|
2006
|
|
|
Legedi gehiena, erregimen zahar eta iraultza garaikoa ala gerra ostekoa da. Nahiz eta politikak ez diren gelditu iraultza frantsesetik IV. Errepublikaraino, Estadu botereak zuzenbidea gutxi erabili du";
|
azken
urteetan, legearen erabilera garatu bada ere.
|
|
2007
|
|
|
Izan ere, lehiakideak garela ahaztu gabe, komunean ditugun beharrak identifikatu behar ditugu eta horiei erantzuna emateko lankidetza bideak jorratu behar ditugu. Nabarmena da
|
azken
urteotan euskaltegiok elkarlanean egindako lana fruituak ematen ari dela, hor dago Kultura Sailarekin izandako negoziazioen emaitza ona. Dena dela, atzera begiratzeak ematen duen poza alde batera utzi gabe, ezin dugu ahaztu oraindik ere lan handia dagoela egiteko HEA guztiz normalizatutako arloa izatera hel dadin:
|
|
|
Nabarmena da
|
azken
urteotan euskaltegiok elkarlanean egindako lana fruituak ematen ari dela, hor dago Kultura Sailarekin izandako negoziazioen emaitza ona. Dena dela, atzera begiratzeak ematen duen poza alde batera utzi gabe, ezin dugu ahaztu oraindik ere lan handia dagoela egiteko HEA guztiz normalizatutako arloa izatera hel dadin:
|
|
|
Alfabetatze Batzordearen sorrera bere osotasunean ulertzeko, Euskal Herriko orduko politika eta gizarte egoerari buruz aipamen bat egin beharra dago eta uste dut merezi duela batzordearen sorreraren inguruan, sortzaile nagusienetako batek, Rikardo Arregik, euskal gizartearen eta politikaren egoeraz egindako azterketa aipatzea. 60ko hamarkadaren
|
azken
urteak dira:
|
|
|
Urte hori ezkeroztik, behar bada, pixka bat lehentxoagotik euskal adimena eta euskal sentipena berritu egiten da, bere baitan zartada bat sentitzen du eta ordu ezkeroztik gertaera hau belaun berri baten esnatzea, kontuan hartu gabe ez dago soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain 39 aztertzerik ez euskal kultura, ez euskal politika, ezta ere euskaldunen artean dabiltzan ideologiak. Hau da
|
azken
urteotako gertakarik bortitzena. Gure histori gertuaren azalpenik ikusgarriena".
|
|
|
Gehienetan lantegi bateko ikasleak dira edota lanbide berdina duten pertsonak. Lehenago ere hainbat esperientzia batzuk izan baziren ere, arlo hori iraunkortu da
|
azken
urte hauetan, euskararen presentzia jendarteko zenbait alorretan hedatu arau. Hala nola, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko Etxeei proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da herri administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen.
|
|
|
Urtetik urtera egitasmoen eta partaideen kopurua hazten joan da, modu progresiboan. Baina
|
azken
urteotan izan dute hazkunde nabarmenena egitasmoek (azken hiru urteetan egitasmo eta partaide kopuruak bikoiztu egin dira). Datu hauek argi adierazten digute jendearen gustuko programak direla hauek, motibazio ezberdinetatik abiatuta mintzapraktika egitasmoetara gero eta gehiago hurbiltzen baitira.
|
|
|
Urtetik urtera egitasmoen eta partaideen kopurua hazten joan da, modu progresiboan. Baina
|
azken
urteotan izan dute hazkunde nabarmenena egitasmoek (azken hiru urteetan egitasmo eta partaide kopuruak bikoiztu egin dira). Datu hauek argi adierazten digute jendearen gustuko programak direla hauek, motibazio ezberdinetatik abiatuta mintzapraktika egitasmoetara gero eta gehiago hurbiltzen baitira. tesian hizkuntzaren ikas prozesuan parte hartzen duten hiru elementuak ezagutza, motibazioa eta erabilera direla azaltzen da.
|
|
|
Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere,
|
azken
urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren balioaz ohartu eta sustapen serioagoa garatzeari ekin diotela.
|
|
|
Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere,
|
azken
urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren
|
|
|
1999n HABEk Helduen Euskalduntzerako Oinarrizko Kurrikulua plazaratu zuen. Oinarrizko curriculum honek
|
azken
urteetako ekarpen pedagogikoak jasota helduen euskalduntzeari marko berria ezarri nahi izan zion. Legezko dokumentua izanda, epe baten barruan EAEko euskaltegi guztiek haren gainean euren Euskaltegiko Kurrikulu Proiektua (EKP) eraiki behar izan zuten.
|
|
|
Neurri batean, euskaltegi edo sare bakoitzaren esku gera daiteke honen garapena. Ez ditugu EKP guztiak ezagutzen, eta ez dakigu berorietan estrategia zehatzagorik planteatzen denentz, baliteke, baina plazara behintzat albiste gutxi heldu da
|
azken
urteotan.
|
|
|
Neurri batean, euskaltegi edo sare bakoitzaren esku gera daiteke honen garapena. Ez ditugu EKP guztiak ezagutzen, eta ez dakigu berorietan estrategia zehatzagorik planteatzen denentz, baliteke, baina plazara behintzat albiste gutxi heldu da
|
azken
urteotan.
|
|
|
euskara eta gaztelera (hegoaldean) eta frantsesa (iparraldean) ez ezik, beste hizkuntzak ere jaso ditugu atal berezi batean. Izan ere,
|
azken
urte horietan Euskal Herriak jaso duen immigrazio berriak errealitate soziologikoa aldatu du neurri batean eta herritar berri horien etorrerak egoera soziolinguistikoan zer nolako aldaketak eragin dituen jakin nahi izan dugu. Noski, immigrazio berri horren eragina ez da Euskal Herriko hizkuntzen aniztasunean bakarrik gertatu.
|
|
|
2006ko euskararen kaleerabileraren emaitza orokorra %14, 2koa izan da eta beraz, 0,7ko hobekuntza izan dugu 5 urteotan. Emaitza, egindako aurreikuspenen barruan kokatu da; eta
|
azken
urteotako bilakaeraren jarraipena dela esan genezake.
|
|
|
2006ko euskararen kale erabileraren emaitza orokorra %14, 2koa izan da eta beraz, 0,7ko hobekuntza izan dugu 5 urteotan. Emaitza, egindako aurreikuspenen barruan kokatu da; eta
|
azken
urteotako bilakaeraren jarraipena dela esan genezake.
|
|
|
Izan ere,
|
azken
urteotan adineko kategoriara iristen ari den belaunaldia aurrekoak baino erdaldunagoa da Arabako eskualde batzuetan (Hego Euskal Herrian bezala, oro har), ordura artekoa baino. Hau da, herri eta eskualde askotan euskararen altxorra galtzen joan da belaunaldiz belaunaldi, orain adineko kategoriara iristen ari den belaunaldiarengan joera horrek hondoa jo duen arte; hau da, Arabako lur gehienetan eta Gasteizen, euskaldunak ia desagertuta egon arte.
|
|
|
Beraz, Nafarroan gizarte zati bat dugu euskarari atxikimendu handia diona eta, koiunturak koiuntura,
|
azken
urteotan erabilera sozialaren mailari eutsi egin diona. Baina ezin dugu espero kinka horretan egoteak luzera, ala luze gabe ere, bere eragina izanen ez duenik.
|
|
|
Nafarroan irakaskuntzaren bidez euskara pixka bat ezagutu edo euskalduntzeko bideak hain murriztuak izatea larriagotzen da jakinda
|
azken
urteotan Nafarroara etorritakoen eraginez populazioa% 8,3 hazi dela. Egun kanpotik etorritakoei nola gure artean sortu diren haien seme alabei euskararen bidez bertakotzeko aukera eman behar zaie eta horretarako bide eraginkorrena irakaskuntza dugu, helduena (euskalduntzea) nola haurrena (Hezkuntza sistema).
|
|
|
Beraz, Nafarroan gizarte zati bat dugu euskarari atxikimendu handia diona eta, koiunturak koiuntura,
|
azken
urteotan erabilera sozialaren mailari eutsi egin diona. Baina ezin dugu espero kinka horretan egoteak luzera, ala luze gabe ere, bere eragina izanen ez duenik.
|
|
|
Horrela, haurren baliapena %4, 8tik %5, 6ra igaro da 1997 eta 2006a bitartean eta gazteena pixkanaka igo da, %2, 3koa izanik 1997an, %3koa 2001ean eta %3, 6koa 2006an. Egoera hori, euskarazko irakaskuntza eskaera eta eskaintzaren gorakadari lotua dago zeren biztanleri kanpotar, nahiko gazte, kalifikatu eta dirudun horrek, euskararekiko sentikortasun eta interes bat adierazten duen une berean, eta herri horien biztanleriek
|
azken
urteetan nabarmen gora egin dutenez, ikastola eta gela elebidun berriak sortu dira. Hori dela eta, beraien haurrek erraztasun handiagoak dituzte euskara eskolan ikasteko.
|
|
|
Euskararen erabileraren sustapenean aritzen garenok behar beharrezkoak ditugu aldian behin bilakaera soziolinguistikoak adierazten dizkiguten ikerketak. Ezagutza datuak izaten dira datu horietako batzuk eta
|
azken
urteetako bilakaera baikorra da, batez ere Hego Euskal Herriari dagokionean eta haur eta gazteen arloan. Erabileraren gaineko kezka gero eta zabalduago dagoen honetan kale erabileraren neurketa ezinbesteko datua da eta ildo horretan Soziolinguistika Klusterrak gidatzen duen taldeak egindako lana eskertu beharra dugu.
|
|
|
baserri girotik hiri ingurura aldatzea. Euskal kulturaren ezaugarri nagusiak lehen sektorean izan ditugu
|
azken
urteetan, hala baserrian, nola itsasoan. Urteak igaro ahala, eta nik, data mugarri legez, 1970eko urteetako hamarkada ipiniko nuke mugarri gisa ondokoa esateko:
|
|
|
Lerro hauen oinarrizko erreferenteak diren ikerlanek irakasten digutenaren arabera, euskararen bilakaerari buruz dauden lurraldeen arteko aldeak bat datoz lekuan lekuko hizkuntza politika eta hizkuntzaplangintza motekin; baita ere euskalgintzak eta, oro har, gizartearen atxikimenduak euskara elikatzeko egin duten ahaleginaren tamainarekin ere. ...ziorik sendoena izan duena azken 30 urteotan, eta bertan erabilera beste inon baino gehiago hazi da; Nafarroan, dagoen hizkuntza eremuen banaketak oztopo handiak jartzen ditu zonalde misto eta erdaldunetan, eta, horren ondorioz, euskararen erabilera zertxobait baino ez da areagotu; Iparraldean euskarak aitorpen ofizialik ez du eta atzerapausoa egon da (ondorioen III.6 eta IV.11 puntuak), nahiz eta
|
azken
urteotako herritarren eta instituzioen ahaleginek gainbehera geldiarazi duten.
|
|
|
Inkesta Soziolinguistikan, gainera, horren zergatiaz hausnartzen da: " Beherakada horren atzean
|
azken
urteotan hirigune erdaldunagoetatik gune euskaldunetara bizitzera joan direnen hizkuntza ezaugarriak daude." (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza, 2012: 16) Kontraesanak kontraesan, azken buruan, lan egokia egin den lurralde, sektore, eremu edo guneetan, gutxi asko, emaitzak jaso dira eta, aldiz, interbentziotik kanpo gelditu diren gainontzekoetan atzerakada edo, onenean, geldiunea gertatu dira.
|
|
2008
|
|
|
Hori horrela, IKTen arloan,
|
azken
urteotan, administrazioen ekimenez, euskara integratzen duten produktu eta proiektu asko garatu da; horri gehitu behar zaio agente teknologikoek arlo horretan egindako eta egiten ari diren lan handia.
|
|
|
ELRA (Europako Batzordearen babesa dute) eta NLSR (Alemaniako DFKI ikerketa taldearena) biltegietan beste hizkuntzetarako produktu gehiago jasota daude, baina horietan ere ingelesa da nagusia. Beste hizkuntza nagusiek
|
azken
urteetan hainbat baliabide garatu dute eta gertutik jarraitzen diote ingelesari. Baina, beste hizkuntzek ahalegin handia egin behar dute atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek.
|
|
|
Bere erabilera orokortuz doala erakusteko esan daiteke gune horretatik 20.000 erabiltzailek jaso duela honezkero. Gainera
|
azken
urtean atera diren egokitzapen berriei esker XUXEN eskuragarriago dago; lehen Word editorearekin bakarrik erabil zitekeen, orain erraz jar dezakegu martxan Mozilla Thunderbird ekin Interneten bidez edozein mezu edo inprimaki betetzen ari garela, Openoffice ekin edo beste edozein aplikaziorekin testua zuzentzeko www.xuxen.com zerbitzarira jotzen badugu.
|
|
|
Lehenean pertsona da prozesuaren gidaria, itzultze prozesuan hainbat tresna lagungarri dituen arren; itzulpen automatikoan, berriz, makina da itzultze prozesuaren ardatza nahiz eta giza laguntza egon daitekeen itzuli aurretik testua prestatzeko (aurreedizioa) edo itzuli ondoren txukuntzeko (postedizioa). Lehen arloan aurrerapen handiak egin dira
|
azken
urteetan eta egun itzulpen memoriak erabat hedatuta daude itzultzaile profesionalen artean [5]. Artikulu
|
|
|
adibideetan oinarritutako sistemak (EBMT) eta sistema estatistikoak (SMT). Ohiko sistema komertzialak RBMT teknologian oinarritzen dira, baina
|
azken
urteetako ikerketen joera SMT sistemak garatzea da. Hala ere, azkenaldian antzematen den irtenbidea hibridazioa da, hau da, teknologia horiek konbinatzea.
|
|
|
Hala ere,
|
azken
urteetan SMTn oinarritutako sistemak izan dira gehien aurreratu dutenak eta komunitate zientifikorako NIST erakundearen bitartez antolatuta sasi txapelketetan emaitza onenak lortu dituztenak (emaitzak oso eztabaidagarriak izan diren arren) 8 Googlek apustu argia egin du sistema hauen alde, eta irabazle izan da lehiaketa horietan. Bere guneetan ere hasi da mota honetako sistemak eskaintzen9 Edozein kasutan, kontuan hartu behar da hedadura handiko hizkuntzetarako (itzulpen bolumen handiko hizkuntza bikoteetarako zehatz mehatz esanda) bakarrik lortzen direla emaitza onak, konpetitibo izateko itzulpenen oso bolumen handia behar da (lehiaketa horietan NBEren itzulpenak erabiltzen dira gehienbat).
|
|
|
Halako sistema bat garatzeko, ASR eta TTS moduluez gainera, testuaren itzulpen automatikoa (AMT, Automatic Machine Translation) egiteko modulua baliatzen du makinak, eta hizkuntza batez esandako hitz segida bat ezagutu, automatikoki itzuli eta atzera ahots bihurtzea da haren azken helburua. Osagai horiek guztiak lantzeko, erronka garrantzitsuak ari dira garatzen munduan, eta
|
azken
urteotan mundu osoko zientzialari eta ingeniari askoren arreta bereganatu du hizkuntza mintzatuko sistema komertzialki bideragarri bat eraikitzeak. Artikulu honetan, dena dela, hizketa teknologiez jardungo baitugu, ASR eta TTS moduluen azterketan jarriko dugu arreta, testua prozesatzeko teknologiei buruzko azterketa beste artikulu bati dagokiolakoan.
|
|
|
Ez dut uste galtze haundia den. Gero, Baigorrin bezala Luhuson eman ziren alegiazko Toberak berrogeieko hamarkadaren
|
azken
urteetan.
|
|
|
Aipatu dugun 1951eko Deixonne legea baliatuz, euskararen eta euskarazko irakaskuntza garatu da, eskoletan bereziki. Eta esan behar da
|
azken
urte hoietan azkartzen eta hedatzen dela, lehen mailako parekotasuneko elebidun sarean bereziki. (ama eskola eta 1 maila).
|
|
|
Txostena lau ataletan banatu du Behatokiak. Lehenik eta behin, kontzeptuak definitu ditu; bigarrenik, egungo ordenamendu juridikoaren azterketa egin du; hirugarrenik, Behatokiak
|
azken
urteotan eremu sozioekonomikoan jasotako kexen eta urraketen bilakaeraren berri eman nahi izan du. Eta azkenik, aurreko guztien azterketaren ondorioz Behatokiak ateratako ondorioak aurkeztu dira.
|
|
|
H1erabiltzea eta auzokideekin eta komunitate taldeko beste kide batzuekin harremanak H1 hizkuntzan izatea maiz kultura autonomiaren eta talde bizindarraren oinarria dela. Osagai horri" hurbiltasun sozial" izena eman diogu. dituzten gutxiengo nazionalek (esaterako, Kanadako jatorrizko biztanleen taldeak eta bi herrialde fundatzaileak) eskubide gehiago izango lituzkete autogobernua lortzeko eta, hortaz, kultura autonomia eta babes instituzional handiagoa lortzeko,
|
azken
urteetako immigrazioaren ondorioz sortu diren beste talde kultural batzuk baino. Gutxiengo nazionalek autogobernua lortzeko eskubidea dute; immigranteen komunitateek, berriz, gizarteratzeko eskubidea dute.
|
|
|
Euskarazko kazetaritzarentzako hazkundea, gure ustez, bi komunikabide motetatik etorriko da: tokian tokiko prentsa eta internet. eta guztiz ere
|
azken
urteotan indartu da pixka bat, komunikabide publikoei (EITB), aldizkariei (Argia, Aldaketa 16) eta Berria egunkariari esker. Hala eta guztiz ere, azken bolada honetako eskasiak ere mantentzen dira:
|
|
|
Zabalkunde fisikoa garestia da, are gehiago ale kopuru murritz baterako. gehituz joan da
|
azken
urteotan: ordenadore pertsonalak eta autoedizioprogramek errazago eta merkeago egin baitzuten paperezko edizioa aldizkari txiki batentzat, teknologia informatiko berdinak are errazago eta merkeago egiten du edizio digitala.
|
|
|
Seguru aski,
|
azken
urte hauetan, blogosferaren ikuspegi ezagunena da, blogak komunikabideetara heldu baitira. Geratzeko asmotan, gainera.
|
|
|
Hala ere, biztanleriaren zati bat informatikaren eta komunikazio berrien mundutik kanpo dago. Badirudi aprobetxamendu tasa —erabiltzaileen proportzioa Interneten sartzeko aukera dutenen artean— ez dela aldatu aztertutako
|
azken
urteetan, eta %68 inguruan finkatu da. EAEko erabiltzailearen profila honakoa da:
|
|
|
Gaia interesgarria izateaz gain, horrelako ikerketa baterako une egokia zela iritzi genion:
|
azken
urteotan Zarautzen, eta Euskal Herrian ere bai, geroz eta hedabide gehiago ditugu, euskarazko tokiko hedabide geroz eta gehiago, bereziki. Une aproposa da, beraz, bidean geldialditxo bat egin eta nola goazen hausnartzeko.
|
|
2009
|
|
|
Nafarroan,
|
azken
urteotan, ereduaren inguruko berriek kolokatasuna izan dute ardatz. Lekurik ez, dirurik eza, azpiegitura urriak, gurasoen mobilizazioak zerbitzu duinen eske, lehiaketa desleialak eta abar izan dira etengabe.
|
|
|
Izan ere, eguneroko jardunean oztopoak dira nagusi. Nafarroan,
|
azken
urteotan, ereduaren inguruko berriek kolokatasuna izan dute ardatz. Lekurik ez, dirurik eza, azpiegitura urriak, gurasoen mobilizazioak zerbitzu duinen eske, lehiaketa desleialak eta abar izan dira etengabe, bai eremu euskaldunean, bai eremu mistoan7.
|
|
|
Bigarren lana zen maila horiek esleitzea lanpostuei. Hemen etxe barruko Hautaketa zerbitzuak asko lagundu digu, bera izan baita
|
azken
urteotan sarrerako eskakizunak kontrolatu dituena, baita hizkuntzen alorrean ere. Eta elkarrekin ohartu gara aukera ona dagoela asmo handiz jokatzeko gehiengoa diren belaunaldi berriekin, kontuan izanik Hizkuntza Planak malgutasuna onartzen duela 45 urtetik gorako lankideentzat.
|
|
|
Nafarroako Gobernuak tokiko prensa zenbat irakurtzen den aztertu du aurten lehenengo biderrez, eta ondorioak argigarriak izan dira: tokiko prentsaren presentzia igo egin da
|
azken
urteotan Nafarroako gizartean, eta gaur egun 14 urtetik gorako nafarren %42, 7k irakurtzen dute prensa mota hori. Deigarria da, halaber, euskarazko produktuek duten harrera ona.
|
|
|
Ildo beretik jarraituz gero, metropoli kontzentrazioak barneeta kanpo migrazio handiak eragiten jarraituko du,
|
azken
urteetakoen antzekoak. Orain oso zaila dena zailagoa izango da, alegia, barruko eta kanpoko etorkinak euskal hiztun herrian integratzea, nortasun bat bereganatu eta guztiak talde partaidetza bera sentituz.
|
|
|
Nire proiektua oinarritzen da nire blogean eta tailerrean egindako lanean, eta hiru ardatz izango ditu: Batetik, weblog ek
|
azken
urteotan izan duten bilakaera aurkeztuko dut; bestetik, weblog ek euskararen ikas irakaskuntzan duten erabilera eraginkorra azalduko dut; eta azkenik, informatikaz oso gutxi jakinda ere, blog bat sortzea ez dela beste munduko kontua frogatuko dut.
|
|
|
Blogger edo blogari bakoitzak argitaratzen duen guztiak orden kronologikoa du egunerokoan, hau da, Nire proiektua oinarritzen da nire blogean eta tailerrean egindako lanean, eta hiru ardatz izango ditu: Batetik, weblog ek
|
azken
urteotan izan duten bilakaera aurkeztuko dut; bestetik, weblog ek euskararen ikas irakaskuntzan duten erabilera eraginkorra azalduko dut; eta azkenik, informatikaz oso gutxi jakinda ere, blog bat sortzea ez dela beste munduko kontua frogatuko dut.
|
|
|
Orain, honako galdera egin daiteke:
|
azken
urteetako bilakaeraren datuak kontuan izanda, noranzko bidea da nagusi, onenean 2 elebitasuneranzko bidean?
|
|
|
Horren harira, jakina da lan munduan euskara planak asko gehitu direla
|
azken
urteetan eta hainbat aholkularitza enpresa eta euskaltegi dabilela euskara planak kudeatzen. Datu zehatzak bilduta aurkitu ez baditugu ere, badakigu 176 erabilera planek jaso dutela esparru sozioekonomiko pribaturako diru-laguntza aurten EAEn, beraz, hortik gorakoak izango dira erakunde eta enpresetako euskara planak, gehienak Gipuzkoan, gutxiago Bizkaian eta batzuk Araban.
|
|
|
Horren harira, jakina da lan munduan euskara planak asko gehitu direla
|
azken
urteetan eta hainbat aholkularitzaenpresa eta euskaltegi dabilela euskara planak kudeatzen. Datu zehatzak bilduta aurkitu ez baditugu ere, badakigu 176 erabilera planek jaso dutela esparru sozioekonomiko pribaturako diru-laguntza aurten EAEn, beraz, hortik gorakoak izango dira erakunde eta enpresetako euskara planak, gehienak
|
|
|
Goazen planaren baitan,
|
azken
urteetan, proiektu, ekimen eta ekintza ugari abiatu eta garatu ditugu. Horien guztien atzean, arestian esan bezala, IMHn bertan zein sektorean euskararen kudeaketaren bidez emaitzak hobetzea izan da.
|
|
|
Askotan eginda, jasota eta gaindituta uste ditugunek atzerapausoak izaten dituzte eta halakoen aurrean ez dugu behar duten unean erreakzionatzen edo ez dugu erreakzionatzeko erremintarik aurkitzen: gure bezero den enpresa bateko batzar nagusiak euskaraz egiten dira
|
azken
urteetan, hizkuntza irizpide hori onartuta dagoelako. Euskaraz laguntza behar duenari aldi bereko itzulpen zerbitzua eskaintzen dio enpresak.
|
|
2010
|
|
|
Ezinbestean, hizkuntzak berak bere hiztun taldearen errealitateari erantzuten diolako. Dudarik ez dena, leitzarren errealitatea, bizimodua, ezaugarriak, harreman sareak, mugikortasuna... aldatu egin dira
|
azken
urteotan, eta aldaketa hori hizkerarengan islatzen da. Herri euskaldun honetan gertatzen da, eta, oso oker ez bagaude, baita gainerako herri euskaldunetan ere.
|
|
|
Leitzarren errealitatea, bizimodua, ezaugarriak, harreman sareak, mugikortasuna... aldatu egin dira
|
azken
urteotan, eta aldaketa hori hizkerarengan islatzen da.
|
|
|
Hala ere, zientzia ekonomikoak ez du hizkuntza gehiegi aztertu, ekonomian eragiten duen aldagai funtsezko gisa. Zerrenda bat osa genezake
|
azken
urteetan gai hau landu duten egileekin, eta ez litzateke oso zerrenda luzea izango. Azpimarratu behar da ere autore bakoitzak jakintza arlo eremu desberdinak erabili izan dituela, bai ekonomia, bai hizkuntzalaritza, adar ugaritan sailka daitezkeelako.
|
|
|
elebidunak %9, 5 ziren 1991n eta %11, 1 2006an. Iparraldean, aldiz, eussoziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain 39 kaldunen portzentajea jaitsi egin da
|
azken
urte hauetan: 1996an %26, 4 ziren elebidunak eta 2006an %22, 5 1 irudian, bilakaera hau modu grafikoan ikus dezakegu.
|
|
|
2 Irudia. Irakasle elebidunen %bilakaera
|
azken
urteetan.
|
|
|
Gaur egun UPV/EHUra datozen ikasleen %45a euskaraz ikastea eskatzen du. Datu hauen bilakaera
|
azken
urteetan I taulan ikus daitezke. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
|
|
1 Ildo horri jarraiki, unibertsitateak ahaleginak egiten ditu Europako Batzordeak
|
azken
urteotan hizkuntzen eta eleaniztasunaren inguruan ezarritako helburuak lortzeko. Hezkuntzari eta Prestakuntzari buruzko liburu zurian zehazten dira horiek:
|
|
|
— Zenbait urte eta aldaketaren ondoren, goizeko informatiboetan elkarrizketa laburretara pasa ginen (astean edo hamabostean behin) eta,
|
azken
urtean edo," pilula" formatua deitzen dutena. Bizpahiru minutuz edo, eguneko gai bat hartu eta labur antzean jorratzen duena.
|
|
|
Diskurtso lanketa luze eta sakona burutu da
|
azken
urteotan KUTXAN, hizkuntza bihurtzeraino kudeaketaren aldagai bat gehiago, besteen molde berean eta tresna berdinekin planifikatu, gauzatu, neurtu eta garatzen dena. Hau ezinbesteko baldintza da normalizazioaren ikuspuntutik:
|
|
|
Euskal Herrian ingelesa da atzerriko hizkuntza nagusia (%95), baina tradizionalki ez dira emaitza onegiak izan, haren gaitasun maila nahiko kaskarra izan delako. Horregatik,
|
azken
urteetan saio berriak jarri dira abian emaitzak hobetzeko helburuarekin. Horien artean kokatzen da hezkuntza elebidunetik hezkuntza eleaniztunera pasatzea, lau urteko haurren heziketan ingelesa pixkanaka sartzea, ikasgaiaren bat edo gehiago ingelesez irakats eta ikastea, euskara, espainiera eta ingelesa erabiliz ikasgaiak irakatsi eta ikastea, hezkuntza eleanitza sustatzea baita frantsesa erabiliz ere, eta abar.
|
|
|
Horien artean kokatzen da hezkuntza elebidunetik hezkuntza eleaniztunera pasatzea, lau urteko haurren heziketan ingelesa pixkanaka sartzea, ikasgaiaren bat edo gehiago ingelesez irakats eta ikastea, euskara, espainiera eta ingelesa erabiliz ikasgaiak irakatsi eta ikastea, hezkuntza eleanitza sustatzea baita frantsesa erabiliz ere, eta abar. Esperientzia horiek guztiak lehenago jarri dira abian hezkuntza pribatuan publikoan baino, nahiz eta
|
azken
urteetan hezkuntza publikoan ere sartzen ari diren. Bi kapituluak datuz beteta daude, zenbait taula eta irudi erabiliz.
|
|
|
Euskal Herrian ingelesa da atzerriko hizkuntza nagusia (%95), baina tradizionalki ez dira emaitza onegiak izan, haren gaitasun maila nahiko kaskarra izan delako. Horregatik,
|
azken
urteetan saio berriak jarri dira abian emaitzak hobetzeko helburuarekin.
|
|
|
aurrekoarekin loturik, gizartearen eta herritarren borondatea. aro demokratikoan daramatzagun hiru hamarkada hauetan, euskal gizarteak eta herritarrek —erakunde, elkarte eta abarretan antolatutako eragile sozialek eta norbanakoek— behin eta berriz berretsi eta sendotu dute euskararekiko estimua eta nahia. euskal gizarteak elebitasunaren aldeko apustu garbia egin du eta euskara biziberritzeko ahalegin sozio-politikoa babestu eta eragin du. laugarrena: iparraldeko eta nafarroako herri aginteen jarrera aldatzea komenigarria ez ezik, beharrezkoa da. iparraldean
|
azken
urteetan herriaginteek ekin diote, apalki bada ere, eepren eskutik hizkuntza politika egiteari. nolanahi ere, lege babesa beharrezkoa da. nafarroan bada neurri bateko lege babesa, oso eztabaidatua eta mugatua, baina, kontuak kontu, legearaudi horrekin berarekin egin litzateke beste hizkuntza politika sustatzaileago bat, nafarren borondatea behartu gabe, baizik eta nafarren borondatearekin bat let... herri aginteek jarraitu behar dute euskararen ezagutza bermatzeko neurriak hartzen eta euskararen erabilerarako aukera errealak sendotzen eta zabaltzen. ezinbestekoak dira herri aginteen hizkuntza politika eraginkorra eta legezko babesa. baina, kontuz!
|
|
|
3.1. euskararen egoeraz eta gazte euskaldunez hizkuntzaren egoera eta hiztunen bizipenak uztartzeak, hau da, euskararen bilakaeraren azalpen makro kuantitatiboa deskribapen mikro kualitatiboaz osatzeak sakontasuna eman dio azken 20 urteotako nafarroako euskararen bilakaeraren azterketari. arakatu ditugun gazteen euskararekiko bizipenak koherenteak dira hiztunek izan dituzten hizkuntza ingurune eta esperientziekin. nafarroako euskararen egoera continuum moduan agertzen da, bai datu demolinguistikoetan bai hiztunen bizipenetan. Familia gizarte gune funtsezkoari erreparatuta, ikus dezakegu familia euskaldunbeteak (belaunaldi guztietan kide euskaldunez osatuak), oro har, Mendialde euskaldunean daudela. ingurune oso euskaldunak ohi dituzte eta haurren hizkuntza sozializaziorako baldintza egoki eta lagungarriak. gazte horien euskararen erabilerak gora egin du
|
azken
urteotan. baina gazte euskaldunen erdia baino gutxiagok baizik ez du hizkuntza inguruabar aldeko horietan hazteko aukera izan. herri oso euskaldunetatik at, euskararen galeraberreskurapen prozesu historikoa gertatu den herrietan familia ez da hizkuntza gune homogeneoa izaten eta heterogeneotasuna belaunaldi berean (gurasoak, adibidez) edota belaunaldien artean (aitatxi amatxi, guraso eta seme ala... familia euskaldun ez osoak (guraso bat bakarra euskalduna dutenak, kasu) eta familia euskaldunberrituak (kide euskaldunak azken belaunaldian baizik ez dituztenak). eremu erdaldun (du) etako gazte euskaldun gehienek aurreko familia heterogeneo tipologia bietariko bat izan dute. hori horrela, euskara nekez izan da familiakoen arteko erabilera hizkuntza nagusia, hainbatetan ohikoa izan bada ere. gainera, ingurune erdaldunetan bizi dira eta horrek eraginda, adin berekoen artean erdara izan da komunikaziorako gizarte araua. hala bada, familiak eta auzo edo gizarte ingurune hurbilak (eskola barne) batera jokatzen dute haurren hizkuntza sozializazioan. batera, baina ez indar beraz. haurtzaroaz geroztik ingurunea gailentzen zaio etxekoari, gazteak egiten dituen hautuak direla medio. euskararen erabilera soziala handia denean, ingurune euskaldunaren eragina familia bidezko transmisioaren hutsunea berdintzera iritsi daiteke eta, eskola lagun, haurren euskarazko sozializazioa ahalbidetu. inguru erdaldunetan aldiz, haurren euskararekiko bizipenak eskolari lotuta egon dira eta etxeko erabilerak ―euskarak etxeko harremanetan lekua izan duen kasuetan― ezin izan ohi du haur gaztetxoen adinkideekiko erabilera, erdaraz ezarria, euskarara erakarri. hori gertatu ezean, gazteen ezagutzaren eta erabileraren artean dagoen arroilak urratzen segituko du. ondorioa garbi dago:
|
|
|
ez du helduak euskalduntzeko plan berezirik egin, ez izan litezkeen eskaera guztiei erantzuteko bitartekorik jarri, ez eta motibazio kanpainarik antolatu ere. azken 20 urteotan ikasle kopurua eta ikasteko erritmoa apaldu dira eta, neurri handi batean, helduen euskalduntzea euskal hiztun berriak sortzeko indarra galduz joan da (aleman 2010). euskara kualitatiboki oso gizarte esparru jakinetan da hizkuntza ohikoa eta bertze esparru anitzetan ia ez du tokirik. adibidez, hezkuntza da euskara ohiko samarra den esparruetako bat, baina horretan ere ez homogeneoki. ...publikoak du horretan zeregin handia. nup 1987an sortu zen eta harrezkero euskararen estatusaren eztabaida publikoan protagonismo berezia izan du. nafarroako euskaldunoi prestakuntza aukera berberak ematea eta, oro har, elebitasun soziala begi onez ikusten ez dutenek nupen euskaraz ikasi ahal izateari mugak jarri nahi izan dizkiote, nahiz eta nupeko ikasleen artean gero eta euskaldun gehiago izan.
|
azken
urteotan egoerak hobera egin du hala euskarazko eskaintza akademikoan nola irakasle euskaldunen kopuruan. gerora begira, euskararako estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea: teknologia berriak eta hedabideak, bertzeak bertze. biak funtsezkoak dira egungo (eta etorkizuneko) komunikazio bideetan euskarak bere tokia izan dezan; eta bietan da nabarmena nafarroako gobernuaren ekimen positiborik eza. hedabideei dagokienez, azken bi hamarkadetan herri ekimenak sortutako irrati eta aldizkariak ugaldu dira nafarroa osoan, Mendialdean batik bat. euskarazko telebistak ere sortu dira6 baina Foru komunitate osorako euskarazko hedabide azpiegitura publikorik ez dago eta eaeko eitb kate publikoek betetzen dute, hein handi batean, hutsune hori. azken urteotan kate pribatuak berretu dira baina batek ere ez du nafarroako ikus entzunezko kontseiluak ezarritako euskarazko kuota betetzen. bertzalde, 2010ean gertatu den itzaltze analogikoaz geroztik, nafarroan ezin da etb lurreko telebista digitalaren bidez hartu eta lehenagoko molde analogikoan segitzen da etb1 eta etb2 ikusten, noiz artio argi ez dagoela (etb3, haur gazte katea, ez da nafarroan hartzen). alde horretatik, orain duela 20 urte baino makurrago daude nafar euskaldunak, telebista kateak gero eta gehiago diren bitartean, nafarroan telebista euskaraz ikusi ahal izatea kolokan dago. gerora begira, euskararako estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea:
|
|
|
Maila akademikoetan gora egin ahala euskararen eskaintza txikiagoa izaten da. alde horretatik, esparru horretan unibertsitatea da euskarak estrategikoki ziurtatua lukeen arloa. unibertsitatea irakaskuntzaren ibilbidearen azken maila da, euskara hezkuntzan sartze prozesuari zentzu eta dimentsio pragmatiko osoa ematen dion goi urratsa. gurean nafarroako unibertsitate publikoak du horretan zeregin handia. nup 1987an sortu zen eta harrezkero euskararen estatusaren eztabaida publikoan protagonismo berezia izan du. nafarroako euskaldunoi prestakuntza aukera berberak ematea eta, oro har, elebitasun soziala begi onez ikusten ez dutenek nupen euskaraz ikasi ahal izateari mugak jarri nahi izan dizkiote, nahiz eta nupeko ikasleen artean gero eta euskaldun gehiago izan. azken urteotan egoerak hobera egin du hala euskarazko eskaintza akademikoan nola irakasle euskaldunen kopuruan. gerora begira, euskararako estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea: ...da nabarmena nafarroako gobernuaren ekimen positiborik eza. hedabideei dagokienez, azken bi hamarkadetan herri ekimenak sortutako irrati eta aldizkariak ugaldu dira nafarroa osoan, Mendialdean batik bat. euskarazko telebistak ere sortu dira6 baina Foru komunitate osorako euskarazko hedabide azpiegitura publikorik ez dago eta eaeko eitb kate publikoek betetzen dute, hein handi batean, hutsune hori.
|
azken
urteotan kate pribatuak berretu dira baina batek ere ez du nafarroako ikus entzunezko kontseiluak ezarritako euskarazko kuota betetzen. bertzalde, 2010ean gertatu den itzaltze analogikoaz geroztik, nafarroan ezin da etb lurreko telebista digitalaren bidez hartu eta lehenagoko molde analogikoan segitzen da etb1 eta etb2 ikusten, noiz artio argi ez dagoela (etb3, haur gazte katea, ez da nafarroan h... teknologia berriak eta hedabideak, bertzeak bertze.
|
|
|
Etxean erdaraz hitz egiten dugu, nire gurasoak euskara ez dakitelako. Euskara asko gustatzen zaidan hizkuntza bat da, baina
|
azken
urte hauetan asko galdu dudala nabaritu dut, bakarrik eskolan erabiltzen dudalako, eta hori aldatzea gustatuko litzaidake. euskararen egoera higatuago dagoen eskualde horietan euskaldunen dentsitatea %50etik behera dago (ultzaman [alkotz eta iraizotz] %50 inguru euskaldun eta altsasun %20). aurreko herrietako hiztunen bizipenekin antzekotasun handiak badira ere, ultzama eta altsasuko gazte horien... euskaraz egiteko ohitura falta dute, egitea kostatzen zaie, hizkuntza gaitasunari eusteko zailtasunak dituzte eta euskara galtzeari beldur diote. ikusi dugun bezala, Mendialdea —eremu euskalduna— ez da euskararako eremu homogeneoa. herri euskaldunak daude, familia euskaldunbeteak eta haurtzaroan etxe auzoko giro euskaldun petoa izan duten gazteak. baina familia euskaldun ez osoak ere badira, bertikalki —belaunez belaun— euskararen eten jarraipenaren haustura loturak izan dituztenak eta horizontalki —belaunaldi berekoen artean— euskara dakitenak eta ez dakitenak dituztenak (bikotekideen artean, adibidez). eremu euskaldunean aspaldian erdaldundutako herriak ere badira oraindik beren inguruan eragin erdalduntzailea dutenak (elizondo adibidez). oro har, azken 20 urteotan euskararen egoerak hobera egin du, belaunaldi gazteak aurrekoa hobetu du eta horretan familia ez ezik, ingurunea ere (eskola bereziki) funtsezko eragingarriak izan dira. gure gazteak bezalaxe, ipar mendebaldeko 25 urtetik beherakoen gehien gehienak euskaldunak ditugu (leitzaran urumealdean, Malerrekan eta bortzirietan batik bat, ia %100) eta euskaraz egin dituzte ikasketa maila akademiko oinarrizkoak.
|
|
|
Familia euskaldunberrituak genituzke horiek, kide euskaldunak azkeneko belaunaldian baizik ez dituztenak. kasu horietan gazteek ez ohi dute inoiz egin euskaraz etxean, ez eta anai arreba euskaldunekin ere. halako egoerak, inguruneak ez badu laguntzen, muga handiko hiztunak izaten ditu emaitza, ikusiko dugun bezala. gutxi batzuendako, ordea, euskara (ere) familia hizkuntza izan da. gutxitan familia euskaldunbeteak ditugu, baina izan badira eta Mendialdeko herriren batean izaten dute jatorria. Sarritan familia euskaldun ez osoak daude, guraso (edota familia alde) bakarra euskalduna dutenak. aita edo ama euskaldun berria izatea gazteek positiboki baloratu ohi dute. guraso euskaldun bakarreko familiei dagokienez, duela hiruzpalau hamarkadetan gertatzen ez zena gaur egun ohikoa da. hau da, nabarmena da
|
azken
urteotan euskara ere seme alabei transmititzearen aldera izan den aldaketa (eusko Jaurlaritza 2008). bertze batzuetan, gazteek aipatzen dutena da guraso erdaldun (ar) en nahia eta interesa beren seme alabak euskaldunak izan daitezen. hala bada, gazteen euskalduntzearen sorburuan gurasoen nahikaria egon ohi da beti: euskara seme alabei etxean irakatsi dietelako
|
|
|
1990ez geroztik nafarroako demografian aldaketa nabarmenak gertatu dira. hasteko, 20 urteotan nafarrak 527.318 izatetik 636.038 izatera pasatu dira (%21eko hazkundea). populazioa handitzeaz gain, gizartearen zahartze prozesua, jaiotza tasak behera egin izana eta immigrazioa dira nafar jendartearen mudantzarik eragingarrienak. izan ere, 1990etik 2010 bitartean adinekoen multzoa %65 inguru handitu da eta 15 urte bitarteko gazteena aldiz, ia laurden bat gutxitu. bertzalde, bitarte horretan Foru komunitatean bizi diren etorkinak nafarren %2 eskas izatetik %15 inguru izatera pasatu dira3 halere, atzerriko populazioak ez du banaketa homogeneorik: Mendialdean etorkinak %3, 4 baizik ez diren bitartean, iruñerrian %8, 6 dira eta tutererrian %11, 6 (zenbaiten artean 2009). oro har, populazio gaztea da eta horrek
|
azken
urteotan apal apal zegoen jaiotza tasari positiboki eragin dio. nafarroako biztanleen banaketari dagokionez, nafarren erdia baino gehixeago iruñerrian bizi da (eremu mistoan, batez bertze %8, 3 euskaldun), heren luzea hortik behera (eremu ez euskaldunean, %1, 9 euskaldun) eta hamarren bat eskas Mendialdean. nafar euskaldunak, hala kopuruan nola ehunekoan, Mendialdean, legez ezarritako eremu eusk...
|
|
|
Europako kontseiluko Ministroen Batzordeak. gutxiengo nazionalen babesa arautzen duen lehen ituna dela esan daiteke. diruz sustatu du europako batasunak. egun hiru eremu jorratzen ditu MerCator sareak: hezkuntza (Frisian), legeria (katalunian) eta hedabideak (galesen). horrekin batera, 2004an aduM proiektua sustatu zuen gutxiengoen hizkuntzen inguruan lan egiten dutenentzako informazioa zabaldu eta proiektu komunak egiteko sarea.
|
azken
urteotan aipatzekoa da 2005ean batasunak adostutako Hizkuntzaaniztasunerako estrategia berria izeneko dokumentua. horren ondorioz, 2006ko urrian hizkuntza aniztasunari buruzko goi mailako taldea jarri zen abian. horrela, 2006an batzordeak hizkuntzen ikaskuntza eta kultur aniztasuna sustatzeko ekintza plana onartu zuen, eta besteak beste, eskualdeko edo gutxiengoen hizkuntzen ikaskuntza ere jasotz... hizKunTz eSKuBideen deKlarazio uniBerTSala azken hogei urteotako errepasoa egiten ari garela, ezin saihestu hizkuntza komunitateen berdintasuna lortzeko gizarte zibilak egindako ekarpena:
|
|
|
Munduko edozein hizkuntzatako idazleak eta hiztunak babesteko beharrari erantzungo zion mundu mailako deklarazioa. herrialde katalanetako CieMen (Centre internacional escarrá per a les Minor� es etinques i les nacions) erakundearekin batera ekin zitzaion prestakuntzari. bi urteko eztabaida prozesu luze eta dinamikoaren ondorioz, 1996ko ekainaren 6an hizkuntza eskubideen Mundu mailako konferentzian 90 estatutako 220 lagunek sinatu zuten adierazpena. deklarazioa sinatutakoan uneSCo erakundeko idazkari Federico Mayor zaragozari helarazi zitzaion. gizarte zibilak uneSCoren mahai gainean instituzio horretan lanerako ildo gisa hizkuntza eskubideak kontuan hartu beharra eta abiapuntu gisa bartzelonako deklarazioa kontuan hartzeko eskatu zion. izan ere, prozesuaren azken helburua oso argia zen: uneSCok gomendioa egin ziezaiola nazio batuen erakundeko asanblada orokorrari hizkuntza eskubideen nazioarteko ituna bere egiteko edota giza eskubideen deklarazio unibertsalaren osagarri gisa onartzeko. lehen bi urteetan aurrerapauso interesgarriak izan ziren. horrela, hizkuntzen barrutia sortu zen, edota Mayor zaragozaren agintearen
|
azken
urtean hizkuntza aniztasunaren komite batzorde kontsultiboa eratu zen. hizkuntza eskubideen deklarazio unibertsalaren Jarraipen batzordea haiekin bildu eta deklarazioaren azterketa eta hizkuntza eskubideei buruzko testu berri baten prestakuntza helburutzat hartu zuen batzordeak. hala ere, koichiro Maatsura jaunak Mayor zaragozaren ardura hartu zuenean, gauzak zeharo aldatu ziren. batetik, hizkunt... hizkuntza komunitatea. deklarazioaren 1 artikuluaren arabera, hizkuntza komunitatea aipatzean zera esan nahi da:
|
|
|
hori da, beraz, europako hizkuntza aniztasunaren egungo argazkia, bai eta argazki horri buelta emateko nazioartean eskaintzen diren tresnak ere. ez dugu zalantzarik argazkiak badituela kezkatzeko elementuak. gurea bezalako hizkuntzen normalizazioa ez du europak ahalbidetuko, hori argi izan behar dugula iruditzen zaigu. dena den, europak lagun dezake bide horretan. herritarren arteko berdintasuna eta aniztasunaren ondarea aldarrikatzen duen europak ezin du beste albo batera begiratu kide diren hainbat estatuk hizkuntza gutxiagotuetako kolektiboekin agertzen duten jarrera erasokorretan. ez dago onartzerik europako batasuneko kide izan nahi duen turkiari nazioarteko oinarrizko estandarrak bere egin behar dituela agintzea, eta egun batasuneko estatu batzuek estandar horiek sinatzeari edota berresteari muzin egitea. hala ere, esan behar dugu gizarte zibila pixkanaka pixkanaka esnatuz doala. herri mugimenduek gero eta tresna gehiago jartzen dituzte beren hizkuntzen normalizazioa ahalbidetzeko: bretainia, Frisia, okzitania, euskal herria, gales, herrialde katalanak, Sardinia... are gehiago, herrien arteko elkarlana inoiz baino gehiago sustatu da
|
azken
urteotan. horrek erakusten digu hizkuntza gutxiagotuen berreskurapenaren aldeko masa sozial aktiboa gero eta handiagoa dela, eta beraz itxaropenez ikusten dugu etorkizuna. hona ekarri nahiko nuke berriki Fernand de Varennes irakasle eta adituak lorienten (bretainian) Partnership for Diversity delako foroan egindako hausnarketa: " etorkizuna ez da beltza hizkuntza gutxiagotuei dagokienez, hala ere, instituzioek zer eman dezaketen eta zer emango duten kontuan hartuta, gizarte zibilaren garaia dela esan behar dugu. gizarte zibilaren determinazioak aldaketak eragin ditzakeela zalantzarik ez dut." inoiz gure eta gu bezalakoen arteko elkarlana saretu dugu, europako instituzioen aurrean ahots bakarra agertu dugu, hain zuzen ere, hizkuntza gutxiagotuetako kide diren milioika hiztunen ahotsa eraman dugu lau haizetara aldarrikatzen duten aniztasunean bildurik ikurritza benetakoa izan dadin.z oharraK
|
|
|
...47/ 135 ebazpenaren bidez gutxiengo nazional, etniko, erlijioso edo linguistikoen partaide diren pertsonen eskubideen deklarazioa argitaratu zuen. hala ere, deklarazio horrek ez zuen balio juridikorik. hartara, ez ditugu zuzenean aitortuta oinarrizko hizkuntza eskubideak. beti ere giza eskubideen hizkuntza irizpideari erreparatu zaio hizkuntza eskubideak aitortuak izateko. bestalde, aipatzekoa da
|
azken
urteotan uneSCo erakundeak ere zenbait adierazpen eman izan dituela argitara, esaterako, 2001eko kultur aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. tamalez, aipatu deklarazioa ez da arautzailea. aitzitik, hainbat printzipio ezartzen ditu estatuek bere egin eta garatzeko konpromisoa har dezaten. azkenik, kontuan hartzekoak dira europako Segurtasun eta kooperazio erakundeak argitaratu izan dituen ... eskubide ekonomiko, Sozial eta kulturalen ituna, haurren eskubideen deklarazioa, irakaskuntzaren eremuan bereizkeriaren kontrako hitzarmena... luze bezain interesgarri joko luke horien guztien azterketa egitea, baina beti ere arestian esandako ondorioa errepikatuko genuke, esan gabe doa, artikuluan zehar gutxiengoez ari garela, baina horrek ez duela esan nahi terminologia hori onartzen dugunik. itun guztietan gutxiengoez hitz egiten da. horrela hizkuntza gutxiengoen kategorian sartzen dira berezko hizkuntza gutxiagotuak. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia baino gutxiago osatzen duen taldeari esaten zaio. eTa azKen hogei urTeoTan, europaK zer?
|
|
|
Aipatzekoa da
|
azken
urteotan unESCo erakundeak ere zenbait adierazpen eman izan dituela argitara, esaterako, 2001eko kultur Aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia baino gutxiago osatzen duen taldeari esaten zaio. europako kontseiluko 32 estatuk sinatu dute ituna, baina sinatzeak ez d... irakaskuntza, justizia, administrazioko agintariak eta zerbitzu publikoak, hedabideak, kultur jarduerak eta ekipamenduak, ekonomiaeta gizarte bizitza, eta azkenik, mugaz haraindiko elkartrukeak. eremu bakoitzak hainbat konpromiso jasotzen dituzte eta estatuek 35 konpromiso hartu dute. gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa 1994ko azaroaren 10ean onartu zuen europako kontseiluko Ministroen batzordeak. gutxiengo nazionalen babesa arautzen duen lehen ituna dela esan daiteke. hitzarmen markoak ez ditu gutxiengoen hizkuntzak aipatzen, une oro definitu gabeko gutxiengo nazionalez ari da. definizio ezak zaildu egiten du hitzarmen markoaren beraren aplikazioa, edo hobeki esanka, estatuei aukera handiak eskaintzen dizkie modu arbitrarioan jarduteko. esaterako, espainiako estatuak sinatu eta berretsi egin du gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa, baina ijitoen komunitateari besterik ez dio aplikatzen. beste estatu batzuek, erresuma batuak esaterako, berezko hizkuntza komunitateak ere jasotzen dituzte babeserako subjektu. bestalde, gure hizkuntzari dagokionez, espainiako estatuak jarrera hori hartu du, baina Frantziako estatuak ez du hitzarmen markoa sinatu ere egin, ez baitu ezelango derrigortasunik horretarako. hitzarmen markoak jasotzen dituen printzipioei dagokienez, gutxiengo nazionalei, besteak beste, hizkuntza mantendu eta garatzeko neurriak sustatzeko konpromisoa eskatzen zaie estatuei 5 artikuluan. halaber, itunaren 10 artikuluan gutxiengo nazionalei hizkuntza maila publikoan edo pribatuan erabiltzeko eskubidea aitortzeko konpromisoa eskatzen zaie. horrela estatuek ahalegina egin behar dute pertsonen eta administrazioen arteko harremanak gutxiengoen hizkuntzan ahalbidetzeko neurriak segurtatzeko. badira europako kontseiluko bi itun horiek agertzen duten ezaugarri interesgarria; izan ere, hartutako konpromisoak betetzen diren egiaztatzeko ebaluazio zikloak izaten dira. aipatu ebaluazio zikloetan estatuak betetze mailari buruzko txostenak prestatzeaz gain, gizarte zibil antolatuak ere parte hartzen du eta txosten independenteak helarazten dizkie europako kontseiluak itunak monitorizatzeko abian jarri dituen batzordeei. europako Batasunaren jardunari lotzen bagatzaizkio, azken hogei urteotan erakunde horrek izandako aldaketak azpimarratu genituzke. hizkuntza aniztasuna izan da, zalantza barik, europako batasunaren ezaugarri nagusietako bat eta aniztasuna bera erabili izan du ikurritzan:
|
|
|
Jatorrizko hizkuntza izanik, bere lurraldean bizirik irauteko aukerak auzitan dituen hizkuntza da gure euskara. nahiz eta errekonozimendu ofiziala eta babes politikoa ezagutzen duen —eaeko lurraldean— ez du ziurtaturik bere jarraipena; eskoletan hizkuntza hau ikasteko aukera ugariak eskaini dira
|
azken
urteetan, hala ere, gaur egun gazte diren guztiek ez dute bere egin hizkuntza hau. eguneroko gizarte bizitzan, euskarak, espainiako hizkuntza nazionalaren nagusitasuna du aurrez aurre, eta nazioarteko beste hizkuntza indartsuekin batera bizi beharra dauka teknologia berrien aro globalizatu berrian. errealitate honek zaildu egiten du bere biziraupena. euskaraz bizi nahi dugunok, ez badugu nahi ber... Jarrera hau, guztiok mantendu ezkero, izaera ezberdinak errespetatzen dira eta ez da inor ukatzen. hizkuntza ezberdinen elkarbizitzak, batzuei eta besteei konpromesu, ardura edo betebehar batzuek sortzen dizkigu. euskal hiztun batek ere badu konpromesua erdararekiko, konpromesu berdina eskatzen zaio erdal hiztun bati euskararekiko ere. nere eskubideak bestearentzat betebeharra sortzen du eta alderantziz. batak bestearen hizkuntza ezagutu beharra sortzen digu honek, kasu horretan lortuko baita, bakoitzak bere borondatez erabakitako izan nahia errespetatzea. elebitasunaren ordez, elebakartasunaren aukera egiten duena da bere hizkuntza berdina hitz egiten duten hiztunez osatutako barrutia edo ingurunea sortu edo mantendu nahi duena. baina gure helburua elebitasuna da, hemengo bi hizkuntza ezberdinak partekatu nahi ditugu, bi hizkuntzak gu guztion hizkuntza izatea nahi dugu. eta azkenik, gaur egungo gizarte modernoan bizi nahi dugu euskaraz; ez dugu nahi antzinatasunean edo bizimodu tradizionalean egin gure bizitza. gure hizkuntzak gaurko gizarte modernoan bizi nahi badu, beste hizkuntzekin batera egingo du, beraien artean integratuz. horretarako garrantzitsua ikusten dugu, gure hizkuntza, euskara, informazio eta komunikazioetarako teknologia berrien eremuan ere hedatzea. baita ere, gure herrian presentzia duten bi hizkuntzez gain nazioarteko beste hizkuntza bat edo beste ere, ezagutu beharra dugu. elebitasuna ez ezik, eleaniztasuna lortu nahi dugu beraz, munduko kultura ezberdinekiko elkarrizketa eta elkar ulermenean lagungarri izanez.
|
|
|
4.1 euskarari buruzko hizpideak gure arteko prentsa idatzian euskararekiko herri jarrera ezberdin horien lekuko dira —alderdi politikoak ez ezik— komunikabide ezberdinen joera editorialak ere. gure ingurunean irakurrienak diren egunkarietako euskarari buruzko artikulu eta editorialak aztertzen jardunak gara
|
azken
urteetan. egin izan ditugun ikerketa batean eta baita bigarrengo beste batetan ere garbi agertzen da, herri edo gizarte asmoen eta euskararekiko jarreren arteko lotura. euskararen inguruan jarrera kontrajarriak agertzen dira egunkari batzuen eta besteen artean. komunikabideek hizkuntzaren inguruko gizarte banaketa eragiten dute. lehenengo ikerketan, guztira 18.592 artikulu eta editorial aztertu g... EUSKARA edo EUSKERA edo EUSKEREA edo VASCUENCE ((LINGUA LENGUA IDIOMA) (EUSK VASC NAVARR)) edo HIKUNTZ. ikerlan honetako emaitzak ikusita, euskararen gaia arlo politikoari oso lotua agertzen da prentsako testuetan. oro h taulan ikusi dezakegunez, testu hauetako osagarri nagusienen artean, batez ere erakunde politiko ezberdinak agertzen dira, beste hizkuntzei buruzko aipamenekin batera:
|
|
|
5 elKarBiziTzaraKo ozTopoaK: ...zer ikusia dute herri asmo ezberdinekin, euskararen gaia helburu horietarako erabili edo instrumentalizatu egiten da gainera. euskararen erabilpen politikoa, edozein alderditakoa izanda ere, aniztasunaren printzipioa ukatzera dator eta elkarbizitza oztopatzen du. gizarte eleanitza sortzeko erronka hori onartzen ez dutenek, helburu honek sortzen duen edozein arazo erabiltzeko prest agertu izan dira
|
azken
urteotan.
|
|
|
7 ondorioaK artikulu honetan heldu erdaldunek zein balio ematen dizkioten euskarari aztertu da, aurkeztu den bezala,
|
azken
urteotan euskararen tresnabalioa hazi delako pertzepzioa orokorra da baina horrekin batera balio integratzailea ere beharrezkoa dela azpimarratu dute ikerketako partaideek. Bi munduko egoeran bizi dimentsioa bereziki emankorra suertatu da helduak euskararekiko nola kokatzen diren ulertzeko. izan ere, heldu asko bi munduko egoeran bizi direla kontuan harturik, hiritar horiek euskararekiko eta euskararen aldeko politikarekiko dituzten jarrerak ulertzea errazagoa da. artikuluan beste auzi garrantzitsu bat ere aztertu da:
|
|
|
...ndar handiz sustatu zutelako, galiziera era guztietako gaiak eta egoerak lantzeko hizkuntza" moderno" bat dela erakutsiz. tVg, g2 eta rg, hiru horietatik kanpo, soilik rnek erkidegorako prestatzen duen programazioa eta hainbat herri irrati izaten dira elebakar edo nagusiki galizieraz; izan ere, espainiako komunikabideetan galizieraren erabilerari ez zaio inolako arretarik eskaintzen, eta
|
azken
urteotan gainera —" herrialderako" egiten diren deskonexioetan— ospe handiko galiziar hiztunak ere gaztelaniaz elkarrizketatzen hasi dira. balio sozialak, kulturalak eta linguistikoak gizarteratzeko orduan, tresna oso boteretsuak dira komunikabideak; horregatik, bereziki larria da herrialdeari buruz ematen duten irudi linguistikoa. galiziako Xuntak irratieta telebista baimenak... programazioaren erdia gutxienez galizieraz eman zedila. gero, baimen gehienak gaztelaniaz azaltzen diren espainiako kate handiei saldu zitzaizkien. orain dela urtebete erkidegoko baimena jaso zuten bi telebista digitaletan (popular tV galicia eta Voz tV), programazioaren %10 baino gutxiago ematen dute galizieraz, baimenaren baldintzaagirien arabera gutxienez %50a emateko konpromisoa hartu bazuten ere. komunikabide berriak sartu dira sarean, galiziera darabiltenak edo elebidunak direnak (xornal.com, galiciaconfidencial.com, mundogaliza.com, etab.).
|
|
|
Izan ere,... hizkuntz kontzientziak. Duela 30 urtetik hona nabarmen behera egin baitu.... (Frankoren
|
azken
urteetan) hizkuntza euskal nortasunaren ezaugarri modura hartzen zen, herritar guztiek euskara ikasi behar
|
|
|
zaila izan zen inkisizioaren aragoiko garaipena28 bost urte eman zituen zaragozako komentuko priore karguan aita pedrok(), eta lau huesca n, aldi batez ardura berarekin (15781580), berriz zaragozara itzuli(), eta azken egoitza bartzelonan hartu zuen arte(). hortaz, 1572 1589.ko urteetan behin eta berriz eman zitzaizkion Malon etxeideri ordenako tokian tokiko komentu gobernu eginkizunak, horretarako dohainik bazuelako, pentsa daiteke. hala ere, gizona ez zen mugatu zeregin horretara; batetik, betidanik zuen irakats grina zegoen, eta bestetik bizileku guztietan prediku eginbeharretarako mirespenez ikusi zitzaion gaitasuna. burgosko egonaldian erakutsi zuen irakasle lanak egoki eraman zitzakeela, eta hurrengo bizilekuetan unibertsitate katedratan irakasteko aukera izan zuen. huesca n priore zelarik predikari arrakastatsuaren lanak ere hartu zituen bere gain; baina ondoko bi urteetan unibertsitateak eskriturako katedraz arduratzea eskatu zion() 29 zaragoza() eta bartzelonako() egonaldietan, hiri horietako ikastegi eta unibertsitatean katedra eman zitzaion berriro. pedro Cerbuna teologian Maisuak eta agustindarrak deiturik etorri zen huesca tik zaragozara. Cerbuna hau izan zen hemengo unibertsitatea diruz eta arautegiz birsortu zuena(), eta orduko izendapenpaperetan ageri zaigu Malon etxaide30 hala ere, bartzelonako komentuko priore izendatu zutenez (1586), laburra izan zen hiri aragoitarreko egonaldia. hiriburu katalanean emango zituen, bada,
|
azken
urteak, eta bertan hil zen bere liburu inprimatu bakarra kaleratu eta gutxira (1589). idazle, idazleen arTean (1588..)
|
|
|
Malon etxaideren ekoizpen literarioak eta beronen kalitate zaindu eta landuak zer ikusi zuzena dute mende hartako bi gertakari kultural nagusiekin: a) ernazimentuko herri hizkuntzen balioespen humanista berriarekin (egia esan, idazlearen
|
azken
urteetan hain berria ere ez zenarekin, nahiz eta eztabaidatua izan, artean), b) idazkuntza erlijioso literarioak egindako balio handiko ekarpenarekin. bi interes osagarri horiek nabariak dira, gainera, Malon etxaide ren bizitzan eta obran.
|
|
2011
|
|
|
Alboko grafikoan ageri da, esate baterako, zer nolako bilakaera izan duen hizkuntza gaitasunak Arrasateko gazteen artean urte tartean. 2001ean gazte erdaldunak %4 baino ez ziren eta joera hori mantendu egin da
|
azken
urteotan. ereduko matrikulazioak ere gora egin du eta ikasturterako aurre-matrikulazioa, Gipuzkoan adibidez,% 88,79 izan da (ikasturtean %27, 2 izan zen eta 2006 %70, 1).
|
|
|
Baina badirudi ume askok koskortu ahala, euskaraz egiteari utzi egiten diotela eta beren harremanetan erdara nagusitzen hasten dela. Beheko taulan ageri denaren arabera, Arrasateko gazteen euskararen kale erabilerak behera egin du dezente (6 puntu)
|
azken
urteotan, haurrenak, aurreko urteetan baino motelago bada ere, gora egin duen bitartean. Beraz, datuon arabera, azken urteotan bi adin taldeen erabilera mailaren arteko tartea handitu (hirukoiztu) egin da Arrasaten7eta aurreko urteetako joera ez da bete.
|
|
|
Beheko taulan ageri denaren arabera, Arrasateko gazteen euskararen kale erabilerak behera egin du dezente (6 puntu) azken urteotan, haurrenak, aurreko urteetan baino motelago bada ere, gora egin duen bitartean. Beraz, datuon arabera,
|
azken
urteotan bi adin taldeen erabilera mailaren arteko tartea handitu (hirukoiztu) egin da Arrasaten7eta aurreko urteetako joera ez da bete.
|
|
|
Zalantzarik gabe, euskararen normalizazio prozesua bide onetik doala pentsatzeko datu itxaropentsua. • Baina haurren erabilera mailaren bilakaerak gora egin duen arren, gazteen adin taldearen erabilerak
|
azken
urteotan jaitsiera nabarmena izan du eta 2005era arte, 17 urtez, izan zuen gorako joera eten egin da Arrasaten. Euskaldunen dentsitatea %50 baino gehiagokoa bada ere8, adin talde horren erabileraren bilakaera ez da izan euskaldun kopuru hori duen zonalde soziolinguistikoari dagokiona.
|
|
|
Hauek bihurtuko dira eredu arrakastatsu. Gure kasuan, ordea, Arrasateko datuei begira, gazteen erabilerak behera egin duela ikusten dugu eta sozializazioaren etena handituz doala
|
azken
urteotan. Datu kezkagarria, izan ere, arestian aipatu bezala, gazteak berak ere eredu bilakatuko baitira gainontzeko beste gazteagoentzat.
|
|
|
" Metropoli zirraragarria. Singapurreko Lee Kuan Yew World Ciry Prize saria eman diote Bilbori, hiriak
|
azken
urteetan izan duen eraldaketa dela eta; agintariek ekainaren 29an jasoko dute saria". Berria, 44 or.
|
|
|
• Bilbao Euskaraz: Bilboko Udalaren
|
azken
urteotako euskararen aldeko leloa.
|
|
|
Hemendik abiatuz, aurrera egin eta
|
azken
urteetako hirieraldaketaren burmuin instituzionalak bere baitan hizkuntzaarrazionalitate bat txertaturik ote duen aztertu nahiko litzateke.
|
|
|
Erabilpen aske horren eremu izan daitezkeen berdeguneak horregatik egiten dira Bilboko mendi gerrikoan eta ez Abandoibarran Ibaizabalen ertzean. Horrela, Udalak hondartza berdea deitu dio Larraskitu inguruan sortu duen San Antonioko parkeari6, baina gero Ibaizabalen inguruan
|
azken
urteotan sortu dituen pasealeku guztietan ez du belar espazio aske hiritar ibaia elkarrizketa zuzena inon ere diseinatu. Jarraian kokatutako hiru argazkietan ikusten denez, hiritarrek apropiazio ez egokien7 bidez aurkitzen dituzte planifikatzailearen asmoen gainetik pasatzeko erak, baina hiri diseinatzailearen borondatearen produktua argia da.
|
|
|
Hemendik abiatuz, aurrera egin eta
|
azken
urteetako hiri eraldaketaren burmuin instituzionalak bere baitan hizkuntza arrazionalitate bat txertaturik ote duen aztertu nahiko litzateke. Hots, eraldaketaren azpian hizkuntza arrazionalitate edo ikuspegi bat dagoela esan dezakegu?
|
|
|
8 Ikuspuntu metodologiko teknikotik oso egokia litzateke
|
azken
urteotan bildutako datu estatistikoak, zein elkarrizketa sakonen eta eztabaida taldeen grabaketak datu base batean gordetzea, sortutako informazio guztia ikerlarien eskura jartzeko.
|
|
|
Irakurleak ikusiko du
|
azken
urteetan euskal soziolinguistika arloko gai nagusienetako bat hartu dugula gai zentral eta monografiko moBelen Uranga – Hitzaurre gisa dura. Eta horrela, aipatu helburuei fin asko erantzun dio Mikel Zalbidek.
|
|
|
2.1 perspektiba erlijiosoa eta metaforiko arrunta has gaitezen hitzaren adiera propiotik, perspektiba erlijiosoak (erlijio katolikoak24, ez protestanteak) emana dion eta eguneroko bizian zabal hedatua dagoenetik. erlijio katolikoak oso berea izan du purgatorio hitza: bai hitza eta bai kontzeptua. hala zuen gure haurtzaroan eta,
|
azken
urteotan kontuok aldatu egin badira ere zertxobait, bistan da lehengo definizio muinak uka ezinezko indarra duela orain ere. erdal hiztegi batek honela definitzen digu purgatorioa: a) en la religión católica, lugar donde las almas no condenadas al infierno purgan sus pecados antes de ascender al cielo. b) Cualquier lugar donde se vive con trabajo y penalidad. c) esta misma penalidad.
|
|
|
Bilakaera jeneralaren ikuspegi sintetiko eta goiztiarra jaso nahi duenak hor du eneko oregiren aspaldiko azalpena: " egia da euskarak funtzio berriak eskuratu dituela
|
azken
urteotan;
|
|
|
Teoriatik tiraka utz iezadazu galderatxo hau egiten192: hurrengo hamarkadotan ondo (euskaltzaleon ikuspegitik ondo) joaten badira hizkuntza kontuak gure artean, aurreko hiru emaitza bide posibleetatik zein da, zure ustez, zure ilobek hil aurreko
|
azken
urteetan probabilitate handienaz ezagutuko dutena, euskararen indarberritze saioari honegatik edo hargatik frenoa jartzen ez bazaio, eta europako zokoalde honetan erabateko transformazio demografiko, ekonotekniko, soziokultural eta politikooperatibo bortitzak (alde batekoak zein bestekoak) gertatzen ez badira hurrengo hamarkadotan, hiru eszenario hauetatik zeinek du egiantz handiena, eta zeinek txikiena, orain arteko eskarmentu kontrastatuaren eta hizkuntza soziologiaren funtsezko ekarpenen argitan?:
|