|
2000
|
|
|
Errekuperazio historikoaren haria
|
utzi gabe
, josu txuekaren tesiaren argitalpenak ilunbeetatik atera ditu Errepublikaren garaian euskal nazionalismoak Nafarroan izan zituen indarrak eta ahuleziak, lorpenak eta hutseginak. Datuak bildu eta horien analisia eskaini du Txuekak.
|
|
|
Historiografiaren eztabaida honen argigarri da Txepetxen Lengua y Pueblo liburu berrargitaratuan irakurria: " Fosilizatzen direnean, egiak egia izateari
|
utzi
eta dogma bihurtzen dira. Egiak instituzionalizatu nahi izatea akats sakonki sustraitua da".
|
|
|
Erdaldun elebakarren eskubideen bandera harturik, euskararen aldeko gehiegikeriak geldiarazi beharraz egin du predikua. Hizkuntza Politikako Zuzendaritza
|
utzi
dute kargudunek. Susmopean zeuzkaten, desautorizaturik.
|
|
|
N Ez dizuet eskatzen —horretan sartuko ez naizela argi
|
utzi
baitut— Ibarretxeren gobernuari lagun diezaiozuen," bai ordea hiru (edo zenbat behar dira? 2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten.
|
|
|
Gabeziei begira, antzezlanak prestatuko dituzten idazleentzako eskolarik ez izatea kezkagarria da gaur egun. Batetik idazten trebatu eta bestetik hizkuntzaren alde dramatikoa landuko duen eskola hori abiatzea oso garrantzitsua da gaur egun, oraindik ere beste generoetan aritzen diren idazle apurrak baitira dramatikoari heltzeko tentazioa izaten dutenak. Eta sarietan irabazle gertatu arren, oso urrun egoten baitira aktoreek eta zuzendariek eskatzen dituzten baldintzetatik (edo erretorikoegiak, edo erritmorik gabeak, edo hitzaren garrantzian oinarrituta interpretazioari tarterik
|
uzten
ez diotenak...).
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere
|
uzten
ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banake... Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion.
|
|
|
Jakin bagenekien (orri hauetan esana genuen) aurreko urteetako bonanza k ez zuela luze iraungo, eta halaxe konfirmatu da, urte honetan manifestuen inguruan sortu den iskanbilak agerian
|
utzi
duen bezala.
|
|
|
gatazkak leuntzeko eta elkarrengana hurbiltzeko saio txikia ezagutu genuen. Baina bertan bizi dugun egoera politikoak agerian
|
utzi
ditu kulturgileen arteko ezberdintasunak. Bakealdian azaltzen ez den hori, gordin gordin azaltzen da gatazkaldian.
|
|
|
Erradiografiak beharrezko, eta terapia egokiak, are beharrezkoagoak. Jokoan dago euskararen geroa eta euskarari aukera zabala ziurtatu beharrean gaude, petrikilo desegokien eskuetan
|
utzi gabe
.
|
|
|
Honi buruz,
|
utziko
didazue kontatzen, diodanaren argiarri, pasadizo bat, duela hogei bat urte, Kaukasoan lehen aldiz izan nintzenean, Tbilisiko Unibertsitateko katedradun batek, Leo Gabunia paleontologoak, azaldu zidana. Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen.
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik
|
utzi
zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Bide berean, duela bi urte, Madrilen, Kultura Ministerioan nengoela, mahai gainean nuen Euskaldu non Egunkaria ikustean, espainol idazle ezagun batek kortesiaz galdetu zidan —nolabaiteko lotsa aitortuz baina— ea egiazki euskara jadanik informazio bide egokia izateko egoeran aurkitzen ote zen. Ageri denez, Unamunoren behialako iritzi haiek atzetik segizio luzea
|
utzi
dute, gainditzeko aski zaila.
|
|
|
Hau guztiau, ordea, gure artean, batez ere 1968 urtetik aurrera hasi zen mamitzen. Beraz, giro hori erabat urrun zegoen Unamunok, bizi zenean, inguruan zuen gizarte egoeratik, eta horregatik oso ondo eduki behar dugu hori kontuan bilbotarrak euskara alde batera
|
uzteko
izan zuen jarrera epaitzeko orduan.
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik
|
utzi
dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak berak ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko
|
utzirik
, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. ...kako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen
|
uzten
ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Geroago Koldo Mitxelenak umorez esango zuen bezala, bazirudien munduko hizkuntza guztiek beren lexikoa aberasteko dituzten bide biak Unamuno euskarari galarazten tematurik zebilela, ez baitzion
|
utzi
nahi inoren hitzak mailegatzen ez eta haien ordezkoak ere sortzen. Funanbulu bati, desarrazoi lasterketa batean, gero eta baldintza gogorragoak jartzeko jokoa bezalako zerbait:
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago haren gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera
|
uzteko
deia egin arren, ez baitzuen nahi gure hizkuntza baserritarren eta maila apaleko jendeen ezpainetatik gal zedin, horrela herri kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde zitezen. Beraz, Barojak hiritar multzo bi proposatzen zuen Euskal Herrirako:
|
|
|
Independentzia lortu duten behialako kolonien kasuak aski argigarriak ditugu. Indian hindierak ingelesa eta portugesa baztertu ditu; frantsesa zokoan
|
utzi
dute arabierak eta vietnamerak; Israelen hebreera yiddish, aleman eta polonieraren gainean jarri da, Filipinetan tagalogak espainierari lekua kendu dion bezala. Eta azken informazioen arabera, gure egunotan Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna ezereztu zenetik, Kaukaso aldean errusierak atzera egiten du, inondik ere malgukariak ez diren georgiera, txetxeniera edo Azerbaijango turkieraren bultzadapean.
|
|
|
Gauez ureztatzen den futbol zelai bat bezalakoa eta
|
uzteko
karguak
|
|
|
—niregatik batipat— esku artetik ihes egiten
|
utzi
nuelako gozarazi ninduen txori bakarra.
|
|
|
Egia da" Zazpiak Bat" izeneko poema egin zuela, egia da semeari aizkora eskuan hartu eta indarka hasteko esaten diola galdutako foruei eginikoan, baina funtsean ez du beste Euskal Herria bat amesten, eta ez da zapaldu bat, subjektiboki. Orixe zapaldu handi bat da, ezin du malenkonian aterbetu, atzean
|
uzten
duena herri baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean. Bi polo horien artean," Amerikako pampetan" eta" Amate baten itzalpean" poemek hartzen duten mende erdi horretan eta biek ere ordezkatzen duten jarrera guztiz kontrajarri horien artean kokatzen da, nolabait, exilioko poesia.
|
|
|
Monzon, Etxebarria eta Zaitegi, eta azken hau hartuko nuke exilioak, exilio politikoak alegia, sorrarazi ohi duen poesiaren egile eredutzat.
|
Utzitako
lurraldearen deia, hizkuntzaren hotsa, galdutako lagunak, urrundutako zapore, hotz-bero eta koloreak, herrimina, malenkonia, etorkizun libre baten ametsa... inondik ere, poeta exiliatuen prototipoa izan genuen Nazim Hikmet en gaiak dira (Arestik itzulitako Lau Gartzelakhartan baino hobe ikusi genitzakeenak Lanbide gogorra dela erbestea izeneko bilduman). Horiexek dira Iokin Zaitegiren gaiak ere.
|
|
|
Baina
|
utz
dezadan artzain bizitza ezti, baserri birako bakezko barruti.
|
|
|
Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak. Niri ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek hitz egin du Chillidaren lanaren inguruan aste guztiotan, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean
|
utzi
izanaren sinbolo gisa— baina bai Chillidaren obrak dituen kritiko gogorrekin, baditu eta.
|
|
|
Artearen balioaz behin baino gehiagotan aritu gara orrialde hauetan, artearen balioaz baino gehiago artearen definizioaz ere bai, beti ere hitz handi hauek jakitunen esku
|
uzteko
, eta artea bera definitzea lan nekeza dela esateko.
|
|
|
Bizitzan gertatzen diren pasadizo gogorrenetan bezalaxe, artearen balio unibertsalaz diharduten borondate onez egindako diskurtsoez gain, denboraren joana izan da orain arte aurkitutako antidoto eraginkor bakarra. Urteak pasa ahala, eta gertaera historikoak atzean
|
utzi
eta ahaztu egiten diren neurrian, orduan itzultzen da artearen benetako balioa lehen planora. Eta bitartean, gertaera historiko horiek ahaztu gabe daudenean, autorearen pentsamolde eta jokaerak pil pilean dauden bitartean, orduan artelan bati buruzko benetako balioa juzkatzea —edo artista jakin baten inguruko iritzi zehatza botatzea— gehiegi baldintzatzen da, nahikoa baita kritiko papera duenak artista jakin bat garaikide eta laguna izatea, askoren aurrean berak eman dezakeen iritziak balio guztia gal dezan.
|
|
|
Chillida leku izen xume bezain itsusia jarri dioten museo horrek, Donostiako Errekaldetik Galarretara doan errepidean dagoen museo horrek, balio bat badu gainerakoen gainetik: Chillida oraindik bizirik dago, eta ez da bera desagertu arte itxaron behar izan, bere lana guztion esku
|
uzteko
, berak Bachen musika adina maite duen baserri horretan. Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak.
|
|
|
CD ROMean egindako bildumak alde batean
|
uzten
baditugu, kazetaritza elektronikoa ez da orain dela gutxira arte aintzat hartu egunkarien idazgeletan. Interneten hedapenarekin kazetaritza elektronikoak berpizkunde handia ezagutu du.
|
|
|
Nahiz eta aurreneko bertsio elektronikoak paperean egindako egunkarien itxura izan, poliki poliki estilo propioa bilatzen saiatu dira eta ikus entzunezkoek erabiltzen duten lengoaiaren ildotik garatu dira, liburu itxura duten ohiko kazeten eredua albo batean
|
utzirik
. Helburu hau lortzeko, Internetek elkarrekintzarako eskaintzen dituen baliabideak eta gehienbat bere lotura hipertestualak erabiltzen dituzte.
|
|
|
barne murrizketok gizabanakoaren autodeterminazioa oztopatzen dute, gizabanakoek antzinako autoritateak eta praktikak kolokan jarri ezin dituztelako eta, beraz, beraien bizitza onaren ikuskera ezin berrikus daitekeelako. Itsu itsuan onartu behar dituzte, beraien zentzu kritikoa alboratuz eta zapalketari bidea zabalik
|
utziz
. Indartsuago den kulturaren nagusitasunetik babestera bideratuta dauden eskakizunak, hots, kanpoko kulturekiko babesa (protecciones externas) bilatzen dituztenak, zilegi izango lirateke, Kymlickaren arabera beti ere, gizakiari bizimodu on ezberdinen artean iritzi informatua hartzea ahalbidetzen baitiote.
|
|
|
Beste hitzetan esanda, zilegi den bizimodu onaren ikuskera bakarra nork bere buruari ezarritakoa da, eginkizun horretan gizabanakoaren autonomia eta indibidualtasuna irizpide bakarrak direlarik. Ondorioz, haW Jesus Casquette EHUko Teoria Politikoaren Historia Saileko irakaslea da. rreman ekonomiko, erlijioso, kultural, sexual, eta abarrek ez dituzte gizabanakoak muga jakin batzuen barruan hesitu behar; aitzitik, hauek askeak izan behar dute aipaturiko edozein harreman mota kolokan jartzeko, honek erakargarria izateari
|
uzten
dion momentu beretik. Ideia hauek osatzen dute liberalismoaren muin morala, hots, liberalismoa gainerako ideologietatik bereizten duen ezaugarria.
|
|
|
Halaber, euskal nazionalismoak aztergai izaten segitzen du, azkenaldian argitaratutako obrek argi
|
uzten
dutenez. Azpimarra dezagun, horien artean, S. de Pablo, L. Mees eta J.A. Rodriguez Ranzek ikuspegi orokor batetik egindakoa (El pendulo patriotico.
|
|
|
Euzko Gogoa ren ibilbideak urte horietako atzerriratu askorena erakusten digu, hots, Hego Euskal Herritik gero eta gertuago egoteko grina, Penintsulan bertan ez zenean, Erregimenak horretarako zirrikituren bat
|
utziz gero
. Malgutasun txiki hori ikusita, aktibitate kulturalak eta artistikoak poliki poliki Hegoaldean berpiztuz joan ziren, eta baita aktibitate politikoak ere, horiek ezkutuan.
|
|
|
Zerrenda ia Francoren heriotza bera arte luza daiteke, gerra ondorengo atzerria hirurogeiko hamarkadan sortutako mugimendu berrien olatuekin nahastuz, batik bat ETAren sortzearekin. Orokorrean, aldizkari hauek, planteamendu kulturalak gehienetan bigarren plano batean
|
utzita
, eduki eta helburu politiko oso zehatzak zituzten. Horien helburu nagusia Hegoaldean argitaratu ez zitekeena ateratzea zen, eta horrek komunikabide berrien kalitatea gutxitzea suposatu zuen normalean.
|
|
|
Lan horren ardura nagusia, hasierako lau zenbakietan, Juan Thalamas Labandibarren eskuetan gelditu zen hein handi batean; bosgarren zenbakitik aurrera, aldiz, kezka hori Isidoro de Fagoagak jaso zuen, abeslari eta idazle beratar hori Argentinatik itzuli ondoren. Zenbaki horretan, argitaratzaileek oso garbi
|
uzten
zuten, gizazaletasuna eta aniztasuna errebindikatuz, lehenengo aitzindariaren jarraitzaileak izateko borondate sutsua zutela. Zentzu horretan, publikazioak" Cahiers collectifs de culture humaniste" azpititulua hartu zuen.
|
|
|
Frantziako okupazioarekin, Francorengandik ihes egiten ari zirenek berriz ere arriskuan ikusi zituzten beren bizitzak, naziek harrapatzen zituzten erbesteratuak Penintsulara bidaltzen baitzituzten. Inbasioak aurrera egin ahala, errefuxiatuek, Belgika, Frantzia eta Hitlerrek konkistatzen zituen herriak halabeharrez
|
utzi
behar izan zituzten edota haietan ezkutuan bizi. Normala denez, horrek, gehiegi ikertu ez diren beste ondorioekin batera, gure prentsaren desagerpena ekarri zuen.
|
|
|
poeta ez da mintzo lehen pertsonan, sentimenduak gorde edo intelektualizatu egiten ditu inozotasuna ekiditearren; inguruarekiko behakoa urruna du, ez ordea insolidarioa, maite ditu baztertuak eta derrotatuak;" dena esana balego bezalako" zuhurtzia hotzak ez darama isiltasunera, baizik eta egunkarietako, liburuetako eta filmeetako erreferentziak ekartzera ingurua deskribatu eta ulertzeko collagearen teknikaz, gure oroimen kolektiboa aberastu eta osatzeko. Liburu hartan, mendeetako gai eta paisaia tradizionalak behingoz
|
utzita
gure literaturak konkistatu nahi zuen" kalea" edo" hiria" baino, mundua da oparitzen zaiguna. Poetaren gelak mundu osoa hartzen du, ludiko lau bazterrak ditu kokagune, eta geografia ideal horretan mundua baldin bada kokagune osoa, erreferente teknikoa ere mundu guztiko literatura eta paraliteratura da, bere aipu, dialogo eta pertsonaiekin Atxagaren tradizio bihurtzen dena, eta horrenbestez gurea.
|
|
|
Euskalerriak dario, Zugana luzatuz bere yorana. Bai, arren,
|
utzi
Adio esaten.
|
|
|
Beti izango zaitut goguan, baña joan nahi det ostera euskal lurreko arbolpe artan nere ezurrak
|
uztera
.
|
|
|
Txoritxo aldaketaren erabakia alde batera
|
utzirik
, berrikuntzaren garaian kanpaina global samar bat egin dutela esan behar da. Irudi aldaketa, publizitate kanpaina eta EITBren webgunearen berrikuntza, guztia pakete batean egokitu zaio enpresa berri samar bati:
|
|
|
Elkarte bat ere sortu genuen, laguntzeko. Baina Eusko Jaurlaritzan ez genuen inolako harrera onik aurkitu eta hiltzen
|
utzi
zuten, zoritxarrez. Nik hitzarmen bat proposatu nuen, Gasteiz, Iru' Biblioteka ñea eta Madrilgo Gobernuekin, eta Iruñean eta Madrilen ongi hartua izan zen proposamena.
|
|
|
1. Hogeigarren mende amaieran biblioteka baten egitekoaz galdetzea, aspalditik ezagutzen dugun biblioteka klasiko horri agur egitea bezalakoxea da. Biblioteka baten eginkizunak, ene aburuz, ezin daitezke besterik gabe moldatu, biblioteka horrek duen ingurukoa bazter
|
utzita
. Hartara, biblioteka mota anitz zehaztu ditzakegu, batera edo bestera:
|
|
|
Bibliografi erregistroari dagokionez, gai izenburuak alde batera
|
utzita
, gainerako sarrera puntu elebidunen parekotasun linguistikoa, Kanadan bezala, 9XX etiketak erabiliz egingo da. Gai izenburu elebidunak, bestalde, bi T650 etiketatan sartuko dira.
|
|
|
' Biblioteka arteko tirabirak etengabeak izan dira gai honen inguruan, tentsio handiko uneak ere tartean. Udalak, bere garaian Nafarroako Unibertsitate Publikoaren egoitza Alde Zaharrean (auzoa nahiko egoera kaxkarrean zegoen orduan) kokatzeko aukera galtzen
|
utzi ondoren
jasotako kritikek akuilatuta, ez zuen entzun ere egin nahi Liburutegi Nagusia Alde Zaharrean kokatzen ez zuen ezein asmo. Nafarroako Gobernuak, berriz, apalago hasieran baina sendoago orain, liburuzainek hasieratik defendatu zuten aukeraren alde egin du:
|
|
|
Talde horretan parte hartu dute Kultura Zuzendaritza Nagusiko zuzendaritzako kideek (Tomas Yerro, Jose Ortega eta Carmen Jusue jaun andreak buru zirela), beste erakunde batzuen ordezkariek (Udal eta Kontzejuen Federazioa; Toki Administrazioko Zuzendaritza Nagusia; Nafarroako Kulturaren Kontseilua; Ondare Historikoaren Zerbitzua), eta, azkenik, Nafarroatik kanpoko liburuzainek, plangintzan eta kudeaketan duten esperientziagatik aukeratuak (Eulalia Espinas, Nuria Ventura eta Magdalena Vinent). Kontrasterako taldearen esku
|
utzitako
eginkizuna, dokumentuen kalitatea hobetzeko ñabardurak eta ekarpenak egitea izan da.
|
|
|
Biblinleka egoerari buruzko diagnostikoa egin ondoren, lantaldeak dokumentu hauek
|
utzi
ditu prestaturik: (1) liburutegiei buruzko legearen zirriborroa; (2) Nafarroako Liburutegi Publikoen maparen zirriborroa; (3) lankidetza hitzarmen berrien zirriborroa; (4) prozeduren gidaliburua; (5) zerbitzuen kartera eta (6) kudeaketa deszentralizatzeko proposamen bat, Liburutegien Kudeaketarako bost barrutiren bidez, koordinatzaile bana arduradun dutela.
|
|
|
Liburutegiei buruzko Legea baliagarria izatea espero dugu, Nafarroako herritar guztiendako liburutegi zerbitzua bermatzeko, batetik, eta liburutegi berriak irekitzeko eskumena Nafarroako Gobernuko Hezkuntza eta Kultura Departamentuaren esku
|
uzteko
, bestetik. Etorkizunean Nafarroako Liburutegi Publikoen Mapak adierazten duen tokietan soilik irekiko dira liburutegi berriak, eta ez udalek nahi dutenean, orain arte gertatu den bezala.
|
|
|
Legearen beste helburuetako bat da egoera antolatu eta egitura organikoa ezartzea. ...lanak, etab. Legeak, gainera, aholkularitza organorik (bereziki Nafarroako Liburutegien Kontseilua) egon behar duen zehaztu eta horrek izanen lituzkeen osaketa eta eginkizunak finkatu lituzke; ondare bibliografikoa babesteko bete beharrekoak ezarri; eta Nafarroako Liburutegien Sistemako beste liburutegi batzuekin, baita beste eremu geografiko batzuetakoekin ere, lankidetzan aritzeko aukera zabalik
|
utzi
.
|
|
|
Nafarroako Gobernuaren eta udalen arteko lankidetza hitzarmenak berraztertzeko premia sortu bada, liburutegi itunduen formula alde batera
|
uzteko
eta lehenagoko hitzarmenetan aurreikusirik ez zeuden kontzeptuak sartzeko asmoak ekarri du: ekipo informatikoak, programak, telekomunikazioak, fotokopiagailuak, faxak, lapurketen aurkako sistemak erosi eta mantentzea.
|
|
|
euskalduna, mistoa eta ez euskalduna. Euskararen Legeaz egin daitezkeen balorazioak alde batera
|
utzirik
, Liburutegi Publikoen antolaketa berrirako egin diren dokumentuetan euskarak duen presentzia nabarmendu besterik ez dugu eginen. Zerbitzuen karteran hauxe aipatzen da espreski:
|
|
|
Horrekin batera, jakina, zerbitzu honetan parte hartzen duten bi administrazioen eskumenak eta erantzukizunak banatzen dituzten hitzarmenen testuak. Diputazioa (Nafarroako Gobernua gero) arduratu ohi da langileak kontratatu eta prestatzeaz, eta Udalen ekarpena, berriz, lokalak
|
utzi
eta haien mantentzeaz arduratzea da. Bestalde, oraindik sendotze bidean dauden zerbitzu zentralen ernamuina, duela hamar bat urte baizik ez zen sortu.
|
|
|
Eskema hau, lehen begiratuan sinplea badirudi ere, dexente korapilatu da azken hamar urteotan. Laurogeiko hamarkadaren amaieran eta laurogeita hamarrekoaren hasieran, Nafarroako Gobernuak plantilak bere horretan
|
utzi
zituenez, zenbait herritan liburutegia zabaltzeko beste bide bat jorratu zen: langileak kontratatzeko prest zeuden udalek Liburutegi Publikoa irekitzeko aukera zuten, Sareko Liburutegien onura guztiekin.
|
|
|
Hilabeteetan zehar, CDNko Javier Chorraut (Iruñeako aurreko alkatea) eta Miguel Sanz Nafarroako Gobernuko presidentea ezin izan ziren Nafarroako Liburutegi Nagusia kokatzeko akordio batera heldu. Izan ere, Sanzek horretarako Intendentziako orubea eskatzen zuen; Chorrautek, aldiz, Liburutegiak hiriaren Alde Zaharra ez zuela
|
utzi
behar azpimarratzen zuen. Honela, bada, UPNko Yolanda Barcinak Chorraut jaunari alkatetza kendu dionean, eta, beraz, Miguel Sanzen tesiek aurrera egiteko aukera guztiak zituztenean, egoerak biraketa ulertezin bat izan du:
|
|
|
Iruñeko lehenbiziko Liburutegi Publikoa XIX. mendearen hasieran zabaldu zen, Napoleonen inbasioak ekarrita, beste gauza batzuk bezala. Alabaina, Gerra Zibila atzean
|
utzi
eta mende honetako 50eko hamarkadara ailegatu arte, ez da izan ahalegin sistematikorik Liburutegi Publikoak ezartzeko Nafarroako zenbait herritan. Nafarroako Liburutegi Publikoen Sareak 50 urteurrena ospatzen du aurten; izan ere, 1950ekoak dira Diputazioaren eta udalen arteko lehenbiziko lankidetza hitzarmenak Liburutegi Publikoaren zerbitzua mantentzeko, Altsasun eta Miranda de Argan.
|
|
|
Era berean, dokumentu elektronikoek bi berezitasun dituzte: alde batetik orijinal eta kopia bereiztezinak ahalbidetzen duen erreprodukzio aukera, eta bestetik jatorrizko dokumentua aldatzeko posibilitatea, hasierako eduki edo kontestuaren inongo arrastorik
|
utzi gabe
.
|
|
|
Aldaketa hauek guztiek ez dute esan nahi teknika eta teoria batzuk alde batera
|
utzi
behar ditugunik, errekonbertsio baten beharra daukagula baizik, eta horretan ari gara lanean gainera.
|
|
|
Bilboko Arte Ederretako Museoan Caravaggio pintore italiarraren lanek aho zabalik
|
utzi
gintuzten. Caravaggiorenak berarenak zirela erabateko segurtasunez ezin ziurtaturik ere, lehenik Italian, gero Espainian eta ondoren Euskal Herrian zintzilikatutako koadro klasikoek niri behintzat sortzen didaten zirrara ez da —aitortzen dut— zirrara espiritual hutsa.
|
|
|
|
Utziko
bagenu begiz jotako argazki haren kontua, utziko bagenu askoren mirespena jaso duen filme horren tristezia, antzerkiaren maskara jantziko bagenu... zer aurkituko genuke azken egun hauetako kronikan. Ba, esaterako, Euskal Aktoreen Batasunak antolaturiko festa erraldoiaren oihartzun nagia.
|
|
|
Utziko bagenu begiz jotako argazki haren kontua,
|
utziko
bagenu askoren mirespena jaso duen filme horren tristezia, antzerkiaren maskara jantziko bagenu... zer aurkituko genuke azken egun hauetako kronikan. Ba, esaterako, Euskal Aktoreen Batasunak antolaturiko festa erraldoiaren oihartzun nagia.
|
|
|
URIA, Iñaki Manex Erdozainzik
|
utzi
leku hutsari begira. Gauaren bestaldean. 31 zk. (1984), 120 Euskal prentsa sortzen. 89 zk. (1995), 50 Hedapena, sustapena eta bestelako... penak. 96 zk. (1996), 43 Finantz sistemaren egitura berria:
|
|
|
URIA, Iñaki Manex Erdozainzik
|
utzi
leku hutsari begira. Gauaren bestaldean. 31 zk. (1984), 120" Bide izkutua" (El camino de las llamas). 2 zk. (1956), 162.
|
|
2001
|
|
|
Eraikitze lanetan beraz, horiengatik ikusminez, etamesfidatiaren susmoak, zementua irabiatzeko ontzi gizena daraman kamioiaren joan etorriak beharturiko zirkulazio geldiunean, era honetako obra zibilek kulturgintzarekin baino zerikusi zuzenagoa ez ote duten gure denbora hauetako ekonomia neoliberalaren joko engainagarria rekin, alegia merkatuari bere kasa jokatzen
|
utzi
behar zaiola esan, baina diru publikoaren kutxatik ordaintzen dela porlanaren ekoizpena, eta gutxienekoa dela zertarako balia, lehen azpiegitura hidraulikoa, orain kultur ekipamendua, gero auskalo zer, garrantzia duena eraikuntzaren sektorea eta honen hornigaiena ez dadila geldi. Inbertsio produktiboa esaten diote horri.
|
|
|
...aradoxarik gabekoan, XVI. mendeko gazteluaren arrastoen balioa gorestea rekin batera, Fernando errege katoliko etafaltsarioa ren oroitzapena bizirik iraunarazteko aldarrikap ena baita hiritar horienak dakarrena, udal agintari kontserbadoreek hauts bihurtzea nahiago duten bitartean, bere garaian Errege katolikoak eta honen zerbitzari Cisneroseknafar erresuma ren defendatzaileen gazteluak birrinduta
|
utzi
zituzten era berean.
|
|
|
Traidorea une bakoitzean gutxien uste den hura dela topatuko dugu. Entsegu esperimentala da eta sujerentea, haratago joateko ateak zabalik
|
uzten
dituena, jar dezagun etsaiari kalte egiten ari zaion ustean, halako batean etsai horren zerbitzuko lanetan ari izan daitekeela susmatzen hasten den heroi/ traidore baten zalantza eta drama asmatzekoa; fikzioaren perspektibatik geure herri honetako errealitatea interpretatzeko saiakera baliagarria izan litekeela uste dut.
|
|
|
Azkenez, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politika Sailburuordetza rekin izenpetu dugun egiunea aipatu behar dut, era horretan aurreko urteetako segurtasunik eza eta banan bananeko deialdiekiko menpekotasuna alde batera
|
uzten
baikenuen behingoz, eta benetako proiektuak antolatzen hasteko aukera jasotzen. Izan ere, elkartearen barne ikuspegitik hori da, nik uste, joan den urteko gertakaririk garrantzitsuena, elkartea ren hasierako urteak bazter utzita, lehen aldiz gertatzen baita elkarte gisa aurrekontu egoki bat ematen zaigula, kontrol zorrotzekin bada ere, guk kudeatzekoa.
|
|
|
Azkenez, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politika Sailburuordetza rekin izenpetu dugun egiunea aipatu behar dut, era horretan aurreko urteetako segurtasunik eza eta banan bananeko deialdiekiko menpekotasuna alde batera uzten baikenuen behingoz, eta benetako proiektuak antolatzen hasteko aukera jasotzen. Izan ere, elkartearen barne ikuspegitik hori da, nik uste, joan den urteko gertakaririk garrantzitsuena, elkartea ren hasierako urteak bazter
|
utzita
, lehen aldiz gertatzen baita elkarte gisa aurrekontu egoki bat ematen zaigula, kontrol zorrotzekin bada ere, guk kudeatzekoa.
|
|
|
Zeren kontua ez da, batzuek, J.L. Goikoetxeak edo A. Arejitak, adibidez, zuhurtasun handiz proposatzen dutenez, Euskara batua goi mailako zeregin idatzietarako
|
utzirik
ere, Bizkaiko gune euskaldunetako haurrei, batuaz batera, edo baturako bidean, bertako euskalkia ere irakastea, mintzatzeko mailan batez ere, baizik eta euskara batuaren ordez, bizkaiera landu eta zeregin literario, administratibo eta zientifikoetarako ere prestatzea, hizkuntza batuari eremu horiek ere kentzeko, Jon Agirrek, edo are kezkagarriago dena, Bizkaiko Batzar Nagusietako Lehendakaria den...
|
|
|
Baina okerrena oraindik ere etortzeko egon daitekeela susmatzeak burumakur
|
utzi
ditu euskalgintzan dihardut enak. Izan ere, tamalez, nork ez ditzake asma, euskal kultura errudun bihurtzeko garaian, zeintzuk izango diren epaile espainiar independenteen hurrengo jomugak?
|
|
|
Basauriko antzerki eskola itxi izana ere oso berri txarra izan da, batez ere arazoa lokalei buruzkoa denean. Udalaren aginduz Social antzokia
|
utzi
behar izanak eragin du eskola historiko honen desagerpena.
|
|
|
AEK ren kasuan, berriz, Garzonen helburua AEKrenjardueran terrorismo zantzuak topatzea izaki, iazko udazken aldera, 19/ 98 sumarioaren barnean, ETAren finantza sarearen barruan egotea leporatu zion Espainiako Entzutegi Nazionalak AEKri, Garzonen beraren aginduz. Diru kontu guztiak blokeatu, irakasleak soldatarik gabe
|
utzi
, euskalduntzea eta alfabetatzea helburu dituen erakunde bat susmopean jarri... baina emaitza: Manuel de los Santos Alvarez administratzaile judizialak azterketa sakona eginik —nork pentsa dezake Garzonek berak eskatutako administratzaileak hala egingo ez zuenik— diru kontuetan irregulartasunik ez dagoela esan zuen.
|
|
|
Nolanahi ere, Xibe roko Makia tragedian bazenEtxahun Iru ri pastoralean inondik eta inola ere ez zegoen hunkikortasun maila handi bat. Jean Louis Davant idazlearen testuak eta Jean Fabien Lexardoi errejentaren taula joka antolaketak gogo bihotzetan sakon sentiarazten zuten BigarrenMundu Gerrak eta aleman nazien okupazioak Zuberoan
|
utzitako
oroim ena eta oinatzak zein oinazeak. Xibe roko Makiatragedian, oro har, bazen historia bat, Etxahun Iru ri pastoralean ez zegoena.
|
|
|
Holako sorkuntza lanak euskal kulturaren esparrua eraberritzeko, aberasteko edota garatzeko onurazkoak direla ezin dut uka, baina, nire iritziz, Herria Ohoretan bezalako obra bat herritar gehiengoaren sentierari egokituagoa da. Badaukat susmoa abertzale edo euskaltzale zenbait elitismo mota batean gustura dabiltzala eta sorkuntza lan" xumeagoak" —honek ez du erran nahi, haatik, asmatzeko eta obratzeko errazagoak direnik— bazter
|
uzten
dituztela.
|
|
|
" Xibe roa Kantuz" kantaldiari dagokionez. Milaka ikusle biltzen dira aldi oro eta honek nolabait agerian
|
uzten
du zuberotar ainitzi euskal kantua deigarria zaiela.
|
|
|
Hor ere ageri da, nire ustez behintzat, euskaltzaleak edota abertzaleak herritarrengandik hurbilen egitekoa litzatekeen lanetik saihestuta bezala daudela eta eginbehar hori folklorezaleen eskuetan
|
uzten
dutela. Guztiaren beharra dago, Ma talazbezalako obra bat sortzea, baita herrietan euskal kantuaren inguruko gaualdiak antolatzeaere.
|
|
|
Ekimen hau ere ez zen kaltegarria, papera kentzea besterik ez baitzen pankarta ohiko plantan berrezartzeko. Halaxe egin zuten herri agintari eta administrazio arduradunek... baina euskara bazter
|
utzita
beti ere. Geroago etorri ziren jokaera gogorragoak, seinale elebakarrak tindatzerat behartu gintuztenak.
|
|
|
Kinka larri horretan, norberak hurbilekoen alde apustu egin behar, aparteagokoak uxatuta baino, geroago baterako
|
utzita
. Norberarenak izaten dira ohikoenak, gertuenak eta horren nondik norakoak egokiagoak iruditzen zaizkio norberaren gogoari ere, horien giltzarriak azaltzeko tenorean.
|
|
|
Ezin, hala ere, bazterrean
|
utzi
kulturarekin zerikusirik estuena duena. Dirua dugu aitzakia eta estakurua, eu ro izendazioa eta aurtengo gorabeherak gogoetagai, nonahi eta noiznahi aldarrikatu baitzaigu diru berria ren garrantzia.
|
|
|
Ez Eskual duna aldizkariak, ez petainzaleek. Adierazgarriro, 1942ko urte hondarrean katedralean eginiko prediku garratz baten ondotik, non frantses gazteak Alemaniara bortxazko lanetara joatea gaitzesten zuen, aleman poliziak apezpikutegia inguratu zuen, eta abagune larrihorretan erreto re bakar batek erakutsi zion elkartasuna, Bordarrampe kalonje eta katedraleko erretorea zenak, beste guztiek alde egin baitzioten apezpikua bakarrik
|
utzirik
.
|
|
|
Bainan, halere, mintzaira hortan eman ditu Jesusek bere erakaspenak(...). Jesusek bere gisa
|
utzi
zituen greka eta latina, memento hetan gehienik hedatuak ziren mintzairak(...). Eta hori bere haurtasuneko mintzairaren fagoretan, hunen ez ukatzeko.
|
|
|
jakin badakit egileren batek ea zegokion zatia euskaraz idatzi ahal zuen galdetzean, gaztelaniaz egin behar zuela erantzun zitzaiola. Eta, bai, aukera galdu bat da, euskara eta historialaritza uztartzen saiatu diren profesionalek ez dutelako ikasi eta landu duten guztia Lur Entziklopediaren eta, horren bitartez, gizartearen esku
|
uzteko
aukera izan, terminologia zientifikoaren arloari dagokionez, batez ere. Itzulpen lana txukuna bada ere, historialari euskaldun aditu baten edo batzuen gainbegiraketak zuzen zitzakeen akatsak ditu (ez naiz luzatuko horiek zerrendatzen, Uzta ro-ko artikuluan sorta esanguratsu bat —ez guztiak— aurkezten bainuen).
|
|
|
Ezagunegia, aukeran. Gerran gertatutakoek eta ikasitakoek arrasto handia
|
utziko
dute bere baitan eta, hein batean," Putzu" karlismotik nola urrunduko den dugu nobelaren gai nagusietako bat; Euskal Herria rekiko maitasuna da harengan tinko iraungo duen gauza bakarrenetakoa. Alde horretatik, azken Karlistadan parte hartuko zukeen nolabaiteko aurrenazionalista baten bilakaera pertsonala renistorioa kontatzen zaigu.
|
|
|
Gertakari historikoen kontakizuna ere xeheegia da, artifizialegia, eta behin baino gehiagotan argumentuaren haria eteten duela esango nuke(" pedagogiaren arabera aritu behar izan du Txillardegik", Zapiainek dixit). Egileak hartu duen dokumentazio lana zabala eta eskertzekoa da, noski, baina ez du ondo kudeatzen, eta eleberria rentzatzama bihurtzen du, berriro ere (alor horretan, bestalde, trama konspiratiboak bereziki atsegin dituela argi
|
uzten
du). Fikzioan ondo txertatu ezean, kronika edo kronologia historiko batean (edo lan zientifikoen gehigarri dokumentaletan) onargarriak diren estilo eta xehetasunak soberan leudeke hau bezalako liburu batean, eleberria literatur artefaktu eraginkorra bihurtu gura bada behintzat; are gehiago narrazioa protagonistak berak egiten badu, lehenengo pertsonan, irakurlearen aurreanorojakileegiadelaemateko arriskua hartzen baitu, eleberriaren une batzuetan kazetari lanak egiten baditu ere (mota horretako informazioa —askotan gertakari berberak aipatzen dira—, segu ruenik, ugariagoa da Paz en la guerr a n, baina Unamunok narrazioaren jarioan modu naturalagoan integratu zuelakoan nago).
|
|
|
Berdin, zientzien kritikari buruz hitz egiten badugu: ikusi dugun bezala, J. Zabaletaren erantzunak ez zion P. Gartziaren kritikari ia lekurik
|
uzten
.
|
|
|
Esan behar nuena antzemangarri egitearren, gauzak exajeratzeko eta puzteko baimena eman diot neure buruari. Sinetsita nago kritikari onek gauzak sinplifikatu dituztela, gauza horiek argi
|
uzteko
helburuarekin; maiz, erabaki irmoak hartu dituztela nahi zutena komunikatzeko, eta exajeratu dutela ulergarri eta garden izateko.
|
|
|
Dena dela, Quebecek ez zion kasu handirik egin lurralde berriari, bakean
|
utzi
zuen 1970eko hamarkadan proiektu hidroelektriko erraldoiei ekin zien arte. Beherago mintzatuko gara horietaz.
|
|
|
P roiektu hidroelektrikoak etorkizunean kaltegarriakizan zitezkeela aurreikusten zen, baina, badaezpada ere, Quebeceko gobernua kalte soziologikoengatik erantzunkizunik gabe
|
uzten
zuen puntu bat ezarri zen itunaren 8.1.3 atalean. Giza kalteen argudioa baliogabetuta geldituko zen etorkizunean cree ek edo inuit ek egitasmo hidroelektrikoen aurka jotzea erabakiz gero.
|
|
|
Oña... goi mailako ikastoki baino areago dira Zavalarentzat, eta ibilbidea zehatz mehatz azaltzeari ekin dio, esamesak eta txikikeriak albora
|
utzita
.
|
|
|
Orduan aitona amona asko zen erdaraz tutik ere ez zekiena. Euskal giro hori arnastu egiten zenuen; eta hartarako sentsibilitatea izanez gero, zure barrenean bere kutsua
|
uzten
zizun. Niri behintzat horixe gertatu zitzaidan Loiolan pasatu nituen urteetan:
|
|
|
Baina garaian garaiko kontuak izaten dira. Hala, ni hasi nintzenean, eta bai geroagoko urteetan, gizon bat lan horretarako jartzea, eta ondoren beste lanik gabe
|
uztea
ere, oso aurrerakoia izatea zen, eta nik aukera hori izan dut.
|
|
|
Baina ni etsita nago. Gelditzen zaizkidan urte pizarretan bakean
|
utz
nazatela; eta gero nahi duenak nahi duena egin dezala nire paperekin.
|
|
|
Kanpotik begiratuta, gizon batek egin dezakeen guztia eta askoz gehiago egin duzu zuk. Zuk zeuk, halaere, izango duzu
|
egin gabe
utzitako zerbaiten damurik.
|
|
|
Herrip rosa hori nola ugaldu, alegia. Bietan idazki bat
|
utzi
ere bai. Baina hango jaunek ez didate erantzun ere egin.
|
|
|
" Pero las ideas que deseo verter no sabnaexpresarlas en nuestra lengua de forma medianamente inteligible, ademas de exigirme mas esfuerzo y tiempo del que puedo disponer". Horrez gainera, azken urteotan gaia ere erdarazkoa duten lanetan dihardu, euskarazkoak
|
utzi gabe
, Zavalak. Gaztelaniazko narra zioakdira gehienak, Zavalak berak han hemenkako erdal hiztun bikain zenbaitekin izandako solasen fruitu.
|
|
|
Esan bezala, laster etorriko dira beste erdal liburu batzuk. Baina euskarazkoak
|
utzi gabe
. Argitaratu gabeko bertso zaharrak ere laster aterako ditut, zenbait liburutan.
|
|
|
Niri dagokidanez, askorik uste ez nuela, telebista
|
utzi
eta unibertsitatera jauzi egin nuenean bizitu zitzaidan atze ra ere lehengo su zaharra. Ez afizio ez ofizio, aztergai izan dut azken urteotan bertsolaritza, eta hainbeste urteren bu ruan, konturatzen naiz bertsolaritza ikertzea badela, alde batera, aspaldian sentitzen nuen lilura haren nondik nora koak aztertzea.
|
|
|
Mendian, berriz, nekazari eta artzain askorekin topo egiten genuen, orduan orain baino gehiago, bai Euskal Herrian eta bai atzerrian ere, hemen bizi izan naizen urteetan. Jende horrekin hizketalditxo bat egin gabe ezin
|
utzi
. Hizketaldi horiek ere bultzatu ninduten bide honetan sartzera.
|
|
|
hamazazpi urterekin joan zela, bai, baina hortikau rrera beste ezer ez. Hamazazpi, hemezortzi, hemeretziu rte... bizipen biziko adina da hori, memorian arrasto sakona
|
uzten
duena, are gehiago ordu arteko girotikurruti dagoen gazte batentzat, Zavala gaztea zegoen bezala: Loiola, Urduña, atzera Loiola, Oña, Xabier, atzera
|
|
|
Baina etorkizuna gerorako
|
utziz
, egun hauetan askotan irakurri dugu gertatutakoaren definizioa, eta oraindik ere irakurri dugu: Zibilizazioen arteko txokea izan omen da, Kulturen arteko txokea.
|
|
|
Horixe baita, nire ustez, benetako arazoa, eta kultura arloan ere (sortze artistikoaren arloan, alegia) benetako eragin zuzena izango duena. Alegia, iluntasun garai berri bat etorriko dela, askatasuna alboratuta
|
utziko
duen garai berri bat, disidentzia gogor kritikatuko duena, edo termino historikoetan hitz eginez, nolabaiteko Erdi Aro batera itzuliko gaituena (badakit, bai, manikeismoaren fundatzaile Mani lehenagokoa dela, pertsiarra oker ez banago, baina Erdi Aroaren konparazioa argigarria dela iruditzen zait): hau da, atzerapauso bat.
|