|
2022
|
|
|
Baina badiogu: tuperkada bat jaten dute haurrek eskolan, zenbat jan duten esaten ari gara, ez
|
zer
jan duten. Hauxe esatea bezala:
|
|
|
Kantzelatu erdal maileguaren ordain gisa erabiltzeko.
|
Zer
iritzi duzu horretaz?
|
|
|
—Eta bide horretatik orduan, gaztelaniazko" vacunología" hitzari
|
zer
euskal ordain eman dakioke?
|
|
|
Baina
|
zergatik
bidea ireki ez, euskal hiztegian tradizioan sustraituago dagoen hitz bati. Ontzia entzun dut hainbat aldiz, eta zilegi da.
|
|
|
—Bost dosi zirenak sei dosi izatera heldu dira. Azken horri
|
zer
izen eman behar diogu: hondar edo kondar?
|
|
|
" Solo sí es sí". Hori euskaraz esateko,
|
zer
aukera eskain dezakegu?
|
|
|
—Flipatu aditz berria da euskaraz, guztiz berria, baina modan jarri eta indarberritu den aditza.
|
Zer
dela eta. Lilura berezia duelako hiztun multzo baten tzat, bereziki hiztun gazteentzat.
|
|
|
Eta ez* flipatzen naiz gisa. Hau da, zuk flipatzen duzu, baina ez dago
|
zer
edo nor bat flipatze horren argumentu osagarritzat. Objektu zuzen gabeko aditz deponente gisa onartu da euskaraz flipatu, mailegu gisa gaztelaniatik sartu diren beste batzuen antzera.
|
|
|
Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz.
|
Zer
izen egokitu dakieke jarrera ausart horiei?
|
|
|
ausarkeriak edo beldurgabekeriak, jarrera barik, jokabide horren ondorioz egiten diren ekintzak gehiago izan ohi direlako. Baina, ausarkeriazko egoera horri
|
zer
izen eman. Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera nola izendatu?
|
|
|
Edo Lazarraga arabarrak bere olerki batean: " –Ene jauna,
|
zer
diostazu? / Zer daukazu bularretan?
|
|
|
" –Ene jauna, zer diostazu? /
|
Zer
daukazu bularretan? –Zagita bat eben daukat;/ azarri ez nax tiraetan".
|
|
|
Eta amaitzeko, azken proposamen bat esango dut: jarrera batzuk" te merario" tankerakoak direla adierazteko,
|
zergatik
ez perifrasi ezagun batera jo. Bel durra ematekoak edo beldurra emateko modukoak, alegia?
|
|
|
Euskaraz ere berri hitzetik abia gaitezke, eta horretatik
|
zertan
edo hartan berri dena, edo berri dagoena seinalatuko genuke. Gehiagoko zehaztasun barik batzuetan:
|
|
|
Eta beste behin, gatzemaile edo sukaldaritzan olagin tza batean diharduten gaztetxoengatik: " Alan bada, gatzamailleak bere, izanik sartu ba rriak, ikasten dabe neke andien ta irabazi laburraren bidez,
|
zer
itxaraten deu tseen, ta ge roko obeagoaren pentzudan egonaz, igaroerraza egiten jake daro en bear gogor ta nekatsua".
|
|
|
—Mugakide diren herrietara joatea zilegi da Euskal Autonomia Erkidegoan, epidemiaren arintze aldi honen lehen fasean, baina ez urrunago. Herri bat beste herri baten mugakide dela esateko,
|
zer
hitz darabilgu, horrezaz gainera?
|
|
|
Track horren euskal ordain ezberdinak ointzat hartuta,
|
zeri
jarraiki, zeri jarraitu galde eginez gero, aukeran dira: aztarnari, urratsari, zantzuari...
|
|
|
Track horren euskal ordain ezberdinak ointzat hartuta, zeri jarraiki,
|
zeri
jarraitu galde eginez gero, aukeran dira: aztarnari, urratsari, zantzuari...
|
|
|
Baina beti gogoan har dezagun, jarraitu (edo jarraiki) aditzak
|
zeri
edo nori argumentua eskatzen duela; berdin dio transmisio kateari, arrastoari zein zantzuari jarraitu. Zuzena genuke zertatik jarraitu egitura ere:
|
|
|
Baina beti gogoan har dezagun, jarraitu (edo jarraiki) aditzak zeri edo nori argumentua eskatzen duela; berdin dio transmisio kateari, arrastoari zein zantzuari jarraitu. Zuzena genuke
|
zertatik
jarraitu egitura ere: arrastotik jarraitu birus transmisioari.
|
|
|
Mailegu zuzena, zesioa egin, bitxi eta bakan gertatzen da kasu honetan.
|
Zertara
jo. Hiztegi batzuek laga aditzari onura atera diote; jo dute, lagapen edo lagatze eratorriak bultzatuz.
|
|
|
Giltzetariko bat da, bigarren argumentuari zein kasu egotzi:
|
zer
ukitu ala zeri ukitu. Hiztuna zein hizkeratan mintzo den, batera edo bestera erabiliko du:
|
|
|
Giltzetariko bat da, bigarren argumentuari zein kasu egotzi: zer ukitu ala
|
zeri
ukitu. Hiztuna zein hizkeratan mintzo den, batera edo bestera erabiliko du:
|
|
|
Hiztuna zein hizkeratan mintzo den, batera edo bestera erabiliko du: sartaldean
|
zeri
edo nori ikutu, eta ekialderantz, nor edo zer ukitu.
|
|
|
Hiztuna zein hizkeratan mintzo den, batera edo bestera erabiliko du: sartaldean zeri edo nori ikutu, eta ekialderantz, nor edo
|
zer
ukitu.
|
|
|
Mezuaren ildoak
|
zer
argumentua eskatzen duenean (haize garbia, haize kirastua, kea...), behar beharrezko testuinguruetan beraz, aditz eratorrira jotzea ondo dago. Baina horren beharrik ez denean, arnasa hartu multzoa gomendatuko dugu, euskaran lokuziorik errotuena eta hedatuena.
|
|
|
Deitu aditza, Hegoaldeko gehienok ia beti darabilgu norbaiti deitu ingurunean, eta Ipar eta ekialdean norbait deitu ingurunean, baina ez darabilgu batean ez bestean*
|
zer
deitu testuinguruan.
|
|
|
Aukeran bideragarriago begitantzen zait
|
zertara
edo zer egitera deitu, edota zertara edo zer egitera dei egin. Balio du halaber hots egin aditz multzoak ho rre tarako.
|
|
|
Aukeran bideragarriago begitantzen zait zertara edo
|
zer
egitera deitu, edota zertara edo zer egitera dei egin. Balio du halaber hots egin aditz multzoak ho rre tarako.
|
|
|
Aukeran bideragarriago begitantzen zait zertara edo zer egitera deitu, edota
|
zertara
edo zer egitera dei egin. Balio du halaber hots egin aditz multzoak ho rre tarako.
|
|
|
Aukeran bideragarriago begitantzen zait zertara edo zer egitera deitu, edota zertara edo
|
zer
egitera dei egin. Balio du halaber hots egin aditz multzoak ho rre tarako.
|
|
|
|
Zer
deitu, bilera zein errosarioa den deitzen dena, belarrietan ez zaigu gozo egiten... Horregatik, estiloaren aldetik estimatzekoak dira zertara dei egin edo zerbaitetarako deia egin ereduko aditz multzoak.
|
|
|
Zer deitu, bilera zein errosarioa den deitzen dena, belarrietan ez zaigu gozo egiten... Horregatik, estiloaren aldetik estimatzekoak dira
|
zertara
dei egin edo zerbaitetarako deia egin ereduko aditz multzoak.
|
|
|
Euskaraz ere, arakatzaile eta tankera horretakoak.
|
Zer
deritzozu zuk?
|
|
|
—Eta
|
zer
gertatzen da denbora laburra adierazten duten izenekin. Orduak, minutuak, segundoak, alegia...
|
|
|
—Eta denboraz kanpoko eremuetan,
|
zertarako
erabili ohi dugu datozen?
|
|
|
|
Zer
egin hitz horrekin euskararen kasuan, beraz?
|
|
|
testu mintzidatziak.
|
Zer
esateko sortu da hitz hori: mintzidatzia?
|
|
|
—Fenomeno berbera da. Arrakala,
|
zer
da herri hizkeran. Arraildura edo pitzadura esaten zaiona beste leku batzuetan.
|
|
|
Gudu aurrean, XX. mendearen lehen herenean modaratu ziren darrai eta da rraike bezalako aditzak, lehenengoa ‘jarraitzen du’ orainekoa, eta bigarrena, ‘ja rraituko du’ gerokoa adierazteko. Euskara garbiaren garaiak ziren, bai hiztegi kontuan, baita sintaxi arloan ere, eta
|
zer
esanik ez, aditzaren morfologiari dagokionean. Eta aditz trinko deritzenak zirela jatorrizko edo euskara zaharraren giltzetariko bat, sinestuta zeuden hainbat.
|
|
|
|
Zer
gertatu zaio jarraiki aditzaren joko trinkoari. Hiztun euskaldunen ezpainetatik aspaldi galdua dugula.
|
|
|
norbait norbaiti jarraikitzen zaio. Aditz joko zaharra beti izan dugu nori edo
|
zeri
jarraitu. Horrexegatik, adizki be netakoak beti izan dira:
|
|
|
Baina gaur egun jarraitu aditzari txertatu zaion beste balioa da: zereginen batean edo ibilbide batean aurrera egitea; gazt. ‘continuar, proseguir’ Baina,
|
zergatik
adierazi ez beste baliabideren batekin. Hor ez dugu nori edo zeri argu menturik.
|
|
|
zereginen batean edo ibilbide batean aurrera egitea; gazt. ‘continuar, proseguir’ Baina, zergatik adierazi ez beste baliabideren batekin? Hor ez dugu nori edo
|
zeri
argu menturik. Halere, darrai adizki trinkoa sartu digute:
|
|
|
Zauskada hitz horrek atentzioa eman digu.
|
Zer
dugu hitz hori?
|
|
|
—Izanagatik
|
zertarako
erabiltzen dugu, orduan?
|
|
|
Kausa balioa duenean,
|
zergatik
| zegaitik, zeren marken baliokide denean, bel durrik gabe erabiliko nituzke: ekartzeagatik, esateagatik, emateagatik bezalako aditz egiturak, aspektu perfektiboa gorabehera, nahiz gaztelaniaz" por haber traído" edo" por haber dicho" erabili ohi diren.
|
|
|
arrakala digitala.
|
Zer
da arrakala berez eta zeri buruz ari gara arrakala digitalaz dihardugunean?
|
|
|
arrakala digitala. Zer da arrakala berez eta
|
zeri buruz
ari gara arrakala digitalaz dihardugunean?
|
|
|
Lehengo ostiralean, ordea, osasun lokarri entzun diogu Urkullu jaunari.
|
Zertara
jo behar dugu?
|
|
|
· Beste batzuetan, BARRUAN
|
ZER
ZAINDU, gorde edo babesten duen adieraz ten du hesi izenak: artesia, ardiak biltzen baditu; kirikinesia edo kirikinausia, ki rikino edo oskol eta guztiko gaztainak gordetzen baditu.
|
|
|
· Beste batzuetan
|
ZER
INGURATZEN DUEN adierazten du hesi horrek. Gurtesia, gurdiaren hesia, barruan zamatu edo pilatu dugun simaurra alboe tatik erori ez dedin ipinitako hesia.
|
|
|
Eta osasun hesia
|
zertarako
–Geure osasuna zaintzeko edo jagoteko ipini beharreko hesia.
|
|
|
Geure osasuna zaintzeko edo jagoteko ipini beharreko hesia. Osasuna, gorputzaren osasuna izan daiteke, baina baita,
|
zergatik
ez, gogoeta eremukoa ere; berariaz askatasunaren eta bizikidetza on baten aurka zuzen talka egiten duen iritzietatik babesteko hesia.
|
|
|
—Kataluniako" Process" eta ERCrekin elkarrizketak abiatzearen beharra dela eta, errelatorearen —gaztelaniaz" relator" — delakoaren figura mahai gainera atera da berriro, eta errelatoa egitearen premia. Euskaraz
|
zer
izen eman horri. Kontakizuna eta kontalaria aipatu dira, besteak beste.
|
|
|
|
Zer
ordain eman dakioke errelato izenari, orduan. Kontakizun bera izan dai teke aukera bat.
|
|
|
—Administrazioeta zuzenbide munduan murgilduta,
|
zer
deritzagu aintzatetsi aditz berriari?
|
|
|
—Aste honetan Madrilgo Kongresuan urte luzez aritutako gure lankide bati kontsulta egin diote, Maritxel Batet politikariak Gabonetarako mezua euskaraz ere zabaldu nahi omen zuelako.
|
Zer
idatzi behar zuten galdetu zioten, baina zehaztapena eginda: ez zutela kristau kutsurik nahi.
|
|
|
MendiTIK deklinabide atzizkitzat erabili izan dugu eta mendi OSTEAN postposiziotzat.
|
Zer
abantaila ote du beste joera horrek?
|
|
|
· Klimarianoak, klima babesteko bost ahalegin egiten dituztenak, janari eta gai nerako jarduera guztietan.
|
Zergatik
baliatu ez euskal atzizkiez gehixeago, eta klimaTIARRAK, klimaZALEAK edo, klima osasuntsu iraunkorraren aldeko amorratuak bihurtzen bagara, klimaTIAK direla esan?
|
|
|
·
|
Zer
aukera eman. Kontzeptu hori hitz bakarraz adierazteko, hitz elkartu batera jo daiteke.
|
|
|
Inauteri aurrean gaudenez, nork bere burua den bezala agertu ordez, zinez
|
zer
den itxuratu gabe, berez ez delakoarena egite kontua, ongile eta eskuzabal delakoarena egite kontu hau guztiz egoki dator.
|
|
|
—Maitalea edo maite den pertsona, eta maitatu esateko,
|
zer
hitz gehiago dugu?
|
|
|
Haurridetasuna proposatu digu entzule batek.
|
Zer
iruditzen zaizu?
|
|
|
—Anaitasuna dugu gaztelaniaz" fraternidad"," hermandad" edota frantsesezko" fraternité" izenaren kiderik hurbilena, zaharrena eta hedatuena. Baina anaitasunean bizi izateak ez du zerikusi osorik
|
zertan
eduki anaia izatearekin. Anaitasun izenak esanahi eremu zabalagoa hartzen du, eta balio abstraktuagoa du, anaia izateak baino, beste hizkuntzetan gertatzen den bezala.
|
|
|
Eta Axular klasiko handiaren errepertoriora joz gero, konpainia ederrean. Hara
|
zer
dioskun Gero (1643) bere obra urregorrizkoan," irakurtzaileari" zuzendutako gutunean: " Egun batez, konpainia on batean, euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen solhasak, izan zen perpausa, etzuela deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez gorputzeko ere, nola egitekoen geroko uzteak, egunetik egunera, biharretik biharrera luzatzeak".
|
|
|
Euskaraz zein? Panizurriteak sapaia jo duela, erpina jo duela, ala
|
zer
–
|
|
|
Badugu, gerrikoa, soinekoa, burukoa, euritakoa...; baditugu oi netakoak, belarritakoak...
|
Zergatik
ez musukoa. Ezen musua –bizk. mosua– ‘arpegia’ edo ‘muturra’ adierazteko erabiltzen da oraindik.
|
|
|
—Gaztainen ongarritasunaz
|
zer
esan liteke?
|
|
|
Baina hotzak
|
zer
egiten gaitu hiltzeaz aparte. Beste zein aditzekin darabilgu?
|
|
|
—Inguruko hizkuntzetan
|
zer
izen ematen zaio azanoriari?
|
|
|
—Bada kezka bat, dirudienez, bizkaierazko hainbat hitz edo esapide galtzen edo lausotzen ari ote diren eredu estandarraren erabileran.
|
Zer
da kontuan hartu beharrekoa, albo– edo bazter– hizkeretako baliabideak eredu jasoan aintzat hartuak izan daitezen. Bizkaiera horre takoak, adibidez?
|
|
|
Gaztaina garauak biltzen dituen inguru azal arantzadunari era askotara deitzen zaio euskararen eremu zabalean. Euskaltzaindiaren EHHA bilduman, mapa eta guzti bildurik dator,
|
zer
izen eman izan zaion euskal hizkeretan barrena.
|
|
|
Eta jarduera, zeregin edo lanbide hori dutenei, sarritan urruntxotik –berdin dio gizakiak, piztiak edo abereak izan–, haien oinatz, lorratz edo aztarnen bidez,
|
zer
izen eman euskaraz. Horixe da dagokiguna.
|
|
|
|
Zergatik
heldu ez, hiztun asko partila gaituen arrasto hitzari. Beroni tira eginez, proposamen bi egin daitezke euskal terminologiaren azokan, nork erosi balego:
|
|
|
Jatea eta jana, hitz elkarketa barruan,
|
zer
jaten den adierazteko erabiltzen di tugu oro har, edota jate jarduera bera adierazteko.
|
|
|
Katu emeak katarrari deiez bezala jarduten du sexu harremanetarako gogoa duenean.
|
Zer
izen dugu euskaraz horri esateko?
|
|
|
—Gaur Iñigo Urkulluren Auzitegi Goreneko testigantza dela eta, oso erabiliak diren hitz ba tzuek
|
zer
pentsatua eman digute. Iruditu zaigu, Kataluniako krisian berak egin zuen zubi lana aipatzerakoan, hitz ugari erabili duela eta beste batzuk erabiltzea sahiestu egin nahi izan duela.
|
|
|
— Jakin nahi genuke," mediar" eta" intermediar" nola bereiz daitezkeen, bakoitzak
|
zer
funtzio betetzen duen...
|
|
|
Gáres ala Garés...
|
Zer
diozu?
|
|
|
—Zein irizpidek finkatzen du
|
zer
silabatan jarri azentu indarra?
|
|
|
Gehiegizko erabileraren arriskua bada hizkera landuan, eta ondorioz tes tua astuntzekoa.
|
Zertatik
dator gehiegizko erabilera hori. Hona hemen arrazoi batzuk:
|
|
|
—Gaztelaniaz," poner en valor" boladan dago, eta kutsaduraz, gero eta gehiago entzuten ari gara euskarazko jardunetan ere.
|
Zer
deritzazu?
|
|
|
Batetik aditza dugu, balio eragin, gazt. ‘hacer valer, valorizar’ esanahia duena (Toribio Etxebarria, Lexi cón del euskera dialectal de Eibar), baina balio izendunik ere proposa daiteke: balioa eragin,
|
zeri
edo hari.
|
|
|
Erdarakadak sarri sarri etortzen diren zaparrada kanpotar horien aurrean,
|
zer
egin. Hainbat kasutan, gaia euskaraz erabiltzea beharrezkoa da, eta aurrera joan behar.
|
|
|
Anekdota gisa esan nezake, ETBren lehenengo urteetan, eguraldia gora eta be hera hasi zirenean, hitz hori entzuten hasi eta astebete garrenera itaundu zio la Uribe Kostako gizon heldu batek alabari: " Eguraldia
|
zer
da. Denporea?".
|