|
|
liburuaren amaieran ohikoa den bibliografiaz aparte, autorearen diskografia jasotzea, alegia. Horrela, eman dezagun, Itxaro Bordaren poesiaren zale denak musikatuak izan diren
|
bere
poema guztien berri zehatza izango du. Akats bakar bezain saihestezina du bildumak:
|
|
|
Azurmendik" poetikaren" ardura gabe sortzen du itxuraz, egunkari pertsonal antzeko batean, eta agian horregatik dute
|
bere
poema libreek halako indarra. Izan ere, dena ez baita geometria euklidianoa, burdinak badu edertasunik txatarrean ere.
|
|
|
Haren poemak euskaratu zituen, gutunak idatzi zizkion... Nik uste dut Lorcak ez ziola sekula kasu handirik egin Lauaxetari, ez zuela aintzat hartu ere egin
|
bere
poemen euskarazko itzulpena, ez zuela Lauaxetarekin mintzatzeko interesik txikiena ere izan Bilbora etorri zenean. Baina Lauaxetak ez zuen horregatik etsi.
|
|
2001
|
|
|
Gauza da, Erdozaintzi, bere lehen liburuan, 1956tik 1976 bitarteko poemen bilduma den horretan, Iparraldeko erlijio kutsuzko poesiaren eta Hegoaldean garai horretan idazten zen poesia sozialaren artean bide liriko desberdin bat bilatzen saiatu zela. Eta
|
bere
poemetan, paisaia bukolikoaren atzean zegoen giza-geografia hondatua erakutsi zuen. Esan daiteke, gizarte libre baten nahia herriaren erraietan sumatu, eta poeta erdi minez zegoen populu horren emagina bilakatu nahi izan zela.
|
|
|
neska bat hiltzen zela eta bere amoranteak haren zerraldoan poemak utzi zituela. Orduan Rossettik, minaren gorenean eta baita kontzientzia txarrez ere, bere emazteari tratu txarra ematen omen ziolako, bada
|
bere
poemak haren zerraldoan utzi zituen. Baina, handik pare bat urtera, lurpetik zerraldoa atera eta berreskuratu zituen...
|
|
|
Jakina denez, Omar Nabarro, Edorta Jimenez idazleak poesian murgildu den bakoitzean erabili izan duen izengoitia da berak idatzitako" bindikapena"," Egutegi esperimentala"," Gaua zulatzen duten ahausietan" edota" Odoleko eskifaia" bezalako poema liburuak ditugu horren lekuko. Koldo Izagirrek," XX. mendeko poesia kaierak" bildumarako eginiko antologian, Omar Nabarroren hogeita hamar poema eskaintzen dizkigu, Bilbo hiriaren gogortasuna zein bizipoza
|
bere
poemen oinarri dauzkan olerkari mundakar honen lanaren ezaugarri gisa. Izagirrek berak dioenez, kresal egarri handi batean bizi den poeta dugu Omar Nabarro.
|
|
|
Beraz, ez dugu pentsatu behar, Oriana Fallaci kazetaria bezalakoen klitxean eroriz, poeta musulman bat zenik. Bere bizitza axola zitzaion hari, eta
|
bere
poemak autobiografikoak dira: ardoa azaltzen duenean, bera horditu delako da; neska batez mintzo bazaigu, berak pertsonalki ezagutzen zuen haragizko pertsonaz ari da; eta Coranari buruz hitz egiten duenean, edota mezkitara ez doala adierazten badu, bere bizitza ari zaigu kontatzen.
|
|
|
Bada beste lotura bat idazle bien artean. Coleridge k
|
bere
poema nagusi horretan literatura harrigarriarentzat bideak zabaltzen ditu. XIX. mendeko fantasia litzateke testuan aurkituko genukeena, irudimenean oinarritzen dena, baina bere garrantzia ez da horregatik txikiagoa.
|
|
|
Zeren errealitatea ez baita mezu huts. Artistak errealitatea adierazten duenean
|
bere
poemetan ez du errealitate hori kutxa huts bateko haizea bezala agertzen, joera eta helburu moral zein politiko batekin ari da, irakurleak bere helburuak atera ditzan (Litvak, 1988, 26).
|
|
|
Konpromezu politikoa eta etikoa ez da aski, sendimenduak ere aski ez diren bezala, poesia ona egiteko[...]. Poeta ez da bere ideiengatik edo bere portaeragatik, bere sentimenduengatik ere ez den bezala, baizik eta
|
bere
poemen balioagatik, bere idazkeragatik, bere hitzengatik.
|
|
|
Arrese Beitia, berriz, idazle dugu beti,
|
bere
poemak paperean uzten zituena. Jakina da nolako izena jaso zuen luzaroan aritu baino lehen.
|
|
|
Galileo aurrekoa dugula esan izan dut, jakite berriaren ukatzailea. Jakite horretatik sortu den industriari ere ez dio leku handirik opa
|
bere
poema nagusian.
|
|
|
Eta hori ez hizkuntza gauza ez delako: hala adierazi nahi liguke Oihenartek
|
bere
poemen bitartez.
|
|
2002
|
|
|
Izan ere, Joan Mari Irigoieni ez zaio zorion bigunik interesatzen, izugarrikeria guztiak aintzakotzat harturik eraiki nahi ditu bere esperantzak. Horrela aitortzen du
|
bere
poema liburu honen hitzaurrean bertan, izugarrikeria eta esperantza hitzak letra txikiaz agertzen diren horretan.
|
|
|
Jose Angel Irigarayk 1995 eta 2002 urteen artean sortu dituen poemen bilduma dugu «Joan jinaren labirintoa», Pamiela argitaletxeak kaleratu duen lan hauxe. Zazpi urte isilik egon ondoren poetak plazaratu duen idazlan honetan, «bidaia» bat egiten ari dela dirudi, horrela harilkatu ditu behintzat
|
bere
poemak: joaten, jin etortzen beti ere zeharbidez; ohartu orduko, bi norabideetako labirintoan osatzen gaixotzen bere burua ikusteko, Irigarayk berak atarikoan esaten digun bezala.
|
|
|
Bihotz barrunbeak arakatuz ibili ohi da Karmelo C. Iribarren poeta donostiarra, hirian zehar, bihotz horien alde ilun eta samurrak
|
bere
poemetan azaltzeko. Bere buruarengandik hasita, edozein gizaki bakartik gorderik eduki dezakeen samina edo poztasuna atzeman nahi luke, gero min edo poz hori poema batean islatzeko.
|
|
|
Orduko euskal nazionalismo motzari aurre egingo zion beste euskaltasun bat nahi zuen hark. Aintzinako euskal sinesmenen aitorle, paganismoaren aldarrikatzaile, euskal sorgin, azti eta belagileei eskaini zizkien
|
bere
poemak; eta sexuari dagokionean ere erabat hausle, pedofilia, lesbianismoa eta oro onartuko zituen sexualia kantatu zuen.
|
|
|
Lagunartea maite zuen eta bereziki Kornelio Nepote edo beste guztien gainetik Kalvo eta Zina poeta berriak aipatu behar dira bere adiskideen artean. Bere beste zaletasuna maitasuna da, maitemin grinatsua; Klodia da ziurrenik
|
bere
poemetako Lesbia.
|
|
|
Litekeena da Marko Antonio eta Kleopatraren aurkako bellum Actiacum delakora ere deitua izatea. Baina ez dakigu noraino jardun zuen
|
bere
poemetan hain gorrotagarri direla baieztatzen duen arma lanetan. Tibulo izan zen Mesalaren adiskidego eta segizioan ezagunena.
|
|
|
Liburua osatzen duten hamar poemetatik bost Deliari dedikatuak dira, hiru Maratori, bat Mesalari eta beste bat bakeari. Liburu horretan daude hain zuzen
|
bere
poemetako ardura edo kezka nagusiak biltzen dituzten bi elegiak, lehena (maitasuna eta baserriko bizitza) eta hamargarrena, azkena (lasaitasuna, aberastasunen arbuioa, gerraren higuina, jainkoen lotsa, urre garai galdua). Bigarren liburua K.a. 24 eta 19 urteak bitartean idatzia da.
|
|
2003
|
|
|
«Poetry», munduan den poesia aldizkaririk garrantzitsuena. Ruthek hara bidaltzen ditu
|
bere
poemak. «Poetry»koen ustez, ordea, poemek ez dute balio estetikorik, ez dira argitaragarriak.
|
|
|
Geroztik Jainkoarengana itzuli zuen bere barrena, inoiz baino gehiago. Maitasuna azaltzen da Champourcineko Ernestinaren poemetan, baina 1952an argitaratutako" Presencia a oscuras" liburuaz geroztik, Jainkoa izan zen
|
bere
poemen xede. Eta senarra hil zitzaionetik, Jainkoa izan zuen lagun, babes, eta bere galderen erantzun.
|
|
|
Aspaldi batean Gabriel Arestik buruan izan zuen editorial bat sortzea hemendik kanpo literatura lanak ezagutarazteko asmoz. Noizbait, Koldo Mitxelenaren bidez
|
bere
poemak Austineko unibertsitatera bidali ziren hango argitalpen batean agertzeko asmoz. Ez dakit gauzatu zenik argitalpena, ez baita asmo horren berririk geratu.
|
|
|
Dantza  etruskoa, berpizkundekoa, Hata Yoga, sardana alaia, funkya, hip hopa, rapa, city jama, afro aerobic sentsuala, dantza klasikoa, garaikidea, flamenkoa, sabelaren dantza, tangoa, saltsa, pasodoble edo urrats bikoitza, balsa, polka eta mazurka... hura plastikotasuna, hura segailtasuna, hura xalotasuna, hura arintasuna itzal biluziak ziruditen gorputz aireratuena. Pedro Salinas han ibili izan balitz, seguru
|
bere
poema eder horietako bat idazten zigula itzalez eta musuz eta ezpainez eta ispiluz eta gorputzez eta maitaleez eta pozkidaz eta itsasoz beterikoa. Baina, jakina, Pedro Salinas ez zen azaldu, aspaldixko hil baitzen, poetak osoro inoiz hiltzen ez diren arren, beren bertsoak betiko gelditzen baitira, ezabaezin, jaso, lehen jaunartzeko oroigarri xahar baten gisa, denborak eta ahanzturak eta hautsak beilegitu duen ezkonargazki baten gisa; eta ez zen azaldu, ez Pedro Salinas, ez hari zor genion ahotsik; eta bai azaldu zen, aldiz, eta gure aurre aurretik pasatu, dantzaleku bat batekoaren erdi erditik, gizonkote txiki potolo bat, alkandora urdin ilunez jantzia, zeinaren bizkarrean ipintzen  zuen Irristagailu alokairua edo halako zerbait, akaso belomare jarriko zuen, ez dut dagoeneko ongi gogoratzen; eta gizonkotea lasai ederrean pasatu zen gure albotik (nonbait agure soinketari eta atso bular belaunetarainokoen dantzekin eta kantuekin eta txiste lehiaketekin sobera ere ohituta zegoen; izan ere, gauza jakina baita:
|
|
2004
|
|
|
Herakljtok, bere ibai sakona dela eta? den aren aldakortasuna azpimarratzen duenean, esaterako, Parmenidesek izate (pri) betiereko baten beharra baieztatzen du
|
bere
poema ontos logikoan. Baina apika pentsalari haien arteko gehienek harturiko jarrera ilustratua zen, gerora, K.a.
|
|
|
Sestao eta Barakaldoko itsasadar bazterretan ibili nauk, txatarra meta eta garabi ugertuen artean lasai paseatzen. Bart amets egin nian Lois Pereirorekin,
|
bere
poema zati honekin:
|
|
|
Aspaldian, gauetan izkiriaturiko poemak erakusten zizkidan erakusten genizkion elkarri, norberaren bizitzaren tenperatura zertan zen konpartitzeko, zerk itotzen gintuen azaltzeko. Eta bizitzak anker trataturiko gizona kausitzen nuen, histura bihotzean, bizitzaren hitzezko egutegiak baitziren
|
bere
poema asko. Inplikaziozko poemak idazten zituen, larrua higatzen zitzaion hitz bakoitzean.
|
|
|
Orduan hitz delikatuak aditzen genituen, sonoritate eta sentiera berezia hartzen zuten, lirikotasun ezkutua ziplo deskubrituko bagenu bezala. Maisutasunez eta maitasunez irakurtzen zituen
|
bere
poemak eta besterenak; zeuden hizkuntzan zeudela, abaroa eskaintzen zien poemei. Horrelako uneak ez dira ahazten.
|
|
|
Mila urte igaro eta ura bere bidean (1993) izan zen liburu batean poesiari eman zion azken trenpua; eta harrez geroztik poema solteak aldizkarietan, itzulpenak eta bestelakoak egin arren, liburu gisan
|
bere
poema berrienek ez zuten argia ikusi.
|
|
2005
|
|
|
Jarraian,
|
bere
poema batzuk. Gomu tazokiakpoeman bere gai oinarrizkoak agertzen ditu (gizakiari, aberriari eta Jainkoari maitasuna), Nire herria olerkian natura eta bultzia edo trena agertzen dira, oso gai eta irudi garaikideak (Liza rdik ere badarabiltza), etaItxartu eusko alabea! n abertzaletasuna eta emakumearen lana ditu mintzagai, amatasuna eta balioen transmisioa:
|
|
2006
|
|
|
Hutsegiteak eta eskasiak barkatu, mesedez. Cesare Pavesek azken azkenetako
|
bere
poema batean idatzi zuen bezela:
|
|
|
Mikel Lasak
|
bere
poema batean honakoa dio: «Gure poemaren egia odolarekin ziurtatzen ez badugu graziarik gabeko pailazoak garela».
|
|
|
Karlistaldiek mundu zahar baten akabera suposatu zuten, eta mende berriarekin oso agerian ari zen geratzen hori. Bitoriano Iraolak Donostia nola aldatzenari den erakusten digu
|
bere
poemetan. Mundu bat hiltzen ari da, eta ia pizkunderaino, ia errepublikaraino, euskaldun izateko modu bat galduko da.
|
|
2007
|
|
|
Apaltasunetik egindako poesia izateak, baina, ez du autore hauentzat poesia arina egitea esan nahi.Idazle bakoitzaren barren barrenean sortutako hitzak esango dituzte horregatik. Morenok azaldu digunez, bakoitzak ordu laurden izango du nahi duen erritmoan eta eran
|
bere
poemak irakurtzeko. Aurreratu digunez, berak hautatutakoek, aldarrikapen kutsua izango dute:
|
|
|
Argi dezagun, ezer baino lehen, seme alabek alde egitearen ondorioz gurasoek estreinatu berri duten independentzia ez datzala askatasun espazio edo uneak erdiestean, norberaren barne askatasuna konkistatzean baizik,
|
bere
poeman Kahlil Gibran ek dioen Zure seme alabak ez dituzu seme alaba dioenak egia dela ezagutzeko, nozitzeko: haiek ere izan behar dute beren bizitza, gurasoek berea duten hein berean.
|
|
|
Miren Agur Meaberi,
|
bere
poemarik gabe ez legoke poema hau ere
|
|
2008
|
|
|
Ez dakit, baina beti esaten dut
|
bere
poemak oso musikalak iruditzen zaizkidala eta horregatik aukeratzen ditudala. Orduan, musika izango dugu ezaugarri komuna.
|
|
|
Oroimena: kale horietan, batek suma dezake,
|
bere
poemetako" nik bakarrik gogoratzen ditudan hildakoak" daude. Kale horietan konplituko zen maxima erabatekoa:
|
|
|
Egia da. Vazquez Montalbanen obra ikaragarri luze eta zabal osoaren hazia
|
bere
poemetan dago. Gastronomiaren inguruko denak hain maite zituenarentzako batere txarra ez den metafora erabiliz, esan liteke MVMren poesia salda kontzentratu edo salda motz bat bezalakoa dela; hau da, literaturan egin zituen saltsa guztiak sukalde hondo, salda horretatik hartutako koilarakada batetik abiaturik loditu ziren.
|
|
|
Nik ez nekien Gandiagak 1968ko Lekeitioko lehiaketara aurkeztu zue nik
|
bere
poema sorta delakoa. Hori jakinda orain oso ondo ulertzen dut zure azterketaren nondik norakoa eta interesa.
|
|
|
«1830etik hasten da Eusebio Maria de Azkue bat
|
bere
poemak egiten, mugimendu erromantikoaren zantzuren bat edo beste ikus dakiokelarik»240 Izatez eragin neoklasikoak zein erromantikoak biltzen zituen. Ohitura poemak, izadiari buruzkoak, mitologiazkoak, amodiozkoak idatzi zituen besteak beste, gaiotan kutsu erromantikoa ageriz.
|
|
|
Farazek metafora erromantikoekin jokatu zuen beti, eta, horri esker, ulergarri eta mendebaldeko tradizioarekiko gertu bilakatu zituen
|
bere
poemak. Ez zen, hala ere, oso ezaguna jaioterritik kanpo, ez bazen Pakistango erregimen militarraren aurka egindako kritikengatik.
|
|
|
Eider Rodriguez eta Koldo Izagirre Utikan manifestuaren jatorrizko sinatzaileetakoak dira, eta iazko ekitaldian ere finalista izateari uko publikoa egin zion Izagirrek, euskal literaturaren arloko epaimahaiak Rimmel (Susa, 2006)
|
bere
poema liburua hautatu eta gero.
|
|
|
Philip Larkin. Inork gaztigatu izan zuen inoiz, bizitzaren eite hutsal eta ezdeusa ematen zuelako
|
bere
poemetan. Horixe aipatu zioten batean zera erantzun omen zuen:
|
|
|
«Txiliren poemek karga sozial eta politiko handia dute, baina ardatz horretan bertan, amodiozko poemak dakartza liburu honetan», azaldu du editoreak. Lauzirikak modu plastikoago baten deskribatu du
|
bere
poemen tematika: «Nire lana beti joan da bi lerroren artean, nik deitzen diedan moduan, nire poemak dira txorixo eta jamoi edo corazoncitos; hau da, gatazkaren eta gatazkaren inguruko kontuei buruzkoak edo amodioaz hitz egiten dutenak».
|
|
|
Inspirazioaren apetari jarraituz idazten du, beraz, idazle lekeitiarrak. Horrexegatik atera dira
|
bere
poema gehienak kaletik edo tabernatik, baina beste inguru batzuetan ere idatzi izan du: «Ni irakaslea naiz.
|
|
2009
|
|
|
" Irekitzea da kontua", dio Etxartek, eta Ezra Pounden poemak aipatu ditu. " Zergatik dira
|
bere
poemak interesgarri, nahiz eta erdia ez ulertu. Bada, mundua ikaragarri irekitzen dutelako.
|
|
|
Gasteizko Poeta Gorrien Klubak ekitaldi berezia antolatu du gaur, maiatzak 20, Machete plazan. Mario Benedetti poeta ezagunaren heriotza dela eta, literatura errezitaldia egitea pentsatu dute,
|
bere
poemak irakurriz.
|
|
|
Berdin esanahitsua: eguneroko otoitz, irakurgai, meditazioetan, bere bizi guztian hebraierazko poesia xurgatu duen Gandiagak, nonahi barreiatu ditu haren oihartzunak
|
bere
poemetan. Baina garaipen eta porrotetan, gizon emakumeen borroka grinetan, gertakari historikoetan Jainkoa ikustera, pentsaera bibliko kardinala?
|
|
|
Angola berri bat irudikatzeko ahalegina egin zuen politikoki eta kulturalki. Hitzez ere bai,
|
bere
poemetan bere herriari etorkizun hobe baten esperantza agertu nahi baitzion.
|
|
|
Felix, ikasle eder hura, nire klaseetara etortzen zena. Ez dakit zer pentsatu zenuen, Ananda, Felix klaseen ondoren etxera igotzen hasi zenean, ez nirekin egotera, zurekin baizik, Ananda,
|
bere
poemak zuri erakusteagatik, zure iritzia biziki estimatzen zuelako, errespetatzen eta miresten zintuelako, zure jakinduria aitortzen zuelako, Indiako filosofiari eta hango literatura klasikoari buruzko argibideak eskatu nahi zizkizulako; ez zizun galdetzen Veda eta epopeiei buruz soilik, edota Samkya teoriaz edo Yoga sutra nahiz Yoga Vashista eta beste hainbat klasikoez; gehiago jakin nahi zuen, ... Zu nahi zintuen Felixek bisitan etortzen zenean.
|
|
|
Gizon zintzo eta umilaren traza hartu nion orduan mozkote azal argiko bibote handi hari, eta beste arrazoirik gabe esan nion
|
bere
poemak euskaraz jarriko nituela, nahi bazuen.
|
|
2010
|
|
|
Bertsolaritza, heriotza, aberria... hizpide zituen Lete
|
bere
poemetan. 66 urterekin hil den oiartzuarra gogora ekarriko digu beti Izarren hautsa egun batean abestiak.
|
|
|
1986an abiatu zuen bere ibilbide poetikoa Letek, Egunetik egunera orduen gurpilean liburua kaleratu zuen eta, besteak beste, Xabier Lizardi ardatz zuten bi liburu argitaratu zituen. Hala nola, heriotza, Nafarroa, bizitza ulertzeko moduen inguruko hausnarketak, aberria, munduaren ikuspegi kristaua... hizpide zituen
|
bere
poema liburuetan.
|
|
|
mendekua mendekua mendekua!; gero, sokaz ahaztuta, leihora igotzeko ahaleginean murgildu nintzen, ezustean; hantxe ni, marrazkiak zerutik hasten zituèn ume gizon bihurtua, lurrerako jauzia egiteko prest!; ba ote zen niretzat, izan ere, hiltzeko modu egokiagorik?; ez dakit irri garratzik egin nuen ala ez, baina badakit, ongitxo jakin ere, belauna leiho koskan jarri baino lehenago, hotsak eta ahotsak arestian ihesi joanda, berriro nuen burua hutsik, bisitariren bat hartzeko moduan?, beste ahots bat sartu zitzaidala: Bécquerren hotsik gabeko ahotsa zen, belarrira
|
bere
poemetako bat errezitatzen hasi zitzaidana: –Al ver mis horas de fiebre/ e insomnio lentas pasar,/ a la orilla de mi lecho,/ ¿ quién se sentará?
|
|
|
Zenbat zor diodan, izan ere, neure lagun poetari?!; zor diot bizinahia, bere bizitasun kutsakorrak kutsatua; zor diot benetakotasuna; zor diot edertasunarekiko grina,
|
bere
poemek areagotua, harribitxien harribitxitzat dudan poema xume bezain iradokikor hau erakusgarri, euskara ez zenuen zeureganatu, eta horretan ere galtzen atera zinen: aitor ezazu behingoz, beste mundutik bada ere!?:
|
|
|
–Portugalgo poeta handi bat zen, izen deitura diferenteak erabiltzen zituena, heteronimoak, semiheteronimoak eta ordezko beste izen batzuk?
|
bere
poemak sinatzeko?. Gerora jakin nuen hiru heteronimo nagusi erabiltzen zituela:
|
|
|
Ezetz esan nion, eta orduan berak jarraitu zuen: " Portugalgo poeta handi bat zen, izen deitura diferenteak erabiltzen zituena —heteronimoak, semiheteronimoak eta ordezko beste izen batzuk—
|
bere
poemak sinatzeko". Gerora jakin nuen hiru heteronimo nagusi erabiltzen zituela:
|
|
|
Zenbat zor diodan, izan ere, neure lagun poetari...!; zor diot bizinahia, bere bizitasun kutsakorrak kutsatua; zor diot benetakotasuna; zor diot edertasunarekiko grina,
|
bere
poemek areagotua, harribitxien harribitxitzat dudan poema xume bezain iradokikor hau erakusgarri —euskara ez zenuen zeureganatu, eta horretan ere galtzen atera zinen: aitor ezazu behingoz, beste mundutik bada ere! —:
|
|
|
mendekua mendekua mendekua!; gero, sokaz ahaztuta, leihora igotzeko ahaleginean murgildu nintzen, ezustean; hantxe ni, marrazkiak zerutik hasten zituèn ume gizon bihurtua, lurrerako jauzia egiteko prest!; ba ote zen niretzat, izan ere, hiltzeko modu egokiagorik?; ez dakit irri garratzik egin nuen ala ez, baina badakit, ongitxo jakin ere, belauna leiho koskan jarri baino lehenago —hotsak eta ahotsak arestian ihesi joanda, berriro nuen burua hutsik, bisitariren bat hartzeko moduan—, beste ahots bat sartu zitzaidala: Bécquerren hotsik gabeko ahotsa zen, belarrira
|
bere
poemetako bat errezitatzen hasi zitzaidana: " Al ver mis horas de fiebre/ e insomnio lentas pasar,/ a la orilla de mi lecho,/ ¿ quién se sentará?
|
|
|
Joseba Sarrionandia UNEDeko irakaslea izan zen ni iritsi baino bi urte lehenago. 1980an sartu zuten kartzelan ETAkoa zela leporaturik, eta biziki ospetsua bihurtu zen azkar azkar, arrazoi horregatik ez ezik urte haietan
|
bere
poema eta ipuinekin irabazitako sariengatik ere. Onak ziren, gaztaroko xarma bereziaz apainduak.
|
|
|
Jon Juaristi, ordea, oso atsegina eta adeitsua izan zen nirekin hasiera hasieratik. Txangoetara autobusean gindoazela erdaraz idatzitako
|
bere
poema berriak errezitatzen zizkidan," gracias a ti, Oihenarte, por fin los vascos oyen arte" eta horrelakoak, eta barre egiten zuen. Baina azken egunean, ipuinak leitzeko euskaldunon txanda iritsi zenean, dezepzio handia hartu nuen.
|
|
|
Azken hori maitasun fisikoaren kantua da," horretan ez du bere garaikoen antzik", nortasuna ikusten dio Izagirrek: " Gazte izatearen freskotasuna dute
|
bere
poemek, ingenuitatea eta guzti. Indarra zeukan Lotsatik, eta nortasun nabarmena".
|
|
2011
|
|
|
Garbi dago Etxeparek behintzat era horretako fantasiarik erabili zuen burutik. Gogora dezagun, esaterako, sekretuki dena
|
bere
poema famatuan dioena: «Mirail bat nik ahal banu, hala luien donoa,/ neure gogoa nerakutson, sekretuki han barna.
|
|
|
Eta, berriz, gertatzen ez dena ere gertatu egiten da; askotan bizimodua konplikatzen zaigu gertatu ez diren gauzekin, baina gertatu zaizkigu».Esateko behar hori sentitu zuenerako idazlea jabetua zen «beti aipatzen den poetaren bakardade hori ez dela egiazkoa; inor ez luke poesia argitaratuko irakurlerik ez balu, inork ez luke hitz egingo beste batek entzungo duela pentsatuko ez balu». Sentipenez beste bati hitz egiteko beharra dago
|
bere
poemetan. «Gure gizartean garai batean baino askoz gehiago hitz egiten da sentimenduez, baina ez nuke esango modu egokian egiten denik».
|
|
|
Bi eginkizunok egin ditu bizitza osoan zehar, laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran garun isuria izan zuen arte. Bitxia da, baina urte batzuk lehenago gaixotasun bera izan zuen mintzagai
|
bere
poemetako batean: «Orduan iritsi zen garun isuria:
|
|
|
Eta gero beste poetisa bat, poeta bat birdeskubritu dut azkeneko hilabete hauetan, lehenago ere irakurria nuena baina ez hain sakonki eta izugarri hunkitu nauena alde guztietatik, bai bere izate atormentatuagatik, zenbat sufriarazi zion bizitzak, sistemak, gero,
|
bere
poemetan dagoelako hildakoen, deuseztatuak izan direnen oroitzapenak, gogoeta batzuk eta melankolia izugarri bat, urradura izugarri batzuk. Eta poeta hori da Anna Akhmatova errusiarra, izugarrizko emozioarekin irakurri izan dut azkeneko hilabete hauetan, eta benetan, niretzako birdeskubrimendu bat izan da emakume hau.
|
|
|
Eta hori Antonio Machadok ere
|
bere
poema batean, berrirakurtzen aritu naiz eta poema izugarri batean jasotzen du. Emaztea hil zitzaionean, oso gaztea zen Leonor, 17 urterekin, handik bizitu zuen bere barne prozesua eta handik urte batzuetara poema bat idatzi zuen, Baezan zegoela, izugarria, horri buruz.
|
|
|
Nik heriotzari, bukatu behar aldetik, ez diot beldurrik, ez. Bukatu egin behar dela badakigu, eta Unamunok esan zuen bezala eta gero Borgesek berraipatu zuen bezala, eta gero beste askok, Unamunok
|
bere
poema batean idatzi zuen gauza oso polit bat: " Morir es la costumbre".
|
|
|
Eta zati hori da, hain zuzen, ondorengo historian zehar arrakastarik handiena izan duena. Kontuz!, horrek ez du esan nahi Parmenidesentzat
|
bere
Poemaren zatirik garrantzitsuena lehenengo zatia denik. Are gehiago:
|
|
|
Bai. Irizpide nahikoak dira Parmenides poetatzat eta
|
bere
Poema poesiatzat hartzeko. Ez.
|
|
|
Eta Proklok (28A17) gaineratzen du Parmenidesen Poema asaphes, hau da, iluna dela. Bestalde, nik ikusten dut Parmenidesek
|
bere
Poeman garatzen duena askoz argiago garatzen duela Aristotelesek Metafisika ren Gamma liburuan, oinarrizko printzipio logikoak prosan eta ez bertsotan aztertzen dituenean. Eta Parmenides alde batera utzita, amaitzeko, azken aipamen bat gaineratuko dut:
|
|
|
Eta aurrekoa esan ondoren, jo beharrean gara Pioleten bat bateko argiztatze hartara. Ezagutzen ez dutenentzat laburbilduz, nola egin zuen tupust parkean buruaz beste egiten zutenekin,
|
bere
poemaren bat gainean ipini eta modu horretan hurrengo egunkari guztietan agertuko zela ziurtatuz. Horrela lortu omen zuen fama eta ospea.
|
|
|
Bai Ordorikak eta bai Laboak erabilitako letra guztiok" Antzinako bihotz" da salbuespena Laboaren kasuan, 1989koa; eta Ordorikarenean azken musikatutakoa," Trikuarena", 1988koa— 1976an ezagutzera emandako Etiopia hartakoak dira; aspaldikoak beraz. Esana dago goian aipatutako argitalpen horiekin Atxagak
|
bere
poema askori bizi luze eta zabala ematea lortu duela.
|
|
|
Nago kontzienteki honen guztiaren jabe izan gabe,
|
bere
poemetan gauzatzen ziren heinean eta hortik sortzen den indar eragileak ukituta hautatu zuela Imanolek. Zer esanik ez, gu guztion gehienontzat bezala handiegiak geratzen ziren beste kontu" mirandiarrak", are eta gehiago Mirande eta haren garaia hil eta gero:
|
|
|
Bi kantek merezi dute halere nabarmentzea," Igelak" eta" Pigalle", lehenengoaren bi bertsio eta bigarrengoaren hiru grabatuta utzi baititu Achiaryk dagoeneko.43 Esan liteke bi poemok irentsi egiten dituela kantariak eta ematen diguna hitz eta irudietan oinarritutako dantza katartiko baterako gonbita dela. Era horretan, agian Mirandek berak amestu bai baina
|
bere
poemen arkitektura hertsian ezin lortutako nahia gauzatu egiten da. " Orain, aldiz,/ intzirika daude igel igelttoak,/ igel igeltto zoroak" errepika eta dantza alai zoroak dira.
|
|
|
Pietaterako joera hori antzematen da Leteren hitzetan, lehenago aipatutakoetan bezala. Baita gehiago ere, barkamen eskariarekin abiatu eta goratzarrearekin bukatzen den Imanoli dedikaturiko
|
bere
poeman: "[...] zu joana baitzinen bizidunen ankerkeriek/ zeresanik ez duten eremu itzaltsuetara,/ geroztik ez dugu zure berririk jakin". 82
|
|
|
Eta bere buruaz aritu zenean, Biographia2 idatzi eta kantatu zuen hartanbeste poeta baten hitzak aukeratu zituen, Rilkerenak hain zuzen: " Eta batzuetan zuhaitz heldu eta xurrumurrularia naiz" zioen Rilkek," zenbait aldiz hilobi baten gainean/ amets harrigarri hura gauzatzen duena,/ antzinako mutikoak/ (zeinaren inguruan korapilatzen diren sustrai beroak)/ tristezia eta kantuetan galdu zuen ametsa". 3" Nire izatearen ordu ilunenak maite ditut orain" zioen Letek, Rilkeren hasiera berbera emanez
|
bere
poema kantuari. Azken batean, Letek garrasi ahotsez, erraietako ahotsez, biltzen ditu hitz guztiak bere kantuan, besterenak eta bereak bat eginik, hitzaren ibai zaharrean murgildurik, gizaki izatearen erdi mina ahotseraturik.
|
|
2012
|
|
|
Ehun urtez izan dira barojatarrak bertan. Han idatzi zituen Pio Barojak bere eleberrietariko asko; han margotu zituen bere koadroak Ricardok; han idatzi zituen
|
bere
poemak Carmen Barojak; eta han hasi zituen Julio Caro Barojak bere ikerketa etnografikoak, Pio Caro Baroja anaiarekin batera. Etxea museo bilakatzeko asmoa azaldu zuen garai batean Nafarroako Gobernuak, baina egun ez da egitasmo haren berririk.
|
|
|
Transtromer, euskararatua Tomas Transtromer suediarraren obra poetikoa ere plazaratu du Elkar argitaletxeak. Dozena bat liburutan plazaratu ditu orain artean
|
bere
poemak idazle eta poeta suediarrak (Stockholm, 1931). 2004an idatzi zuen azken liburukia, eta iaz Literaturako Nobel Saria jaso zuen.
|
|
|
Bladik berpiztua zirudien. Sekulako interesa erakutsi zuen mahaikideen kontakizun bitxietan, txiroetako batek, hain zuzen,
|
bere
poemetako pertsonaia sinesgaitzen antz itzela zuen!?, eta gogoz jan zuen; bere frantses eskasa birsortzen ari zen. Harrituta nengoen.
|
|
|
–Erantzuna? deitzen da
|
bere
poema bat; abiapuntu izan liteke, galderak egitea umeen ezaugarri nagusia den aldetik, edo jomuga, galdera guztiak egiten nekatu den gizaki zaharra erantzunak bazekizkiela, beti jakin dituela konturatu den unera iristen denean.
|
|
|
Eta pentsatu dut gauza gutxi daudela itsusiagoak, literatur munduan, antologia batean antologoaren beraren testuak sartzea baino. Eta, ezinbestean, Koldo Izagirreren adibide eredugarriarekin gogoratu naiz, nola ez zuen
|
bere
poemarik hautatu berak zuzendutako XX. mendeko poesia kaierak sailerako (Susa,), nahiz eta ondo jakin hori egitean hankamotz uzten zuela bilduma.
|
|
|
Beste behin Peñaflorida Institutuan ikusi nuen
|
bere
poemak errezitatzen, Donosti Soundaren historiaurreko La Insidia taldea atzean zuela, irakurketa saioa soinu atmosferiko samarrez janzten; taldekoek eszenatokitik bota behar izan zuten azkenean, beren kantak jo nahi zituztelako behingoz, eta ondoren, gainera, La Vieja Escuela zetorrelako, antza, García San Martín La Insidiako partaideetako baten lehengusu nagusia zen, eta mesedea egiteagatik ut...
|
|
|
Harold Bloom kritikoak proposatu duen teorizazioaren arauera, edozein poema lehenago irakurritako beste poema bati dagokio, eta edozein poetak aurreko beste poeta bati erantzunez idazten du. Poetak, irakurriak dituen poemak tratatzen ditu
|
bere
poemetan. Bere irakurketa interesatua eta apropos okerra da eta, tradizioaren ber elaborazio zein ukazio gisa, bere kreazioa ezin da errebisio besterik izan, errebisio hitza bertsio edo, zentzu zabal batean, translazio gisa konpreniturik (Sarrionandia 1995a:
|
|
|
Bosgarrenean, bakardaderantz bultzatuko duen auto purgazioa bilatu behar du (Askesis,, movement of self purgation?). Azkenik, poeta berriak hain modu irekian agertzen du
|
bere
poema aitzindariaren lanaren aurrean, ezen bai baitirudi poeta berriak idatzi duela berez aitzindariarena den lana (Apophrades,, return of the dead?) (Bloom 1973: 14).
|
|
|
Gaztelaniaz ere egin da, lehen Orixek
|
bere
poema haundia gaztelaniaz itzulia zuelako eta, egina zegoen ezkero, ez zeritzan egoki itzulpen hori gabe berriro argitaratzea. Bigarren, Orixeren idazmoldeak aski korapillo badu eta bere lana ez da guzientzat ulert erraza.
|
|
|
Horrela, beraz,
|
bere
poema eta itzulpenak aldizkarian argitaratzeaz gain, beste hainbat euskal itzultzaile ere bultzatu zituen beren itzulpenak aldizkarian argitaratzera. Guztira itzultzaile kopuru handi samarra bildu zuen Olertiren orrialdeetan, eta, horri esker, itzultze lanari, erakundetze maila?
|
|
|
Gorago aipatu dugun ikuspegi platonikoa garbi azaleratzen da berriz ere. Olerkariak bere inguruko errealitatea aztertu behar du, eta ikusten duenaren atzean (irudien munduaren atzean) ezkutatzen den egia absolutua (ideien mundua) aurkitu, eta
|
bere
poemetan horren berri eman. Egia, horrela, ederrarekin eta onarekin lotuta dago:
|
|
|
Lehenengoaren adibide gisa Arestik
|
bere
poema batzuetan txertatutako T. S. Elioten ingelesezko aipuak ekar genitzake gogora, Jon Juaristik goianeman dugun aipuan seinalatzen dituenak, edota bere antzerki lan batean sartu nahi izan zituen galizierazko poemak:
|
|
|
Harold Bloom kritikoak proposatu duen teorizazioaren arauera, edozein poema lehenago irakurritako beste poema bati dagokio, eta edozein poetak aurreko beste poeta bati erantzunez idazten du. Poetak, irakurriak dituen poemak tratatzen ditu
|
bere
poemetan. Bere irakurketa interesatua eta apropos okerra da eta, tradizioaren ber elaborazio zein ukazio gisa, bere kreazioa ezin da errebisio besterik izan, errebisio hitza bertsio edo, zentzu zabal batean, translazio gisa konpreniturik (Sarrionandia 1995a:
|
|
|
Konpromiso politikoa eta etikoa ez da aski, sentimenduak ere aski ez diren bezala, poesia ona egiteko, poesia txar ugari egin baita ideia onen izenean edo portaera zintzoen gorantzan. Poeta ez da bere ideiengatik edo bere portaeragatik, bere sentimenduengatik ere ez den bezala, baizik eta
|
bere
poemen balioagatik, bere idazkeragatik, bere hitzengatik (Sarrionandia 2006a: 173).
|
|
|
Bere lehen itzulpen antologiaren izenburuak iradokitzen duen bezala(), gustura irakurri eta bere sentitu dituen poemak euskaratzen ditu, izan ezagunak, ezezagunak, argitaratuak nahiz argitaragabeak. Aipatzekoa da, halaber, itzulpenen artean
|
bere
poemak tartekatzeko joera. Hurrengo atalean aztertuko ditugun apokrifo edo sasi itzulpenez gain, modu agerikoagoan ere sartu izan du poemaren bat bere itzulpenen artean.
|
|
|
Sorburu testuaren, transmisioaren eta harremanen postulatuen bidez, Sarrionandiak
|
bere
poema apokrifoen atzean jatorrizko testu bat badagoela sinetsarazi nahi dio irakurleari, eta sorburu testu horren eta bere itzulpenaren artean transmisio edo harreman batzuk izan direla. Sorburu testu hori, ordea, ez da inork inoiz idatzitako testu konkretu bat, idazleak, izkiriatzear dagoen testua hitzez hitz definitu orduko bere baitan sortu eta emendatuz joan den testu ilunago eta izkiriatu gabeko?
|
|
|
Sarrionandiak sartutako ziriaz ohartzen den irakurleak ere ezin izango dio galdera horri modu kategorikoan erantzun. Poema horiek Sarrionandiak idatzi dituela esatea egiaren erdia esatea besterik ez litzateke, ezin ukatuzkoa baita aipatu ditugun itzultzaile portugesen poemetako zatiak erabili dituela
|
bere
poemak osatzeko. Itzultzaile portugesen poemak, beren aldetik, Horazioren oden itzulpenak ziren, edo, behintzat, haietan inspiratuak.
|
|
|
poeman. Izenburuan bertan aurreratzen du Sarrionandiak Eliotenpoemari kontra egitera datorrela
|
bere
poema. Gerora, gainera, Eliotekiko lotura guztiz esplizitu egin zuen, poema berbera 1987ko Marinel zaharrak poema liburuan txertatu zuenean, Elioten. April is the cruellest month?
|
|
|
Era berean,. Apirilari gorazarrea? ez da soilik Sarrionandiarena, Eliotek
|
bere
poema idatzi ez balu Sarrionandiak ez baitzukeen inoiz horrelako erantzunik idatziko. Horrelako jolasen bidez, Sarrionandiak zalantzan jartzen du itzulpenaren eta sorkuntzaren arteko bereizketa, eta gogorarazten du poema bakoitzak beste idazle eta itzultzaile batzuek egiten dizkioten itzulpen, berridazketa, erantzun edo berrasmaketei esker irauten duela bizirik, berridazketa bakoitzean bizi berria hartuz eta denbora, espazio, hizkuntza eta tradizio desberdin bakoitzean zentzu berriak bereganatuz.
|