|
2000
|
|
|
Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan daitezke,
|
baina
ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea: norbaiti, hausnarketa egoeran izanik, gogoeta teorikoak ez dio ezertarako balio, norbait hori zientzialari, filosofo, pertsona arrunt edota Napoleon estratega izanagatik ere.
|
|
|
Bada, interpretazio hau, alde batetik, zuzena dela deritzogu, batez ere bere premisa orokorretan,
|
baina
ez horrenbeste xehadura ugaritan. Ikuspuntu historikotik, ez ditu aipatzen Carnapek bere proiektuari lotu zizkion epistemologia neokantiarraren hainbat garapen, batik bat Cassirer, Rickert eta Bauch enak.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa,
|
baina
ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik,
|
baina
ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak,
|
baina
ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan,
|
baina
ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
Analisi logiko horren helburua joerazko terminoekin bukatzean zetzan, logika behaketazko enuntziatuekin baliatuz. Baina esanahia soilik testa igaro duten kasuei egokitzen bazaie,
|
baina
ez aztertuak izan ez diren beste guztiei, orduan ez dugu erantzun filosofiko —orokor— baliozkorik joerazko terminoen esanahiari buruz. Zer zegoen gaizki, beraz?
|
|
|
hau da espreski Vienako Zirkuluak ekidin zuen enpirismo klasikoaren tesia. Vienarrek Hume aukeratu zuten aurrekari gogokoen gisa,
|
baina
ez bere ideien teoria, horren arabera adimenak bere ideia propioak ezagutzen dituela, eta ez gauzak, mantentzen zuelako. Honela, pentsamendua ideien arteko erlazioetara murrizten da, Lockek aipatu lez bere Entseiuan:
|
|
|
Alabaina, Humeren ustez, nahiz eta horrelako kasuak ugari izan, ez dago arrazoirik benetan uste izateko behin eta berriro gauza bera emango denik etorkizunean. Asko jota, itxaropenak izateko balioko digu,
|
baina
ez arrazoiak. Hortaz, zergatikotasunaren kasuan soilik deskribapen segida erlazioez ari garela erakutsi zigun Humek, eta ez segida preskriptiboez edo legeez.
|
|
|
Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain. Egiaztagarritasuna bateragarria da Tractatus arekin, eta corpus koherente bat osa dezakete batera,
|
baina
ez zuen eragin handirik izan Wittgensteinen beste printzipio askoren gain. Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela:
|
|
|
Baina hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi. Onartzen zuten logika, gogoeta, pentsamendua, ikerkuntzaren alde bat direla —analitikoa—,
|
baina
ez bakarra. Pentsamendua munduarekin lotu nahi izan zuten hura nolabait ulertzeko, eta hori Wittgensteinek ez zuen argi adierazi.
|
|
|
Objektibotasun kontzeptua, ikusten denez, behin eta berriro azaltzen zen filosofiaren munduan. Vienarrentzat ere, jakina, nozio gakoa zen,
|
baina
ez bere zentzu kantiarrean. Horientzat tamalez, lehen aipaturiko Poincareren konbentzionalismoak argudio eszeptiko gogor bat zekarren geometria espazialaren objektibotasunaren aurka, Schlickek eta besteek aintzakotzat izan zutena, zientzia berriaren ikuspegi orokorra galtzeko prest ez bazeuden behintzat.
|
|
|
Aitzakiaren bat behar zuenez, Schlickek karrera zapuztu ziola esan zuen, tesia ez baitzion zuzendu. Hilketaren zioei buruzko zalantzak nabariak ziren,
|
baina
ez zegoen inongo lotura garbirik zergati politikoekin. Kasua hortxe bertan itxi zen, atzetik hipotesi eta iluntasun asko agertu arren, hasiera batean zirudiena baino ilunagoa baitzen43.
|
|
|
Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz,
|
baina
ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da: " Ados".
|
|
|
esan zuen, atsegina izanda ere, joate hau" honi buruz esan daitekeen kasik gauzarik ñimiñoena dela". Esan zuen" Kontrabaxu hori gehiegi mugitzen da" bezalako enuntziatu bat ez dela inolaz ere gizakiei buruzko enuntziatua, baizik eta Matematikaren zati bat ematen duela; eta, marrazten dudan aurpegi batez esaten badut" Barre gehiegi egiten du", esaten dela oraindik" ideal" batera gehiago hurbildu litekeela,
|
baina
ez oraindik behar bezain atsegina ez denik, eta halako" idealera" hurbiltzeak" buruketa matematiko bat ebaztearen" antza duenik. Era beretsuan, esan zuen, margolari bat koadro bat hobetzen saiatzen denean, ez da bere buruari buruzko saiakuntza psikologikorik egiten ari, eta ate bati buruz" Gaizki orekatuta dago" esatea, atean gaizki dagoena esatea dela, baina ez zein hunkipen utzi duen.
|
|
|
Esan zuen" Kontrabaxu hori gehiegi mugitzen da" bezalako enuntziatu bat ez dela inolaz ere gizakiei buruzko enuntziatua, baizik eta Matematikaren zati bat ematen duela; eta, marrazten dudan aurpegi batez esaten badut" Barre gehiegi egiten du", esaten dela oraindik" ideal" batera gehiago hurbildu litekeela, baina ez oraindik behar bezain atsegina ez denik, eta halako" idealera" hurbiltzeak" buruketa matematiko bat ebaztearen" antza duenik. Era beretsuan, esan zuen, margolari bat koadro bat hobetzen saiatzen denean, ez da bere buruari buruzko saiakuntza psikologikorik egiten ari, eta ate bati buruz" Gaizki orekatuta dago" esatea, atean gaizki dagoena esatea dela,
|
baina
ez zein hunkipen utzi duen. Estetikaren auzia, esan zuen, ez zen" Hau zure gustukoa da?"," Zergatik da hau zure gustukoa?" baizik.
|
|
|
Baina katea maila hipotetiko batek egiten duen gauza bakarra antzekotasunari —gertakizunen arteko konexioari— buruz atentzioa ematea da. Modu berean zirkulu eta elipsearen arteko barruko erlazio bat irudiztatzen zen, elipsea pixkanaka pixkanaka zirkulu bilakatzen zen neurrian;
|
baina
ez zirkulu batetik benetan, historikoki, elipse bat sortu izan dela baieztatzeko (hipotesi ebolutiboa), konexio formal bat ikusteko gure begirada zorrozteko asmo hutsez baizik.
|
|
|
Gure filosofo vienarra ardatza da lan honetan. Liburua oso aberatsa da datu eta ideiatan,
|
baina
ez da erraza irakurtzeko.
|
|
|
Bi artikulu bakarrik dira desberdinak, Martin Stone-ren" Wittgenstein on Deconstruction" eta Alice Craryren" Wittgenstein’s Philosophy in Relation to Political Thought". Interesgarria,
|
baina
ez gehiegi. Horrelako liburuen aurrean, agian hobe da Wittgenstein bera irakurtzea.
|
|
|
Gizartearen erregelei eta arauei buruz Wittgensteinek egindako analisia erabiliz, Winchek antropologiaren arazoak mahai gainean jarri zituen beste gizarteak edo kulturak aztertzerakoan. Agian, Winchek kultur erlatibismorako joera du,
|
baina
ez datorkigu gaizki antropologiaren eta gizarte zientzien muga epistemologikoak eta metodologikoak ez ahaztea (Frazerren lanetik haratago). Liburu bitxia.
|
|
|
Baita hurrengoa ere: goizean, eguzkia sortzear dagoenean, gizakiek egunaren jaiotzaren erritoak ospatzen dituzte,
|
baina
ez gauean, lanparak pizten baitituzte besterik gabe12.
|
|
|
—Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena,
|
baina
ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
Hori hau bezain erraza da: magia eta zientziaren arteko desberdintasuna adieraz dezakegu esanez zientzian aurrerapena dagoela,
|
baina
ez magian. Magiak ez du bere baitan aurreratzeko joerarik.
|
|
|
Filosofia ez da natur zientzietariko ezinik ere. (" Filosofia" hitzak natur zientzien gainetik edo azpitik dagoen zerbait adierazi behar du,
|
baina
ez haien albotik).
|
|
|
—Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena,
|
baina
ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
2001
|
|
|
Platonen ustez, rapsodak eta poetak ez dira baldintza hauek betetzeko gai. Hitzak konposatu eta errezitatzera mugatzen dira,
|
baina
ez dituzte esanahia eta adierazlea bereizten, zentzurik gabeko hitz jarioaren menpe geratzen direlarik. Esandakoaren ulermenari egia irizpideak aplikatzeko ez dira gai:
|
|
|
ezaugarri honek banakoaren emozio momentuak besterik ez ditu aintzat hartzen. Hau da, lon hunkitu egiten da, barre egiten du, negar ere bai,
|
baina
ez daki zertaz ari den hizketan eta ezta zer egiten duen edota non antzezten ari den ere; eta hauxe da hiritarrei kutsatzen dien portaera, norberaren kontrolik eta argitasunik gabeko portaera itsua. Erabakigarria hemen kutsadura da, eta honen bitartez autonomia eta urruntze intelektual oro galdu egiten dira.
|
|
|
Platon pentsalari fundamentalista da, hau da, badenaren atzetik berau ahalbidetzen duen eta izateaz gain den bezalakoa izatea ahalbidetzen duen hori bilatzen du. Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena,
|
baina
ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu.
|
|
|
Sok. Baina, orduan, zergatik zara aditua Homerorenean,
|
baina
ez Hesiodorenean edo gainerako olerkarienean. Akaso Homerok gai batzuei buruz hitz egiten du gainerako olerkariek beste gai batzuei buruz hitz egiten duten bitartean?
|
|
|
egokia eta desegokia dena bereizteko ahalmen gabezia egozten dio. Honela, olerkigintzak guztiari buruz hitz egiten du,
|
baina
ez da hitz egiten duenari buruzko judiziorik egiteko gai, hau da, dioen hura egokia ala desegokia den ezin du erabaki. Beraz, olerkigintza —rapsodika bezalaxe— ez da teknika bat.
|
|
|
Sok. Baina, orduan, zergatik zara aditua Homerorenean,
|
baina
ez Hesiodorenean edo gainerako olerkarienean. Akaso Homerok gai batzuei buruz hitz egiten du gainerako olerkariek beste gai batzuei buruz hitz egiten duten bitartean?
|
|
|
lon. Bai, Sokrates,
|
baina
ez Homeroren modu berean.
|
|
|
Sok. Beraz, zuk diozu Homerok nahiz gainerako olerkariek, Hesiodok eta Arkilokok horien artean, gai berei buruz hitz egiten dutela,
|
baina
ez modu berean, batek ondo hitz egiten duelako eta besteek, aldiz, okerrago. lon. Eta egia diot.
|
|
|
Sok. Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8 zer nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena,
|
baina
ez beste margolariei dagokiena. Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dago, zalantzak ditu eta ez daki zer berri gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik.
|
|
|
Sok. Nik, nire aldetik, gustura entzungo nuke,
|
baina
ez zuk niri honako hau erantzun aurretik: Homerok esaten dituen gauza hauetatik zein dakizkizu ondo esaten?
|
|
|
Eta ezkerreko zaldia hurbil dadila helmugara, guipegiak muga benetan ukitzen duela dirudien arte,
|
baina
ez ezazula harria uki.
|
|
|
Sok. Adibidez, sumindurik dauden idiez arduratzen den esklaboari esatea komeni zaiona rapsodak dakiela,
|
baina
ez itzainak, esaten ari ote zara, lon.
|
|
|
Sok. Beraz, zitara ongi eta gaizki jotzen dutenak ere bereiztu ahal izango bazenitu, zitarajolea zarelako bereizten dituzula baieztatuko zenuke,
|
baina
ez zaldun ona zarelako. lon. Bai.
|
|
|
aldakorra den bat (bere kolorearen ñabardurak, bere pisu edo tamaina), eta beti egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer nor den adierazi eta gainerakoetatik ezberdintzea ahalbidetzen duena. Pertsona batek bestelako animalia askok duten pisu berdina izan dezake,
|
baina
ez du animalion kode genetikoarekin bat egiten. Platonen ideia nozioa hitz honek ohiko hizkera grekoan zuen esanahiaz jabeturik hobe ulertuko dugu:
|
|
|
Honela, Platonek alderantzizko asimetria bat dagoela pentsatzen du: oinarria ezabatuz gero, oinarritua desagertuko litzateke,
|
baina
ez alderantziz. Adibidez, jirafa bati bere animaliatasuna kenduz gero jirafa horrek bere ugaztuntasuna galduko du, baina ez alderantziz, ugaztunak ez diren animaliak existi baitaitezke.
|
|
|
oinarria ezabatuz gero, oinarritua desagertuko litzateke, baina ez alderantziz. Adibidez, jirafa bati bere animaliatasuna kenduz gero jirafa horrek bere ugaztuntasuna galduko du,
|
baina
ez alderantziz, ugaztunak ez diren animaliak existi baitaitezke. Oinamtzailea oinarritua baino unibertsalagoa da, zebra baten kolorearen distira berea da soilik, baina bere larruazalean kolorea zati txuri eta beltzetan banatzea zebra guztientzat komuna da.
|
|
|
Honez gero, mundu sentikorraren osaerari buruzko oinarrizkoena esan dugu, baina gauza bat azpimarratzea falta zaigu: sentikorraren arbuiatzailea dela esaten bada ere, Platonek mundu sentikorra eder eta hoberena dela, eta mundu hartatik kanpora ezer ez dagoela baieztatzen du erabat7 Aipatu ditugun beste munduak mundu sentikorraren barru barruko osagaiak direla esan nahi du honek, mundu hori antolatu eta zeharkatzen duten zainak eta odola;
|
baina
ez (aspertu arte defendatu den moduan) mundu sentikorrarekiko arrotzak. Azken finean, mundu sentikorraren edertasuna simetria eta proportzio kontua da, eta hauek nozio matematikoak izanik ezinbestean mundu sentikorretik matematikaranzko igortze bat dago.
|
|
|
kontraesan ezaren printzipioa. Egiaren irizpide orokor beharrezkoa,
|
baina
ez nahikoa.
|
|
|
Kantek jorratzen ez duen arazo bat ere aipatu behar da. Lehen analogiak substantziaz hitz egiten du oro har, denboraren modu ezberdinei buruz hitz egiteko oinarri gisa,
|
baina
ez du inolaz ere substantzia ezberdinen aniztasunik aipatzen. Bigarren analogiak, ordea, aniztasun hori eskatzen du, substantzien kausazko harremanez ari baita.
|
|
|
Teknikoki arazoa" Dictum de omni et nullo" printzipioaren azalpen gisa agertzen da. Honek badu bere esanahia eta erabilgarritasuna,
|
baina
ez negatiboki hartzen bada, Leibnizek egiten duen moduan. Argi dago multzo baterako balio duenak multzo horretako osagai bakoitzarentzat balio duela.
|
|
|
• Bat etortze eta oposaketa logikoa bi pentsalariek onartzen dute, eta maila honetan ukapena soilik daukagu,
|
baina
ez noski oposaketa errealik, adimenaren eremuan baikaude. Hala ere, Kantek oposaketa logikoaz gain erreala ere onartzen du.
|
|
|
Honen aurkako argudioa ere aurkezten du: bolen arteko talkak irudikatzen ditu, baina batak bigarrenari energia zinetikoa eman beharrean (edo gero honek hurrengoari, eta abar), bolaren kontzientzia igorriko litzateke batetik bestera; azkeneko bolak denen kontzientzia izango luke bere kontzientzia izango balitz bezala,
|
baina
ez litzateke denboran eta espazioan gauza bat eta berbera izango, substantzia, arima edo pertsona.
|
|
|
Nia barneko sentsuaren arabera errepresentatua eta objektuak espazioan nigandik at benetan espezifikoki erabat ezberdinak diren agerpenak dira,
|
baina
ez dira pentsatzen horregatik gauza ezberdin gisa. Objektu transzendentala, kanpoko begiespenen zein barneko begiespenen oinarrian datzan objektua, ez da materia, ezta zerizan pentsatzailea bere baitan ere, baizik guri ezezaguna zaigun agerpenen oinarria (A379 (E342)).
|
|
|
Ezagutza agerpenen esferara mugatzen bada, horrek ez du esan nahi agerpenen eremua ez den beste zerbait badagoenik, hauen jatorri gisa. Hori ideia bat da, agerpenen negatibo fotografikoa edo izango litzatekeena,
|
baina
ez da zilegizkoa ideia hori zentzu positiboan ulertu eta gauza bihurtzea. Beraz, esferaren barne dagoena ezagutzeko ahalbideaz poztu genuke, eta ez esferatik at geratzen omen denaz arduratu.
|
|
|
Beraz, ez dago analisi hutsik, baizik eta sintesia behar da. Kantek ez du ukatzen Matematikak adigaiekin ere zerikusia duenik,
|
baina
ez da adigaiez diharduen zientzia, baizik eta adigaien eraiketaz diharduena. Eraiketa hori espazioan egiten da, begiespenean, eta, beraz, Matematika ezin da Logikara murriztu.
|
|
|
Bertan eduki oroz eta objektuen aniztasun oroz abstrakzioa egiten du, eta forma logikoari soilik ematen zaio arreta. Ez da aldatu Aristotelesen ondoren, osoa delako, eta osoa izan daiteke bertan arrazoimenak bere jokabidearen legeak aztertzen dituelako; baina era berean ez du berritasunik sortu8 Logika hau oro har pentsatzeko erabat beharrezkoa bada ere, hemen esakune analitikoen eremuan gaude, eremu beharrezkoa,
|
baina
ez nahikoa.
|
|
|
Eta eskema irudimenaren prozedura orokorra da adigai bati bere irudia emateko. Eskema, beraz, irudimenaren produktua da,
|
baina
ez da irudi bat. Hirukiaren irudi ezberdinak daude, eta hauetatik bat bera ere ezin zaio hirukiaren adigaiari egokitu, baina bere eskema irudi hauek denak eraiki ahal izateko erregela da.
|
|
|
Baina ezintasun hori ez da psikologikoa eta, beraz, enpirikoa, gure gogamenaren ahalmen berezien ondorio soila, baizik eta egiturazkoa. Gure errepresentazioen baldintza batez ari gara, eta" gure" esaten den neurrian baldintza subjektiboez ari garela esan daiteke,
|
baina
ez gustua edo kolorea subjektiboak diren zentzu berean, zeren ezinezkoa baita oro har espaziorik gabeko errepresentazioa. Ezin da ezer errepresentatu eta, ondorioz, ezagutu, espaziorik gabe.
|
|
|
Zati hauek, ordea, espazioaren zatiak dira, espazioa dira, ez bere osagaiak. Adigaiek, ordea, osagaiak dituzte (edozein adigai definitzen duten ezaugarri anitzak),
|
baina
ez da hau espazioaren kasua. Espazioa ez da sortzen osagai ezberdinak bateratuz, zeren osagaien ordez zatiak baititugu, eta, gainera, osagaiak izango bagenitu ere hauen elkartze, bateratze eta konbinatze orok beti ere espazioa baitu aurrebaldintza gisa.
|
|
|
Bi zientzia hauez gain Metafisika dugu,
|
baina
ez dugu zientzia gisa agertzen den Metafisikaren baten adibiderik eta, ondorioz, zera galdetu behar da: 3) Metafisika zientzia gisa oro har ahalgarri da?
|
|
|
Edozer gauza beti ere zati kopuru mugatu batean bana dezakegu, nahiz eta banaketa hori gero mugarik gabe aurrera jarraitzeko aukera dugun. Zatiak denak han daude,
|
baina
ez zatituta, baizik eta ‘in potentia’; zatiketa osoa ez dago inoiz osatua. Espazioaren izaerak ematen du emaitza hau, bere jarraitasunak:
|
|
|
Izadiaren legeek, lege enpirikoek, ezin dute dena argitu. Izadian denak gertatu den bezala gertatu behar zuen,
|
baina
ez gizakiez ari garenean. Kanten adibidea:
|
|
|
Hiruki baten hiru angeluek 180 gradu osatzen dituzte. Hori beharrezkoa da,
|
baina
ez da beharrezkoa hirukirik existitzea. Beharrezkotasun logiko hori erreala izango da hirukia dugunean, ez bestela.
|
|
|
biak ken ditzaket. Era berean, hirukia jarri eta bere hiru angeluak kentzea kontraesankorra da,
|
baina
ez dago kontraesanik hirukia eta angeluak ezabatzen baditut. Antzera, Jainkoa badela uka dezaket, zeren kasu honetan subjektuaren beraren izatea eskatzen dugu eta hori ezerk ez du eskatzen; beraz, kontraesanik gabe esan daiteke jainkoa ez dela.
|
|
|
Era honetara, beraz, ezin da izadiaren sortzaile bat inferitu; gehienez ere izadiaren arkitekto bat. Arkitekto honek jakintsua eta boteretsua izan du erregulartasun hori antolatzeko,
|
baina
ez da beharrezkoa bera orojakilea eta ahalguztiduna izatea. Beraz, perfekziora doan urratsa ez dago legeztatua froga honetan.
|
|
|
jainkoa eta etorkizuneko bizitza ezin dira frogatu, baina beren aurkako frogarik ere da egin. Polemikaren une eszeptikoak dogmatismoari kritika egiteko balio du; baina ez da helburua, erakusgarria da,
|
baina
ez askigarria (Humeri kritika), baizik eta atsedenaldi bat besterik ez kritikara garamatzan azken urratsa egin aurretik. Kritika hori gabe arrazoimena natur egoeran dago, eta hor gerra soilik geratzen da polemikari aurre egiteko, eta emaitza irabaztea edo galtzea da.
|
|
|
Honek, noski, benetako aurrerapen oro zapuztuko luke. Azkenean dio, ondorio orokor gisa, hipotesiak erabil daitezkeela eskubide bat defendatzeko, bereziki polemika batean aurkariari aurre egiteko,
|
baina
ez eskubide bat oinarritzeko. Hala ere, atea irekia uzten du arrazoimenaren erabilera praktikoan hipotesiak erabili ahal izateko.
|
|
|
Frogak gainera ostentsiboa izan behar du, ez apagogikoa, hau da, egiaz konbentzituz gainera egiaren iturrien ezagutza ere ematen duena. Apagogikoa baliagarria da Matematikan eta Fisikan,
|
baina
ez Filosofian; hemen, une polemikoan erabiltzen da, baina ezin du emaitza baliodunik lortu.
|
|
|
8 Arazoa: Leibnizen Logika matematikoaren hastapenak ez ditu ezagutzen(
|
baina
ez ziren ezagutu 1900 urtean Couturat ek Leibnizen testuak argitaratu zituen arte).
|
|
|
Badirudi zerbait baldintzatua bada, honek bera baldintzatu duen zerbait eskatzen duela halabeharrez. Baina hau ez da guztiz egia; egia da baldintzatua berbaitango gauza bezala hartzen bada soilik;
|
baina
ez da hori kasua, baldintzatua beti ere espazioan eta denboran baitago. Eta esperientziaren barne baldintzen katea luza daiteke beti ere, eta horrek ez du ondoriotzat guk kate amaigabe horren izatea onartzen dugunik, berbaitango gauza osatua balitz bezala, baizik eta katea mugarik gabe luza daitekeela soilik.
|
|
|
jainkoa eta etorkizuneko bizitza ezin dira frogatu, baina beren aurkako frogarik ere da egin. Polemikaren une eszeptikoak dogmatismoari kritika egiteko balio du;
|
baina
ez da helburua, erakusgarria da, baina ez askigarria (Humeri kritika), baizik eta atsedenaldi bat besterik ez kritikara garamatzan azken urratsa egin aurretik. Kritika hori gabe arrazoimena natur egoeran dago, eta hor gerra soilik geratzen da polemikari aurre egiteko, eta emaitza irabaztea edo galtzea da.
|
|
|
Zentzumenen eta adimenaren bitarte hutsez (gogoaz aparte) zenbateko gauzen ezaguerara iristen garen, nahiko berdin ikusten ditugu filosofia hutsez, orokorrean, zehaztasunak utziz. Eta baita ere ados gaude gizakiagan beragan (edo bere fakultate batean,
|
baina
ez beste nonbaiten) aurkitzen dela eginkizunen argibidea; gizakia bera dela moralaren iturri.
|
|
|
Baliteke ustea (Kantek berak ere, aipatu berri dugun oharrean azaltzen denez)" ni ari naiz" eta" ni naiz" batera direla (berdinak bailiran cogito eta sum cogitans);
|
baina
ez da egia. Nire gogoan zerbait badago zerbaitez ari naiz.
|
|
|
Hau dio zehazki Erich Frommek: " Heziketa zabalago eta efizienteagoak lagunduta, adimenaren maila gorakora hel daiteke,
|
baina
ez arrazoimenarena." 101 Atzenean, benetako pertsona hezia, kulturaduna, gizaki ona da. Eta gizaki ona —San Agustinek esanari eutsiz— maitatzen diharduena da.
|
|
|
nik dakardan objektu horren nire ezagutza eta besteak dakarren objektu ustez berberaren ezagutzaren arteko eztabaida egin dezakegula. Ezagutza objektiboen artekoa bai,
|
baina
ez besterik. Horrek ez du inola zalantzan ipintzen zu ni baino, ni zu baino askoz hurrago egon gaitezkeela egia objektibotik.
|
|
|
Gizaki dirau bete betean. Ahalmen asko erabiltzeko gaitasuna galdu du,
|
baina
ez maitagogo izatearena urritu.
|
|
|
Aztergai hau —ni neu— objekturik hurbilena izanik, gairik zailena da, aberatsena, hitz eta adierazpen guztiek mila bider mila eratan helezina bere sakon zabalean. Nire gogo hondoko ur sakonetan murgilean sartzen saiatzen naiz,
|
baina
ez dut lortzen azal azaletik zerbait ikustea besterik. Itsaso mugaezina dago beherago, harantzago.
|
|
|
Beste modu batera esateko, gizakia den puzzlearen zati guztiak bai, zoragarri; baina puzzlea osatuta ez. Hau da, maitasuna, askatasuna, ezagumena, kontzientzia, adimena, zentzumenak, eboluzioa eta abarrei buruz mila gauza zoragarri jaso izan ditut,
|
baina
ez bakoitza bere lekuan beste gizakiaren zerekin zuzen bilduta, batez ere giza ‘burua’ osatuz. Eta hori da nik aurkitu dudana —zu, irakurle, epaile—.
|
|
|
Eta ez dago azterketa aproposik gogoari/ arrazoimenari buruz, bere ahalmen diren adimen, nahimen eta oroimenari kontrajarriz edo, behintzat, bereiztuz. Zatika jaso daitezke azal bide batzuk, benetan sakonak eta esanguratsuak, bai;
|
baina
ez elkarri ondo josita. Nik, nire irakurketetan, gogoari, arimari, espirituari buruzko adijardun onenak kristau idazleen artean aurkitu ditut.
|
|
2002
|
|
|
Izan ere, on eta txar konparaziozko terminoak baitira. Zuon administrazioa ona, eraginkorra eta emankorra irudituko zaizue beharbada,
|
baina
ez dezakezue jakin administrazio hori interes pertsonala duen baten esku geratzen deino zein epiteto dagokion horri: horra eskuartean daukagun irizpide bakarra; ona izan daiteke lehenago izan denarekin konparatuz gero, nahiz gero izango denarekin konparatzen hasita, txarra ere izan daitekeen.
|
|
|
Presoei eman beharreko janaria ahal denik merkeena eta arruntena izango da, ez bailitzateke ez egoki ez zuzen izango presoak klase pobreenetako dohakabeak baino hobeto tratatzea. Elikagaiak ez dira nahastuko eta ura emango zaie edaten; ogia bada elikagairik merkeena, hori emango zaie jaten presoei;
|
baina
ez da komeni, oro har, elikagai landurik presoen dietarako, lurrak berak nahikoa fruitu ematen baitu, janaria lantzen ibili beharrik gabe ere. Nork esango luke irlandarrez, arraza behe mailako batekoak direnik, patata baizik jaten ez dutelako?
|
|
2003
|
|
|
— Ez nuke benetan ederki egingo, Agaton, zuc taz zerbait larrekoa uste izango banu. Ondotxo dakit ordea jakintsu deritzezun batzuk topatuz gero beraietaz gehiago arduratuko zinatekeela jendetzaz baino;
|
baina
ez dago gu horrelakoak izateko beldurrik, gu ere han baikeunden eta jendetzakoak ginen. Beste jakintsuak topatuko bazenitu, agian lotsatuko zinateke beraien aurrean lotsagarri den zerbait egiten ari zinela uste izango bazenu.
|
|
|
— Beharrezkoa deritzot bada Pausaniasek, nahiz eta gaiari ondo ekin, behar bezala burutu ez duenez, ni hitzaldia burutzen saiatzea. Bi maitasun 186 mota egotearen kontu hori ondo bereiztu duela uste dut,
|
baina
ez dagoela gizakien arimetan bakarrik mutil ederrekiko, baizik eta beste gauza askorekiko eta beste izakietan ere bai, animalia guztien gorputzetan, lurreko landareetan eta, esate baterako, izaki guztietan, uste dut nire eskulangintza medikuntzatik ondo ikusita daukadala, jainkoa handi eta harrib garri dela eta denera zabaltzen dela, gizaki zein jainkoen arazoetara.
|
|
|
Bi botere horiek, beraz, bide bertsutik doaz, elkarri laguntza eskainiz, eta espiritu agintearen muinak politika agintearen kontrakoa eskatzen duela dirudien arren —ulerbidez, erlijio ministroek kriminalaren bizitza eskatzen dutenean, penitentziaren bat bakarrik ezarriko diote, baina politikak heriotza zigorra ezarriko luke—, ez da horrela: kontrara, erlijioaren espirituak printze eta epaileei agintzen die euren eginbeharrak betetzeko,
|
baina
ez die errukitasunik eskatzen, eta horregatik, elizako epaileen aldetik espetxe zigorra, baraualdia eta antzeko penitentziak bakarrik jasaten dituztenei tormenturik gogorrenak ezartzen dizkietenean, ministroek zuzentasunez jokatzen dute.
|
|
|
Bereizketa hori hagitz oinarrizkoa da, eta, horren ondorioz, botereok berez Jainkoarengan batu arren, horrek giza itxura hartu eta espiritu erregetza berrezartzeko asmoa erakutsi zuenean, ez zuen bere boterea erabili denbora boterearen gainetik; halaber, erakutsi zituen boterea eta handitasuna beti izan ziren lurreko erresuma bati ondo zetozkion botere eta handitasunaren kontrakoak. Alde batetik, espiritu erregetzaren jainkozko handitasuna gailendu zuen, beraren doktrinako egiek emandako argiaren bidez, eginiko mirarien loriari esker, eta profetek iragarritako etorreraren inguruabar guztien bitartez; inguruabarrok ziren printze baketsu baten erregetzan izan beharrekoak; printze hori zetorren gizakiei ondasunak emateko,
|
baina
ez euren artean bereizketa sortzeko ondasunak. Beste alde batetik, Jainkoak ez zuen erabili bere denbora boterearen seinalerik, ez zituen bere eginkizunak gauzatu eta uko egin zion bi neba arreben artean epaile izateari, horietako batek halaxe eskatu arren.
|
|
|
Adiskidetasunak gizartean emaitza pozgarri asko eta asko sorrarazten ditu, dela lagunek elkarri egiten dizkioten zerbitzu on eta mesedeengatik, dela elkarri lotuta daudenen artean batak bestearengandik lortzen dituen laguntzengatik. Bistan denez, adiskidetasunak hedadura eta erabilera handiko harremanen katea ezartzen du,
|
baina
ez da nahasi behar orain arte azaldutako betebeharrekin. Horien artean, bi ezaugarri bereiz daitezke, horietan baitago desberdintasuna.
|
|
|
Horien artean, bi ezaugarri bereiz daitezke, horietan baitago desberdintasuna. Lehendabizikoari dagokionez, ezin da adiskidetasunik izan, elkarrenganako maitasuna izan barik; betebeharretan, haatik, maitasuna elkarrekikoa izan litzateke,
|
baina
ez da beti hori gertatzen. Bigarrenaz denaz bezainbatean, adiskidetasuna ez da betebehar berezien mota bat, baizik eta beste betebehar orokorren ondorioa.
|
|
|
Eta orokortasun txikiagokoak direla, arautu behar dituzten negozioetan jaisten diren ber. Beraz, batzuk orokorrak dira edozein gaitarako, kasurako, onustea arautzen dutenak, dolo eta iruzurra debekatzen dituztenak, eta antz bertsukoak eta beste batzuk, gai askotarako erkide izanik ere, ez dagokie guztiei. Bide beretik joanez, hitzarmenek, beroriek egiten dituztenentzat lege indarra dutela dioen erregelak, salmenta, trukaketa, errentamendua, transakzioa eta bestelako kontratu motetan du lekua;
|
baina
ez da aplikatzen tutoretza edo preskripzioetan. Edu berean, salneurri zuzenaren erdia baino gehiagoko iruzurra egin eta hutsalketa erregela ezargarria bada finka baten salmentan, ez dator hori era erara eskualdatzea transakzio baten bidez egin denean.
|
|
|
19 Aurreko horrek erakusten du legeen ikerketa eta aplikazioa noraino den garrantzitsu eta, soka beretik ere, jarraikoak sailkatu: lehen, gai guztietan erkide diren erregelak; hurren, gai anitzetara heltzen direnak,
|
baina
ez guztietara, eta, azken, gai bakar bati dagozkionak; bestela, sarritan gertatzen den moduan, gai zehatz baten erregela berezia beste batera zabaltzea, bigarren horretan aplikagarria ez dela, gezurrezko izan daiteke. Adibidez, erromatar zuzenbideak ematen digu harako erregela, esamolde ilunetan aintzat hartu behar dela hitz egiten duenaren gogoa; eta erregela mugagabe hori sortua denez gai askotako erregelak dituen beste titulu batean, bertan ere ez direla bereizten zer zeri dagokion, badirudi orokorra eta erkidea dela, eta besterik gabe ezarriz gero, erakarriko da hitzarmenetan nahiz testamentuetan beharrezkoa dela esamolde ilunak interpretatzea noren borondatea izan eta horren gogoaren bidez. Hala ere, aplikazio hori egoki eta zehatza da testamentuetan, baina oker eta makur gerta daiteke hitzarmenetan.
|
|
|
Baina zientziatan, testuliburuak dagozkien gaiak aurkeztera mugatzen dira, giza eta gizarte zientzia askotan gertatzen den bezala, arazo esparru berezi bateranzko hurbilketa ezberdinak adibidetu beharrean. Zientzia partikularren baten ikasturte batean liburu gisa onartzeko lehiatzen diren testuak ere, batik bat, maila eta pedagogi xehetasunetan desberdintzen dira,
|
baina
ez mamian edo kontzeptu egituran. Oso zaila litzateke fisikari edo kimikari bat irudikatzea esanez ezen bere hirugarren ikasturtean lehenengo printzipioetatik abiatzera behartuta ikusi duela bere burua, aldez aurreko ibilbide osoa diziplinaren bere ikusmoldea kontsistenteki bortxatzen zuten liburuekin egin duelako.
|
|
|
Anomaliak aurkikuntza berriei bidea prestatzeko esanguratsuak diren arren, zeregin are garrantzitsuagoa betetzen dute teoria berrien asmakuntzan. Uste hedatu
|
baina
ez unibertsal baten aurka, teoria berriak ez dira asmatzen teoriak aldez aurretik inola ere ordenatu ezin izan dituen behaketak azaltzeko. Aitzitik, edozein zientziagintza helduren baitan hauxe gertatzen da ia beti:
|
|
|
4 Modu horretan hemen aipatzen da: S. F. Mason, Main Currents of Scientific Thought (New York, 1956) 254 Esaldi originala, espirituz berbera
|
baina
ez hitzez, Delambre ren laudorio garaikidetik eratortzen dela dirudi, Memoires de... l’Institut..., annee 1812, 2 zatia (Paris, 1816) xlvi. or.
|
|
|
Nire aburuz, zientzialari ‘normaldua’, Kuhnek deskribatu moduan, hartaz errukitu genukeen pertsona da. (Zientziaren historiari buruzko Kuhnen ikuspuntuen arabera, zientzialari handi asko ‘normalduak’ behar omen dira izan;
|
baina
ez dudanez zergatik errukitu haietaz, ez dut uste Kuhn zuzen ibil daitekeenik). Nire iritziz, gaizki irakatsi zaio zientzialari ‘normalduari’ Beste askok legez, uste dut unibertsitate mailako irakaskuntza guztia (eta ahal balitz, aldez aurretik) pentsamendu kritikorako entrenamendu eta bizigarri izan litzatekeela.
|
|
|
Arraro xamarra badirudi ere, garai modernoaren bi proiektu ia siamesak, humanismoarena eta teknozientziarena, ez dira itxuraz batera hilko, orain humanismoaren amaiera hain indartsu iragartzen denean. Baliteke humanismoaren egunak zenbatuta egotea, Sloterdijki jarraituz gero bederen, 3
|
baina
ez dirudi garai post zientifikoa, gutxiago post teknologikoa, datorrenik, erabat alderantzizkoa baizik. Baina, azken buruan, gure egileei gustatzen ez zaiena bi puntutan laburbil daiteke:
|
|
|
Horiek horrela, dena den, zuzena da esatea Feyerabend, Kuhn eta Popper zientziarekiko hain eszeptikoak zirenik? Jarrera kritikoa zeukatela, bai;
|
baina
ez eszeptikoa. Izan ere, nolabait zientzi aurrerapenean sinesten zuten, eta baita horrek ekar dezakeen ezagutzan.
|
|
|
Giza harremanak berak ere modu zientifiko batez lantzen dira, hezkuntza programek, presondegi erreformetarako proposamenek, trebakuntza militarrak eta abarrek erakusten duten legez. la arlo zientifiko guztiak beharrezko ikasgaiak dira gure eskoletan. Sei urteko haur baten gurasoek hura protestantismoaren hastapenetan, edo fede juduaren hastapenetan heztea erabaki dezakete, edo heziketa erlijiosoa guztiz alde batera uztea,
|
baina
ez dute antzeko askatasunik zientzien kasuan. Fisika, astronomia eta historia irakatsi egin behar dira.
|
|
|
Hortaz, zientzian,
|
baina
ez teologian, beti da posible lehian dauden teorien arteko erkaketa kritikoa, lehian dauden marko orokorren erkaketa kritikoa. Eta aukera horren ukazioa hutsegite bat da.
|
|
|
1 Zientzi aurkikuntzaren logika. Liburu honen lehenengo argitalpena alemaneraz kaleratu zuen Popperrek 1934an —Logik der Forschung izenburupean—,
|
baina
ez zuen apenas oihartzunik izan 1959an ingelesezko argitalpena egin arte. (Itzultzailearen oharra.)
|
|
|
Hasteko, oinarri gisa, aipatutako ama harri gisa filosofian klasikoa izan den adierazpen bat aukeratu zuen Carnapek, alegia, ‘zuzenean emandakoa’, baina oraingo honetan beste esanahi desberdin bat emanez. Filosofo enpiristek, fenomenistek batez ere, ‘zuzenean emandakoa’ eta sentsazioak gauza bera balira bezala onartzen zituzten,
|
baina
ez, aldiz, Carnapek. Honek bere garaiko psikologia aurreratuenak ematen zizkion emaitzak hartu zituen kontuan, eguneratuenak zirelakoan.
|
|
|
Izatez, zientzia eginkizun liluragarria delakoan gaude,
|
baina
ez gutxiago horren gaineko azterketa, batez ere zientziak mundua ulertu, menperatu eta kontrolatu nahi duenean. Askorentzat horiek zio nahikoak dira zientzia enpirikoen existentziari arrazoia esleitzeko.
|
|
2004
|
|
|
Jainkoaz diharduenean ez digu berba egiten Jainko zigortzaile, sari emaile, epaile eta bertute moral guztien edukitzaile bati buruz; ez dihardu salbazioaren arazoaz edo bekatuarenaz edo santutasunarenaz. Hauek guztiak fede kontuak dira, garrantzi handikoak, bai,
|
baina
ez dira arrazoimenezko kontuak izango; eta berak Jainkoaz jardutean fedearen mundua baino, logikarena izan nahi du gogoan. Jainko matematikoa, Jainko geometra, izango da bere kezkaren gaia eta ikuspegi honetatik hartu behar ditugu kontuan izaki gorenari datxezkion ezaugarri horiek.
|
|
|
Descartesek frogatutzat joko du Jainkoa existentzia berezkoa zaion izakia dela, Jainkoak existitu beharra daukala, Jainkoaz dugun ideiak horrela eskatzen duelako, eta hori izango dela gizakiaren eta Jainkoaren artean ezberdintasuna markatzen duen bereizgarria. Niri dagokidanez Jainkoak ematen dit izatea ezerezaren gainean,
|
baina
ez dit ematen izatearen osotasuna, Jainkoak ez du beste Jainko bat sortzen, ez du bere burua bikoizten, ez naiz ni Jainkoa izango, ezta Jainko txikia ere, baizik eta ezerezaren eta izatearen artean dagoen zerbait. Gizakiak, beraz, ez du berezko existentziarik izango.
|
|
|
Sortzeko ekintza horren emaitza, gainera, komeni da hau hemen atzera azpimarratzea, berarengandik kanpo geratzen den errealitatea da, bere buruaren bikoitza izan barik. Hemen ere Natura ez da Jainkoaren zatia, bere baitan ez dagoelako zatirik,
|
baina
ez da izango, ezta ere, bere pareko beste izaki bat, besteak beste sorkari horrek berezko existentziarik ezin duelako izan, Jainkoak baduen bezala. Gainera, osotasuna den arren ez da batasun hutsa izango, zatiak izan baititzake, eta, izan, baditu, perfektuak gainera.
|
|
|
Dena dela, beharrezkoa bai,
|
baina
ez da nahikoa izango askatasuna ezagutza eta autokontzientzia bermatzeko. Egia da ideia argi eta bereiziez jabetzeko beharrezkoa izango dela borondatezko ekintza burujabea eta askea.
|
|
|
Gorputza, nola animaliak, makinak izango dira eta neurri horretan euren funtzionamendua instintiboa izango da, ez da hutsik egongo hor, ez baitago ez askatasunik ez ezaguerarik. Makina baten funtzionamendu okerra egon daiteke,
|
baina
ez erabilera okerra, ezagutzeko ahalmenetan gerta daitekeen legez. Gorputzak, orduan, gaizki edo ongi funtziona dezake, baina nire ezagutzeko ahalmenaren kasuan erabilera okerra ala zuzena egingo dut.
|