|
2006
|
|
|
euskaraz ondo ulertu eta hitz egin, baina nekez irakurri eta idazten duten pertsonak. Euskaldun alfabetatugabeak: euskaraz ondo ulertu eta hitz egin,
|
baina
ez irakurtzen eta ez idazten ez dakiten pertsonak.
|
|
|
Tipologia estatistikoari atxikiturik, behingoz badugu behintzat gutxienezko hiztunen sailkapena, 39 hain zuzen ere,
|
baina
ez da hemen amaitzen, orain hiztun mota horiek udalerri jakin batean nola banatzen diren aztertzen badugu, orduan udalerrien sailkapen bat (edo hamaika) egin dezakegu.
|
|
2007
|
|
|
Horretaz gain, erizain batentzat, suhiltzaile batentzat eta Haur Hezkuntzan arituko den irakasle gai batentzat gauza berdinak lantzen ditugu, azterketa ereduek halaxe eskatzen dutelako. Haur Hezkuntzakoak alkateari makina bat gutun idatziko dizkio,
|
baina
ez du ipuin bakar bat kontatuko. Ez dugu kontuan hartzen ikasleak hizkuntza zein testuingurutan eta zertarako erabiliko duen, baizik eta zein ariketa mota menperatu behar dituen.
|
|
|
Haur Hezkuntzakoak alkateari makina bat gutun idatziko dizkio,
|
baina
ez du ipuin bakar bat kontatuko. Ez dugu kontuan hartzen ikasleak hizkuntza zein testuingurutan eta zertarako erabiliko duen, baizik eta zein ariketa mota menperatu behar dituen.
|
|
|
• Helburu pedagogikoa izan da nagusi gehienetan; hizkuntza erabiltzeko baino, hizkuntza lantzeko tresna modura ikusi dira. Egia da bidenabar harreman sareak, hizkuntz ohiturak eta identifikazio soziokulturala lortu direla askotan,
|
baina
ez dira normalizazioari begirako proiektu espezifikoak izan, horrela," benetako" hizkuntz komunitatetik urrun geratu dira praktikariak askotan.
|
|
|
Gauza jakina da, gainera, euskaltegiaren zeregina garrantzizkoa dela euskararen eskurapenean,
|
baina
ez bakarra. Euskaltegitik kanpoko eguneroko jardunean osatu behar du ikasleak euskaltegiko lana.
|
|
|
Erabilera sustatzea eta praktika sustatzea ez dira nahastu behar. Praktikak erabilerarako bidea egiten laguntzen du
|
baina
ez da hor amaitzen.
|
|
|
Erabilera sustatzea eta praktika sustatzea ez dira nahastu behar. Praktikak erabilerarako bidea egiten laguntzen du
|
baina
ez da hor amaitzen. d. Normalizazioari begira lan egin nahi bada, komenigarria da lehenengo eta behin zer nahi dugun ahalik eta ondoen zehaztea, eta bigarrengoz hori lortzeko bidea antolatzea. e. Euskara irakasle askok pentsa dezakete aparteko saltsetan sartu barik, jarduera didaktikoan zentratuta ikasleak euskara ondo menperatzea lortuz gero horrela ere ekarpen handia egiten zaiola normalizazioa...
|
|
|
Gorabehera horiek metodologiari berari egotzi ezean ez dira ulergarriak. Demagun, adibidez, gero eta arabar gehiagok dakitela euskaraz (estatistika guztiek erakusten duten bezala); egoera –erreal– horretan, litekeena da erabilerak, nola edo hala, gora egitea edo bere horretan mantentzea,
|
baina
ez jaistea. Zergatik, ordea, 2001eko atzerapausoa?
|
|
|
Kalean behaturiko solaskideen sexuari erreparatuta, zera esaten genuen 2001eko datuen harira: Arabako eta Gasteizko emakumezkoengan euskararen erabilera zertxobait altuxeagoa zela gizonezkoengan baino (puntu batetik hamarren batera doan tartearekin, kasuen arabera), eta Euskal Herriko datuetan ere berezitasun bera aurkitzen genuela 2001eko datuetan,
|
baina
ez 1997koetan.
|
|
|
Iruñerriko gazte euskaldun gehienek euskarazko irakaskuntza bidez euskaldundu dira. Euskarazko irakaskuntza funtsezkoa da
|
baina
ez nahikoa. Eskolak eskolaz kanpoko eta eskola aldiaren ondoko loturak eta indargarriak behar beharrezkoak ditu, haurrak eskolan jasotako trebetasun eta ezagutza horiek indartuz eta barneratuz joanen badira.
|
|
|
Egia da euskaldunok daukagula euskararen erabileraren giltzarria
|
baina
ez dirudi behar diren besteko bitartekorik daukagunik erabilera hori eragingarria izateko. Euskaraz egin nahi izate hutsak ez du lortzen hizkuntzen arteko asimetriaren harresia gainditzea.
|
|
|
Haurrek ereduan euskara formala ikasten dute,
|
baina
ez kalean jolasteko behar duten euskara, euskara informala, komunikatiboa. Ahozko euskararen, edo euskara komunikatiboaren, garapen eskasaren ondorioz, haur euskaldun askok eta askok adierazkortasun bila erdarara jotzen dute.
|
|
|
Azken urteetan Donostia eta Gasteizen, gazteen arteko euskara erabilerak gora egin badu ere, haurren arteko kopuruak ez dira mantendu haur hauek gazte izatera iritsi direnean. Beste era batera esanda, gehiago behar luke izan gazteen euskara erabilerak progresioa lineala izan balitz,
|
baina
ez da horrela.
|
|
|
1 herria da lurralde antolaketaren eremu naturala (pays Pays Basque),
|
baina
ez da baitezpada administratiboki mugatua. Bizitza eremua da, jendeek harremanak dituzten gune bat lanaren, aisialdiaren, azErramun Baxok – Kultura transmisioa euskararen ikuspegitik Iparraldean piegituren eta zerbitzu publikoen aldetik. herriak batasun edo elkargo bat badauka, historia, kultura eta nortasun kolektiboaren aldetik, tokiko hizkuntza kontuan hartuz.
|
|
|
tantoen zenbatzea; horrek ere argi adierazten du aurkari bien berdintasuna; egin eginean ere, tantoa irabazten duenarengandik esaten dira aldian aldian gertatzen diren jokoaren aldaketak. Bitxikeria eman dezake itxura baten,
|
baina
ez da horrela; ostera ere ikusten dugu pilotari biak maila berean tratatzen direla.
|
|
|
Euskaraz dauden jolasak, salbuespenak salbuespen, mundu zabaleko jostailuen euskal bertsioak dira,
|
baina
ez dago hortik ateko berezitasunik. Kasu honetan, euskara da ezberdin egiten gaituen ezaugarri nagusia, betiere, berak adierazten dituen adigaiak, ikusmoldeak eta enparauak ez dira euskal senetik sortuak; esan dezagun argi:
|
|
|
Horrenbestez, hizkuntza kultura baten osagaietako bat da,
|
baina
ez bakarra. Eta geure buruari sarritan egiten dizkiogun itaunak ageri zaizkigu:
|
|
|
3. Faktore teknologiko komunikatiboak. Esan bezala, beti egon dira kulturak harremanetan,
|
baina
ez dira sekula egon gaur bezain eskuragarri. Pertsona gehienek bi edo hiru hizkuntza ikasi eta gutxieneko maila batean erabiltzeko gai garen egunotan iturri asko dago edateko.
|
|
|
Baina, aldi berean, familia mistoen kasuetan ere transmisiorako ardura altua da eta, hortaz, euskalduna den amak edo aitak seme alabei euskaraz egingo die kasu gehienetan. Aldiz, umeekin hitz egiteko gaitasun nahikoa izan dezakete guraso batek edo biek,
|
baina
ez hizkuntza erregistro edota egoera guztietan hizkuntza hori baliatzeko bezainbeste; halakoetan ere, etxeetako erabileraren joera kontrajarria (etxekoan beherantz eta seme alabekin gorantz) ez litzateke motibazio faltagatik gertatuko.
|
|
2008
|
|
|
Bi komunikazio sistemetan erabiltzaileak hizkuntza jakin bat erabiltzen du. Interesgarria litzateke euskaldunok esparru horietan zer jokabide dugun jakitea,
|
baina
ez dut ezagutzen xede hori duen ikerlanik. Nire ustez Kike Amonarriz izan da gazteek SMSetan, txatetan eta emailetan erabiltzen duten lagunarteko euskarari buruz azterketak egiten gehiena ahalegindu dena1.
|
|
|
Euskaldunak bere hizkuntzaz idatzi gura duenean zalantza ugari aurkitzen ditu. Batetik, eskolak toki guztietan oraindik idazteko gaitasuna bermatzen ez duelako, edo bestetik, belaunaldi zaharragoek euskaraz ikasteko aukerarik izan ez dutelako, sarritan euskaldunak badaki esaten hitz bat
|
baina
ez daki nola idatzi behar den batuaz; esate baterako, ondoko hitzen artean zein da batuaz erabili behar dudana arbola adierazteko, zuhaitz?
|
|
|
Lan handiagoa hartuz gero, bigarren itzulpen zuzen bat sor daiteke eskuz, eta automatikoki lortu dena bi itzulpenekin konparatu. Hauxe da sistemak konparatzeko jarraitu ohi den metodoa
|
baina
ez da oso fidagarria.
|
|
|
• Gai zehatz baten inguruko artikulu bat bilatu nahi dugu sarean gero ondo itzultzeko,
|
baina
ez dakigu zein den interesatzen zaiguna. Artikulua aukeratzeko asimilazio itzulpena oso lagungarria izan daiteke.
|
|
|
Orokorrean esan daiteke arazo nagusia anbiguotasuna (elementu bera modu desberdinetan ulertzeko/ analizatzeko aukera) dela,
|
baina
ez da arazo bakarra. konbinazio probableena bilatzen da. Ondorioz bi eredu eraikitzen dira tresna eraikitzean:
|
|
|
Sistema komertziala eta garestia da. 15 bat hizkuntza kontuan hartzen ditu(
|
baina
ez konbinazio guztiak). Oso hedatuta dago enpresa handitan eta administrazioan, eta duela gutxi arte Googlek ere erabiltzen zuen.
|
|
|
Kalitateko itzulpen automatikoa lortuko bada, ezinbestekoak dira inplikatutako hizkuntzetarako oinarrizko eta kalitatezko tresnak. Beraz, derrigorrezko baldintza da egitasmo hauek testuinguru zabalago batean kokatzea. anbiguotasuna (elementu bera modu desberdinetan ulertzeko/ analizatzeko aukera) dela,
|
baina
ez da arazo bakarra. Hona arazo nagusienen zerrenda:
|
|
|
Sorkuntzari dagokionez, lehenengo perpausa traketsa dela dirudi ordenaren aldetik; horrela atera da, oro har, espainieraz aditzaren atzetik dagoen elementua aditzaren aurrera pasatzen dugulako. Bigarren perpausean, berriz, data bat agertzen da,
|
baina
ez da detektatu data dela: 2009 Zenbaki bat denez, sintagma horri deklinabide mugagabea esleitu zaio transferentzian eta sorkuntza hala egiten du itzultzaile automatikoak.
|
|
|
Zenbakiak modifikatzen duen elementua denborazkoa baldin bada (kasu honetan urte) eta izan aditzaren mendekoa baldin bada, horiei inesiboa esleitzen zaie era el 4 de julio modukoak itzultzeko. Adibideko kasuan ere inesiboa esleitzen zaio,
|
baina
ez da zuzena.
|
|
|
Kontsumitzaileen hizkuntza eskubideen gaiaren inguruan mintzatuz, EAEko Kontsumitzaileen Eskubideen Dekretuaren zenbait eremu aztertu dira. Aztergaia nahiko berria da gure artean,
|
baina
ez bigarren mailakoa delako. Aldiz, oso baliagarria da euskararen errekuperazioa, normalizazioa eta naturaltasuna neurtzeko, esate baterako, hizkuntzaren presentzia —euskararena, gure kasuan— pribatua eta publikoa, eta behar pertsonalak eta sozialak lotzen dituelako.
|
|
|
Aztertze eta aplikazio maila artean ere badago zer argitua, izan ere taldea askotan, eta komunitatea batzuetan, menderatu den hizkuntza eta hizkuntza komunitatea izendatzeko erabiltzen baita, baina menderatzailearentzat gehienetan hizkuntzamenderatzailea edo gehiengo hizkuntza menderatzailea erabiltzen da,
|
baina
ez estatu menderatzailea, behar lukeen moduan; gure ustez, oro har, harreman asimetrikoak maila desberdinen artekoak dira, menderatzaile— eta menderatu egoerak posible egiteko, eta ez demografia neurri edo tamaina desberdinen artean geratzen direnen artekoak.
|
|
|
Apurka apurka ohartu gara, izan ere, Erramunen hitz haiek galderak zirela,
|
baina
ez galdera moduan eginak. Benetako galderak horrela egin behar direla:
|
|
|
2001ko inkesta ere momentu estrategiko batean egin zen. Hitzarmen bereziko ekintza zerrendan euskalgintzako eremu asko programatuak ziren,
|
baina
ez euskal irakaskuntza. Eta inkestak erakutsi zuen euskararen gain behera gelditua zela adin multzo gazteenean, bereziki eskolaren bitartez.
|
|
|
Eskolak asko egin dezake hizkuntza babesteko bidean,
|
baina
ez du gizarte osoa euskalduntzen ahal. Gehiago ere, munduan zehar edo gure ondoan Hegoaldeari so eginez, gero eta argiago da hizkuntza gutxitu baten ezagutzak ez duela automatikoki haren erabilera ekarten, erabilera hizkuntzaren osasunaren adierazle nagusiena delarik (gure ustez bederen).
|
|
|
Eskolak asko egin dezake hizkuntza babesteko bidean,
|
baina
ez du gizarte osoa euskalduntzen ahal. Gehiago ere, munduan zehar edo gure ondoan Hegoaldeari so eginez, gero eta argiago da hizkuntza gutxitu baten ezagutzak ez duela automatikoki haren erabilera ekarten, erabilera hizkuntzaren osasunaren adierazle nagusiena delarik (gure ustez bederen).
|
|
|
Beste batzuek, berriz, garrantzi handiagoa ematen diote sektoreen arteko buruzagitza garatzeari. Buruzagitza horren bidez komunitate anglofonoak mobilizatu nahi dituzte,
|
baina
ez bakarrik babes instituzionalaren esparruan, baita Montrealgo mendebaldeko uhartean eta probintziako beste zenbait eskualdetan ere. Stevenson analistak (1999, 2004), esaterako, azaltzen du eraginkorragoa izan daitekeela elkarren osagarri diren bi buruzagitza mota edukitzea Quebeceko gutxiengo anglofonoaren babes instituzionala defendatzeko.
|
|
|
Paisaia linguistikoan ingelesa da nagusi. Erakunde pribatuek bi hizkuntzetan ematen dituzte zerbitzuak normalean establezimendu mota batzuetan,
|
baina
ez da beti bermatuta egoten zerbitzuak frantsesez jasotzeko aukera. Elkarrengandik oso hurbil dauden hiru udalerrik osatzen dute Moncton handiaren eskualdea:
|
|
|
4b irudian, Kanadako zenbait hizkuntza komunitate ofizial kokatuko dugu, esaterako; Kanadako gainerako lurraldeko zenbait komunitate frankofono eta Quebecen barruko eskualdeetan kokatutako zenbait komunitate anglofono. Orain egingo dugun azterketan, atal honetan aipatutako hizkuntza gutxiengoen patua argitzen saiatuko gara,
|
baina
ez da inolaz ere behin betiko azterketa edo aginduzko azterketa izango.
|
|
|
Erdararen errentagarritasunaren menpe jartzen denean euskararen errentagarritasuna, enpresaren ikurra erdarazkoa denean eta euskarazkoa beste zerbait,
|
baina
ez ikur eta ardatz, euskarazko produkzioa arriskuan da. Ez derrigor.
|
|
|
Telebista errazago iristen da edozein ikasketa maila daukatenengana. Irratia ez da talde guztietara hainbeste iristen
|
baina
ez dabil telebistaren joeratik hain urrun. Aitzitik, Internet kontsumitzen dutenen gehiengo oso zabalak unibertsitate ikasketak ditu.
|
|
|
Telebista errazago iristen da edozein ikasketa maila daukatenengana. Irratia ez da talde guztietara hainbeste iristen
|
baina
ez dabil telebistaren joeratik hain urrun. Aitzitik, Internet kontsumitzen dutenen gehiengo oso zabalak unibertsitate ikasketak ditu.
|
|
|
• Soilik ahula balitz, kontsumitzaile asko izango lituzke
|
baina
ez luke lortuko hizkuntza erkidegoko kide ia guztiengana iristea.
|
|
|
7 Pagoeta aldizkariaren kasuan, tankera horretako harremana aurkitzen dugu Hitza, Berria eta Txaparrorekin,
|
baina
ez ETB1 eta ZTB telebistekin. Aldizkari hori Zarauzko mendi elkarteak bere bazkideen artean banatzen du.
|
|
|
2 Azken 15 urteetan erabileraren aldeko politikek izan dute eraginik,
|
baina
ez nabarmena, %3koa edo. Ez dut esaten tokiren batzuetan ez denik hori baino eragin handiagoa lortu, baina joerei dagokienez, zaila da kurba gorantz eramatea, gero eta zailago.
|
|
|
Inguru faktoreaz dihardugunean zeraz dihardugu, hots, herri batean telebista, irrati ugari, prentsa, paisaia eta antzekoak" oso" euskaldunak izan daitezkeela eta bestean hutsaren hurrengoa. Ziurrenik lurralde osorako politikak behar dira ingurua, azpiegiturak, paisaia euskalduntzeko eta hizkuntzaren ospea goratzeko,
|
baina
ez da lantxo honen helburua horiek aztertzea. Goazen biltzera, konparazio baterako, ezagutza maila berdina dauzkaten herriak:
|
|
2009
|
|
|
Zentzu hori du artikulu honen izenburuak: legeak eta arauak bai,
|
baina
ez bakarrik. Haratago egin behar da lan, haiek akuilu hartuta.
|
|
|
Beste hizkuntza batzuek mailaz igo nahi izan zuten, batzuetan oso argiak ez ziren metodoak erabiliz. Errusierak, adibidez, hizkuntza globala izan nahi zuen,
|
baina
ez zen batere globala, aginduz ezarritakoa baizik. Edo gaztelania, hizkuntza global gisa aurkezten hasi baitzen, baina datu garrantzitsu bat ahaztuta.
|
|
|
talde handien kasua da. Talde hauetan badugu beste kideen berri,
|
baina
ez dugu harreman zuzenik haiekin (gutxi batzuekin baino ez). Adibide errazena nazioa dugu.
|
|
|
AHTk eredu horren alde jartzen du bere partea,
|
baina
ez berak bakarrik. Erakundeek lurraldea inguru espezializatuetan antolatzen dute, kontsumoeta aisia aldeak (Urbil, Alcampo, Olaberriako Carrefour, Gorbeia, Megapark, Bilbondo, Artea, Ballonti), industria aldeak eta bizitegialdeak zedarrituz, eta politika estrukturalak xede horretara zuzentzen dituzte.
|
|
|
Lehen ere bai, duda gutxi,
|
baina
ez zegoen bideoklubik, ez satelite bidez kontratatutako zinemarik, ez Internetetik filmak eskuratzeko aukerarik.
|
|
|
Urtebete lehenago ezagutu zuen Gandiagak Txillardegi,
|
baina
ez aurrez aurre, Euskaltzaindiak Arantzazun 1956ko irailean antolaturiko Euskaltzaleen Biltzarrera hark bidalitako gutun irekiaren bidez baino. — Lehenagotik ere entzuna zuen seguruenik haren izena eta agian irakurriak ere bai hark Egan en eta Euzko Gogoa aldizkarietan idatzitako idazlanak— Txillardegik berak bazuen nolabaiteko harremanik aurretik Arantzazurekin, hango beste olerkari batekin, 50.eneko lehen urteetan Donostian bizi zen Salbatore Mitxelenarekin solasaldirik edukia baitzen, eta uste izatekoa da Arantzazuri buruzko haren obra poetikoak ere irakurriak zituela.
|
|
|
Hamasei urte lehenago bestelakorik predikatua bazuen ere (ik. Euskaltzaleen biltzarrera bidalitako hitzaldia);
|
baina
ez ziren alferrik igaroak hamazazpi urte, eta ikastolak indarrez haziak ziren, eta euskara batuaren bidea irekita zegoen... eta Euskal Unibertsitatea eraikitzeko bidetan ginen... eta orain matematika irakasten ari zen Txillardegi, euskaraz.
|
|
|
Hizkuntzen funtzioek leku desberdina hartzen dute gizabanakoaren bizitzan; ezinbestekoa da hizkuntza gaitasuna izatea,
|
baina
ez da nahikoa, eskola eredu euskaldunenean ikasi bada ere.
|
|
|
Hala bada, giza sistema bat arakatu nahi dugunean, kideen elkarrizketak entzun behar dira, nolako elkarrizketa motak egiten dituzten aintzat hartuta. Hitzak gogoan hartzekoak dira jakina,
|
baina
ez beraiengatik soilik, baizik eta, batez ere, kideen zirraren mugimenduaren berri ematen digutelako. Zirraren sakoneko eremuan aurkituko ditugu sistemaren oinarriak, axiomak eta hastapenak.
|
|
|
— Euskararen balio erantsia, balio ekonomikoa... nonbait islatu egin behar genuen,
|
baina
ez ordura arteko bidetik, gauza artifiziala eta hizkuntzarekiko fideltasuna eskatuz; argudio finkoak landuta eta gure udalerriaren egoera soziolinguistikoa izan behar ziren oinarria. Horixe zen bidea euskarak behar zuen prestigioa gorpuztu ahal izateko.
|
|
|
Goiko grafikoko 2004tik aurrerako datuetan elkarteena ere agertzen da, kanpaina berean hiru atal daudelako. Atal bakoitzak tratamendu berezia du,
|
baina
ez dago bereizita diru baliabideen kontua zenbat den atal bakoitzerako.
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, esplizituki ez bada ere —eta batzuetan esplizituki ere izan da—, Leitzak berak bere buruari eta baita ingurukoek ere herriari, nolabaiteko erreferentzia izaera aitortu izan diote. Euskararen normalizazioaz ari gara, noski,
|
baina
ez da gutxi. Euskararen berreskurapenean eragile batek, herri batek kasu honetan, ardura hori bere gain hartzea, nolabait esateko, ez dirudi txarra denik.
|
|
|
Haurren jarduna ekarri dugu hona,
|
baina
ez da bakarra: kaleko errotulazioa, bide seinaleak, kalean entzuten den hizkuntza, kaleko kartelak, publizitatea, eta kolore edo izaera material argirik ez duen baina guregan egon badagoen sentsazio hori:
|
|
|
Hori erantzuten duenak ez dauka berehalakoan deus frogatu beharrik, eta ez dago hizkuntza hautu bat egitera behartzen duen egoera batean. Jarrera hori, beraz, posizionamendu bat da,
|
baina
ez da batere exijentea. Beste gauza bat da, berriz, hizkuntza hautatu behar deneko egoera, eta hor, aldeko edo oso aldeko jarrerak gorabehera, bestelako portaera batzuk ere ikus litezke.
|
|
|
Baina egoera jakin batzuetan beste zerbait behar dela edo beste erregistro batzuk egokiagoak direla iruditzen zaie. tzi kolektibo bateraturik; are gutxiago ekimen kolektibo bateraturik. Norbanakoek ere, oro har, eta tarteka entzun litezkeen espantuak gorabehera, errealitate bat ikusi eta sentitzen dute,
|
baina
ez dut uste kasu gehienetan horren aurreko estrategia zehatzik garatu dutenik. Korronteak eramaten ditu, oro har, nora goazen inork oso ongi ez dakiela.
|
|
|
Gure gizartean, eta baita unibertsitatean ere, hizkuntzek funtzio desberdinak betetzen dituzte eta erronka desberdinak dituzte. Ingelesa beharrezkoa da nazioarteko komunikaziorako eta informazio zientifikoa eskuratzeko eta zabaltzeko,
|
baina
ez da hain beharrezkoa eguneroko elkarrekintzan. Ingelesaz gain, euskara eta gaztelania ere erabil daitezke esparru akademikoetan eta ezagutza zientifikoan.
|
|
|
Ikasleek ez dute ziurtagiririk behar ingelesa edo frantsesa ikasketahizkuntza gisa izateko, eta haien curriculum akademikoan agertzen da zenbait ikasgai ingelesez edo frantsesez ikasi dutela. Sarritan, ikasleek urte askotan ikasi dute ingelesa Lehen eta Bigarren Hezkuntzan,
|
baina
ez dute asko praktikatu eta askotan ez daude ziur ikastaroa jarraitzeko gai izango diren. Zenbait irakaslek erraztasunak ematen dituzte eta ikasleek aukera dute euskaraz edo gaztelaniaz lanak idazteko edo azterketak egiteko.
|
|
|
Laburbilduz, UPFk bideak, prestakuntza egitasmoak eta ziurtapensistemak eskaintzen dizkie ikasleei; derrigorrezko itxura ematen die horiei,
|
baina
ez dira derrigorrezkoak. 16 ECTS kredituak soilik dira derrigorrezko ikasleentzat.
|
|
|
Aldiz, euskararen normalizazioarekin lotuz, orain arte ikusi duguna nahiko kontraesankor ageri zaigu, modu honetan: 1) bertan ditugun 100 hizkuntza berriak hezkuntzan sartzea eta lantzea, ahal den neurrian, badirudi positiboki eragin behar duela euskararen aldekotasuna ere indartzeko, 2)
|
baina
ez dago batere argi hori gertatzen ari den, zeren, agian, alderantzizko joera ari da hedatzen. Adibidez, EAEko haur eta gazte etorkinak nolako hizkuntza ereduarekin lotzen dira?
|
|
|
Eta partikularrak dira testuinguruak mugatuta edo behartuta. Erakunde edo enpresa bakoitza sare sozial bat da, bere egitura eta antolakuntzarekin, bere kulturarekin, bere balioekin,
|
baina
ez da gizartea. Bertan pertsonek rol oso zehatza betetzen dute, lanpostuarekin lotuta eta ekoizpenarekin lotuta, testuinguru globalizatu batean.
|
|
|
...tza mota horrek, intuizio hutsak baino emaitza sendoagoak, fidagarriagoak eta, horrexegatik, erabilgarriagoak lortzera eramango gaituelakoan. dena den, baten batek pentsa lezake intuizioak gidatuta ere erraza dela jakitea bertako komunikabideek zer nolako diskurtsoak dituzten gure hizkuntzaz, eta nahikoa dela adi egotea beren ohiko jardunari jarraituz. hori ere errealitatea ezagutzeko modu bat da,
|
baina
ez zorrotzena. aldiz, hemen proposatu den lanketa zientifikoaren —eta, hortaz, sistematiko eta zorrotzaren— bitartez badago aukera ezin hobea euskarari buruz komunikabideek duten eragin kognitiboaren gorabeherak ezagutzeko. ezagutza mota horrek, intuizio hutsak baino emaitza sendoagoak, fidagarriagoak eta, horrexegatik, erabilgarriagoak lortzera eramango gaituelakoan.
|
|
|
3 eraBileraren Korapiloa nolanahi ere, erabilerak ematen digu hizkuntza baten bizi indarraren berri zuzena. euskara ez da salbuespen bat. osasuntsu ibiliko bada, hiztunak behar ditu hizkuntzak, ez salbatzaileak. hizkuntza bat erabilia izango bada, ezinbestekoa da neurri batean bederen" ezagutzea",
|
baina
ez da nahikoa; gainera, ezagutzen den hizkuntza erabiltzeko aukerak behar dira, baina hori ere ez da nahikoa; erabiltzeko aukerak edukita ere," erabili nahi" izan behar baita, eta erabiltzeko" aukera egin"(" aukera egin" diot, euskal hiztunak, gutxienez eta zorionez, elebidun baitira, ez elebakar). hizkuntzak, funtsean, komunikabideak dira. ez bakarrik, jakina. hizku... batetik, hamarkada hauetan euskararen ezagutza ez ezik erabilera ere handitu egin da; bestetik, gaur egun elebidun direnek ez dute duela hamabost urte elebidun zirenek baino gehiago erabiltzen euskara; hirugarrenik, erabileraren gehikuntza ez da neurri berekoa izan adin multzo eta eremu guztietan; eta, laugarrenik, ingurune soziolinguistikoak eta etxeko lehen hizkuntzak zuzenean eragiten dute elebidunen hizkuntza hautuan, hots, euskararen erabileran. garbi esanda, beraz, erabilera ere hazi egin da, baina erabileraren hazkundea ezagutzaren gehikuntzari zor zaio, ez elebidunek lehen baino gehiago erabiltzeari; elebidunek, izan ere, kasu batzuetan gehiago eta beste batzuetan gutxiago erabiltzen dute, nahiz eta oro har erabilera aukera gehiago izan eskura. erabileran eragiten duten faktoreen artean, hauek nabarmendu ohi dituzte adituek:
|
|
|
...otzat jo erregulazioa eta inposizioa, ez hizkuntza politikan ez berdinkidetasuna sustatzeko beste politika sozialetan. interes orokorra, berdinkidetasuna eta kohesio soziala bermatzeko eta babesteko arauak ematea dagokie herri aginteei, ahulenaren aldeko politikei bidea irekiz, baita hizkuntza kontuetan ere. itzul nadin erabilerari lotutako kontuetara. erabileran ere aurrera egiten ari da euskara,
|
baina
ez ezagutzaren erritmo berean. " horrek esan nahi du hizkuntza politika hori gaztelaniaren morroi dela eta ez duela balio euskara indartzeko", diote mutur batetik;" horrek erakusten du herritarrek ez dutela horrenbeste euskara nahi, hizkuntza politika nazionalisten luxu bat eta inposizio bat dela, dirua alferrik gastatzea", diote beste muturretik. paradoxikoa ez bada, gero!
|
|
|
Familia gizarte gune funtsezkoari erreparatuta, ikus dezakegu familia euskaldunbeteak (belaunaldi guztietan kide euskaldunez osatuak), oro har, Mendialde euskaldunean daudela. ingurune oso euskaldunak ohi dituzte eta haurren hizkuntza sozializaziorako baldintza egoki eta lagungarriak. gazte horien euskararen erabilerak gora egin du azken urteotan. baina gazte euskaldunen erdia baino gutxiagok baizik ez du hizkuntza inguruabar aldeko horietan hazteko aukera izan. herri oso euskaldunetatik at, euskararen galeraberreskurapen prozesu historikoa gertatu den herrietan familia ez da hizkuntza gune homogeneoa izaten eta heterogeneotasuna belaunaldi berean (gurasoak, adibidez) edota belaunaldien artean (aitatxi amatxi, guraso eta seme alabak) agertzen da: ...o bat izan dute. hori horrela, euskara nekez izan da familiakoen arteko erabilera hizkuntza nagusia, hainbatetan ohikoa izan bada ere. gainera, ingurune erdaldunetan bizi dira eta horrek eraginda, adin berekoen artean erdara izan da komunikaziorako gizarte araua. hala bada, familiak eta auzo edo gizarte ingurune hurbilak (eskola barne) batera jokatzen dute haurren hizkuntza sozializazioan. batera,
|
baina
ez indar beraz. haurtzaroaz geroztik ingurunea gailentzen zaio etxekoari, gazteak egiten dituen hautuak direla medio. euskararen erabilera soziala handia denean, ingurune euskaldunaren eragina familia bidezko transmisioaren hutsunea berdintzera iritsi daiteke eta, eskola lagun, haurren euskarazko sozializazioa ahalbidetu. inguru erdaldunetan aldiz, haurren euskararekiko bizipenak eskolari lotuta ... eremu erdalduneko hiztunendako eskola ezinbertzekoa da baina ez aski. adinkideen artean euskaraz hasteko eskolak ez ezik eskolaz kanpoko esparru zabalak ere jokatzen du eragingarri. errandakoaren haritik, bada alderdi bat egoera makroaren azalpena kuestionatzen duena. legez ezarritako hizkuntza eremuak egoteak eremu horien barneko homogeneotasun irudia sortu du, eremuen berezko koherentzia sendotu nahi duen ideologia. baina aztertu dugun errealitateak garbi erakusten du euskararen gizarte egoera ezin dela irizpide geografiko hutsez azaldu. hau da, zatikatze geografikoak ez dio hizkuntzaren egoera sozialari erantzuten. gazteen euskararekiko bizipenak hizkuntza eremu geografikoen arabera baino, ingurune soziolinguistikoen eta harreman sareen arabera azal daitezke. adibidez, tafallan, legez eremu ez euskaldunean, euskara (ere) lehen hizkuntza duten gazteak badira. inguru soziolinguistiko hurbilak eta harreman sozialak dira erabakigarriak eta egun nafarroan horiek ez zaizkio ezein zatikatze geografikori egokitzen. hizkuntza legeak zedarritu eremuek hiztunak hizkuntzarekiko aukera desberdinetan paratzen ditu, hiztun anitzen aukerak zailduz (adibidez, euskaraz ikastekoak, zangozako gure gaztea horren lekuko). bertzalde, ohartaraztekoa da eremu euskalduneko eta erdaldun (du) etako gazte zenbaiten adierazpenetan euskararen egoeraren aitzinean(" debeku eta mugen aurrean"," nahiz eta oso zapalduta egon"...) agertzen diren jarrerak (amorrua, harrotasuna, konpromiso kontzientea, aldarrikapena). oraindik egiteke dago nafarroako gobernuak azken hamarkadan egin duen hizkuntza politika murriztaileak hiztunei nola eragin dien argituko duen ikerketa. badirudi euskararen egoera horrek gazte euskaldunei, batzuk hazi diren normaltasunaren aitzinean eta bertze batzuek ezagutu duten egoera gutxiagotuaren aurrean, jarrera kritikoa piztu diela.
|
|
|
familia euskaldun ez osoak (guraso bat bakarra euskalduna dutenak, kasu) eta familia euskaldunberrituak (kide euskaldunak azken belaunaldian baizik ez dituztenak). eremu erdaldun (du) etako gazte euskaldun gehienek aurreko familia heterogeneo tipologia bietariko bat izan dute. hori horrela, euskara nekez izan da familiakoen arteko erabilera hizkuntza nagusia, hainbatetan ohikoa izan bada ere. gainera, ingurune erdaldunetan bizi dira eta horrek eraginda, adin berekoen artean erdara izan da komunikaziorako gizarte araua. hala bada, familiak eta auzo edo gizarte ingurune hurbilak (eskola barne) batera jokatzen dute haurren hizkuntza sozializazioan. batera, baina ez indar beraz. haurtzaroaz geroztik ingurunea gailentzen zaio etxekoari, gazteak egiten dituen hautuak direla medio. euskararen erabilera soziala handia denean, ingurune euskaldunaren eragina familia bidezko transmisioaren hutsunea berdintzera iritsi daiteke eta, eskola lagun, haurren euskarazko sozializazioa ahalbidetu. inguru erdaldunetan aldiz, haurren euskararekiko bizipenak eskolari lotuta egon dira eta etxeko erabilerak ―euskarak etxeko harremanetan lekua izan duen kasuetan― ezin izan ohi du haur gaztetxoen adinkideekiko erabilera, erdaraz ezarria, euskarara erakarri. hori gertatu ezean, gazteen ezagutzaren eta erabileraren artean dagoen arroilak urratzen segituko du. ondorioa garbi dago: eremu erdalduneko hiztunendako eskola ezinbertzekoa da
|
baina
ez aski. adinkideen artean euskaraz hasteko eskolak ez ezik eskolaz kanpoko esparru zabalak ere jokatzen du eragingarri. errandakoaren haritik, bada alderdi bat egoera makroaren azalpena kuestionatzen duena. legez ezarritako hizkuntza eremuak egoteak eremu horien barneko homogeneotasun irudia sortu du, eremuen berezko koherentzia sendotu nahi duen ideologia. baina aztertu dugun errealitateak garb...
|
|
|
...nerik larriena haur gaztetxoen harreman eszentrikoak dira, adinkideen arteko harremanak, alegia (anaia arreba, lehengusu lehengusina, ikaskide, lankide, lagunak...). belaunaldi bereko euskaldun gazteen artean euskara aztura bihurtzea, erabilera ohiturak euskaraz ezartzea da gakoa. horretarako, belaunaldien arteko hizkuntza harremanak (gurasoek seme alabekin dituztenak, adibidez) lagungarriak dira,
|
baina
ez erabakigarriak. haurren hizkuntza sozializazioa ez da familiaren esparrura mugatzen, haurraren nafarroan euskaldunak zenbakiz hazten ari dira baina euskararen erabilera oraindik urrun dago kuantitatiboki nahikoa eta kualitatiboki arlo askotarikoa izatetik. ingurune hurbil osoa hartzen du (auzoa, eskola, aisialdia...). batzuetan, inguru euskalduna lagun, etxe erdaldunetako gazteak lagunekiko ha... Fishmanek adierazi xedea gure eginez, eremu erdaldunetako gazte euskaldunek orduan bitartean izandako modus vivendi soziolinguistikoa atzean uztea eta bertze bat, demografikoki kontzentratua eta belaunez belaun jarraitua, sortzea da helburua. hala bada, ahalbidetu behar dena da" [basque] speaking young folks with additional vital opportunities for the formation of new ‘Families of procreation’ and for informal interaction outside of the confines of their ‘families of orientation’" (Fishman 1997, 93 or.). harreman eszentrikoak ezker eskuin hedatuz, gazteek gizarte harreman euskaldunak, euskararen uharte moduko bizipen atomizatua gaindituko duen sare bilbea eratzea da bidea. harreman eszentrikoen garrantzia inguruko egoera soziolinguistikoa aldatzeko duten ahalmenean datza. hori horrela, euskararen harreman sareak eratzean garrantzia duten hainbat esparrutan nafarroan dauden defizit eta gabezia estrukturalak geratzen dira agerian:
|
|
|
...berriz erakusten dute nafarren talde bat badela ―txiki txikia izanda ere― euskara bere egunerokoan erabiltzen duena eta denboran erabilera horri eutsi egin diona. azken kale neurketek emandako zantzurik baikorrena gazteen erabileraren igoera da(+ 0,8). halere, hazkunde hori (baztanen eta donezteben), pirinioaldean (agoitzen), estellerrian (lizarran) eta tutererrian (tuteran) gertatu da,
|
baina
ez iruñerrian. hiriburuan haur eta gazteen adin taldeetan ez da erabileraren garapen positiborik izan. iruñerriko erabilera daturik makurrena, hain zuzen ere, gazteen artean dago, %1, 8 (ezagutza %27, 2 izaki. nafarroako gobernua 2006). horrek iruñerriko haur eta gazte euskaldunen erabilera baldintzen eta aukeren gainean gogoeta egitera bultzatu gintuzke (ikusi kasares 2007). erabilera aitortu... 1991etik 2006ra" euskararen erabilera ez da ia aldatu ehunekoan" (eusko Jaurlaritza 2008).
|
|
|
• estatuan hizkuntza ofizial bakarra, zuzenean izendatua edo praktikan islatua. talde honen barruan badira gutxiengoen eskubideak bermatzeko erabaki batzuk,
|
baina
ez dute ofizialtasuna aitortzen. esan behar dugu azken talde horretan azpitaldeak egin litezkeela, baina luze joko luke kasuistika osoa agertzeak. dena den, oinarrizko argazkia izateko nahiko dela esango genuke. akaso, argazkia osatzeko gizarte zibilak egindako ekarpena: 1996an Bartzelonan onartutako Hizkuntz Eskubideen deklarazio unibertsala.
|
|
|
...terako, 2001eko kultur Aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia baino gutxiago osatzen duen taldeari esaten zaio. europako kontseiluko 32 estatuk sinatu dute ituna, baina sinatzeak ez du inolako konpromisorik eskatzen. horrela, Frantziako estatuak 1999an sinatu zuen,
|
baina
ez du berretsi, eta ondorioz, ez du inolako konpromisorik hartu. egun, europako kontseiluko 30 estatuk berretsi dute. itunaren funtzionamendua aski interesgarria da. lehenik eta behin erregio edo gutxiengoen hizkuntzen definizioa jasotzen du itunak. ondoren, itunaren helburuak eta konpromiso zehatzak jasotzen dira, eta atal horri dagokionez, estatuek erregio edo gutxiengoen hizkuntza guztiei apli... irakaskuntza, justizia, administrazioko agintariak eta zerbitzu publikoak, hedabideak, kultur jarduerak eta ekipamenduak, ekonomiaeta gizarte bizitza, eta azkenik, mugaz haraindiko elkartrukeak. eremu bakoitzak hainbat konpromiso jasotzen dituzte eta estatuek 35 konpromiso hartu dute. gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa 1994ko azaroaren 10ean onartu zuen europako kontseiluko Ministroen batzordeak. gutxiengo nazionalen babesa arautzen duen lehen ituna dela esan daiteke. hitzarmen markoak ez ditu gutxiengoen hizkuntzak aipatzen, une oro definitu gabeko gutxiengo nazionalez ari da. definizio ezak zaildu egiten du hitzarmen markoaren beraren aplikazioa, edo hobeki esanka, estatuei aukera handiak eskaintzen dizkie modu arbitrarioan jarduteko. esaterako, espainiako estatuak sinatu eta berretsi egin du gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa, baina ijitoen komunitateari besterik ez dio aplikatzen. beste estatu batzuek, erresuma batuak esaterako, berezko hizkuntza komunitateak ere jasotzen dituzte babeserako subjektu. bestalde, gure hizkuntzari dagokionez, espainiako estatuak jarrera hori hartu du, baina Frantziako estatuak ez du hitzarmen markoa sinatu ere egin, ez baitu ezelango derrigortasunik horretarako. hitzarmen markoak jasotzen dituen printzipioei dagokienez, gutxiengo nazionalei, besteak beste, hizkuntza mantendu eta garatzeko neurriak sustatzeko konpromisoa eskatzen zaie estatuei 5 artikuluan. halaber, itunaren 10 artikuluan gutxiengo nazionalei hizkuntza maila publikoan edo pribatuan erabiltzeko eskubidea aitortzeko konpromisoa eskatzen zaie. horrela estatuek ahalegina egin behar dute pertsonen eta administrazioen arteko harremanak gutxiengoen hizkuntzan ahalbidetzeko neurriak segurtatzeko. badira europako kontseiluko bi itun horiek agertzen duten ezaugarri interesgarria; izan ere, hartutako konpromisoak betetzen diren egiaztatzeko ebaluazio zikloak izaten dira. aipatu ebaluazio zikloetan estatuak betetze mailari buruzko txostenak prestatzeaz gain, gizarte zibil antolatuak ere parte hartzen du eta txosten independenteak helarazten dizkie europako kontseiluak itunak monitorizatzeko abian jarri dituen batzordeei. europako Batasunaren jardunari lotzen bagatzaizkio, azken hogei urteotan erakunde horrek izandako aldaketak azpimarratu genituzke. hizkuntza aniztasuna izan da, zalantza barik, europako batasunaren ezaugarri nagusietako bat eta aniztasuna bera erabili izan du ikurritzan:
|
|
|
Soilik hala eskatzen duten lurraldeetan, hizkuntzaezagutzari buruzko galderak txerta daitezke, baina betiere hizkuntza erregionalei buruz, argi eta garbi beheragoko mailan jarrita; izan ere, inolaz ere ezin da gaztelania maila berean jarri, ezta formalki soilik izanda ere. beste behin ere, espainiako demolinguistikaren eta lehen munduko gainerako estatu guztietan aplikatzen denaren arteko aldea erabatekoa da. gainerako estatuetan, erroldan hizkuntzari buruzko galderak txertatzen direnean, gehiengoaren hizkuntza edo komunikazio hizkuntza hizkuntza bat gehiagotzat jotzen da, nahiz eta biztanleriaren ehuneko laurogeita hamarren berezko hizkuntza izan, adibidez. demolinguiSTiKa eTa geolinguiSTiKa: ...ire liburuetakoren bat (euskaltzaindiak argitaratuak). lan horiek ezagutzen ez dituztenentzat, azaldu behar dut XX. mendeko soziolinguistikan ezinbestekotzat jotzen dudan betebehar baten alde egiten dela, aurkezten ditudan ezagutza mapen bidez; hau da, hizkuntza gutxituaren gizarte ezagutza lurraldetik ahalik eta gertuen kokatzearen alde. normalizazio prozesuetan gai hori funtsezkoa dela uste dut,
|
baina
ez naiz azalpenetan luzatuko. hizkuntza politikarik onena gizartera egokien eta modurik hurbilenean egokitzen dena da. horregatik, nire mapak ez dira inolako helburu, baizik eta gero hizkuntzen sustapen neurri egokienak aplikatzeko bitarteko egokiak izatea da asmoa, hizkuntza gizartean zenbateraino sartuta dagoen. horretarako, gaur egungo errealitatera egokitu behar da ohiko hizkuntza kartografia... lurraldera ahalik eta gehien hurbiltzea, eta hizkuntza gutxituaren presentziari buruz ahalik eta informaziorik zorrotzena ematea. hauxe da, beraz, nire proposamena:
|
|
|
• gazteen erabilera urriak frustrazioa eragiten die alde batetik, heldu erdaldunek, eta batez ere bi munduko egoeran bizi direnek, eta horrexegatik hain zuzen, elebitasun egoeraren irakurketa sinplista eta naïve egiten dute sarri askotan, gazte denak euskaldunak direla, hau da, euskaraz normaltasun eta naturaltasunez berba egiteko gaitasun nahikoa dutela, onartuz. irakurketa sinplista horren ondorioz, gazteen erabilera urria dela-eta, harridura erakusten dute, ez dute ulertzen nola euskaraz primeran(" perfectamente") jakinda ez duten askotan hizkuntza horretan hitz egiten. harridura erakusten dutenen artean euskaraz ikasi ez izanagatik frustrazio sentimenduak egoten dira eta frustrazio hori haien pertzepzioetan proiektatzen dute: haiek euskara ikasten saiatu dira eta ez dute arrakastaz lortu; hori dela eta, frustrazioa sentitzen dute; gazteek, berriz, aukera denak izan omen dituzte, ikasi dute
|
baina
ez dute erabiltzen. beste alde batetik, heldu euskaldunek, egoeraren zailtasunaz jabeturik, ez dute harridura erakusten, irakurketa errealistagoa egiten dute. inguru elebidunetan (hau da, nahikoa euskaldunak direnetan) ere gazteek euskara erabiltzeari uzten omen diote eta aro hori euskararentzat oso txarra dela baieztatu da. hauexek dira heldu euskaldunek gazteek beti euskaraz ez egiteko aipatu d...
|
|
|
Erdaldunen euskararekiko aurreiritziak eta jarrerak (amorrortu et al. 2009) izeneko ikerketa lan zabalaren helburuak nagusi bitan laburbildu daitezke: ...deskribatu da. bestetik, euskararen alde ahaleginak egiteko prest dauden talde sozialak identifikatzea, baita zein baldintzatan, euskarara hurbiltzeko zer egiteko prest dauden ezagutzea ere. ikerlanaren xedeak kontuan harturik, erdalduntzat, euskara zertxobait jakinagatik, elkartruke komunikatibo sinpleenak aurrera eramateko gai ez dena hartu da. kasu askotan erdaldunak euskara ikasten aritu dira
|
baina
ez dute arrakastaz lortu hizkuntzaren jabe egitea. arestian aipaturiko helburuok betetzeko, bai datuak jasotzeko bai aztertzeko, metodo osagarriak erabili dira. lehendabizi, eztabaida taldeetan partaideek eurek plazaratutako datuak modu kualitatiboan aztertu dira; ondoren, garrantzitsu jo ziren zenbait auzitan, eta galde sorta baten bidez, kuantitatiboki sakondu da. beraz, eztabaida taldea da dat... Jarrerak berez fenomeno konplexuak direnez, konplexutasun hori jaso eta aztertzeko asmoz, aurrez diseinatutako jarrera tipologia batetik abiatu ordez, partaideek eurek eztabaidetan, modu librean, plazaratutako ideia eta gaietatik, baita horiek adierazteko egindako berbalizazioetatik ere, abiatu da ikerketa hau. ikerketa kualitatiboaren emaitza nagusiak ondoko hauek dira:
|
|
|
Ikerlanaren xedeak kontuan harturik, erdalduntzat, euskara zertxobait jakinagatik, elkartruke komunikatibo sinpleenak aurrera eramateko gai ez dena hartu da. Kasu askotan erdaldunak euskara ikasten aritu dira
|
baina
ez dute arrakastaz lortu hizkuntzaren jabe egitea. horri mugak ipintzen dizkiote eta jarrera epela, konplexua eta batzuetan kontraesankorra dute. datuak kodetu eta aztertzeko edukiaren analisia burutu da, hau da, eztabaidetan irtendako gai eta ideiak egitura hierarkiko baten bidez aztertu eta sailkatu dira, nVivo 7 programa informatikoa erabilita.
|
|
|
Justizia administrazioak, ordea, ez du galizieraren erabilera onartu nahi. galiziera jakitea meritutzat jotzen da karrera judizialean,
|
baina
ez dago nahitaez jakin beharrik galizian lan egin nahi bada," alde batera utzi daitekeen apaingarria" besterik ez da. galizieraren gaitasun agiria edukitzeak lekualdatze lehiaketetarako deialdietan parte hartu nahi denean baino ez du balio. galiziera ez da maila berean erabiltzen epaitegi guztietan, norbanakoaren borondatearen arabera erabili ohi da, egoera horretan guztian ez baitago i... para facilitar la movilidad por todo el territorio nacional (español) y evitar las barreras lingü� sticas (sic). horrela, iaztik, galizian posible da funtzionario izatea galiziera jakin gabe; horrek modu larrian gutxitzen ditu galiziera erabiltzen duten hiztunen eskubideak.
|
|
|
Justizia administrazioak, ordea, ez du galizieraren erabilera onartu nahi. Galiziera jakitea meritutzat jotzen da karrera judizialean,
|
baina
ez dago nahitaez jakin beharrik Galizian lan egin nahi bada.
|
|
|
Etxaideri ere. Teologo eta exegeta ausartagoak beren jardunean mehatxatuta eta arriskutan zebiltzan, zinez. tze bidea frai alonsok,
|
baina
ez berehala bukatzeko: hamasei urteren buruan alonso gudiel preso hil zen inkisizioaren eskuetan, 1588an22 Frai luis leongoa ere urte berean hartu zuen preso inkisizioak (1572), aipatu dudan Kantarik Ederrena ren itzulpena ere salakizun zuela23 gertakari hauek hona ekartzean, protagonista zigortu hauek eta haiek jasandakoek Malon etxaideren bizitzako idazle gogoarekin zerikusirik badutela uste dudalako da. aita pedro gertaera larrion ondo ondoan suertatu zen zorigaiztoko 1572ko urte hartan eta gero. gudiel atxilotu zutelarik, eta haren auzia aitzina eramateko, kapitulu nagusirako prestaturiko De Incarnatione testua eskatu eta jaso zioten inkisidoreek Malon etxaideri. ortodoxia hertsienaren zaintzaileak ondoan zituen, beraz24 badirudi gure idazlea oso barnetik ukitu zutela gertakari haiek:
|
|
|
irakasle jarraitu zuen, baina idazlanak argitaratzeko ahalegin handirik egin gabe. eta harritzekoa da hori, idazketarako halako dohainak zituen batentzat. iradoki dudan bezala, frai luis engandik bi lezio handi ikasiak zituen aita pedrok: bibliako testuen exegesia eta itzulpenena, eta herri hizkuntzan teologia ematearena25;
|
baina
ez ziren horiek arriskurik gabeko lezioak26 dena den, batak eta besteak argi ikusi zuten hizkuntza sakratu guztien aparteko bikaintasuna ustezkoa zela, funtsik gabea, eta herri hizkuntzek berdin balio zezaketela eduki biblikoak egoki eta hizkera duin batean emanez gero27 hala ere, urtetan egon zen preso frai luis miretsia(). hori dena tartean zela, gaztelako probintzia agustindarretik aragoikora ... zaila izan zen inkisizioaren aragoiko garaipena28 bost urte eman zituen zaragozako komentuko priore karguan aita pedrok(), eta lau huesca n, aldi batez ardura berarekin (15781580), berriz zaragozara itzuli(), eta azken egoitza bartzelonan hartu zuen arte(). hortaz, 1572 1589.ko urteetan behin eta berriz eman zitzaizkion Malon etxeideri ordenako tokian tokiko komentu gobernu eginkizunak, horretarako dohainik bazuelako, pentsa daiteke. hala ere, gizona ez zen mugatu zeregin horretara; batetik, betidanik zuen irakats grina zegoen, eta bestetik bizileku guztietan prediku eginbeharretarako mirespenez ikusi zitzaion gaitasuna. burgosko egonaldian erakutsi zuen irakasle lanak egoki eraman zitzakeela, eta hurrengo bizilekuetan unibertsitate katedratan irakasteko aukera izan zuen. huesca n priore zelarik predikari arrakastatsuaren lanak ere hartu zituen bere gain; baina ondoko bi urteetan unibertsitateak eskriturako katedraz arduratzea eskatu zion() 29 zaragoza() eta bartzelonako() egonaldietan, hiri horietako ikastegi eta unibertsitatean katedra eman zitzaion berriro. pedro Cerbuna teologian Maisuak eta agustindarrak deiturik etorri zen huesca tik zaragozara.
|
|
|
Frai Luis-engandik bi lezio handi ikasiak zituen Aita Pedrok: Bibliako testuen exegesia eta itzulpenena, eta herrihizkuntzan teologia ematearena;
|
baina
ez ziren horiek arriskurik gabeko lezioak.
|
|
|
Saiakera literario hutsaren antz gutxi du honek, eta nonahitik begiratuta ere exegetaren jarduera zientifikoa ageri da hor41 hortaz, Malon etxaidek bere La conversión argitara aurretik (1588) ezagutu ahal izan zuen Canticum canticorum hori. itzulpen zeregina ere maite du aita pedrok: biblia eman nahi die herritarrei, prosan bezala olerkian,
|
baina
ez da eroriko frai luis en zulo berean: hau da, segurtasun hobeak bilatuko ditu, alde batetik testua eskuizkributan zabaltzen utzi gabe eta, bestetik, inprimatzera noiz eta nola eraman ongi begiratuz, eta betiere bere atal bibliko itzuliak testu zabalago baten barnean emanez (iruzkin komenigarriak gehituta). internet en dagoen La Conversión en argitaraldian (1603) ikus daitezke aparteko aurkibidean bibliatik ekarritako atal eta ataltxo horiek, (bertan aipuz aipu adierazita utzi baitzituen). eskriturako atalen batzuk bereziki ederrak edo gustagarriak iruditzen zitzaizkionean, prosazko iruzkin exegetiko espiritualean ez ezik olerki modura ere eman zituen halakoak, kapituluaren azkenean, izan ere poeta ere bada Malon etxaide, Salmutegiko eta amos profetaren testu ederrenak olerki gisa ematen.
|
|
|
Malon etxaidek mirespenez aipatzen ditu, adibide gisa, frai luis en prosa ederrean aurkitu dituen edergarriak eta gaztelaniak bere baitan dituen aberastasunak: balio horien kontzientziak sustatu zuen Malon etxaideren obra, eta berorietan zuen usteagatik, hizkuntzaren kalitate zuzena eskatu zien idazleei (ikusi dugu),
|
baina
ez, bestalde, gramatikari kritiko tente itsuen aurrean bere idazle askatasuna ere defendatu gabe, betiere hiztun guztien mesedetan jardute aldera: eztabaida hauen artean bere ama hizkuntzaz maiteminduta, Malon etxaidek salakuntza abertzale bat egiten dio arerioen pentsamoldeari, eta aldi berean etorkizunerako utopia baten leihoa irekitzen du, Manifestuaren azken lerroetan. ezin du jasan gaztelania hizkuntza arlote eta bilaua dela dioen jendea, eta halakorik esatea nazio osoari egiten zaion iraina dela dio:
|
|
|
hizkuntza guztiek ez dute eskuratu oraindik ere kultura eskolatu jasoetarako ohiko erabilpen arruntik. idazkuntza eta modernitate kulturalak lorpen preziatu eta zailak izan dira. idazkuntza edo uneren bateko modernitatea iritsi direnetan ere ez dira beti garaipen horiek bere ondorioetan iraunkorrak gertatu: gogora bitez erromantzeen artean erdi arotik idatzita zetozen okzitanieraren historia eta gaurko egoera1, edo erdi aroko prosa katalanaren arrakasta eta ondoko ibilera2; bere txikian, bereziki harrigarria da islandiera idatziaren historia (gogora erdi aroko loraldi goiztarra, eta laxness nobel Sariaren XX. mendeko arrakasta, 1955) 3 soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
baina
ez da uste behar babes sozial eta ofizialik onenak izan eta beren hiztunen kopuruan gora egin dutenek ere hizkuntza idatzi eta kultural izatera iristea samurra izan dutenik; alderantziz, urratsez urrats joan dira aitzina garapen linguistiko kultural horiek, adibidez gure inguruko erromantze arrakastatsuenetan ere. hizkuntzen historia horietan beti egon dira une erabakigarriagoak, eta, besteak bes... gaztelanian alfontso X.a Jakitunaren hizkuntz politika administratibo kulturala4, italieran dante ren De vulgari eloquentia() edo Divina Commedia nahiz Convivio n esandakoen ondorio historikoak5, frantsesean Villers Cotterêts eko arauak (1539) 6, ingelesean Book of Common Prayer hura (1549) edo King James’s Bible (1611) 7, alemanieran luter en Die Bibel() 8, etab. ikus daitekeenez, bere lehen urratsetan herri hizkuntzen garapen kultural idatzia erlijio bizitzatik gertu ageri zaigu, olerkian bezalatsu kultur prosan. gero eta nabariagoa zen prosa didaktiko erlijioso erromantzearen premia, apaizeria xumea, latina ahaztuta, bertatik gero eta urrunago baitzebilen. horrelako beharren isla da, zalantzarik gabe, berant erdi aroan Mart� n pérez ek idatziriko Libro de las confesiones delakoa (urteetan idatzi eta berrikitan inprimatua). apaiz lanetarako liburu kanoniko morala da, gaztelaniaz emana garaiko kleroaren egoera kultural eta soziolinguistikoari erantzun nahirik9 espainiako hego mendebaldean eta portugalen zabaldu zen, eskuizkribuzko kopiatan. ez zuen, ordea, produkziomolde erlijioso eta eskolatu horrek berehalako jarraipenik izan10 bere urrezko Mende hartan (XVi XVii. mend.), gaztelaniaren komunitate linguistikoak kultur mundua bereganatzeko gogo bizia izan zuen; hala ere, ez eztabaidarik gabe, hiztun askok ez baitzuen ikusten herri hizkuntza hori zenbait kultur esparrutarako duin eta prestatua. artean, XVii. mendearen atarian, gaztelaniaz idatz zitezkeen halako idazlanek susmopean ageri zaizkigu inkisizioko komisarien kritiketan; egoera horren adierazgarria da Salamancako unibertsitateari egindako kontsulta, sortutako eztabaida eta, azkenik, bidea libre uzteko klaustroaren erabakia (1601) 11:
|
|
2011
|
|
|
Çuebectarrek" j' ai le gout du Quebec" esan ohi omen dute. Eta Ipar Ameriketan(
|
baina
ez hemen) erruz zabaldu dira" I am proud to be Basque" izkirikoa daramaten nikiak. Baxokek" alaitasunaren funtzioa" eskatzen du euskararentzat.
|
|
|
" Ken 7 eta irratian entzuten direnak, Gose, Su ta Gar, Gatibu,.. telebistan eta irratian badaz,
|
baina
ez tabernetan".
|
|
|
" Ken 7 eta irratian entzuten direnak, Gose, Su ta Gar, Gatibu,.. telebistan eta irratian badaz,
|
baina
ez tabernetan".
|
|
|
Gazteen pertzepzioa argia da gai honetan: hauen ustez euskarak gai batzuetaz aritzeko balio du eta beste gai batzuetarako, agian balio du
|
baina
ez da erabiltzen. Hemen argi ikusten da euskara zerekin lotzen duten gazte askok:
|
|
|
Aurrez aipatutako asimilazioaz gain, fenomeno hoDuela hogeita bost urte inguruko gazteentzat motibagarri ziren euskararen gaineko zenbait diskurtso zaharkitua geratu dela esango nuke. Euskaraz eta kitto bezalako leloek ez dituzte gazte asko konbentzitzen gaur egun. Autoritateak (egin euskaraz!) umetan balioko zuen
|
baina
ez nerabezaroan.
|
|
|
Inportanteena norberaren pertsonalitatea errealizatzea da eta kontzientzia sozial eta politikoak bigarren (edo hirugarren) planora pasatu dira. Irudien munduan murgildu da gizartea eta komunikabideek (teknologiari esker) eta marketinak hartu dute indarra (iritzi sortzaile nagusi bihurtu dira eta modak sortzen dituzte,
|
baina
ez arropa edo idea estetikoetan bakarrik, sentitzeko eta besteekin erlazionatzeko moduetan ere bai). Planteamendu ideologikoek edo zentzu historikoak, ordea, porrot egin dute.
|
|
|
• Batetik, duela hogeita bost urte inguruko gazteentzat motibagarri ziren euskararen gaineko zenbait diskurtso zaharkitua geratu dela esango nuke. Euskaraz eta kitto bezalako leloek ez dituzte gazte asko konbentzitzen gaur egun. Autoritateak (egin euskaraz!) umetan balioko zuen
|
baina
ez nerabezaroan. Identifikazio politikoaren diskurtsoa ere ez zaio gaurko gazte askori iristen.
|
|
|
Euskarazko eta euskararen erreferentzia bihur daitezen ahalegindu luke nerabeen euskararen erabileran eragin nahi duen edozein plangintzak. Arrasaten euskalgintzan dabiltzanek taldeok nerabeen artean duten indarraz baliatu lukete, izan ere, nerabe askoren erreferenteak badira dagoeneko,
|
baina
ez euskararen erabileran. Beraz, horiek euskalduntzea litzateke helburua eta honako ekintza hauek horretan lagunduko luketelakoan nago:
|
|
|
Planak nola eratzen eta kudeatzen diren ikusita, eta emaitzak gogoan, nire irudiko, euskara plan gehienak euskaldunentzat baino gehiago, erdaldunek eta erdaldunentzat eginak dira, erdal hiztun herri hegemonikoaren arabera, haren hizkuntza erabilera legitimoa kolokan jarri gabe eta haren premiei egokituta. Hori ez da eragozpena baieztatzeko euskaldunei begira ere egiten direnik,
|
baina
ez euskaldunen beharrizanak asetzearren. Botereak bere logikan ez du atsegin lehiatzaileei indarra oparitzea.
|
|
|
Jardun gune, rolharreman, adierazbide eta situazio guztietan hizkuntza bat bere hiztunelkartearen mintzamolde bakar ez izatea gauza bat da (hizkuntzen historia ezagunean arras ohikoa), eta hizkuntza hori zeharo galtzea, bere eguneroko erabilera arrunta iraungi eta belaunez belauneko transmisioa erabat kolapsatzea, bestea. ezagunean arras ohikoa), eta hizkuntza hori zeharo galtzea, bere eguneroko erabilera arrunta iraungi eta belaunez belauneko transmisioa erabat kolapsatzea, bestea. Bata (konpartimentazio soziofuntzionala) ez da ezinbestean, gure artean errazegi esaten bada ere horrelakorik, bestearen (luze zabaleko language shift edo mintzaldatzearen) atalburu. erabateko kolapsoaren infernu hori ez du Mitxelenak, 1977an, begien bista bistan. ezinezkoa denik ez dio,
|
baina
ez du uste egiantz handiko panorama denik. esplikazio posibleak bilatzea ez da, oraingoan ere, hain zaila: garai hartako gizarte giroa, nahiago bada kontestu soziopolitiko eta soziokulturala, izan liteke esplikazio iturri nagusietako bat.
|
|
|
justu alderantziz dira izan ere, inola izatekotan, gure etxeko zenbait gertakari ezagun. Fenomeno sozial konplexua, aldagai anitzekoa da diglosiaren sorrera, belaunez belauneko transmisio iraupena, eguneratzea eta, halakorik lortzen ez denean (modernizazioa izan ohi delarik sarri, hudsonek zuzen dioenez, eragile nagusi,
|
baina
ez bakar) ahultzea eta galtzea. Arras konplexu eta multifaktorial den gertaera diferentzial hori errazago da paper gainean sinplifikatzea, errealitatean duen benetako izaera egokiro formalizatzea baino. h) Beste zenbait kasutan ere, etiologia monokulturala eta monogenetikoa nahastuz, errealitatearen kontrako ondorioetara iritsi izan da hudson.
|
|
|
Alan Hudson irakaslea (irlandarra jatorriz, Fishman-en ikasle hurbil eta kuttun izandakoa) errepaso moduko bat egiten eta kontzeptua anabasa girotik ateratzen laguntzeko teoria modu bat proposatzen saiatu zen 2002an. kamusturik ageri da hudson en formulazioan151 era berean, hudsonen" benetako diglosia" hori bat dator ia erabat,
|
baina
ez osorik, Fishman-en diglosia prototipikoarekin. egonkortasuneko desberdintasunaz gainera152 puntu batean dauka aldea: erlazio genetikoa bai/ ez atalean, eta etiologia monokulturala monogenetikoarekin nahaste kontuan, aldentzen da ia soilik, ikusia baitugu diglosiaren (are" benetako diglosia" ren) rLSrako balioa espresuki aldezten eta azpimarratzen duela bukaerako bere erantzun txostenean.
|
|
|
kanpotarrak bertara etorri direlarik beren k hizkuntza galdu egin dutela azkenean (normalean, bizpahiru belaunaldiren epe barruan). hiru belaunalditik gorako perspektiban bertako B hizkuntzara mintzaldatu da, erabat, kanpotik etorritako hiztun taldea. Language shift edo mintzaldaketa gertatu da beraien artean (ez bertakoen artean) eta, horren ondorioz, etorkinen relinguification (eta askotan horren eskuz esku,
|
baina
ez ezinbestean neurri eta abiadura berean, transetnization) fenomenoa dugu begien aurrean181 etorkin askoren kasuan gertatu izan da, lehen, erabateko mintzaldatze hori. orain ere halaxe gertatzen da kasu askotan. Bertako B hiztun elkarteak (demografiazko nagusitasunaz gainera ordainsarieta zigor sistema sendoagoa duenean bere esku) B hizkuntzaren hedapena (language spread) eragiten du, lehen lehenik, k hiztun taldeko etorkinen artean. hedapen hori mintzaldatze bizia bihurtzen da une batetik aurrera, k taldeko hiztunek beren artean B hizkuntzaz jardutea ezinbestekotzat hartzen (gogoz edo gogoz kontra onartzen eta asumitzen) dutenean. ordura arte beren esku zituzten azken jardun guneak (gutxienez etxea eta talde giro hurbila) ahultzen direnean, kdunek kdunekin k hizkuntzan jarduteko harreman sareak eten eta amaitu egiten dira. hor burutzen da language shift edo mintzaldatzea:
|
|
|
hizkuntza birekin funtzionatu izan da belaunez belaun, eta hizkuntza kontaktuaren iturburuko gorabehera zaharrak (dislokazio soziokulturalak eta, ez gutxitan, dislokazio fisiko bortitz mingarriak eragindakoak) ahaztuz joaten dira urteekin. zer esanik ez mendeen joanean. ezaguna dugu oso, gure artean ere, diglosiazko k+ B formula. euskal/ erdal diglosiazko moldaera zaharragoak (latina, gaskoia, nafar aragoiera tarteko izanik) alde batera utzita ere hori izan da euskal herriko herribildu askotako moldaera nagusia, XVI. mendetik XVIII.era arte bederen. gero ere indarrean izan dugu diglosia, Bizkai gipuzkoetan eta Iparraldean bereziki, XIX. mendea aski aurrera joan arte. ez gara beraz fenomeno arrotz batez ari, gure historia sozial ezagunean erro sakonak eta hedadura zabala izandako moldaera soziolinguistikoaz baizik. diglosiazko eramolde horren kalteak eta hipotekak behin eta berriro azpimarratu izan ditu gure literatura soziolinguistikoak: batez ere diskurtso politiko ideologikoan oinarritutakoak,
|
baina
ez horrek bakarrik189 Askoz gutxiagotan azpimarratu izan da, aldiz, diglosiazko moldaera horren alde argia, kontestualki ahula den hizkuntzaren (orobat ustebalioz eta sinesmenez, iritziz eta jarreraz hizkuntza hori bere baitan biltzen eta babesten duen konstelazio etnokultural osoaren) mesedegarria: etxeko eta auzoko, kaleko eta lantegiko, plazako eta (latinari eta, partez, gaztelaniari gorderikako funtzioetan salbu) elizako hizkera arrunta, ahozko jarduneko mintzamolde arrunta euskara izan den artean segurtatutik, aski garantizaturik egon izan da euskararen (eta euskaltasunaA eta B hiztunelkarte edo hiztun talde bik elkar jotzen dutenean aukera bi baizik ez daude funtsean:
|