|
2009
|
|
|
«Ez. Ama etorteko da, justotan,
|
baina
ez dakit noz etorko dan». Nora joan be enekin!
|
|
|
Berak «apal laburrean» egin behar omen zuen, «Po ibaiaren inguruetako hiri, istorio eta desioarekin». Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere,
|
baina
ez zuen zertan. Merezi izan du egileak bere buruari gogor egin eta kultur erreferentziak dosifikatzea, jakina baita italiar literatura eta kultura direla gaztetandik Lertxundiren itsasargi.
|
|
|
Esate baterako, hilerriko artxiboetako mapetan izenak eremu bat markaturik zuen, baina oroitarria beste leku batean agertuko zen. Beste batzuetan, bazen datu bat gorpua leku batean ehortzia zela zioena,
|
baina
ez zen oroitarririk, ez han, ez beste inon.
|
|
|
Neba arrebek Euzkaldunak Inc. elkartearen aldizkariaren bitartez jakin zuten egitasmoaren berri, eta geroago han ikusi zuten bion abizena hilobi zerrendan idatzirik. Izenetako bat haien arreba/ ahizpa nagusiarena zen; bizitza osoan jakin zuten hartaz,
|
baina
ez ziren gai izan haren hilobia kokatzeko. Gorpuzkiak hilobitik atera eta beraien gurasoenarekin batera lurperatu zituzten Washingtongo estatuan.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago,
|
baina
ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez.
|
|
|
Esaterako, Gernikako sendi batek beti pentsatu izan du haien ahaidea sifiliak hil zuela, baina artxiboek diotenez tuberkulosiak hil zuen. Bestelako kausak agertzen dira beste batzuetan? «alkohola», «zahartasuna», «suizidioa», «armen zauriak»?,
|
baina
ez dakigu zer informazio eman zitzaion Euskal Herriko sendiari.
|
|
|
ez dago kirol emanaldirik muntaiarik gabekorik, muntaia denbora errealean egiten dutela, hori da ezberdintasuna. 2006ko Futboleko Munduko Kopako finalean Zidanek Materazziri burukada ematen dionean, kolpe hori estadioko ikusleek dakusate lehenbizi?
|
baina
ez zuzenean: estadioko pantaila erraldoian ematen den lehen planoen errepikapen etengabean baizik!?
|
|
|
Denda muntatu eta itxoitea beste erremediorik ez neukan. Postaren bila joaten nintzen egunero,
|
baina
ez zegoen niretzako txekerik.
|
|
|
Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu: administrazioak guztiz elebiduna behar du legez, elebiduna izan nahi lukeen?
|
baina
ez den, herri batean.
|
|
|
Bat batean, isiltasuna. Garbigailua isildu egin da,
|
baina
ez da isiltasun osoa, oraindik ere, zaratatxo bat nabari daitekeelako barru barruan.
|
|
|
Eta esan zidan: ez dakit zergatik,
|
baina
ez daukat orain gogorik.
|
|
|
Eta tristea da. Exagerazioa da esan dudana,
|
baina
ez hainbestekoa ere.
|
|
|
Hori esatearekin adierazi zuen, garbi, umea nintzelarik neuk kontu horretaz nekien guztia. Basque Hotelean jaten nuen, mendian artzain euskaldunak ikusten nituen, eta amama euskaldun bat nuen,
|
baina
ez nekien zer arraio zen euskalduna izatea.
|
|
|
Zinez maite dut hemengo ardoa,
|
baina
ez dut ez aditzen, ez ahoan gozatzen, ez eta usaina hartzen edo mugitzen edo beira garbian zehar begiratzen ere, erritu eta protokolo modu jakintsuekin dastatzen duten probatzaile profesionalen gisara. Deus gutxi jakitera ailegatzen naiz:
|
|
|
Etxetik alde egin zuen gaztea eta aurrean duen gizona pertsona bera dira, eta, hala ere, Marie Jeanneri iruditzen zaio zerbait aldatu egin dela. Dominiquek soinean daramatzan jantzi finak sintoma bat (hutsala agian) baino ez dira?, baina zerbait hori ezin du hitzez adierazi. Dominique izan, bada,
|
baina
ez da. Homi Bhabhak esango lukeen bezala, bitarteko espazio batean existitzen da Dominique, eta bitarteko espazio horrek ez du mugarik ametitzen.
|
|
|
–Bata, nire esperientziaz baliatuz egokiena eta pozgarriena deritzodana, besteenganako edukiko zenuteketen jokabidea ikusi ezin duen pertsonarekin izatea litzateke, hau da, normal tratatzea, laguntzen saiatzea,
|
baina
ez pena ematen dizuelako, zuek bezalakoa delako baizik.
|
|
2010
|
|
|
Arantzazu, fedea, Jainkoa, euskaldungoa,? Niri liburua luze egin zait,
|
baina
ez nau aspertu; dosi neurtuetan irakurtzeko moduko liburua da, Gandiaga (eta Azurmendi bera) eta haren denbora eta ingurua hobeki ezagutzeko baliozkoa.
|
|
|
Gerra garaian gazte zirenen barne gatazkaren korapiloak modu estilizatuan ikusten ditut liburuan. Inoiz sakonago ere bai, hala nola, Teresari plazaren erdian ilea mozten dioteneko eszenaren dramatismoa islatzean,
|
baina
ez da maila berean ari beste une batzuetan. Agian ez zuen asmorik ere.
|
|
|
Kasu bakoitzean lortu duen informazioa ondo dosifikatu du testuan zehar, denboran atzera eta aurrera eraman gaitu, eta era horretara une oro mantendu du testuaren tentsioa eta, beraz, irakurlearen arreta. Testua oro har orekatua iruditu zait kazetaritzari ei dagokion urruntasun puntu batekin,
|
baina
ez aseptiko, ez hotz. Arestian aipatu dudanez, kazetaria nahikoa inplikatuta agertzen zaigu kasuon ikerketan zehar, baina, hala ere, objektibotasuna galdu barik.
|
|
|
atzenean obra osatzen dute?
|
baina
ez nago seguru. Ez ote nuen posible izango liburuaren elementu horiekin beste istorio bat asmatzea, beste mosaiko bat osatzea, beste puzzle
|
|
|
Zail egin zait bizitzaz enpo dagoen emakume batek halako testigantza utz dezakeela sinestea, lagunekin hitz erdi bat egiteko gauza ez denean, adibidez. Karmele Jaio sartu da, narratzailea sortzerako orduan, adineko emakume baten larruan, geure testuingurukoa (ez zaigu arrotz egingo bizi den herria, dena blaitzen duen moral kristaua, armiarma sare soziala), eta eskertzekoa da eginahala,
|
baina
ez ote den atarian geratu, sakonera jo gabe errazkerian erori, hori dut inpresioa.
|
|
|
Den denez mintzo da «Amodioa». Etxeparek sexuari buruz dihardu,
|
baina
ez hodeietako aingeruenaz eta inguru minguruka, baizik eta haragizko gizon emakumeen sexuaz eta zuzen eta esplizituki. «Amodioa» irakurritakoan kargutuko zara norainoko haustura zekarkion ordura arteko euskal letra jainkojale eta ahalketien mundutxoari.
|
|
|
Gulliverren ondotik etorriko zen ingelesezko irlandar antzerkiaren saga oparoa, Bernard Shaw, Oscar Wilde, Samuel Beckett (Wilder eta Becketten zenbait antzerki lan, 50eko eta 60ko hamarkadetan Donostiako talde amateurrek jokatu ohi zuten errepertoriokoak ziren,
|
baina
ez euskaraz, ondikotz). James Joyceren zerbait irakurria bai, baina Ulysses eleberriari heltzearen erronkan gerotik gerorakoan nenbilen oraindik; W.
|
|
|
Neskak hurbildu egiten zitzaizkidan argazkiak ateratzeko nirekin eta orduan konturatu nintzen zerbait egin behar nuela jende horien alde. Banekien ni nintzela Saudi Arabia modernoaz idazten zuen lehen emakumea,
|
baina
ez nuen uste nire liburuak halako sentsazioa eragingo zuenik».
|
|
|
1980ko hamarkadan, Erein etxeak Portzelanazko irudiak argitaratu zuen, Iñaki Aldai delako batek sinatutako liburua. Testu hura Anjel Lertxundik idatzia zen,
|
baina
ez zuen sinatu nahi izan bere benetako izenaz. «Horko ideia ez baitzen nirea.
|
|
|
Prostituta baten besoetan ezkutatzen zen iraultzaile hura, salbatzen ote zen azkenean poliziaren atzaparretatik? Maileguan eskatu duen liburua ostera ere bere ondoan eseritako neskaren magalean dago, maitaleen teorizazioa ehundu duen neska ernearen magalean,
|
baina
ez da azken orrialdea irakurri ahal izateko berriro eskatzera ausartzen. Eztabaidan dabiltzanak, berriz, sobera urrutiratuak dira liburuaren hari nagusitik eta apenas esaten duten ganorazkorik ezer.
|
|
|
Horrenbertzez, nekez ulertzen ahal nizkizun txantxak, hain kontu larria zela eta. Nekaturik nengoen,
|
baina
ez nekien zuri lotzen ninduen korapilotik nola libratu. Bi aukera izan nituen hasierako hilabeteetan, gertatzen ari zitzaidanaren berri norbaiti emateko.
|
|
|
Ez nuen ikusten zertarako egiten nuen bertsotan. Banekien non hobeturik banuela,
|
baina
ez nuen aurkitzen motibaziorik. Eta txapelketa nagusiaren bueltan ikasi dut ez dudala bertsoa helburu bezala hartu behar, baizik neure ahotsa adierazteko bitarteko izan behar duela.
|
|
|
«Bertsolaritza modernoa oso gutxi edo batere ez da agertzen gure literaturan. Berez, joko handia ematen duen gaia da,
|
baina
ez da agertzen. Bertsolariaren barne bizitza ondo kontrolatzen duen batek idatzi luke.
|
|
|
lehenbizikoa, liburua epaitu gabe hartaz gozatzen dutenak; hirugarrena, hartaz gozatu gabe liburua epaitzen dutenak; eta bestea, bien artean, liburuaz gozatu bitartean liburua bera epaitzen dutenak eta liburua epaitu bitartean hartaz gozatzen dutenak. Azken horiek bizitza berria ematen diote artelan bati,
|
baina
ez dira asko».
|
|
|
Hori izan zen 1954ko azaro lehenean kasik zortzi urteko gerla piztuko zuen txinparta. Bitartean, 1947an, Parisko gobernuak Aljeriaren barneko autonomia bat arautu zuen eta parlamentuan bozkarazi,
|
baina
ez zen egiazki bete, oin beltz «eliteek» ez baitzuten nahi.
|
|
|
Hori zen gure denbora. Dena euskaraz mintzo ginen,
|
baina
ez eskolan, e! Bazen eskolan errejent bat, errefuxiatu jin zena Alsaziatik, handik eskapüa, eta harekin egin günüen gerla denborako eskola guzia.
|
|
|
Orai ezarri dütüe horiek. Ez da diktadura,
|
baina
ez da urrun! Orduan heldu zen Urepeleko alde horretarik zaldi eta zernahi, ferietan ezartzen zuten, eta libro zen, libro ginen.
|
|
|
»Gure adiskidetasuna hantxe amaitu zen. Taldearen bileretan elkartzen jarraitzen genuen, eta baita bileren ostean trago batzuk hartzera irteten ginenetan ere,
|
baina
ez zen inondik ere gauza bera. Ez zen benetako berradiskidetzerik egon.
|
|
|
Bai, ipuinak idazten nituen». Nik banekien hori, ale bat kasualitatez aurkitu nuelako bigarren eskuko liburu denda batean, New Yorkera egin nuen aurreko bidaian,
|
baina
ez nion sekula ezer komentatu, argi baitzegoen Marcusek ez zuela horri buruz hitz egiteko asmorik: La Côte Basque Brasserie ra joan ginen egun hartara arte bederen.
|
|
|
Lehen Hezkuntzan jardun nuen Hezkuntza arduraduna ezagutu nuen arte. Hari ere asko gustatzen zitzaion literatura eta Bigarren Hezkuntzara aldatu ninduten,
|
baina
ez literatura irakastera, bibliotekaren arduradun baizik. Esan zidaten:
|
|
|
Mundu berriak kolonizaturik, teknologiak kolonizaturik? Autora igotzen gara,
|
baina
ez ditugu fabrikatzen. Kontsumitzaile gara, ez egile.
|
|
|
«Erosi egin behar duzu!», esaten digute. Petrolioa baldin badugu ere, birfindu egin behar dugu, eta hori Frantzian edo Ipar Amerikan egingo dute,
|
baina
ez Marokon bertan. Guk astotik mandora gabe autora egin dugu, trantsiziorik gabe, kolpetik.
|
|
|
Baina ez hutsaren gainean. Eta, esan egin dut
|
baina
ez da egia, ez da mendekua. Gogoak eman zidalako idatzi nuen.
|
|
|
Bowles, beti «jaun ona», «idazle handia»? Bai, jaun ona,
|
baina
ez «idazle handia», ez da Faulkner, ez da Hemingway, ez da García Márquez, ez da Proust. Askoren arteko bat izan zen.
|
|
|
Bi eta hiru aldiz deitu nion Iboni,
|
baina
ez zidan jaramonik egin. Fruta zurituek ardo usaina hartzen dute eguzkitan beratuz gero, eta agian horregatik irentsi nuen azken udare muturreraino.
|
|
|
Sakonean, neuk ere banekien hori,
|
baina
ez nuen atzera egin nahi. Atzean etsipena baino ez nuen ikusten:
|
|
|
Nolanahi ere, ale bat irakurtzen hasita, kontakizuna nik gogoan nuenetik oso diferentea iruditu zitzaidan, eta Stoneybatter ez zen zehazki aipatzen. Banvilleren lanaren bi adituri galdetu, eta erreferentzia ezaguna gertatzen zitzaien,
|
baina
ez zuten asmatzen nobela jakin batean kokatzen. Ozta ozta ausartuta, Banvilleri berari idatzi nion, eta hark erantzun zidan «zer edo zer gogoan dut, aipatu izan dut Stoneybatter nire nobelaren batean, zuk diozun testuinguru horrexetan, baina nik ere The Book of Evidence nobelan zela esan izango nuke.
|
|
|
|
baina
ez daukat beste irtenbiderik:
|
|
|
Itsasoa, heriotza, hor dago, saihestezinezko elementua da, etengabe bertan blaiturik gaude, bere medioan barneraturik. Patua, berriz, nola edo hala eraiki behar dugun zerbait, edo bilatu, edo erditu, edo besterik gabe aurkitu, eta azken unean gazi gozoa izanik ere, ezinbestean onartu; esaldi batean azaltzen da geroago Bartleby ren keinua («Nahiago nuke egin behar ez banu/
|
baina
ez daukat beste irtenbiderik»). Barne ahotsa aipatzen dut halaber, gure nortasuna eta gure zerizanaren oinarri dena, baina zerumuga zabalagoetara begiratzeko ahalmena izanda, maiz begi bistako begiratzera kondenatzen gaituena.
|
|
|
«Indigenek ondo hartu gaituzte:
|
baina
ez zinez, besterik ezinari eman diote amore.
|
|
|
Bigarren Mundu Gerraren zurrunbiloaren erdian, Herioa bera harrituta egongo zen gizakiaren jokabide ero hura ikusita: ezagunak zitzaizkion mantu beltz gorritua zeramanari hiltzeko modu ia guztiak;
|
baina
ez, ordea, ustez arrazoiduna denak hiltzeko modu makurrenak asmatzeko duen abilezia neurrigabea. «Nola liteke hau?
|
|
|
Egia da: ez da mota horretako lanen zerrenda nagusietan agertu ohi, Goetheren Wilhelm Meister en ikasketa urteak, Dickensen David Copperfield, Musilen Törless ikaslearen nahasmenduak, Mannen Mendi magikoa edo Joyceren Artistaren gaztetako portreta bezalakoen ondoan,
|
baina
ez dut uste haien azpitik dagoenik. Nobelaren gai nagusia ez baita altxorraren bilaketa edo XVIII. mendeko itsas bidaia baten berreraikuntzaren zehaztasuna, Jim Hawkinsen helduarorako igarobidea baizik.
|
|
2011
|
|
|
Errege batek esana da hori, ezagun dugu. Eta, hain zuzen, erregea biluzik agerraraztea da Izagirreren saiakeraren bertute nagusietakoa, esan direnak
|
baina
ez direnak jendaurrean jartzea, errepikaren poderioz batek baino gehiagok zintzurretik behera irentsi ditugunak, euskararen balizko heriotza bihotzekoak jota edo zaharraren zaharrez gertatuko dela sinestera eraman gaituztenak. Hori gutxi balitz bezala, ondo jantzita ematen du erreplika, zuzen, modu efektibo bakarrean:
|
|
|
Saiakera bat da,
|
baina
ez du saiakeraren formatu arrunta. Idazteko moduaren gainean, Keparekin bat nator.
|
|
|
bat dugu narratzailea. Oso egokia begitandu zait Aranbarrik itxuratu dion ahotsa,
|
baina
ez diskurtsoa mendebaldeko lexikoaz zipriztindu duelako, ezpada hizkera «ekumeniko» aproposa gauzatzen ahalegindu delako, eta iritsi ere. Hau da, nire ustez, norberaren euskara «parrokial» horren hegapetik urrundu beharrean gaude, baldin eta harantzagoko expresabide funtzionala garatu nahi badugu.
|
|
|
Gaur nioke garraio publikoak eskatzen duen kortesiari eutsi, autoa bezain mekanikoa dirudien masak gaizki darama sufrimenduaren antzezpen groteskoa, nuke zotinka negar egin, egin dudan eran, bolantea sorbalda laguntzat, interbentziorik gabe, nahigabe egin dut, bat batean gauza asko ari naiz egiten gaur nahi gabe, brageta irekitzea bat, trenean nukeen zerbait, nahigabe eta oharkabean indarka hasi zaidanari lekua egiteko, sabela seinalatzen didan energia bat, martxa aldatzen dudanero laztanduko banu bezala. Euria ari du, bustitzen ari naiz eta trabaturik dago kristala igotzeko mekanismoa; honek dagoeneko ez du nire alkazar izaniko makina bera ematen, nire usaina aireztatzen du haize bustiak; teorian familiaren autoa zen, baita emaztearena eta semearena ere,
|
baina
ez dut halakorik sentitzerik lortu, harremana estuagoa da nire eta autoaren artean, sarri lehia bat, egia delako, goizero giltza jiratzen dudanean, motorrak baino hausten ez duen isiltasun goiztiarrean, ingurura begiratzen dudala, arriskuari arnasa hartzeko, batzuetan kikildu egiten nauena egun osorako, zakila loditzen didana bestela, ez egun osorako, baina bai egun osoari eraginez.... Beti jakin dut auto festa honetan heriotza gonbidatu bat gehiago dela; lehen egunetan agujetak izaten nituen besoetan bolanteari indartsuegi heltzeagatik, zaldiz banindoa bezala, oraindik mantentzen dut errepidea zuzena denetan eskuak izterretan jarri eta besoak deskantsatzeko keinua.
|
|
|
Ama nire autoko kristalari joka ari da, kotxea geldirik dago bide erdian, esango nuke, nik hartarako agindurik eman gabe, eta geratu gara elkarri begira, ama eta ni, ezer galdetzera ausartuko ez bagina bezala, ez du malkorik, ez zotinik; behin atea zabaldu eta parez pare gaudenean amak keinu egin dit eskuaz, «etorri, atera hortik», gorde ditut galtzetan kolektiboa aztoratuko luketen gorputz adarrak eta irten naizenean emaztea ikusi dut, niri begiratu ondoren are bortiztu diren zotinen erdian, keinu sakonez, malko eta muki xurgadurarik gabe, aurpegia kulunkatu eta laztantzen dion arrebaren besoetan; amaren hotsa entzun dut nire atzeko kotxetik azaldu den osabari esanez, «pixa egin du galtzetan». Nik bakarrik dakit ez dela hori,
|
baina
ez dut ezer esango, ama ez kezkatzeko, nik bakarrik dakit izterrean behera doazkidanak seme hilak direla.
|
|
|
Hortaz, errekondoan eta herriko plaza inguruan ematen genuen denborarik gehiena, hau da, erriberan. Urbanitak ginen mila biztanleko herri koskor batean,
|
baina
ez ginen pribilegiatuak, horrek ez baikintuen jarri iraganetik salbu. Baserriko etxe ostean zegoen bolatokia porlanak irentsi zuen halako udaldi batean, eta gero ferratokia zarratu zuten, eta gero ondoan zeukan intxaur arbola moztu.
|
|
|
Otxaldek Etxahun loriatzen zuen, eta haren onespena galdegiten, ordurako historian edo leiendan sartua baitzen Etxahun. Eztabaida handia zen Etxahunen inguruan, haren obraren eta bizitzaren inguruan,
|
baina
ez zegoen aski daturik, jakingarri bat hemen, beste bat
|
|
|
Baina kezkarik handiena da ez jendeak euskaldunak direlakotz,
|
baina
ez aski «euskaldunagoak», arestian aipatzen nuen bezala. Ez aski euskaldunagoak.
|
|
|
Ez dakit besteekin nola konpontzen diren. Gehienetan ikusten ditut euskaraz ari direla,
|
baina
ez beti.
|
|
|
Guk noiznahi, ostatu batean ginelarik, zerbaiten hartzen, kantua sortzen zen berehala eta elkarrekin xaramelatzen genuen. Beharbada geroztik gutiago egin da,
|
baina
ez naiz segur. Pentsatzen dut oraindik irauten duela horrek.
|
|
|
|
baina
ez hasi negarrez
|
|
|
Totalitarismoek zokoratutako arte abstraktua balio aurrerakoien ikur zen bitartean, haiek hobetsitako arte figuratiboa (errealismo kitscha) atzerakoia zen, eta, oraindik pop kulturaren ondorio larrienez ohartu gabe, zentzurik aurrerakoi eta askatzaileenean besarkatu zuten hura. Telebista, frigorifikoak eta jogurtak egunerokotasunaren erakusgarri ziren,
|
baina
ez derrigorrez estrategia kontsumitzailearen morroi. Onargarri, beraz, artearen ohiko ikuspegi modernotik begiratuta.
|
|
|
Luis de Pablori agur esan eta Marta Cárdenasi jarraitu diogu estudiora. Goiko solairu baterantz abiatzea espero genuen, nahastuta agian gure memoria pintoreak Madrilen duen beste estudioaren irudiren batekin, eta eskaileretan gora abiatu gara;
|
baina
ez, eraikuntzaren lurpeko aparkamendura joan beharra dago, autoentzat pentsatutako «gela» itxi bateraino. Hantxe, bi Opel edo bi Audi sartuko liratekeen esparru leiho gabean, pintatzen du Marta Cárdenasek udako hilabeteetan.
|
|
|
Nahas mahas. Ordu haietan ziren ikastolak sortu,
|
baina
ez nintzen ohartu zer gertatzen ari zen. Enbatakoak ere hasi ziren? «bazterrak nahasten», zioten gehienek?, eta oroit naiz aita zenaren erreakzio bortitzaz, Herria astekarian preseski artikuluak idatziz, abertzaleen aurka, mehatxuak eginez gainera.
|
|
|
Andereño hau oso ederra zen, aingeru bat bezalakoa,
|
baina
ez zen hura ezkonaraziko zuen gizonik. Hala, azoka egun batez azokara joan zen bestetan bezala, bere produktuak saltzera betiko moduan; azoka egun hartan gizon bitxi bat ikusi zuen azokan, baina ez zekien gizon hura nondik etorria zen eta ez zuen egundaino ikusi.
|
|
|
Andereño hau oso ederra zen, aingeru bat bezalakoa, baina ez zen hura ezkonaraziko zuen gizonik. Hala, azoka egun batez azokara joan zen bestetan bezala, bere produktuak saltzera betiko moduan; azoka egun hartan gizon bitxi bat ikusi zuen azokan,
|
baina
ez zekien gizon hura nondik etorria zen eta ez zuen egundaino ikusi.
|
|
|
Baina ikusgarriagoa da, edozein modutan ere, nola traizionatzen dituen komikiak, sotilki, generoaren ustezko elementu horietako asko: altxorraz asko hitz egiten da, egia da,
|
baina
ez zaigu sekula ere erakusten; piratek, autonomia pertsonalaren eta are nolabaiteko anarkismo baten ikur, hainbestetan, Gerla Handian parte hartzen ari diren potentzietako batentzat lan egiten dute diruaren truke; zuzenean ikusten dugun itsas bataila ia bakarrak, ehiza torpedo txalupa japoniarraren urperatzea, ez du ezer heroikotik, eta traiziozko masakre koldarra da piraten aldetik; ustezko indigena kanibalak, bestalde, hitz egiten hasten direnean, dotore aurkezten dituzte nazionalismo melanesiar polinesikoaren eta anti inperialismoaren printzipioak.
|
|
|
konplikazioetan sartzeko ohiturarik ez zutenak: zuzen, sinple, lau eta eraginkor aritzen ziren haien nobela eta, batez ere, ipuinetan, berehalako plazererako eta hausnarketarako parada emanez,
|
baina
ez askoz ere gehiagorako. Beste haien liburuak argitaratzen ziren bilduma berean aurkitu nituen Stanislaw Lemenak, eta, printzipioz, ez neukan motiborik pentsatzeko gose eta bizkor irakurtzen nituen beste haienekin konparatuta ezberdinak izango zirenik.
|
|
|
Gaztelaniaz, egun, Alianza Editorialeko edizio merkea da, ziurrenik, Lemen lan honi heltzeko modurik eskuragarriena. Diarios de las estrellas, Madril, Alianza, 2005, 568 orrialde?; frantsesezko ediziorik berriena,
|
baina
ez osoa, nik dakidala, Mémoires d. Ijon Tichy da. J, ai Lu, 1995, 241 orrialde?. Euskaraz, polonierako itzultzaile geroz eta hobeak ditugun arren, ez dago liburu honen, ez Lemen beste edozeinen itzulpenik, nahiz eta nahi duenak atariko on bat aurki dezakeen Maskarada taldeak duela urte batzuk taularatu zituen ipuin horietako batzuen bertsioan, Izarretako bitakora izenarekin aurkeztu zena:
|
|
|
Kili dio,
|
baina
ez Kili osoa. Eguzkiak azken minutuak ditu Ugandako mendien gibelean ezkutatu aitzin.
|
|
|
Terrazan, turista franko, ingeles hiztunak bereziki, kantatzeari lotu zaizkio orkestrarekin batera. Joneri inbidia pixka bat hazi zaio,
|
baina
ez dio utzi bere buruari sentipen hori garatzen. Horren ordez, oroitu da kamiseta tiranteduna jantzia duela, aire gaziak emeki ferekatzen diola larruazala eta terrazako karelera hurbilduz gero ilargiaren isla begietsiko duela Ozeano Indikoaren gainean.
|
|
|
Lagunak buruari eragin zion: «Eguberriak etorriko dituk,
|
baina
ez dik hire eskutik jango. Apustu egiten diat».
|
|
|
Hartara alde egingo dik, eta bakea izango duk berriro», esan zioten lagunek. «Alde egingo dik,
|
baina
ez horregatik», esan zuen berak. Behiak saltzeko asmoa zuen.
|
|
2012
|
|
|
Harriari heldu orduko aupa eta animoak ez zituen falta izan. Saiakera bat bestearen atzetik egin zuen,
|
baina
ez zuen lortu harria bizkarrean nibe
|
|
|
Borgesen hitzaldiak biltzen zituzten bi liburu eskuratu nituen,
|
baina
ez zen haietan Jose Manuel Goikoetxeak emandako kasetekorik. Begiratu nuen areago, hango eta hemengo funtsetan, eta berdin.
|
|
|
Han ezkutatuta egon zen gau arte, ikara handiz, bere bila zebiltzanen multzo handiak sentitzen baitzituen inguratzen zuten bi bidexketan barrena. Handik, oihu iskanbila bat ere sentitzen zuen, lehen egondako iturbegitik zetorrena;
|
baina
ez zuen inor ikusi. Ilargi gaua zen, eta ibili eta ibili jarraitu zuen bakar bakarrik, kapelarik gabe eta abitua beste jantzirik gabe, egunsentian loak pixka bat hautsi zuen arte.
|
|
|
EGIkoa, ETAkoa, edo ELAkoa, edo denetakoa, ote zen lagunaren aztarna ere galdu egin nuen. Neure burua jesuita imajinatzen nuen
|
baina
ez nekien jada izan nahi nuen. Moneten Zelaiko merienda koadroko emakumearen biluzia asko gustatzen zitzaidan eta nigan erremedio gabeko kalteak egina zen, Botticelliren Primadera?
|
|
|
Zenbait jende heriotza zigorraren kontra, printzipioz, egotea harrigarri egiten zitzaidan, naturaren berezko legeetan zegoena iruditzen zitzaidan, agintea eta hierarkia beraiek bezalaxe. Euskal auzia deituaz oihartzun ñimiñoren bat banuen,
|
baina
ez jakintza seriorik, eta gutxiago bere entitatearen pertzepzio arrazoitu edo arrazoitu gabekorik, eta bizikizun politikorik bat ere ez. Bukatu beharrekoak bukatu eta lehenbailehen handik itzuli beharra zegoen neure betiko etxera; inoren zaintzarik gabe, hain galdua inoiz egongo ez nintzen lekuren batera.
|
|
|
Han, EAJren gehiengo matematikoki basati haren aurrean, bi legegintzaldi iraun nuen. Gogoangarria, hango putetxea zabaltzeko udal baimena ematerakoan, poli-milien azken tonikan, aurkeztu nuen idatzia, non kalkulatzen zen larru profesional bat jotzeko tarifa oinarrizkoekin haur batek autotxokeetan eman zezakeen itzuli kopurua,
|
baina
ez dakit zergatik, tematu egiten zen PNV eta putak bai, gaztaina postuak ere bai, baina autotxokerik ez. Hau ere esan behar da, indarkeriari ezetz esaterakoan bakarrik zen erradikala.
|
|
|
Ia ez zegoen estaldurarik mendi arteko ostatu hartan, eta familia gosaltzeko zain nuen bitartean, han nenbilen ni kanpoko aldean, telefonoa eskuan, hitz egiteko adinako estaldura non aurkituko. Kultura sailburu izatea eskaini zidan; jabetzen zen ez zela ohikoa telefonoz egitea horrelako eskaintzak,
|
baina
ez genuen aurrez aurre egoteko aukerarik. Eskerrak eman ondoren (eta benetakoak ziren eskerrak), pentsatu egin nuela esan nion, etxekoekin hitz egin?
|
|
|
taldeko argalak sendoenaren gainera igo eta kalearen plaka gainean beste bat itsatsi behar zuen, material eranskorrekoa, jatorrizkoa imitatzen zuena hautatutako izenarekin, kasu honetan Txiki eta Otaegiren kalea. Argazki batzuk atera behar ziren gero, eta horretan ari ginen bikote batzuk Bilboko zentroan, sekreta batek pistola atera eta pixka bat beldurtu gintuenean,
|
baina
ez zegoen zer hitz eginik gehiago eta etxera joan ginen denok.
|
|
|
Agerian da zu benetako zalea zarela, eta honelako esku-lanak beren balioan estimatzen dakizula. Izan, bolizkoa da,
|
baina
ez edonolakoa. Hau mamut baten letaginez egina da, hots, boli fosilez.
|
|
|
Ni baino lau bat urte zaharragoa zen neska batekin hasi nintzen orduak pasatzen, solfeotik ezagutzen nuen eta herritik urrun xamar bizi zen, ikastolakidea; etxera gonbidatu ninduen nire bakardade klandestinoren batean. Bazekien egun gutxi atzera amona hil zitzaidala,
|
baina
ez zen horregatik nire aurrean pailazoarena egiten jartzen, heriotzak sufritu beharrean, ospatzekoak balira bezala.
|
|
2013
|
|
|
Langileentzat egindako etxe blokeen umiltasuna lorategiz eta plazatxoz hornitzen da hemen eta hala, aldameneko trafiko eta autoetatik nolabait bakartuta, irlatxoen itxura hartzen dute zoko hauek, giro gorde, ia intimo batez babestuta daude. Arratsaldeko giroa epela da
|
baina
ez dago inor, hala ere, kale horietan, ez dago aulkirik atarietan, ez garai bateko hitz asperturik, haur jolasik edo builarik. Izkina bateko adreiluzko horman beste mende batekoa den ohar higatu batek bizikletaz ibiltzea debekatzen du.
|
|
|
38 urte pasa dira, eta hil zuten tokia katalanek erramilletez beteta daukate oraindik. Ahaztuta eduki behar zuten honezkero,
|
baina
ez dute ahazten.
|
|
|
Ez dago desberdintasun objektiborik. Adimentsuagoak, moralagoak, kulturalagoak gara, nonbait,
|
baina
ez gara adimentsu, moral, edo kulturala den espezie bakarra. Eta hala ere, gizakiok desberdinak gara, bakarrak.
|
|
|
Ulergarria da, gorago nahi du beti sortzaileak, kontentagaitza da izatez. Indar horrek berrira eraman ordez berriztera eramatea du kalte.Lagunak eske eta beharka jardun zaizkio,
|
baina
ez du izan linotipiara aurreko lagunik, irakurle zuhurrik, iritzi zintzorik. Zeinen erraz idatziko zuen gero Villasantek «ez dirudiukituak egokiak izan direnik»!
|
|
|
Zeu k jakin minez begiratzen ziela ohartuta, saski haiek larruzko pilota batzuekin frontoian jokatzeko balio zutelaesan zion Nagusiena k. Zeu k ez zuen deus ulertu,
|
baina
ez zeukan galdetzen jarraitzekogogorik.
|
|
|
Estatukomunistek ere aportazio handia egin zuten, azkenean, jendeak gizarte igualitario eta librea ideia txarren zabortegira bota zezan. Bestelako balio eta egitura batzuen alde, han hemenkako erresistentziak bai,
|
baina
ez da ikusten problema larri horiek konpontzeko metodorik. Metodoa diot, ze estrategia termino militarra da, ezta?
|
|
|
Hiltzeko gogoa behin izan nuen, torturapean gehiago ezin nuenean, Indautxun, irtenbide moduan. Hiltzeko beldurra gehiagotan sentitu dut, momentu desberdinetan,
|
baina
ez hainbestetan. Heriotza dela-eta, norberaren heriotza baino gehiago igual besteena egin zait larria.
|
|
|
Irakurrita daukat, kar, kar... Azkeneko orrialdeak ez,
|
baina
ez zitzaidanjakin minik geratu.
|
|
|
J.S.: Ez dakit, posible dela pentsatzen dut,
|
baina
ez dut euskal gizartea horretara mugitzen ikusten. Ohikoak eta inertziak ikusten ditut nagusi oraindik.
|
|
2015
|
|
|
Tolosan, zezen plazatik erdigunerantz zeuden lur eremuetan, Oria ibaiertzean, kale berri bat zabaldu zuten 1942.urtean, División Azul izenekoa, eta inaugurazio ekitaldirako etorri ziren argazkian elizatikateratzen ikus daitezkeen ofizial aleman nazi horiek. Argazkiari hobeto erreparatuz, ematendu nazi horietako bat SSetako Reichsführer Heinrich Himmler bera dela,
|
baina
ez da, osoantz handia duen beste nazi bat baino. Himmler bi urte lehenago egon zen Donostian, 1940 urteko urrian, eta Tolosatik pasatu zen gero Burgos eta Madrilera joateko, bainaez zen bertan gelditu.
|
|
|
Galdetu izan balidate zer izango zen Paneroren heriotzak gogora ekarriko zidan lehengauza, nire garai solipsistenak aipatuko nituzkeen, bere poemen konpainia bizien izan zengaraia,
|
baina
ez zen hala izan, memoria ere berekoia denez, eta sen praktikoago batek Asíse fundó Carnaby Streetpoema liburura eraman ninduen, detektibeari bigarren aktoarenamaieran azaltzen zaion pistaren modura. Nire oroitzapenak ez ditu beraz Paneroren irizpideak baldintzatzen, hor nonbait irakurri dudanez autoreak ez baitzuen liburu horrenpoetikarekin bat egiten, hortik aurrera garatu zuenarekin baizik.
|
|
|
Burbuilak, memoria unitateak, gure altxor preziatuena direla esan dut,
|
baina
ez dirabeti samurrak. Balira, ez lukete askorako balio.
|
|
|
Kasualitatea, agian, edo batek jakin! Amerikara heldu ziren kolonoen artean euskaldun ugari izan ziren,
|
baina
ez dirudi maien ohitura hori haiengandikjasoa denik, lehenagokoa baizik. Litekeena da, gurean zein bestean, abisu emateko usadiohori argizariaren erabilera erlijiosotik heldua izatea, kandelei esker hildakoak argitanibil daitezen beste mundurako segurantza gabeko bide ilunean.
|
|
|
Hara lantzean behinbisitan joaten natzaio, frantsesek diotenez «adiskidetasunaren lorategia landu beharradagoelako», baina betiere Oihenarteren atsotitza ahantzi gabe: «Hoa heure izebarenetxera,
|
baina
ez maiz sobera», gogaikarri ez gertatzeko.
|
|
|
–Marta, ez dakit konturatu zaren,
|
baina
ez didazu afaria bakean bukatzen utzi.
|
|
|
Bere eginkizuna ez zen bukatzen pilotuak Sarobe baserrian uzten zituenean.Iparraldera itzultzen zen segidan, harako korreo eta mezuekin. Holaxe, harik eta 1944ko uztailean mendiko patruila nazi batek metrailatu zuen arte.Zaurituta, zeramatzan paperak zuhaitz zulo batean ezkutatzea lortuomen zuen,
|
baina
ez alde egitea. Harrapatu eta Baionara eramanzuten.
|
|
|
Comète sarean zergatik sartu zen ere ez dakigu. Batzuek esango dute diruagatik izan zela,
|
baina
ez dut uste. Ez zuendirurik egin.
|
|
|
Ez dut horrelakorik sentitu Apirilairakurtzean. Egia da Azkoitiko Zalduntxoen < < kondaira> > gure historiako episodio estelarretako bat dela, pozgarria dela jakitea behingoagatik une eta gune horretan Europako intelektualitatearekin konektatuta egon ziren pertsona batzuk bizi zirela,
|
baina
ez dakit noraino mitifikatuta dauzkagun Zalduntxook. Niretzat behinik behin oso esanguratsua da hain zuzen konde eta markesak izatea, eta besterik Zalduntxo txikirikandi horrekin izendatzea.
|
|
|
Besteek irritxo bat egin zuten sudurrarekin, eta Eusebio aurka hasi zen,
|
baina
ez nionkasurik egin. Mirariei eta patuari buruzko elkarrizketa hark gurasoak ekarri zizkidan gogora, nola ezagutu zuten elkar aurreko mendearen bukaeran Mondragoeko jaietan.
|