|
2000
|
|
|
Plastikozko ontzien artean jogurt poteak, detergente botilak, olio botilak, ur botilak, leungarri botilak, xanpu poteak, kakao poteak... dira sartu beharrekoak.
|
Baina
ez edonola, taparik gabe, hutsik eta ondo garbitu ostean baizik. Kontserba latak eta edari poteak aurkitzen ditugu metalezko ontziei dagokienean.
|
|
|
Hori gisa batez horrela da.
|
Baina
ez zarete berriz plazara itzuli. Eneko Labeguerie ez bada.
|
|
|
«Lehen hamar su zeuden eta orain bortz, populazioaren erdia bizi da».
|
Baina
ez zuten kontuan hartzen gelditzen ziren su horietan ere populazioa jaitsi zela, familian senide batzuk hil zirelakotz. Beraz, jaitsiera handiagoa zen eta hori eskaini dut liburuan.
|
|
|
Posterrari begira geratzen zen liluratua.
|
Baina
ez zuen inoiz pentsatu zinematik noizbait bizi ahal izango zenik.
|
|
|
Bitxia izan badaiteke ere, Aragoiko hizkuntzak bizi du egun egoerarik latzena.
|
Baina
ez da bertako hizkuntza bakarra, gaztelaniaz gain, Herri Katalanekin mugakide diren herrietan katalana hitz egiten baitute. Aragoera baino hegoalderago eutsi dio hizkuntzari gainera.
|
|
|
Orain dela urte mordo bat, adibidez, Galeusca batera joan nintzen Kataluniara idazle mordo batekin batera, eta Bartzelonan nire lankideen emazteentzat opariak erosi nituen.
|
Baina
ez bat, agian lau: «nire andreari zerbait eraman behar diot», eta nik txintxo txintxo erosi, eta «zure andreari zer gustatzen zaio?».
|
|
|
Telebista komertzialek ezin dezaketena egin, alegia.
|
Baina
ez bakarrik euskal gaiak jorratzeko, beste makina bat gai ere hor egonik, natura, historia edo antropologia direla. Goi mailako bi profesional ditu gainera, Mirentxu Purroy «Mundo. hoy» saioko arduraduna (ikus ARGIAko 1743 alea) eta Koldo San Sebastian, ETBrentzat 300 dokumentaletik gora egin dituena.
|
|
|
Obra jitoan uzteko arriskua zegoen, testua berez ez baita sobera teatrala.
|
Baina
ez, norabidea galdu gabe kairatzen du untzia Fernando Bernuesek. Hori da lan hau ikusita ateratzen dugun ondorioa.
|
|
|
Amerika eta Europa arteko ibilbideak etorkin eta dirudunak eramanez egiten zituen" Virginia" itsasontzian jaioa, norbaitek dantza aretoko piano gainean utzi zuen, aberatsen batek semetzat har zezan.
|
Baina
ez zen halakorik gertatu, marinel beltz batek aurkitu eta hezi zuen-eta. Bada zerbait, Bederatziehun xelebre bihurtzen duena:
|
|
|
Biluzik dauden meta ardatzak ere topa ditzakegu bidean.
|
Baina
ez dakit biluztasun hau zergatik den, jadanik iratzea erabilia izan delako edo oraindik bildu ez delako. Bidezidorrean jarraitu eta gaztainadi bat zeharkatuko dugu.
|
|
|
Eta Balendinek, besteak bukatu orduko: "
|
Baina
ez inori kenduta". (...) Gaur egun, zoritxarrez, ohitura hau nahiko galduta dago.
|
|
|
ETAk, halaber, izugarrizko erasoa egin dio abertzaleen arteko batasunari.
|
Baina
ez gaitezen jarri urduri, Euskal Herriak garai berriak espero ditu eta.
|
|
|
Eta oraindik, nahiz eta teknikak aurrera egin, haurrek asko irakurtzen dute.
|
Baina
ez dakit gogoz, behartuta ala erdi behartuta egiten duten.
|
|
|
Ulertzen ditut beren ezadostasunak, zonbait aldiz adierazle eta partaide naiz ere, eta badakit herritarrak adierazi behar direla.
|
Baina
ez da medioen zepoan erori behar berehala eta denentzat. Eztabaida baldin bada abertzale talde guzien artean, izan behar dute amore emaiterik gabe.
|
|
|
Aramaion eta Deba haranean hedatzen baita euskalkia, eta badirudi mendebaldeko hizkera hori izan zela garai bateko Arabako zati handienean mintzatzen zen euskara.
|
Baina
ez dirudi oso begiko dutenik eurenari bizkaiera esatea, eta euskara batua herriko euskaratik urrun egonagatik, zailagoa dirudi bizkaiera batua zubilanerako onartzea. Izan ere, bizkaiera mota horri ere urrun deritzo inguru horretako askok, ardurea egia deklinatzea eurenean arduria egixa dena adibidez.
|
|
|
Ados Teatro bere konpainia garai gozo batean dagoela harrapatu dugu," Manolito lau begi" antzezlanak antzerki talde orok behar duen bultzada eman die-eta.
|
Baina
ez da Manolito Garbiri begiak dir dir jartzen dizkiona, Tomas semea baizik; are gehiago Cirque du Soleil en ikuskizuna ikusi ondoren musuka hasi zitzaionekoa kontatzen digunean. Adinaz galdetzean ostera, lotsagorritu eta Koldo anaia baino zertxobait zaharragoa dela jar dezadala esan dit.
|
|
|
Hasieran sinetsita geunden eskubideak emanda zeudela, Alfaguara argitaletxeko libururik salduenetakoa izanik, irratian ere entzule ugari zuen, eta hori gutxi balitz, filma ere prestatzen ari ziren.
|
Baina
ez. Elvirari deitu nionean, elkar ezagutzea izan zen eskatu zidan gauza bakarra.
|
|
|
Ezin da ulertu nola Euskadiko Orkestrako musikarientzat hainbeste diru dagoen eta arte eszenikoentzat berriz, hain gutxi; aurrekontua barregarria da, egundoko desoreka dago.
|
Baina
ez pentsa, antzerki arlokoak ez gara ahaztuenak, dantzakoak gu baino okerrago daude-eta. Kultura izanda gure nortasunaren adierazle, nekez konprenitzen da plangintza orokorrik ez egotea arte eszenikoentzat, horrela nola bultzatuko da besteengandik hain ezberdin egiten gaituen euskal nortasun hori?
|
|
|
Kultura izanda gure nortasunaren adierazle, nekez konprenitzen da plangintza orokorrik ez egotea arte eszenikoentzat, horrela nola bultzatuko da besteengandik hain ezberdin egiten gaituen euskal nortasun hori?
|
Baina
ez dut esan nahi konpainia bakan batzuek aurrekontu guztia xurgatu luketeenik; hori ere ez litzateke batere aproposa, konpainia txiki asko saretik kanpo geratuko liratekeelako. Hasteko, profesionalekin lan egin, gehiago programatu eta antzerki ikasketak arautzeak egonkortasun bat emango lioke antzerkiari.
|
|
|
Aniztasuna da nagusi euren artean.
|
Baina
ez dira idazleak literaturan eragiten duten bakarrak. Argitaletxeek zeresanik badute eta, horrela, badirudi narratiba errentagarriaren aldeko apustuak poesia alde batera uztea ekarri duela.
|
|
|
Publikatzen dena baino ehun aldiz gehiago argitaratuko balitz ere, euskararentzat ona litzateke.
|
Baina
ez dago nahikoa diru eta idazle hori egiteko.
|
|
|
Lortu zen neurri batean modernizatzea, plantila geroz eta gehiago eta modu nabarmenagoan murriztu zen eta berriro etekinak lortzen hasi zen.
|
Baina
ez dago irtenbiderik. Siderurgiaren mundu osoko krisialdiak eta merkatarien Europak ez dio irtenbiderik uzten AHVri.
|
|
|
Berak dioenez," urte askotan historia azaltzeko lehengaia testua izan da, irudiaren indarra eta zehaztasuna itzalean utziz.
|
Baina
ez dago dudarik irudiak, bere zentzurik zabalenean hartuta, argazkia, komikia eta zinema, tresna baliagarriak direla historia irakasteko".
|
|
|
Ez naiz kontra, kasu!
|
Baina
ez dut ikusten hor dela Euskal Herriaren salbazioa. Batzutan alibi edo koartada gisa erabiltzen ote den beldur naiz.
|
|
|
Euskal Departamenduaren aldekoek desobedientzia zibila garatu eta gisa honetako abenturetan sartzeko asmoa badute, aitzina.
|
Baina
ez dezaten pentsa populazioaren gehiengoak segituko dienik, ezta gutxiago ere. Hemengo herritarrek ez dute departamenduaren afera eguneroko obsesio bat bezala bizi.
|
|
|
|
Baina
ez nuen inolaz ere espero emakumeak Ejerzitoan edo Ertzaintzan sartzea txalotzen dutenak berak izaterik Alardean txirula jotzen ikusteagatik horrelako istilurik sortuko zutenak. Ez nuen inolaz ere espero historiaz eta Frantzia eta Espainia artean izan omen zen guduan Nafarroa eta Gaztelaren arteko harremanak inork ez aipatzerik.
|
|
|
Jendeari aurrena bihotza ukitzen zaio, ez burua, eta gero etorriko da patrika.
|
Baina
ez baduzu bihotzean ilusio hori, zer. Politiko gutxiago eta irakasle gehiago behar dira.
|
|
|
Hurrengoan mahaia antolatzeko bakoitzaren proiektua ezagutu behar dugula aldez aurretik.
|
Baina
ez sindikatuen eta patronalaren arteko negoziazio bat bideratzen den bezala bideratzeko. Hori ezin dugu horrela antolatu.
|
|
|
Ilusio handia dago.
|
Baina
ez gaitezen konparaketetan sartu. Bizkaiko eta Gipuzkoako egoerak zeharo ezberdinak baitira.
|
|
|
" Hedabide gisa ezagutzen gaituzte eta ez dugu lan egiteko arazorik.
|
Baina
ez gara gure titulartasunaren jabe eta horrek segurtasun juridiko eza eragiten du. Injustizia larria da gainera, duela 13 urte hasi, lehen unetik legeztatu nahi eta egoera lotsagarri hau jasan behar izatea".
|
|
|
Soldaduzka amaitzear dagoenean, politiko gehienak eskaera herrikoi honen aldera pasa dira.
|
Baina
ez da ahantzi behar, azken urte hauetan milaka intsumituk sufritutako bortizkeriaren errudunak zeintzuk diren. Bada, gerrarako 2,5 bilioi pezetaren aurrekontua onartzen duten, NATOren basakeriak apoiatzen dituzten, arma fabrikak diru publikoaz subentzionatzen dituzten, eta Alcalako presondegi militarrean intsumisoak bahiturik dituzten politikoak.
|
|
|
Mesedetxoak egitea balitz kontua...
|
Baina
ez da.
|
|
|
Orokorrean, baserri eta artzain giroa islatzen du, uztaroan baikaude, hots, uzta jasotzeko garaian.
|
Baina
ez pentsa oparotasun honek geldialdirik ekartzen zuenik etxeetara, berarekin batera hasten baitzen garia edota artoaren prozesua, linuaren lana eta pena, mahats edo sagarrekin egin beharreko ardoa edo sagardoaren zera. Lana ugari zuten, bistan da, baina umorea beste hainbeste, eta aipatu eginkizun horiei lotutako kantu, kontakizun eta ipuinik ez zen bazterretan falta.
|
|
|
Kanpoko literaturan, García Márquez, Neruda, Cortazar, Carpentier, Dostoievski...
|
Baina
ez dakit nire liburuan horien arrastorik ageriko den. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Nik uste baino poliziakoagoa izango da.
|
Baina
ez da ohiko nobela poliziakoetakoa ere. Hala ere, eleberri poliziakoen artean bada bereizketa bat.
|
|
|
Bere bataiozko izen deituraz Frantzisko de Arkaia zen, arabarra, familiaz ganboarren leinukoa, 1483 urte inguruan jaioa.
|
Baina
ez gaude ziur Gasteizen jaioa ote zen. Bere anaia gazteagoa, Diego, Burgosen jaioa baitzen eta zenbaitek uste dute han jaioko zela Frantzisko bera ere.
|
|
|
Bere anaia gazteagoa, Diego, Burgosen jaioa baitzen eta zenbaitek uste dute han jaioko zela Frantzisko bera ere.
|
Baina
ez dugu horren lekukotasun zehatzik. Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku.
|
|
|
Hala bada, betor ordu onean.
|
Baina
ez dadila gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu bai, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako hizkuntzak irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera eramaten ez zen ahalegindu.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian orain, ONU eta Unescok giza eskubideez eskatzen dutenarekin bakarrik balia gintezke.
|
Baina
ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra. Eta horretarako, adibidez, Europaren Batasunean bertan ereduak aurkitu ezinik ez dugu, besteak beste Aosta eta Tirol; beharbada Suitza dugu adibide hobea eta lehenagokoa, Helvetiar federakuntzak bertako lau hizkuntzak ofizialak izan zitezen, joan zen mendearen lehen partetik, Konstituzioan jarri zituen arau egokiak direla eta.
|
|
|
Ondotik, uztailaren 4ko 135/ 1994 Foru Dekretua etorri zen, Nafarroako Administrazioan euskarari eman behar zitzaizkion tokiak zertan gauzatu behar ziren adieraziz.
|
Baina
ez zait aski iruditzen. Oraindik apartheid horrek hor jarraizen du, gure erresuma zaharreko herri guztietan eskubide berdinik eskaintzen ez zaiola.
|
|
|
|
Baina
ez, guichituta, mudauta, noberac gura daven moduban; ezbada Jaungoicuac, ta Elesia Ama Santiaren Espiritubac eracusten davenmoduban (Euscal errijetaco... 12).
|
|
|
|
Baina
ez. Mundubaren asierati ona badirau.
|
|
|
|
Baina
ez beracaguinduta, ezbadabere amodijuagaiti gueucnai dogula. Gueucauqueratuta (Icas II, 87).
|
|
|
Lehen urtean, 100.000 libera emanzizkion France 3 Euskal Herriri (France 3rekin hitzartutako aurrekontuaz gain, etaBiarritz Angelu Baiona barrutiaren 600.000 liberez gain), egunero minutu eta erdizeuskaraz mintzatzeko baldintzapean.
|
Baina
ez zen hala izan eta SIVUk bere laguntzakendu eta Euskal Telebistari, edo zehatzago esanda,. Iparraldearen Orenaren, albistegiko taldeari dirulaguntza emateko asmoa izan zuen, egunero zazpi minutuko euskarazko bertako saioa bultzatzeko, 1992an sortu eta lau pertsonak bakarrik antolatzendutena29 Diogun France 3 Euskal Herriko eta. Iparraldearen Orena?
|
|
|
Honek isla zuzena izan du hedabideetan, eta, bereziki, Lizarra Garaziko itunaren eragileen politika, neurri handi batean, Euskal Herri osorako politika gisa aurkeztua izan da.
|
Baina
ez alderdi eta talde horienpolitika bakarrik: ituna sinatu ez zutenek ere, aurka joan arren, Euskal Herriaren osotasunari egin izan diote erreferentzia sarritan (esaterako, Frantziako Barne MinistroakEuskal Departamenduaren aurkako jarrera Hegoaldeko politikagintzarekin lotuduenean).
|
|
|
(iii) Filosofiaren beste alorretan ere gauzatu da eragina, honen adibide direlarik hizkuntza juridikoaren azterketa pragmatikoak edota zientziagintzarako kode deontologikoen aldarrikapena, beste askoren artean.
|
Baina
ez bakarrik filosofian, beste gizarte zientzietan ere baizik. Pedagogian, harantzago joan gabe, batxilergoan Zuzenbidea ikasgai gisa sartzeak ekarrikolituzkeen onuren inguruko eztabaidak laster eduki dezake ondorioa gurean, epe labur batean nahitaezko irakasgai bihurtuz.
|
|
|
Ikasketaz ingeniaria zela jakin nuenean, datu edo ñabardura horrek pozez etaharrotasunez bete ninduen, neu ere horretan bainiharduen.
|
Baina
ez zen ingeniaritza lana berarengana hurbilarazi ninduena, euskarari buruzko lana baizik. Orduan hasibainintzen Larresoro Txillardegi, bata zein bestea, erreferentziatzat hartzen, eta behineta berriro irakurri nituen berak idatzitako artikulu gozatsuak.
|
|
|
|
Baina
ez du erreparorik aldizkariaren beste hainbat zenbakitan bere iritzia deblaukiagertzeko: euskararen normalkuntzaren izaera politikoaren aldekoa, hain zuzen ere.Behin eta berriro gainera.
|
|
|
Bi agerraldi izan ditu eta biak Bizkaiko mendebaldean.
|
Baina
ez da haize motabera izendatzeko erabiltzen: batean iparraldekoa den bitartean, bestean ekialdekohaizeari esaten zaio.
|
|
|
|
Baina
ez gaitezen inozo izan. Berezia izatearena titulu potolo batean eramatea, nobleziarena kokatzea bezain alferrikakoa izanen da, banan banan eta denok baterageure kulturaren jabe ez garen bitartean.
|
|
|
Herri baten kultura bati buruz ari gara eta behin eta berriz esandugu kultura bizitzaren arloan dagoela, ez abstrakzioetan, ez tresnerian, ez eraikinetan.Denok gara kultur egileak, bakoitza bere inguruan.
|
Baina
ez dugu denok arlo guztietankuxkuxeatu behar. Herri baten kulturaren osagaiaz ari gara, ez biztanle bakoitzarenaz.22 kromosomak denon artean osatu behar ditugu, gure Herriaren gorputza osa dadin: besoak, begiak, hankak, burua.
|
|
|
Gertaera hau posible izan da biokalfabetatuak garelako eta hizkuntza idatzia menderatzen dugulako.
|
Baina
ez edozeinhizkuntza, kasu honetan euskara izeneko informazio trasbaserako kodea erabili dugu.Kode idatzi hau kode paralelo batean oinarritzen da: ahozkoa; ala hobekiago esanda, fonatzaile deritzon aparatuaren bidez gizakiak sortzen duen soinu kode jakin batean duinspirazio iturri, euskaran.
|
|
|
Hurch/ Oñederra, 1988).
|
Baina
ez da hau saltsa lodihorietan sartzeko lekua, agian bai saltsak arinduko dituen, pulamentuaren, alde egitekoa. Imanol-en hausnarketan esaten da, arautegi honek ez ditufonemak eraldatzen(...)?:
|
|
|
Hori guztia irakatsi zigun Txillardegi irakasleak, gutako askok behar bezalaerreparatu ez bagenuen ere.
|
Baina
ez da hor ahitzen irakasle honen ekarpen oparoaeuskal soziolinguistikaren baratze xumean. Ereinak ereinda, oraindik ere euskal soroajorratzen segitzen du orduan bezain gartsuki.
|
|
|
Zalantzarik gabe, beste kontzepzio politiko batzuekin batera, XIX. eta XX. mendeetako kontzepzio nagusienetariko bat dugu (gaur egun ere, XXI. mendearen atarian gaudelarik, nahiz batzuen ustez guztiz zaharkitua izan, ezin da ukatu indar ikaragarria duenik).
|
Baina
ez da forma zehatz bakarra hartzen duen kontzepzioa, eta askotan beste batzuekin gurutzatzen da bide berean, bat egiten du, edota nahasten da; horra hor, adibidez, faxismoak eta nazional-sozialismoak nazionalismoari emandako forma, kolonialismoarekin izan duen zerikusia, marxismoaren nazioa eta nazionalismoa ulertzeko era hain ezberdinak, kontrajarriak askotan?, Estatu liberaletan beteriko zeregi... Ikusi besterik ez dago, esaterako, tradizio marxistak gai horri buruz utzitako produkzio mardula4, non era guztietako ikuspegiak agertzen diren.
|
|
|
epaimahaiak, azterketak eta, gure ustez, gero ikusiko dugunez, eragin handia izango zuen oposizioen zentralizazioak.
|
Baina
ez zen ez hori maila profesionalera mugatzen zen kontrol sistema; Irakasle eskolak, oposizio sistema eta hezkuntza arloko administrazio egituraren barruan kokatzen zen egitura burokratiko eta funtzionarialaren antolakuntzarekin, Moyano legeak irakasleria Estatuaren zerbitzura jartzeko bidea eskaini zuen, eta Estatuak benetan bere kontrolpean jarri zuenetik aurrera (hau ez da XX. mendearen hasiera... interesen defentsarako eraiki den ejertzitoaz hitz egin ahal izango da.
|
|
|
|
Baina
ez zen horrela gertatu. Rocío García de Mainuetaren aurpegia imajinatzen saiatu arren, soilik eskotea gogoratzen zitzaion, eta hori ere nekez.
|
|
|
Azkenean, beraz, Galwayn utzi zuten Txema, eta iruditu zitzaion hura zela Irlandan ikusi zuen hiririk politena eta hobe zuela hantxe geratu.
|
Baina
ez egun batzuetarako, ezpada betiko. Eta Connemarara eramango zuen taxian sartzen ari zenean ere" hobe hemen geratzea" pentsatzen zuen, baina" to the capital of Connemara, please" agindu zion taxi gidariari.
|
|
|
Nik barkatuko nizun Rocío horrekin izandako afera.
|
Baina
ez zenuen konfiantzarik, ezta. Eta horrelakoak.
|
|
|
|
Baina
ez dezagun haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz hitz egin nahi nizueke orain. Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela.
|
|
|
Azken horrek erantzun zion aurrekoak jarritako puntuari: "
|
Baina
ez duzu ahaztu behar, Legg, orduko zure pentsamenduak desberdinak zirela: ez zenuen itsasoko arrainik aipatzen, deabru zahar horrek!
|
|
|
Eta hori jakinda, izen bereko aterpetxera joan eta logelaren lasaitasunean hirugarren artxiboa irekitzea.
|
Baina
ez, behin artxiboa irekita zuela, ezin izan zion jakin minari eutsi, eta turismo bulegoko eskaileretan bertan hasi zen Eiderren egunerokoa irakurtzen. Azkenean berdin berdin geratu zen hala ere, hasieran bezala.
|
|
|
Falls auzoa eta horrela.
|
Baina
ez dut idazteko gogorik, Belfast ikusteak zirrara bereziegirik sortu ez didan bezala. Burua non dudan oso ondo dakizu, Bitakora laguna, eta hori da ezinegona sortzen didana:
|
|
|
|
Baina
ez. Irtenbidea ez da hori.
|
|
|
Ahaztea, baina ahazteko indarrik egin barik, baizik eta berez eta apurka helduko litzatekeen oroitzapen faltaz.
|
Baina
ez, Irlandan zegoen, eta jada beranduegi zen atzera bueltatzeko. Eiderrek engainatu egin zuen.
|
|
|
Itzultzen denean.
|
Baina
ez gaur, eta beraz banoa. Hodei horiek ez dakarte ezer onik.
|
|
|
Ingelesez pentsatzen laguntzen zioten dozenatxo neurona haiei jai emango zien modu horretan.
|
Baina
ez, autoetako gidariak ez ziren derrepentean isilduko. Zoritxarrez.
|
|
|
Baita zubi erromaniko baten azpian ere, botatzen zuen sarritan Txemak.
|
Baina
ez, ez zegoen batere gaizki, kontuan izanda ez zela hiriko auzorik liluragarriena ere. Eta askoz ere pisu politagoa izango zen Eider berarekin bizitzera joan izan balitz, baina ez zuen urrats hori ez bat ez bi eman nahi, eta Txemak ere ez zuen txarto hartu erabaki probisional hura.
|
|
|
Baina printza txikiak sartzen zitzaizkion burmuinaren zirrikituetatik, hala nola esperientzia txar haren lekuko izandako udalekuaren izena, eta ondorengo egunetako haserre eta beldurrak...
|
Baina
ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo. Ez zitzaion oroipen hura askotan etortzen, eta nahiago zuen horrela.
|
|
|
Lekua, eguna, mutilaren izena eta, gutxi gorabehera, aurreko orduak.
|
Baina
ez nuen oroitzen sentsazio hori, alegia, gertatuko dela jakin eta hala ere denbora joaten uztea, denborarekin jolastea. Ez nuen oroitzen, beharbada hau izan delako musuaren zain lasaitasunez itxaron dudan lehen aldia, gertatu behar zuenak ordutegi jakinik ez zuela ulertu dudan lehen aldia.
|
|
|
Hitzok esatea bezain erraza balitz horma horien atzean gordetzen den ñabarduren mundua deuseztatzea, inora begiratuta oroipenak bere hariari segitzeko gonbita luzatuko ez balu...
|
Baina
ez da horrela, eta Txemaren begiak lurrera zuzenduko balira bertan aurkituko lituzke Eiderrekin trivialean jokatutako orduak, hori bezain oroitzapen txepela baino ez bazen ere. Okerrena zen horrela jarraituz gero zuela inora ere begiratu; berak ere, bere garaiko beste edozein maiteminduk egingo zuen bezala, gupidarik gabe eskaini baitzizkion zeruko izarrak, itsasoetako sakonerak eta begi bien aurrean agertzen zitzaion guztia.
|
|
|
Eta Eider arraro ikusi bazenuen guztiok izaten ditugun gorabeherak izango zituelako da.
|
Baina
ez naiz oroitzen; ez dut istripua baino lehenagoko sentimenduen oroipen argiegirik. Azkarregi gertatu zen eta egia esateko ez dut Eiderren portaera gogoratzen.
|
|
|
|
Baina
ez gaitezen adarretatik joan: esan dut Dublin go jendea dela hemengo ikuskizunik handiena, euren begiratze iheskorrekin telepatiaz laguntzeko prest baleude bezala; edota ia nahi gabe zintzilikatzen duten irribarrearekin, zuregatik gehiago egingo luketela aditzera eman nahian, baina zoritxarrez ezin dutela, eskuak poltsaz beteta dituztelako.
|
|
|
Pena, ordea, horretaz berandu ohartu izana, aterpetxera bueltatzeko ordua gainean nuenean egin baitut aurkikuntza hori.
|
Baina
ez zait gehiago gertatuko. Eta hala ere pozik nago.
|
|
|
Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik...
|
Baina
ez, ekaitza ez zetorkidan aitzinaldetik, baina albotik eta saihetsetik, noiz eta aitak sekulako zaflakoa eman baitzidan.
|
|
|
Banekien, bai, norekin konparatzen ninduen aitak, eta banekien ezen bere erran harekin heresetzat hartu ninduela, nihaur banintz bezala, jaun Esteban Etxegoienen ondotik, etxeko bigarren protestanta.
|
Baina
ez, orduan ere oker nenbilen... Zeren eta, hau nekien, hura nekien, baina ez nekien ezen neure bizitzako ustekabekorik ustekabetsuenaren aitzinean nengoela.
|
|
|
Eta bakarrik zegoen.
|
Baina
ez zegoen jadaneko hain bakarrik, zeren ziegetarat eginikako bisitan konplize bat ediren baitzuen, eta nihaur bainintzen konplize hura. Eta haren konplizea nintzelako kontatzen ari zitzaidan kartaren historia eta hiru anaiena.
|
|
|
—Ez nuen ezagutu, baina entzun izan dut, bai, merkatari argi eta bizkorra zela...
|
Baina
ez dizut erran: Bidarraikoa nauzu, eta Bidarrai ez dago Urbiaindik hain urrun, nahiz eta Urbiain Nafarroa Garaian dagoen, eta Bidarrai Nafarroa Be herean...
|
|
|
|
Baina
ez zen han akabatu Mattinen kalbarioa...
|
|
|
|
Baina
ez aita jesuitaren otoitzek, ez haren gantzutze suerte haiek guztiek, ez haren gurutzeak, ez eta deabruaren kontra jaurtiki mehatxuek erdietsi zuten Mattin bere onerat ekartzea, eta bai are gehiago izutzea eta hura auhenka uztea, ahotik habuina zeriola, harik eta aitak, iduri haiek ezin jasanik, erran zuen arte:
|
|
|
Gaztetan bezain kalakari segitzen duk eta txantxetarat emana, Joanikot.
|
Baina
ez uste hire hitzak konbentzitu nauenik, ezta hire begietako suak ere, zeren eta sua ez baita izan ohi zaharren ezaugarria, eta ni zaharra nauk eta zahar sentitzen nauk... Baina zulo batean nagok, bertzalde, eta zulo batean dagoenak ez dik zer galdurik baldin bertze zulo baterat badoa, ezta munduko uzki zulorat badoa ere, zeina, hire aburuz, den Urbiain.
|
|
|
Salbuespena izanen lukek, baldin grabitate zentrotik iragaiten den bertikala edifizioaren oinetik kanpoan balego.
|
Baina
ez zagok. Eta horregatik, oker dagoelarik ere, xuxen zagok, orekaren legeak eta arauak xuxen betetzen dituelako.
|
|
|
—Balitekek...
|
Baina
ez fidatu. Zeren, batzuei entzunik, baitirudi ezen bizitza osoan harriak jaurtikitzen ibili zela, eta hori ez duk egia.
|
|
|
" Non capisco", erraiten zian Alessandrok. " Ez dut ulertzen!"
|
Baina
ez duk kasu bakarra. Izan ere, ba al dakik Galileok behin batean Bolognako hogei irakasle gonbidatu zituela, Jupiterren lau sateliteak ikus zitzaten amoreakatik, eta nehork ere ez zituela ikusi?
|
|
|
—Lagun bati baino gehiagori entzun nioan han Parisen ezen Galileok gaizki egin zuela eta ez zuela gibelat bihurtu behar Inkisizioneko tribunalaren aitzinean.
|
Baina
ez nagok akort, zeren eta guztiok ez gaituk martiri izaiteko jaio, ni ere ez... Eta martiri izaiteko jaio denak jakin likek, bertzalde, ezen martiriak eta martirien odola a posteriori direla emankorrak, noiz eta haien kausak aitzina egiten baitu... baina baztertzen eta ahanzten dituk, modu berean, baldin haien kausak huts egiten badu... edo ikusi, bertzenaz, zer gertatu zitzaien kataroei Montsegurren, zeren martiri haiek guztiak noren ahotan daude egun, eta nork loriatzen eta lorifikatzen ditu?
|
|
|
|
Baina
ez bere azken erabakia hartu aitzin...
|
|
|
|
Baina
ez dezadan deus aitzina, eta derradan ezen bortz zezen izan genituela arratsalde hartan, eta bakoitza modu eta molde diferentean toreatua izan zela.
|
|
|
|
Baina
ez, osaba ez zegoen mementu hartan gauza haietarako, zeren zinez baitzegoen haserre, bere onetik aterea, bezperako afarian gertatuak guztiz desgogara utzi zuelako, berehala ulertuko duzu zergatik.
|
|
|
|
Baina
ez zen gutiagokoa izan kakategi arena... zeren izen harekin bataiatu baitzuen osaba Joanikotek bere asmaketa hura, zeinaz mintzatuko bainatzaizu segidan.
|
|
|
Eta, artean ere, neure bihotzaren pilpirak aditzen nituen, batzuk bertzeen gainean jauzika, pentsaturik ezen herensugeak osaba irentsirik izan zezakeela jadaneko.
|
Baina
ez, bizirik zegoen uroski, zeren haren oihua entzun bainezakeen, leizean goiti zetorkidana:
|
|
|
Eta zalantzaz zalantza gabiltzanok, eta ihardesterik gabeko galderak argibide ditugunok, gauaren besoetan itzali hurran den eguzkia horizontean, zer...?
|
Baina
ez naiz kexu, jaun André; aitzitik, denboraren denboraz ikasi dut ezen anitz direla naturalezak eskaintzen dizkigun bozak, eta boz batzuk ozenak eta kolore bizikoak direla, eta bertze bazuk, isilagoak eta kolore apalagokoak... eta nik gero eta maiteago ditut boz isilak eta kolore apalak, zeren ukituaren eztiaz babesten nauten larrukiak baititut laket, untxi larruz edo azeri larruz eginak, eta ez...
|
|
|
‘Hitz emaiten dizut ezen ez naizela itzuliko’ Nik, berriz, taroteko karten artean izar bat ikusi nuen Italiako zeruan... eta izar haren igurikitzan bizi izan naiz ordudanik.
|
Baina
ez dakit, ez dakit... Hogei urte gehiegi dira, izan ere, semerik ikusi gabe...
|
|
|
Halarik ere, erran behar dizut ezen jakintsutik guti zuela don Frantziskok, bihotz oneko gizona zen arren.
|
Baina
ez dakit jadaneko ongi ari naizen, zeren eta hitz ustez sagaratu eta ukiezin baten aitzinean baikaude, jaun André: jakintsu.
|
|
|
—Bai, seme, gu zaldunak gaituk, nobleak, eta ez didak halakorik oroitarazi behar; izan ere, alde batetik, handitasunaren mendi gaina galdu duenak, nola galdu baitzuen gure familiak eta gure leinuak, Gaztelaren aurkako gerla maradikatu haien ondotik, ez dik mendi gaina baizik oroitzen; eta, bertzetik, umetarik ez diat bertzerik erakutsi...
|
Baina
ez diat uste horrek zer ikusirik duenik herriko apeza honat ekartzeko eta gure mutilei eskola batzuen emaiteko deliberamenduarekin... Eta zaldi eta astoen kontu horretan, seme, alde batetik arrazoin emaiten badiat ere, zalduna, deus ere bada, zaldi duna delako, eta bistan delako ezen zaldia astoa baino abere ederragoa eta airosagoa dela, eta, halatan, jende printzipalarendako egokiagoa, jakin ezak, bertzalde, zaldiak irrintzi egiten duela, eta astoak arrantza, eta ez dagoela alde handirik irrintzitik arrantzarat.
|
|
|
Batek ez du bizkorra izan behar ohartzeko ezen don Frantzisko ez dela Zizeron eta Kintilianoren eskolakoa, eta haren predikuak ez direla, ondorez, bertze munduko gauza, eta gehiegi korapilatzen dituela batzuetan...
|
Baina
ez al da egia, halaber, ezen beti duela hitzen bat korapilo bakoitzeko, eta hala edireiten duela haien laxatzeko modua eta manera. Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik?
|
|
|
|
Baina
ez zen estutu, ez larritu; aitzitik, naturaltasun osoz ihardetsi zidan:
|
|
|
Edo, isilik egoiten ikas dezan, zeren eta aho hertsian eulirik ez, Bruno jarriko zioagu, kartusiarren fundatzailearen ohorez...
|
Baina
ez, hemen, bertzela ere, aski beharturik egoiten gaituk isilik egoiterat... —eta, begietarik sua balerio bezala, erran zidan—:
|
|
|
Eta, beraz, egun horretan, penitentzian, Probidentziak naraman lekuan, meza isil bat entzunen dut, Pisako katedralean entzun nezakeenaren orde.
|
Baina
ez dakit, egia erran, penitentzia ere halakoa izanen ote den: izan ere, alde batetik, entzuna naiz halako meza bat baino gehiago, eta ohitua nago, halatan, haien soinuetarat, eta, bertzetik, bada hura baino musika ederragorik, batzuen ustetan, eta musika hori isiltasunarena da.
|
|
|
|
Baina
ez naiz horretan luzatuko, eta, hala, ez natzaizu xehero mintzatuko meza hasi aitzin usaindu nuen giroaz, ez mezaren eta liturgiaren solemnitateaz, ez meza ondoko prozesione ikusgarriaz... ez apezek, apezpikuek eta kardinalek —hiru kardinal baikenituen tartean— zeramatzaten jantziez, edo eliztarrek bizkar gainean prozesionean eraman zituzten pausoetako iduri eta imajina zoragarriez, eta...
|
|
|
Sua bat batean iraungi balitzait bezala sentitu nuen, zeren iragan baitzitzaizkidan trenpea eta orena, denbora eta sasoina, eta ez zegoen iragan denbora atrapatzerik...
|
Baina
ez... Izan ere, berehala pentsatu nuen ezen okasinoa ez zela bakarra izanen, eta ez nenbilela, ondorez, berant, bi uso joanei sareak berriro hedatu ahal izaiteko... zeren eta haiek ez baitziren munduko punta batetik bertzerat zebiltzan usoak, baina etxe etxekoak, eta segur nengoen, halatan, ezen berriro bilduko zirela Mattin eta Elbira elkarrenganat etxean edo etxe inguruan, nola Maddalen eta osaba Joanikot biltzen baitziren itzalgaizka urroztarren bordan, eta nola erleak itzuli ohi diren behin eta birritan utzi izan duten lorerat, gehiagoren igurikitzan.
|