|
2003
|
|
|
Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek (lehen gerran behintzat) ez omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar
|
asko
aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa ez baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001: 363).
|
|
|
Hola XVI. mendearen erdialdetik Elizak ebangelizazio eta katekizazio kanpaina sendoak bultzatu zituen, ordena erlijiosoen laguntzaz nekazari munduko txokorik baztertuetaraino iritsi zirenak. Eta herritar
|
asko
euskaldun elebakarrak zirenez, haiek hezteko euskarara jo zen, euskarazko hainbat dotrina eta katixima idatziz (gehiago Iparraldean Hegoaldean baino). Elizak, erakunde gisa, euskara interes instrumental soilez erabili zuen bada.
|
|
|
Aipatutakoen artean gehiengoa barazkiek osatzen zuten; azpimarragarrienak: zalkea19 da (arveja), ostiraletan eta entsaladetan janak; kipula eta berakatza saltsetarako; aza
|
asko
, lau egunetako afarietan ageri baita. Fruituen artean, nahiko agertzen direnak?, denboraldikoak:
|
|
|
Gozoetan eztia eta azukrea oso erabiliak ziren (ordenantzetan bertan, salmentei buruzko arauak ematean azukrea aipatzen da, espreski, kakaoarekin batera bere garrantzia adierazten diguna) 23 Honela, txokolate
|
asko
kontsumitzen zen hirian, XVIII. mendearen erdialdean 200.000 libra (Manzanos Arreal, 1995); bertako produktuak ere kontsumitzen ziren, jalea eta konfiteak (frutekin eginak).
|
|
|
Roskoien kasuan, urtero pertsonen nahiak idazten ziren, tamainak nahien arabera egiteko. Gozoki
|
asko
egiten ziren: batez ere tartak, petit suizeak, hojaldreak, milhojak, kaputxinoak, maskorrak eta tocino de cielo deituak.
|
|
|
Konbentu
|
asko
denbora luzez gozoak egitera aritu ziren. Egindakoen artean batzuk aipa ditzakegu:
|
|
|
Jende
|
asko
pobrea zen eta arazo iraunkorra zen. XVIII. mendean pobreen kopurua asko igo zen, baldintzak hobetu arren, populazioaren hazkundeari lotuta.
|
|
|
Jabego feudalarekin batera lur komunalak ere erlotuak zeuden, beraz, lur askeak herena ziren, eta, hauek ere, atzerakadan zeuden, nekazariek zorpetzean galduz, batez ere, mendearen bigarren erdialdean errentak asko igotzean (prezioak baino gehiago). Populazio
|
asko
egonik, minifundismoa nagusitzen joan zen, herentzia sistemarekin edo premutasuna zegoen lekuan doteak ordaintzearekin?; honela, nekazari errentari kopurua haziz zihoan eta baita jornalariena. Tresneria eta animalien jabea, nekazaria zen, aldiz, gehienetan.
|
|
|
Esklaboen merkataritzak, gainera, ondasun gutxi ekarri zizkien bertakoei: gaur egunean erabiltzen eta jaten diren produktu
|
asko
(platanoa, artoa) esklabo merkatariek eraman zituzten Afrikara.
|
|
|
1Lan hau 1996ko udaberrian egin zen, orduan hasi berria zen elikadurari buruzko ikerketa historikoa. Harrezkero elikaduraren historiari buruzko bibliografia
|
asko
hazi da Europan eta asko iritsi zaigu gaztelaniara itzulita guregana; jakina, hori guztia ez da ageri gure lanean. 2Eta horrela da oraindik, kontuan izan betiere, lan hau 1996ko otsailean aurkeztu genuen?, nahiz eta, azken urte hauetan,. Historia Berria?
|
|
|
Bada, jende gazte eta aktiboa zen nagusi Europan. Hala ere, hobetzea nabaritu zutenak izan ziren, batez ere, nekazari handiak eta handiak; nekazari pobreek enclosures4 eta beste fenomeno paralelo batzuekin ez zuten haien egoera
|
asko
hobetzen ikusi. Baina XVIII. mendean zehar demografia krisiak intentsitatea galtzen joateko beste arrazoi nagusia infekzio gaixotasunen eragina populazioan gutxitu zela da.
|
|
|
bigunegiak direlako batzutan, kritikoegiak bestetan, axalegiak sarri, lan nekagarri eta esker gaiztokoa edonoiz. Inor mindu nahi ez izateak edota iruzkina ondo baino hobeto egin gurak ere (liburu aipamena testua ahitu behar duen ebazpen definitiboa izan balitz bezala) jende
|
asko
desanimatzen du gisa honetako idazkiak egitetik. Eta hola, maiz, liburu baten inguruan sortutako gogoeta interesgarriak adiskideen arteko konfidentzia soilean geratzen dira, historialarien komunitate orokorrarentzat ezezagun.
|
|
2004
|
|
|
«Isilpeko merkatuan» lan egiten zuten emakume
|
asko
topa daitezke Hernanin. Artxibo eta errolda ofizialetan emakume hauek ikustezinak dira.
|
|
|
Ta aste hortakokin einbeharzenun argia ta... Ordun nik lan
|
asko
ittenun, dendako lan asko ittenun, baiño bizimodue oso gorra.
|
|
|
Ta aste hortakokin einbeharzenun argia ta... Ordun nik lan asko ittenun, dendako lan
|
asko
ittenun, baiño bizimodue oso gorra.
|
|
|
1965ean Marin County n, Kalifornian, minbiziaz hil zen, New York eko Arte Garaikideko Museoan berari buruzko erakusketa zabalena zabaldu aurretik. Bakarkako eta talde erakusketa
|
asko
antolatu dira geroztik berari buruz eta AEBko argazkigintza pertsonaia garrantzitsua kontsideratu behar da.
|
|
|
Akats eta muga
|
asko
izan arren New Deal ak kontsentsu nazionalaren zati bihurtu ziren lorpenak izan zituen. Ongizate estatuaren oinarriak jarri eta harreman industrialetarako estruktura legala ezarri zuen; baloreen merkatuaren eta bankuen gainean kontrol zehatzak ezarri zituen; eta gobernuak ekonomia erregulatzeko errespontsabilitatea zuela esaten zuen printzipioa ezarri zuen.
|
|
|
Landutako lurren gutxitzeak eta traktoreen erabilerak nekazari familia
|
asko
Kaliforniara bidean jarri zituen jornalari emigrante bihurtuz.
|
|
|
Depresioaren lehenengo urteetan hezkuntza aurrezteko modu bat izan zen, gastuak %70ean gutxitu ziren. Jaiotza tasa erortzean eskola
|
asko
itxi egin ziren, baina umeen kopurua gehitzen joan zen heinean 900 eskola publiko eraiki ziren. Unibertsitateak aldiz kolpe latza jaso zuen.
|
|
|
Lehendabizi Arthur Rothstein kimikari eta argazkilari zientifikoa, gero Carl Mydans, RA n parte hartutakoa, Walker Evans eta Ben Shahn ilustratzaile eta margolaria elkartu zituen, eta azkenik Dorothea Lange sartu zen. Europan ez dago FSAren antzeko ezer; baina produktu guztiz amerikarra izan arren argazkilari
|
asko
emigranteak ziren, esate baterako Jack Delano ukraniarra, Theo Jung austriarra, Ben Shahn lituaniarra. Jatorri horrek, izatez proiektuaren ikuspegi dokumentalari lagundu zion, zeren inoiz aipatu denez, kanpotar batek ezin du ekidin mundua lilurarik gabeko objetibitatez ikustea.
|
|
|
Galdutzat emandako pertsonen erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari munduaren eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara eramaten zituzten. Arraza diskriminazioen aztarnak jasotzea nahi zutela esplizituki dioen dokumenturik ez da aurkitu, baina bildumak gai honen inguruko irudi
|
asko
erakusten ditu, segidan ikus daitekeenez.
|
|
|
Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar honek ez du soilik euskal historiarako balio baizik berdin munduko historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako). Historiak, nire ustez, bere baitatik bultza dezakeen baliorik baldin badago akaso mundua ulertzeko zentzu kritiko orokor bat izan daiteke, ez
|
asko
gehiagorik (besterik da historiako gaiak balio konkretuaz gogoeta egiteko erabiltzea).
|
|
|
Gerra hasi zenean erreketeek ikastolako materiala hartu eta Miserikordiako eskolara eraman zuten guztia. Bertan zeuden liburu
|
asko
erre ere egin zituzten. Ikastola itxi eta erreketeentzat geratu zen, atean Cuartel de Pelayos jarriz5.
|
|
|
1936ko otsaileko hauteskundeetan alderdi guztiak etxez etxe boto bila ibili ziren propaganda
|
asko
eginaz. Istilu ugari gertatu zen, zeren guztiek lortu nahi zuten hauteskundeak irabaztea eta botoengatik lehia bizia zegoen.
|
|
|
Aipagarria da, Oronoz Mugairin bi polizien artean ia tiroka hasi izana. Eta izatez frontera eramandako karabinero
|
asko
beste bandora pasa ziren. Gerra amaituta, Estatu Frankistak berriro karabineroak muga zaintzen jarri zituen.
|
|
|
Aberatsek beren dirua eta aberastasunak (urrezko eta zilarrezko bitxiak, erloju baliotsuak...) mendian ezkutatu zituzten, gorrien beldur. Baserritarrek, euren animaliak mendira eraman zituzten eta janari
|
asko
gorde zuten. Iruritako herriaren sarreran barrikada bat egin zuten zutabea geldiarazteko:
|
|
|
Horrez gain, miaketak, komisariara behin eta berriz joan beharra, eta multak eguneroko gauza izaten ziren. Isunak 100 eta 500 pezeta bitartekoak izaten ziren, garai hartarako diru
|
asko
(Altaffaylla Kultur Taldea, 1986: 164). 14 Frontean hildako soldadu kopurua aurkitzeko zailtasunak izan ditut, 36 baino gehiago hilko ziren.
|
|
|
167). Errepresioaren ondorioz, Nafarroako eta Espainiako beste tokietatik, jendeak Frantziara heldu nahi zuen. Urte ilun hauetan, Baztanen jende
|
asko
ihes egin nahian zebilen. Egunean zehar, bertakoek beraien etxeetan babesten zituzten, eta gauean muga zeharkatzen laguntzen zieten.
|
|
|
Horrela, 1936ko abenduan, Alamandozko Jose Maria Lizaso, Cristobal Juanea eta Damian Laurenzena atxilotuak izan ziren, iheslari batzuei muga zeharkatzen laguntzeagatik. Hemendik aurrera mugalari bezala ibiltzeagatik baztandar
|
asko
atxilotuko zituzten.II. Gerraostea() Gerra Zibila 1939ko apirilaren batean bukatu zen, Francok errepublikar armadak garaitu zituelarik. Errepublikarrek orduan, ahal zutenek bederen, Espainiatik ihes egin zuten (Frantzia aldera gehienbat).
|
|
|
Amaiurko herria Baztandik kanpo zegoenez garai honetan bertan zegoen Ian batailoiaren preso kopurua ezin dugu jakin. Gainera 1967an Amaiur Baztanera sartu zenean, udalaren artxiboak lekuz aldatzean dokumentu
|
asko
galdu ziren. 119 orrialdeen bitartean.25 Baztango Udala, Akten Liburutik().
|
|
|
Herri Frontearen izpiritua berpizten saiatu zen Unión Nacional Española (UNE) sortuz. Espainiar errefuxiatu
|
asko
zegoen. PCE k bere militanteak ugaltzeko proselitismo kanpaina izugarria egin zuen, eta Espainiaren Birkonkista operazioa prestatu zuen 1944ko udazkenerako.
|
|
|
soldaduek abereei edo mugitzen zen gauza orori botatzen baitzioten tiro. Kintoak, eta errepuplikarrak nahasturik zeuden, baina errepublikar
|
asko
, beraien bizitzarekin nazkatuak zeuden. Hauek gerran egondakoak ziren, kartzelatik pasatutakoak bizpahiru urtez, gero lan batailoietan egonak eta azkenik berriro hiru urtez, zerbitzu militarra egitera behartuak.
|
|
|
batzuk Erronkari aldera, beste batzuk Baztan aldera eta beste batzuk barnealdera sartzen saiatu ziren. Inbasio hauek guztiak porroterako bakarrik balio izan zuten, gerrillari
|
asko
galdu baitziren.
|
|
|
1944ko urrian makien mugimendu
|
asko
izan ziren baina hurrengo urteetan, infiltrazioak nabarmenki jaitsi ziren. Esan genezake sinbolikoak izan zirela.
|
|
|
Baztan, muga ondoan dagoenez, kontrabando lekua da dudarik gabe. Gerraosteko urte gogor haietan, muga ondora pertsona
|
asko
etortzen ziren muga zeharkatzeko laguntza eske. Gerra amaitua ez zegoen garaian, laguntza hau antolaketarik gabe egiten zen, baina denborarekin, EAJ alderdiak sare antolatu bat sortu zuen.
|
|
|
Alemanak 1940an Parisen sartzean, Euskal Gobernuko enbaxadan sare hauei buruzko dokumentu garrantzitsuenak errekisatu zituzten eta polizia frankistari eman zizkioten. Dokumentu konprometitu hauekin, baztandar
|
asko
atxilotu zituzten: Araba sare garrantzitsuko Bittori Etxeberria, Agustin Ariztia eta Esteban Etxeberria.
|
|
|
Garai hau mugalarien urrezko garaia izan zen. Mugalari
|
asko
horrela aberastu ziren, baina beste batzuek ez zuten dirurik hartzen. Alemanek muga ez zeharkatzeko austriar muga guardiak ekarri zituzten, baina hauek mugalariekin txokerik ez izateko, mendian zarata handia eginez ibiltzen ziren42 Mendian mugalariak hartzea oso arraroa izan zen baina txibatazo edo salaketengatik zenbait atxilotu zituzten.
|
|
|
Espainian zituen enbaxadetara iristen laguntzea. Pilotu bakoitzeko 3.200 pezeta ordaintzen zen, sare
|
asko
ibili ziren helburu hau bete nahirik. Sare hauetatik Red Comete zen ezagunena eta garrantzitsuenetarikoa (Rodriguez, 2001:
|
|
|
Gerrarekin batera, beharrezko produktuen eskasia etorri zen (olioa, irina, arraina...). Baserri
|
asko
zeudenez, auto askitasuna ziurtatuta zeukaten baserritar familiek. Baserri edo baratzerik ez zuten familiek, ordea, okerrago pasatu zuten, Elizondon bizi zirenek batez ere.
|
|
|
Abeltzaintza oso garrantzitsua zen Baztango ekonomian. Abere
|
asko
mendietan solte zebiltzan eta artzainak euren abere taldeak zaintzen egoten ziren. 1941 urtean abere lapurrak (cuatreros) ibili ziren mendietan Baztango artzainei lapurtzen.
|
|
|
Baserria zen lan bakarra. Baina jende
|
asko
ezin zen bizi baserriko lanetatik eta horregatik gazte anitzek kanpora joan behar izan zuen: Frantziara eta Amerikara batez ere.
|
|
|
Amerikara joandakoak artzain gisa aritu ziren, eta Frantziakoak berriz, mendi mutil. Nafarroako Perineotara gazte
|
asko
joan ziren Iratiko basoak ustiatzera. Denborarekin, egoerak hobera egin zuenean, euren herrietara itzuli ziren gazte hauek.
|
|
|
Muga hurbil izateak jende mugimenduak (iheslariak), kontrabandoa eta halakoak errazten dituenez muga babestu beharra egoten zen. Baztandik gazte
|
asko
joan zen gerrara, baina beste askok nahiago izan zuten Frantziarantz ihes egin.
|
|
|
Fortifikazio lanak 1938tik hasiak ziren, eta arestian aipatu bezala, errepublikarren lan batailoiak izan ziren obra hau egin zutenak. Fortifikazioa, inbasio motorizatu bat geldiarazteko helburuarekin egin zen, baina mendi inguru
|
asko
fortifikatu gabe gelditu ziren. Muga fortifikatu honi, Perez lerroa deitu zioten (Rodriguez, 2001:
|
|
|
Otsondo, Elizondo Urdax/ Dantxarinea komunikazio bide garrantzitsuaren erdian dago. Espainiak aliatuen erasoa izanez gero, Urdax Zugarramurdi eta Baztango zati batetik erretiratuko zen eta erresistentzia Otsondo mendatetik hasiko zuen (zonalde honetan bunker
|
asko
, metrailadore habiak eta mendi fortifikatu bat dago, Zapadores Fortaleza N° 21.B delakoa, bertan zapadoreen batailoiko goarnizio bat zegoelarik). Urkiaga mendatea, Iruñea Donibane Garazi bidean dago eta mendate honetan, bunker, metrailadore habi eta lur azpiko instalazio anitz daude.
|
|
2005
|
|
|
SF, beste erakunde frankista
|
asko
bezala, erakunde nazi eta faxistak imitatzen saiatzen zen, baina bere berezitasunak izan zituen; kasu honetan, erlijioaren pisu itzela nabarmendu behar dugu. Bere helburu nagusia erregimenaren onarpena emakumeen artean lortzea izan zen, mekanismo ezberdinen bidez. XX. mendean, emakumeen esparru ezberdinetan eragina zuten, eta antolaketa faxistek ezin zuten hori ukatu.
|
|
|
II. Errepublikan, emakumearen aldeko lege
|
asko
onartu ziren; pixkanaka, emakumea bere lekua lortzen ari zen gizartean, gizonarekin berdintasun egoeran. Gerra Zibila hastean, emakume askok gatazkan zuzenean parte hartu zuten, eta beste asko erretagoardian egon ziren, fabrika eta landetan lan eginez.
|
|
|
II. Errepublikan, emakumearen aldeko lege asko onartu ziren; pixkanaka, emakumea bere lekua lortzen ari zen gizartean, gizonarekin berdintasun egoeran. Gerra Zibila hastean, emakume askok gatazkan zuzenean parte hartu zuten, eta beste
|
asko
erretagoardian egon ziren, fabrika eta landetan lan eginez. Baina, garaipen frankistarekin, emakume askok erbestera alde egin behar izan zuen; beste zenbait, kontzentrazio zelaietara bidaliak izan ziren, eta beste batzuk, gehienak, Espainia barneko erbestean gelditu ziren.
|
|
|
ondo erabaki behar zuten, neskaren gaitasunei garrantzia emanez, eta ez itxura fisikoari. Mutilek neska zuzena, zintzoa, dezentea, osasuntsua, etab. izatea eta seme alaba
|
asko
izateko moduan egotea hartu behar zuten kontuan, besterik ez.
|
|
|
Revista para la mujer aldizkarian politika pronatalistaren printzipioak azaldu zituen: ama indartsuetatik jaiotako haur osasuntsu
|
asko
lortzea, beraz, ahalegin guztiak umeen osasun ona bermatzera bideratu behar ziren eta emakumeen gorputza, erditu bezain laster, helburu horretara bideratu behar zen. 1940an, Sección Femeninako Osasun Nazionaleko aholkularia zen Luis Navas Migueloa doktoreak horrela azaldu zuen:
|
|
|
Hala ere, 1975 urte bukaeran gizon eta emakume langileak ez ziren berdinak legearen aurrean; emakumea gizonaren azpitik mantentzen zuten lege batzuk bizirik zeuden. Adibidez, Franco hil zenean, emakumeak ezin ziren poliziako edo armadako kargu batzuetara aurkeztu eta lanbide askotan diskriminatorioak ziren klausula
|
asko
mantentzen ziren, batez ere, soldatei zegokionean.
|
|
|
Egungo euskara ere (edo beste edozein hizkuntza bizi), ez da garbia, aitzitik berezkoak ez dituen elementu kanpotarrak barneratu ditu. Euskarak latinetik eta erromantzetik hainbat mailegu hartu zituen familia bereko hizkuntzak izan ez arren, eta ingelesak frantses hitz
|
asko
, eta akitanierak izen hibridoak ditu, ez bakarrik iberieraren eraginez adib. Ennebox eta beste baita galierarekiko harremanaren ondorioz adib.
|
|
|
Zamanillo k iberiar lekukoetan indoeuropar aztarnak leku guztietan ikusten ditu, besteak beste, erabiltzen dituen iberierazko testu
|
asko
zeltiberiar eta lusitanierazko inskripzioak baitira (adib. Botorrita ko Brontzea, Cabeço das Fraguas, teserak,...), eta hain zuzen ere iberieraz ez dauden testu horiek giltzarri dira benetan iberieraz dauden beste testu laburragoen esanahia argitzeko orduan38.
|
|
|
Pozak eskainitako etimologia
|
asko
zentzugabekoak ziren: –assi en este nombre Jeauna, que es compuesto de cinco vocales se apunta que ni forma ni materia consiste sin aquel que dio ser a todas las cosas?
|
|
|
Teoriarik fantasiosoenak euskara, minoera, etruskoa, piktoera, sumeriera eta guantxearekin5 loturak ezartzen saiatzen dira6 Berrikiago Ruhlen en proposamenekin batez ere, euskara beste hizkuntza irlekin harremanetan jartzeko ekimenak egon dira, hizkuntza ezezagun
|
asko
biltzen dituzten superfamiliak osatuz. Ruhlen en euskal moldaketa Martinez Lizarduikoak (1998) egin du.
|
|
|
8 I. Agirre (1980) harago doa, euskaldunei egozten die idazkeraren asmakuntza, aitzuloetako irudien garapenetik eratorria, eta geroago teknika mediterraniar arrora zabalduko zen. Horregatik euskara edo behintzat euskal elementu
|
asko
penintsulatik kanpo aurkitzen dira, Mediterranioan baita Ameriketan ere, egun toponimiari esker dokumentatzen direnak. Toponimian kar omen da gehien agertzen den elementua, adib. Carnac.
|
|
|
Jadanik Luchaire (1877) bere garaian bien arteko lotura estuaz jabetu zen, baina Mitxelenaren (1954), eta batez ere beranduagokoak diren Gorrotxategiren lanak (1984) bi hizkuntzen arteko ahaidetza frogatu dute. Akitaniar elementu
|
asko
euskaldunak dira eta beste asko euskalduntzat jo daitezke erakusten duten fonetismo bereziarengatik. Elementu hauek egungo edo ertaroko euskaran pareko berdin berdinak dituzte, adib. andere izenak.
|
|
|
Jadanik Luchaire (1877) bere garaian bien arteko lotura estuaz jabetu zen, baina Mitxelenaren (1954), eta batez ere beranduagokoak diren Gorrotxategiren lanak (1984) bi hizkuntzen arteko ahaidetza frogatu dute. Akitaniar elementu asko euskaldunak dira eta beste
|
asko
euskalduntzat jo daitezke erakusten duten fonetismo bereziarengatik. Elementu hauek egungo edo ertaroko euskaran pareko berdin berdinak dituzte, adib. andere izenak.
|
|
|
Gauza bat ez da ahaztu behar, historikoki abertzaletasunaren kontzientzia Arana Goirirekin sortzen da. Bueno, Arana Goiriri kritika
|
asko
egin liteke, nik daukat liburu bat bera kritikatuz eta guzti hori baina Arana Goiri periodista bat zen ez da ahaztu behar. Beraz, orain etortzea historia irakasle bat Arana Goiri kritikatzera, nire ustez, da etorriko balitz bezala filologo bat esatera:
|
|
|
–Bai, askotan gertatzen da, gu bion artean dago diferentzia bat puntu bati buruz eta orduan hasten gara eztabaidatzen eta eztabaidatzen eta momentu batean paralizatu egiten dugu gure posturak ze ni identifikatzen naiz puntu honekin eta ahaztu egiten dut nik beste puntu
|
asko
neukala baita ere. Orduan, hori askotan gertatzen da, abertzaleen beren arteko borroketan; esaten duzu, baina HB PNVtik sortu da orduan gauza bat, en común?
|
|
|
Problemak dauzka alde horretatik kontzesio askoz gehiago eskatzen duelako gogoetak baino. Gogoetak ez du kontzesio
|
asko
eskatzen, ekintzak bai. Intelektual batek, ondorioak berak ateratzen ditu ondo edo gaizki, eta hor bukatzen da bere errespontsabilitatea, baina ekintzak jendea lan gabe edo norbait kartzelan edo norbait ospitalean utzi dezakete.
|
|
|
Autodeterminazioaren inguruan dabilen Martin Ugaldek Euskaldunon Egunkarian idatzitako artikuluan, Ugaldek berak dio, autodeterminazioak, dakarren mezuak Estatuari bere Inperioa ukitzen badio, ezinbestean gertatzen den bezala, bi muturrak lehia bizian daude. Eskerrak gaur nazioarteko kontzientzia
|
asko
indartu dela, sor dezakeela.
|
|
|
Frantziako iraultza ikaragarria egiten duena da hori, ze beste jende askori lepoa moztu zioten gillotinan. Baina ikaragarria ez da jende
|
asko
hiltzea baizik ikaragarria da erregeari lepoa moztea, historikoki esan nahi dut. Izan zen sakrilegio bat.
|
|
|
Sei hilabetez Revista k huts egin ondoren, baliteke harpidedun askori Donostiako aldizkaria gertukoagoa iruditzea Madrilgoa baino. Gainera Euskal Erria k Herranen aldizkari berfundatuak baino euskal eduki gehiago (%100) eskaintzen zuen eta baliteke horregatik euskal irakurle
|
asko
Manterolaren aldizkarira behin betiko pasatzea. Baina hau, jakina, espekulazioa da.
|
|
|
150). Gasteizko Institutuak ekimen horretan aktiboki parte hartzeak Herranen itzala azpimarratzen du, bertako irakasle
|
asko
Ateneoko kideak baitziren eta hortaz Ferminen lagunak.
|
|
|
Aurrerantzean aldizkaria harpidetze libreen bidez eutsiko zen. Ateneoko kolaboratzaile
|
asko
ere galdu zituen, jada Revista ez baitzen euren buletina. Alta Herranek bere arabar eta euskal adiskideen idazkiak, gutxiago izan arren jasotzen segitu zuen.
|
|
|
Ez dugu uste, hogeita hamar urte inguruko talde horren belaunaldi ezaugarriak eta bizipenak (isabeldar garaian jaioak izatea, Seiurtekoan politikan sartzea, e. a.) direnik Revista n parte hartzera bultzatu zituenak, nahiz akaso foru abolizioa moduko esperientzia komunek eragin. Euren presentziaren azalpen itxurosoagoa, Herranekiko adiskidetasunak ematen du, honen lagun kolaboratzaile
|
asko
, bizilegeagatik, adinkide baitziren, eta hortaz, halabeharrez, XIX mende erdialdera jaioak.
|
|
|
Salbuespen gisa, inoiz, «documentos históricos» izeneko saila eta «crónica» delakoa (batzutan «crónica euskara») topatzen ditugu. Hala ere kronika legez agertu ziratekeen artikulu
|
asko
izenburu hori gabe publikatu ziren. Hortaz, salbuespenak salbuespen, Herranen aldizkariak, artikuluak, poemak, eta bestelako lanak, atal jakinetan sailkatu gabe atera zituen.
|
|
|
Aldizkaria idazkiak jasotzeko orduan iritzi guztiei irekia zegoela aipatu dugu (ez dirudi ezein kolaboraziori muzin egiteko eran zegoenik). Baina zuzendaritzak berak inork bidali gabeko material
|
asko
aukeratu eta argitaratzen zuen (adibidez Morazaren testuak). Gainera atal batzuk antolatzeko saiakerak ere, aldizkariak berak egin zituen.
|
|
|
Literatur kritikatzat sailkatu ditugun hamaika artikuluetatik sei Cervantesen ingurukoak dira. Izan ere Gasteizko Academia Cervántica elkarteko kide
|
asko
, Ateneokoak ziren aldi berean. Eta hartan emandako hitzaldiak honen buletinean argitaratu ohi zituzten.
|
|
2006
|
|
|
Augusto eta ondorengo enperadoreen lanek erantzun edo ondorio oso onak izan zituzten. Lur
|
asko
ongarritu ziren eta finka askok beraien jabeei errenta oso onak eman zizkieten. Neron eta Flabiotarren garaialdian politika inperiala aldatu zen.
|
|
|
Flabiotarrak egoera honi irtenbidea ematen saiatu ziren eta lantzen ez ziren latifundioak debekatu ziren. Era horretan enperadoreek lur emankor
|
asko
lortu zituzten. Politika honetan ere zergak ordaintzeaz libratu ezin ziren jabeen zenbakia ugaritzen saiatu ziren.
|
|
|
Izan ere, K.a. II mendean, Erromak ez du oraindik denbora izan bere kontrol egiturak ezartzeko: lurraldea kontrolatzeko egiturak ahulak ziren (funtzionario
|
asko
behar ziren eta hori lortzea ez zen hain erraza). Baina, buruzagi militarrek botere handia zuten eta buruzagi militarrek bertako biztanleekin (eliteko pertsona batzuk) zituzten harreman pertsonaletan oinarritu ziren.
|
|
|
Gatazkaren jatorria eta arrazoiak argitu nahiean, liburu
|
asko
argitaratu dira eta interpretazio oso ezberdinak plazaratu dira. J. L. Banús y Aguirrek, adibidez, erromatarren aurreko garaian kokatzen du bi bandoen arteko zatiketa, barduliarrek eta karistiarrek, abeltzainak lehenak eta nekazariak bigarrenak, Gipuzkoan finkatu zutenean bizilekua.
|
|
|
Mendi honen ondoan iparralderantz Valcarlos (Luzaide) deituriko harana dago, non Karlosek berak hartu baitzuen ostatu bere armadarekin, bere borrokalariak Orreagan hil zituztenean. Santiagorantz doazen erromes
|
asko
ere hemendik igarotzen dira, mendia igo nahi ez dutenak.
|
|
|
Najera, Iruñea eta Baiona bitartean dauden itsasaldeko mendietara heldu ziren hauek ihesean, itsasbazterrera hain zuzen, Bizkaia eta Arabako lurraldeetara. Hemen bizitzen geratu eta gotorleku
|
asko
eraiki zituzten, gizonezko denak hil, hauen emazteak indarrez harrapatu eurentzat eta hauengandik umeak sorrarazi zituzten, zeintzuei nafarrak deitu baitiete gero atzetikoek eta horregatik non uerus, ez benetakoa, bezala ulertzen da nauarrus, nafarra?, esan nahi baita benetako ez den jatorritik edo garbia ez den etorkitik sortua.
|
|
|
Borondate gogorreko pertsona izan zen hau. Garaipen
|
asko
lortu zituen. Etsai kordobarrarekin Pontubio esaten dioten lekuan, Galiziako probintzian, borrokatu zuen eta han berrogeitamalau mila kalder hil zituen; era berean, zalditeriaren general bat atxilotu zuen, Aumar izenekoa, leku hartan bertan burua moztu ziona.
|
|
|
Eskualde berean, badira hiriak beste aldean ere, esate baterako, Blavia/ Tholosa/ Luci/ Cantilia/ Langlo/ Blivida/ Bagaridon. Ibai
|
asko
zeharkatzen dute Guaskonia hau, horien artean aipatzekoak direlarik Ligeris (Loira), Galia eta Akitania zatitzen dituena, eta Cares/ Angulis/ Alere/ Icara/ Crosa/ Vicenna/ Bicera/ Dronona/ Ulta/ Garruna (Garona), horietatik batzuk ozeanoan isurtzen dituztelarik beren urak.
|
|
|
Okupazio militarrak bizitza eta bakea eman zion herrialdeari. Lur ez oso emankorrak asko hobetu ziren eta honek onura
|
asko
ekarri zituen. Kontsumitzaile nagusiena armada izan zen.
|
|
2007
|
|
|
Kopia hauek egonkortasun handia zuten. Aukera
|
asko
eskaintzen zituzten, hainbat alditan inpresiona zitezkeen pigmentu ezberdinak erabiliz orri berberean. Batzuetan platinotipoarekin konbinatzen zituzten.
|
|
|
Argitan jartzean platino metalikoan erreduzitu eta platinozko irudia sortzen da. 1880an erabiltzen hasi ziren eta jarraitzaile
|
asko
izan zituen. Azalera matea eta irudi leuna eta grisa dute.
|
|
|
Azalera matea eta irudi leuna eta grisa dute. Prozesuaren bariazio
|
asko
daude irudia marroi bihurtzen dutenak. Prozesu honen bidez egindako irudiek xehetasun handiak dituzte eta iraunkortasun handia erakusten dute platinoa aldaezina delako.
|
|
|
Lehortu ondoren, papera negatiboarekin kontaktuan argitan jartzen da. Denbora, iturriaren indarraren araberakoa da, minutu
|
asko
izan daitezkeelarik. Gero papera oxalato potasiozko bainu batean errebelatu, azido klorhidrikozko soluzio batez finkatu eta azkenean urez garbitzen da.
|
|
|
Paper hauek zilar kloruroa edo zilar kloro bromurozko gelatina emultsioak erabiltzen zituzten barita paper gainean eta azalera leuna eta distiratsuak zituzten. Bere salmenta
|
asko
igo zen XIX. mendeko azken 3 urteetan, amateurren kopuruaren gorakadarengatik.
|
|
|
Prozesu bakoitzean bariante
|
asko
aurki daitezke eta ezinezkoa da denak kontuan izatea. Beti ere oso garrantzitsua da prozesu nagusien pausuak ezagutzea gerora begira nolako portaera izango duten ulertzeko, hau da, sorreran erabilitako materialek zer nolako portaera eta narriadura eragin eta jasango dituzten aurreikusteko.
|
|
|
Argazkigintzaren asmakizuna ez zen bat bateko aurkikuntza izan. Luzaroan errealitateko irudia finkatzeko beharrizanak, ikerketa eta saio
|
asko
bultzatu zituen. Zuzenean edo zeharka, argazkiak asmatzeko helburuarekin ez bazen ere, gero ezinbestekoak izan ziren elementuek paper oso garrantzitsua jokatu zuten prozesu guztietan.
|
|
|
Aplikatzen zen kantitateak ez zuen geruzarik sortzen kopiaren azaleraren gainean, eta paperaren izaera mantentzen zuen. Oso zaila da bisualki prestaketaren izaera asmatzea material
|
asko
erabili baitziren helburu horretarako. Handik gutxira, gatzezko soluzioan papera sartzeko pausua baztertu zuten, gatza eta prestaketa batera eta aldi berean aplikatuz eta paperaren alde batean bakarrik emanez.
|
|
2008
|
|
|
Aurrekoarekin batera, kanpo zorra deuseztatzea eta bidezko merkataritza aldarrikatzen dituzte, eta kanpaina
|
asko
egin izan dituzte aldarrikapenok ezagutarazteko. Elkartasunari dagokionez, kanpainak antolatzen dituzte herrialde txiroetako biztanleen eskubideen alde.
|
|
|
Akordio horrek ez zuen argia ikusi, hala ere, horrela izan balitz, enpresa transnazionalek atzerriko herrialdeetan bertako enpresek dituzten eskubide berdinak izango zituzketen. Globalizazioaren aurkako mugimenduaren partaide
|
asko
bildu ziren Genevan akordio horren aurka zeudela adierazteko. Eztabaidak ez zuen aurrera jarraitu eta eurek irabazitako partidatzat hartu zuten.
|
|
|
Azken bi hamarkadetan, abian zegoen joera historikoa bizkortu eta tinkotu egin da. Egunotan ekonomiak duen nazioz gaindiko dinamika tinkoa da, eta ondorioz, ekonomialari
|
asko
mundu ekonomia bakarrez mintzo dira. Ekonomia globalizazioaren errealitatea egiaztatzeko, estatuek nazio ekonomietan duten kontrola eta administratzeko ahalmenaren galera erabiltzen dira.
|
|
|
Interneti esker pertsona
|
asko
bildu izan ditu globalizazioaren aurkako mugimenduak oso denbora epe laburrean. Antolatzen diren ekintzen berri ematen duten orrialde ugari dago, eta horiei esker, munduko edozein lurraldetan bizi den pertsonak azken protesta datak ezagutu ditzake.
|
|
|
Sobietar Batasunetik sakabanatuta zeuden kideak Errusiara bueltatu ziren, baina ez zegoen lanik ez etxerik haientzat, eta muturreko kasuetan komun publikoetan instalatu zituzten. Baina ez ziren etxe gabe zeuden bakarrak, jende
|
asko
hirien kanpoaldean kanpin dendetan bizi baitzen. Gizartearen gehiengoa astintzen zuten hainbat arazo zeuden, besteak beste, osasun zerbitzuaren narriadura, osasun arazoak sorrarazten zituen kutsadura, segurtasun falta industrian eta familien diru sarreren murriztea, baina konponbidea ez zegoen jende arruntaren esku.
|
|
2009
|
|
|
Edonon eta edonoiz dena blaituz agertzen zaigu mende hauetan egitura mental garrantzitsuenetako hori, alegia, elizkoitasuna. Baina ez naiz sartuko gai horretan, beste hitzaldi
|
asko
luke eta?
|
|
|
Hemen ikus ditzakegu emigrazioaren inguruko bi irudi arras ezberdin, kontrajarriak erabat. Emigrazio agentea guztiz maltzurra omen zen prentsaren aburuz, baina aldi berean bizkorra, mundu
|
asko
ikusia, baita faltsua eta krudela ere. Emigratzera zihoan pertsona, berriz, inuzentea omen zen, ameslaria baina ezjakina, jatorra baina arrunta, bere auzotik sekula irten ez zen pertsona «garbia» genuen, beraz.
|
|
|
Euskal Herriko prentsan emigrazioaren kontra egiteko arrazoietako bat, emigranteek Amerikako lurraldeetan pairatzen omen zuten miseria zen. Hauen ustez, eta lehenago ikusi ahal izan dugun bezala, emigranteak Amerikan esplotatu egiten omen zituzten, miserian bizi ziren, asko kale gorrian eta beste
|
asko
eskaleak besterik ez ziren, osasun eta itxura aldetik, beraz, guztiz narriatuak eta gainera, berekoi bihurtzen ziren, ez zegoen elkartasunerako abagunerik bertan. Horri guztiari egunkari berberetan azaltzen den beste kontraesan garbi bat ikusten zaio; Euskal Herriko egunkariez ari garenez, eta euskal nortasunaren aldarrikapenak, abertzaletasunak eta abar gorakada nabarmena izan zuen garai batez ari garenez, ez da harritzekoa orrialde asko euskal kolektibitateen ingurumarian jorratu izana.
|
|
|
Hauen ustez, eta lehenago ikusi ahal izan dugun bezala, emigranteak Amerikan esplotatu egiten omen zituzten, miserian bizi ziren, asko kale gorrian eta beste asko eskaleak besterik ez ziren, osasun eta itxura aldetik, beraz, guztiz narriatuak eta gainera, berekoi bihurtzen ziren, ez zegoen elkartasunerako abagunerik bertan. Horri guztiari egunkari berberetan azaltzen den beste kontraesan garbi bat ikusten zaio; Euskal Herriko egunkariez ari garenez, eta euskal nortasunaren aldarrikapenak, abertzaletasunak eta abar gorakada nabarmena izan zuen garai batez ari garenez, ez da harritzekoa orrialde
|
asko
euskal kolektibitateen ingurumarian jorratu izana.
|
|
|
Hain zuzen, horretan datza kontraesan hori, alde batetik emigrante hotz, berekoi eta langabetuaren irudia azaltzen den bitartean, bestaldetik Amerikako euskal kolektibitatearen elkartasun eta antolaketa handia goraipatzen da, berekoitasunetik elkartasunera igarotzen gara hemen beraz. Notizia
|
asko
Euskal Etxe berrien irekierari buruzkoak dira67, beste batzuek, berriz, Euskal Herrian garrantzi handia duten ospakizunei buruz hitz egiten dute, Begoñako Amaren aldeko ospakizunak esaterako68 Bestalde, XX. mendeak aurrera egin ahala euskal jatorriko emigranteen goraipamena ugaritu egiten da, bere izaera langilea eta ekintzailea azpimarratuz: «?
|
|
|
Lehen esan dugun bezala, ez dugu uste prentsaren esanak gizartearen iritzia ordezkatzen duenik, honako hau interes politiko eta erlijiosoek eraginda azaltzen baita askotan2 Baina dudarik gabe, garai haietako emigrazioarekiko pentsamenduaren zantzu
|
asko
eman ditzake iturri honek eta gai honen inguruko gizartearen iritzia bere osotasunean ordezkatzen ez badu ere, badago iturri honetatik zukurik ateratzerik, baldin eta egunkari bakoitzaren ezaugarri, jatorri eta edukiak ongi aztertzen badira.
|
|
|
Liburu honetan interesatzen zaigun atalak «La reacción de la autoridades vascas ante la emigración» izena du eta bertan emigrazioaren aurrean autoritateek izan zuten jarreraz gain, prentsak nolako tratamendua eman zion azaltzen da. Horretarako Euskal Herriko egunkari
|
asko
ikuskatu dituela dio Azconak4, baina bere ikerketa batez ere bospasei aldizkaritan oinarritzen da: 1880ko hamarkada arte Irurac Bat, Villa de Bilbao eta Euscalduna, 1880tik 1900 bitartera, berriz, La Unión Vasco Navarra eta El Nerviónegunkariak.
|
|
2011
|
|
|
Gobernuaren negoziatzeko Komisio bat eratu nahi izan zen eta euskal udalek aukeraturiko Asanbladak burutu, kataluniar diputatuen, gobernuaren neurri hauei aurre egiteko. Alkate eta zinegotzi askok euren dimisioak aurkeztu zituzten, gobernuak ezarritako Gestorengatik aldatuak izan zirelarik, eta beste
|
asko
atxilotuak eta prozesatuak izan ziren. Gatazka honen interesa errepublikarrak, sozialistak eta nazionalistak elkartzeko joera erakutsi zan zutenean datza, bakoitzak bere interesengatik, aurre egin nahi ziotelako Estatutuari17
|