|
2011
|
|
|
Eta aurrekoa esan ondoren, jo beharrean gara Pioleten bat bateko argiztatze hartara. Ezagutzen ez dutenentzat laburbilduz, nola egin zuen tupust parkean buruaz beste egiten zutenekin,
|
bere
poemaren bat gainean ipini eta modu horretan hurrengo egunkari guztietan agertuko zela ziurtatuz. Horrela lortu omen zuen fama eta ospea.
|
|
|
Bai Ordorikak eta bai Laboak erabilitako letra guztiok" Antzinako bihotz" da salbuespena Laboaren kasuan, 1989koa; eta Ordorikarenean azken musikatutakoa," Trikuarena", 1988koa— 1976an ezagutzera emandako Etiopia hartakoak dira; aspaldikoak beraz. Esana dago goian aipatutako argitalpen horiekin Atxagak
|
bere
poema askori bizi luze eta zabala ematea lortu duela.
|
|
|
Nago kontzienteki honen guztiaren jabe izan gabe,
|
bere
poemetan gauzatzen ziren heinean eta hortik sortzen den indar eragileak ukituta hautatu zuela Imanolek. Zer esanik ez, gu guztion gehienontzat bezala handiegiak geratzen ziren beste kontu" mirandiarrak", are eta gehiago Mirande eta haren garaia hil eta gero:
|
|
|
Bi kantek merezi dute halere nabarmentzea," Igelak" eta" Pigalle", lehenengoaren bi bertsio eta bigarrengoaren hiru grabatuta utzi baititu Achiaryk dagoeneko.43 Esan liteke bi poemok irentsi egiten dituela kantariak eta ematen diguna hitz eta irudietan oinarritutako dantza katartiko baterako gonbita dela. Era horretan, agian Mirandek berak amestu bai baina
|
bere
poemen arkitektura hertsian ezin lortutako nahia gauzatu egiten da. " Orain, aldiz,/ intzirika daude igel igelttoak,/ igel igeltto zoroak" errepika eta dantza alai zoroak dira.
|
|
|
Pietaterako joera hori antzematen da Leteren hitzetan, lehenago aipatutakoetan bezala. Baita gehiago ere, barkamen eskariarekin abiatu eta goratzarrearekin bukatzen den Imanoli dedikaturiko
|
bere
poeman: "[...] zu joana baitzinen bizidunen ankerkeriek/ zeresanik ez duten eremu itzaltsuetara,/ geroztik ez dugu zure berririk jakin". 82
|
|
|
Eta bere buruaz aritu zenean, Biographia2 idatzi eta kantatu zuen hartanbeste poeta baten hitzak aukeratu zituen, Rilkerenak hain zuzen: " Eta batzuetan zuhaitz heldu eta xurrumurrularia naiz" zioen Rilkek," zenbait aldiz hilobi baten gainean/ amets harrigarri hura gauzatzen duena,/ antzinako mutikoak/ (zeinaren inguruan korapilatzen diren sustrai beroak)/ tristezia eta kantuetan galdu zuen ametsa". 3" Nire izatearen ordu ilunenak maite ditut orain" zioen Letek, Rilkeren hasiera berbera emanez
|
bere
poema kantuari. Azken batean, Letek garrasi ahotsez, erraietako ahotsez, biltzen ditu hitz guztiak bere kantuan, besterenak eta bereak bat eginik, hitzaren ibai zaharrean murgildurik, gizaki izatearen erdi mina ahotseraturik.
|
|
2012
|
|
|
" Jaia da kanpamentuan, eta gerlariek edan egin dute", pentsatu zuen Lalande Biranek
|
bere
poemara itzuliz. " Batzuk topa egiten ari dira; besteak kantatzen; banakaren batek, zaharrenak, nekez eusten dio loari; baina ez da bakerik, etsai direnek elkar zaintzen baitute..."
|
|
|
" Ez dut pertsonalki ezagutzen Saint Foix. Hori bai,
|
bere
poemak ezagutzen ditut, eta Belgikan poeta handirik bada, nago haietariko bat bera dela. Pariseko zeinahi poetarekin ere neurtu daiteke Saint Foix.
|
|
|
" Euriak bere arrasto neurrigabeak ezartzen dituenean presondegi zabal bateko barrak imitatuz...", esaten zuen Maisuak
|
bere
poema batean. Berari ere luze egiten zitzaizkion egunak euri sasoian.
|
|
|
Emaitza, hemen, pixka bat harako harena da, zeina" berez" edo" espontaneoki" sortu litzatekeen egoera jakin batera heltzen den baliakizun ondo planeatu eta instrumentalen bidez. Adibidez:
|
bere
poemak" arrazionalki" eraikitzen dituen olerkaria ukabil larru jole poetikoa litzateke.
|
|
|
Egilea itsua izanik nabari zaio bizitasun izugarria
|
bere
poema guztietan. Amodioa du gai nagusi poema askotan, konplexua eta kontrastez beterikoa beti, sexuen artean bereizketarik egiten ez duena; horrela gerta liteke maitaleak maitalearen beharra sentitzea biak gizonezkoak izanik; gizonak neskatoaren beharra sentitzea edota alderantziz arestian aipaturiko poeman bezalaxe.
|
|
|
gizon atsegina, bizitasun handikoa, lagunen lagun beti, naturaren xarmak ederki asko estimatuz bizitza eta edertasunaren plazerak ezeren gainetik jarriko zituena. Eta horrela
|
bere
poemek adiskidetasuna eta natura loriatuko dituzte, edozein motatako maitasuna aintzat hartuko dute, poema bakotarrak inoiz ahaztu gabe:
|
|
2013
|
|
|
Ederki, arnasa har dezagun, honako hau nire Veneziari buruzko poema izango da; munduko poeta gehientsuek, baita euskaldunek ere, Veneziari buruzko poema bana idatzi baitute noizbait, nork
|
bere
poema veneziarra, edo Venezian idatzia, Veneziaz edo Veneziarekin edo Veneziaren kontrakoa;
|
|
|
Basarte mitikoaren inguru natural hartan kokatu zuen Lauaxetak Neguko Gaba poema ere: Oiz mendiko inguruak natura eta tradizioa uztartzen dituen bezala uztartu zituen Lauaxetak ere natura eta tradizioa
|
bere
poeman.
|
|
2014
|
|
|
Heriotzak eraman zuen hura ezin zen fantasma bat, izaki alegorikoa, izan. Lawrencek hezur haragizko Dahoum zuen gogoan, eta
|
bere
poemak lagunak lagunari idatzitako elegien zerrenda luzea jarraitzen zuen, Gilgameshek Enkiduren heriotzako unean hasitakoa. Uste hori indartu egiten da, bestalde, Seven Pillars ofWisdomeko azken orrialdean Lawrencek egiten duen baieztapenarekin.
|
|
2015
|
|
|
Karadzicen poemen ondorioak ikusita, esanen genuke baietz, txarrerako baldin bada, poesiak eduki dezakeela eraginen bat errealitatearen gainean. Berak bai, serio serio hartu zituen
|
bere
poemak. Egin talka, partikulak.
|
|
|
Ez dago hura baino eboluzio naturalagorik. Literatur ekoizpen arloan bere burua mugatua ikusi zuelarik,
|
bere
poemen pertsonaiarengan haragiztatzen da. Gizonak hitz egin zuen, hitza egin zuen eta hitza gizon egin zen.
|
|
2016
|
|
|
Alabaina, Alexander Tapiaren lehenbiziko idazkia 1921erako agertu zen gutxienez," Amatxo", Bilboko Euzkadi egunerokoan hain zuzen ere. Horrek, gainera, Tapiaren aukera politikoaz nahikoa argi ematen digu, bada,
|
bere
poemak aterpetu zituzten argitalpenei erreparatzen badiogu ez da zalantzarik geratzen Tapiak 36ko gerra aurretik behinik behin defendatu zuen jarrera jeltzaleaz.
|
|
2017
|
|
|
Faloaren gorazarre hura ez behar bada, baina gainontzean Nemesio Etxanizek
|
bere
poeman irudikatu bezala gertatu zen Montereyko hura. Igarle lanetan ere bizkorra Etxaniz:
|
|
2018
|
|
|
Gernikako arbola askatasun demokratiko lokalen sinboloa zen euskaldunentzat eta XVIII. mendean ja ospatua zen zentzu eta sinbolismo horrekin. William Wordsworthek, esate baterako, idatzia zuen
|
bere
poema. Batera erabaki zen Gernikan eta Habanan arbolari tenplete greziarra eranstea, modan zegoelako herri sinbolo lokalak demokraziaren sinbolo klasikoarekin lotzea.
|
|
2020
|
|
|
Nekazariak lurra ezagutzen du; bidaiariak bi geltoki besterik ez. Trajedunak
|
bere
poema hori errezitatuko balio, besteak" bultzi" zer den, beharbada" aberri" zer galdetuko lioke. Bultzi barruan eserita doan begiraleak baditu, zorionekoa bera, hirirantz bultzatzen dizkion" beheko behar gorriak", eta beti izanen du halakorik, beti izanen nekazariarenganako harreman zuzenik galaraziko dioten eginbeharrak.
|
|
|
Itsasoa, niretzat, metaforak sortzeko literatur topiko soila izan da. Nora doa poeta euskaldun bat, neure baitarako galdetu dut noizbait,
|
bere
poemetan olatuen taupada entzuten ez bada. Nire itsasoa Conraden narrazioen animalia artegagarria izan da, Nerudaren lerroen ozeano ozeanikoa.
|
|
|
Aurpegi goibela erakutsi zigun
|
bere
poemetan corcel bat zamalkatzen zuen idazle berantiarrak hondar urteetako kontakizunari ekin ziolarik. Lau hamarkadaz auto motelgailu lantegi batean aritu ondoren, diru sari nahikoa onargarria kobratu eta aurretiko erretiroa hartua zuen, hain zuzen enpresa erosi zuten inbertitzaile berriek hura deskapitalizatu, itxi eta langileak kalera zitzaten baino lehentxeago.
|
|
|
Galdetuta zertan zetzan harreman pertsonal hura, KLek deklaratu du sasoi hartan LO poema multzo bat idazten ari zela, bere emazte Mireia Barrosi opari egiteko asmotan, eta KLek aspaldi zenbait poema liburu argitaratuta dauzkanez, LOk
|
bere
poemak bukatzen lagun ziezaion deitu ziola. Poemei azken ukitua emateko, zehaztu du.
|
|
|
Kondenatu eta fusilatuetako bat Placido izan zen, Diego Gabriel de la Concepcion Valdes barbero beltzaren eta bailarina espainolaren seme abandonatua, mulatoa, kareizko orrazien egilea, tipografoa Jose Severino Boloñaren inprentan, Kubako poeta erromantikorik behinena. Poloniarena baino dokumentu ederragoak utzi zituen Placidok,
|
bere
poemak. Bat, esate baterako, Zoritxarrari deitzen da.152 1844ko ekainaren 28an fusilatu zuten, 35 urte zituela, Matanzasen autoritate kolonialek.
|
|
|
Bere sentipenak azaltzeko erraztasun hori agerian gelditzen da
|
bere
poema eta kanta askotan ere, eta horiek hitz ederrez komunikatzeko gaitasunarekin uztartu zituen. Gainera, kantaldietan abesti bakoitzari egiten zion aurkezpenarekin erakutsi zuen Letek benetan hizlari trebea zela.
|
|
|
Kantaldietako une batzuetan Letek sufrimendu aurpegia jartzen omen zuen, hesteek eragiten zizkioten astinaldien minak eraginda. Gaixotasunarekin modu horretan bizi behar izan zuen poetak, nola ez zuen ba
|
bere
poemetan oinazeari buruz hitz egingo, oinazearen talaiatik idatziko. Hala, esan zuen Joxanek tripek gora bezala egiten ziotela, batzuetan hori gertatzen zitzaiola kantatzen ari zen bitartean, eta orduan listua indarrez irentsi eta abesteko postura egokiaren bila hasten zela.
|
|
|
erreferentziazko autoreak, sufrimendua, Lurdes Iriondo, eta naturaren bidez hautematen den jainkoa. Lau giltzarri horien giroa sumatu daiteke
|
bere
poemetan, horiek izan baitziren bere atmosferaren osagai pisuzkoenak. Izan ere, jainkoaren presentzia da Zentzu antzaldatuen poemategian arreta ematen duen beste ezaugarri bat.
|
|
|
Poesiak gainezka egiten diguna adierazteko ere balio du, gainezkaldiari hitzak jarrita sosegatuago sentitzen garelako. Gehienetan sufrimenduak egin zion gainezka Xabier Leteri,
|
bere
poematan ere hala islatzen denez. Dena dela, askotan jarri zuen edertasuna hitzetan, baita edertasunak gainezka egin zionetan ere.
|
|
|
Xabier Lete olerkari barnerakoia eta sakona zen, baina horrek ez du esan nahi
|
bere
poema guztiak oinazeak zipriztindutakoak direnik. Barruko bulkadei begira idazten denean, norberaren giroak baldintzatzen du poemen gaia edo atmosfera.
|
|
|
Aurre egin nahi horrek eta bizitzak eragindako arragoa arindu nahiak eraman zaitzake sortzera, eta orduan, zure giroaren araberako isla izango du sortzen duzunak. Xabier Letek poesiaren bidea hautatu zuen, eta sufrimenduak markatutako bizitzaren ispilu dira
|
bere
poema gehienak, horixe izan zelako, oro har, bere giroa. Irigaraik esan zuen bezala:
|
|
|
Kezka existentziala nabaria da Leteren ekoizpen literario guztian. Hasierako ziklo sozialagoan joera hori pixka bat ezkutatuta gelditzen bada ere,
|
bere
poema gehientsuenetan badago ukitu metafisiko eta espirituala, eta hori areagotu egiten da bere bizitzaren bukaera aldera: " Nik uste dut azken hiru liburuetan nitaratu naizela batez ere, horietan sakondu dudala nire izatean eta nire pentsamenduan, nire barren egitura moral eta psikologikoan".
|
|
|
Lurdesek eta Xabierrek jardin bat sortu zuten etxean, batez ere Lurdesek zaintzen zuena, eta Joxan Goikoetxeak dioenez, sinbologia handia zuen lekua zen, Leteren poetikan ere hala islatzen delarik. Askotan agertzen dira landareak
|
bere
poemetan: primulak, larrosak, garisailak, mentabeltxak, jardinak...
|
|
|
Horrez gain, eta agian oroz gain, poeta izan zen Xabier Lete. Kantu bidez eragin izan du batez ere, eta astindu gaituzten
|
bere
poemak abestuta entzun ditugu gehienetan. Hala ere, bere poesia da bere erretraturik leialena, egiazkoena, gardenena.
|
|
|
Zeharo ados nago. Baieztapen hau ez dagokio soilik bere poemagintzari,
|
bere
poemak bezain estimatuak baitziren ia kanta bakoitzaren aurretik egiten zituen aurkezpenak, komunikatzen zuenaren sinesgarritasun eta indarragatik.
|
|
|
Diskoa hasten da aberriari idatzitako poema ilunarekin, eta bukatzen da herri baten izerdia odolez pozoitzen ari garela esaten duen kantu batekin. Hasiera hasieratik da aberriaren gaia Xabier Leteren ezinegonaren kausa, eta
|
bere
poema askotan azaleratzen du abertzaletasunaren joera batzuekin zuen harreman gatazkatsua.
|
|
|
Xabier Letek garapen garbi bat izan zuen aberriaren inguruko pentsamenduetan, eta garapen horren isla dira
|
bere
poemak. Hala, 1968an, arazo sozial eta politikoei garrantzia handia ematen zien garaian, poesiaren bidez saiatu zen aberria hauspotzen.
|
|
2021
|
|
|
Alexandrok, bestalde, Gaza sakailatuko gobernadorea gurdi bati lotzeko eta hil arte arrastaka eramateko agindu zuen, Iliadan Hektorren gorputzarekin egin zuten bezala. Gustatzen zitzaion pentsatzea
|
bere
poema epikoa bizitzen ari zela, eta noizean behin elezaharretako keinuren bat imitatzen zuen, ikurren bat, krudelkeriaren bat.
|
|
|
Haren azken solasaldian, Legeak izenekoan, praktikan, literatura berria zelatatzeko polizia poetiko baten sorrera proposatzen du: " Poetak ezin izanen du deus konposatu hiriak legezkotzat, bidezkotzat, edertzat edo ontzat jotzen duenari kontra egiten dionik;
|
bere
poema idatzi eta gero, ezin izanen dio inori ezagutarazi baldin eta lehendik irakurri eta onetsi ez badute legeen zaindariek horretarako izendatutako epaileek() eta hezkuntzako zuzendaritako hautatu genuen hark". Mezua ezin argiago dago:
|
|
|
Horaziok, bere liburuak irakurriz txora txora eginda, bederatzi greziar liriko ospetsuenen pare zegoela uste zuen, eta ez zuen inolako zalantzarik izan irakurleei bere buruari buruzko hain iritzi inpartziala adierazteko. Oda liburuan bertan, lasai ederrean idatzi zuen
|
bere
poemek, papiro orri hauskorren gainean idatzirik, metalak eta harriak baino gehiago iraunen zutela: " Brontzea baino iraunkorragoa den monumentu bat amaitu dut, piramideen hilobiak baino garaiagoa, eta ez eurite iraunkorrek, ez haize hotzek, ez denboraren joanak, ezin izanen dute eraitsi.
|
|
|
bilatu ezazu Segundo, orain gizon librea, Luzense gizon kultuaren esklabo izandakoa, Bakearen tenpluaren eta Nervaren Foroaren atzean". Egile eskubiderik ez zegoen gizarte batean, Martzialek ez zuen deus jasotzen ez liburu denda horietan ez beste edozeinetan saldutako bere liburuengatik, baina agian
|
bere
poemen barrenean liburu denda horiek iragartzeagatik kobratzen zuen zerbait, eta horrek gaur egungo telesailen productplacement delakoaren aitzindari erromatar bihurtuko zuen gure poeta. Baliteke, gainera, gustura ibiltzea bere aisialdian denda horietan zokomiran, eta bere epigrametan haiek hilezkortu nahi izatea.
|
|
|
Pergamino hau zurekin badoa, izan ezazu gogoan bidaia luzea eginen duzula Zizeronekin". Urte batzuk geroago,
|
bere
poemen kodexeko bertsioa ere sustatuko zuen argudio bera erabilita: " Zuk nahi duzu nire liburuxkak zurekin egotea leku guztietan, bidaia luze batean zuri lagun egitea, ezta?
|
|
|
Umorista marmartia eta erreakzionarioa zen, zendutako iraganaren nostalgiak inbaditua. Ez da kasualitatea haren Satiren Erdi Aroko hainbeste eskuizkribu kontserbatzea, monjeek izugarri estimatzen baitzituzten Juvenalek giza galdukeriaz egindako salaketa ezin erantzunezkoak —sermoi onbideratzaileak egiteko material ezin hobea— Juvenalek,
|
bere
poema batean, ezkontzaren tormentuez ohartarazten ditu gizonak. " Gaiztakeria" femeninoen katalogo bat aurkezten du:
|
|
2022
|
|
|
Ez zidan inon horrelakorik idatzita utzi eta ez zidan horrelakorik sekula eskatu. Azken egunetan ere
|
bere
poema liburuaz hizketan aritu izan ginenean ez zuen sekula esan" bukatu gabe" tzat zeukanik. Karmele Igartua idazle planifikatua zen, eta ordenagailu eta USB an ondo antolatuta zeukan idatzitako guztia.
|
|
2023
|
|
|
—Bernart Etxepare 1480 inguruan jaio zen Nafarroa Beherean, Garaziko eskualdean, eta berak idatzi zuen Linguae Vasconum Primitiae, euskarazko lehen liburu inprimatua, 1545ean Bordelen argitaratu zena. Nafarroako Erresuman 1512tik aurrera izandako gerra eta istiluek bete betean harrapatu zuten, eta,
|
bere
poemetako batean dioenez, preso ere egon zen Biarnon, Nafarroako erregeak aginduta. Halaxe da, lagunak!
|
|
|
Eta dizipuluak erantzun: " Horiek, maisu, berorrek
|
bere
poemetan hainbeste aipatzen dituen loreak dira: nenufarrak".
|