|
2003
|
|
|
Gaztainek aspaldibatekomunduraino garamatzate, supazterreanipuineta istorioliluragarriak kontatzenzirenekora.JuancitoEtxeparekbete betean biziizanzuenEuskalHerri zaharhori, negukoarratsluzeetahotzetan sutondoanbildutasunezbatzenzena, eta, izanere, harenargazkiederra
|
utzi
zigun, lehenagoereaipatudugunBiritxiakkontakizunautobiografikoan:
|
|
|
Behazu, Piarres, Goienbideangerthatuzaiotenari.Mugaz bertz alderat joandaBatixta, bereamaxaharra, bereandrea, berehiruhaurrakhemen
|
utzirik
, geroxagohoriekin ororekinuraz haindirat, Ameriketaratjoaiteko. Hamaregungabe, haurgaixoetarikbathilizanda; etaharenehortz egunean, aita dohakabeaezzenhan, berelagunarenaldean, gorphutzttikiarenhil herrietaratsegitzeko... Ezkilakdan, dan, danari, etamugari hurbil, bixkarbatean, nigarrezikusiomenduteaita ihestiarra!...
|
|
|
...rretatik ikusita, Etxeparezirikatzailegalantaizangozen orduraarteerdilobezalazegoenEskualzaleenBiltzarrean, zereneta, elkartea indarberrituetadinamizatuzgainera?, abiaduraberribatemanzio [n] biltzarrarenlanari. Lafitterenhitzetan?, harenizaera nostalgiko erregresiboa freskatu edoegingobaitzuenneurrirenbatean.Elkartekogehiengoaren pentsaerakontserbadoreaideiaberritzaileekinkutsatuzuenentzaldebatera
|
utzita
, egiadaEtxeparekbiztuzuelaEskualzaleenBiltzarra, etaizanere, JeanElizaldeZerbitzarik, gure Biltzarraren aita [Etchepare jaunaizan] da, idatzizuen1955ean, LekorneErlandenekoetxe paretarengaineanoroitarriederbateskainiziotenean, harenheriotzarenhogeigarren urtemugan.
|
|
|
BizkitarteanGure Herrian irakurtuberriaduguOsbornAmerikanoak derasanelhebat: gurelurrekogizonariemaitendioadinbat izigarria: 250.000urte, berrehunetaberrogoitahamarmilaurte.Errailearengain
|
utzi
baituZerbitzarik, ederkiegindu, etazuhurki.AdinhoribainohandiagoaasmatuzutenjakintsunAlemanekiraganmendean; apalduzituen gerofrantsesbatek, deMortilletderizanak, urtelerrohekberrehuneta berrogoimiletara: horraberrizAmerikanoafrantsesjakintsunarenhatzetanibilki.Bainan, frogarikgabekoelheakbeudebazterrera: zinezkojakintsunek ezduteholakorikerraitenegungoegunean.
|
|
|
...rnazonbaitegunen artetaniragaitea.Oinezzabilanardura, astiosoahartuz, abiatzean gogoarieman gabetariknoratheleznoizko,, nunnahibaratuaherritarrekinsolasean, edobazterrariso.Etanolakobegi erneaketzituen, beharriakzoinzabaletzatchikizkaneskuarazkohizkuntzaedozoini! Berebizikogozorikhoberenakeskual herriariberarikendurikhilizanada.OrhoitgarrienakDonostiatikBilbaorainokoitsas hegiak, Lekeitiobideerdi,
|
utzi
zaizkola zion.
|
|
|
Halaere, 1900etikaurreraarretabereziajarrizenurregorrietaurre zuriarenustiaketanetahorrekeskalahandiko operazioak ekarrizituen. Izan ere, bat batekohiriak(= boomtowns) sortuzirenmeategigarrantzitsuen inguruan, etahandiklaburrera, hiruzpalauurtetan, sortubezaladesagertu eginzirenberehalakoan, lurraldeosoamamu hiriez(= ghosttowns) josita
|
utziz
: Ballarat, ChlorideCity, Greenwater, Harrisburg, Leadfield, PanamintCity, Rhyolite, Skidoo... Rhyolite izanzengarrantzitsuena, izanere, unegorenean10.000bizilagunedukizituen, Nevadakoordukohiririk handienabilakatuzelarik.Heriotza Ibarreko Erreginazeritzoten. Laburtuz, kontuahonelakoaizan zen: 1904anShortyHarris ekurre gorriaaurkitu, etahiriabat batean hazizen, 1905 1911tarteanelizabieta50saloonedukizituelarik, etabai, hotelak, dendak, 250umerentzako eskola, zortzimediku, dentistabi, operabat, izoztegibat... Argindarra1907aniritsizenRhyolitera, bainabaitaikarafinantzarioa, etahortikaurrerahiriabeherantzjoanzen, hariketa1911nmeategigarrantzitsuenaitxi arte.Azkenik, 1916anargindarramoztuzuten, gauregunekomamuhiri biztanlebakoagelditudelarik.
|
|
2006
|
|
|
(...) Istorioak
|
aldebatera
utziz, aurten Berdabioren bertsoak hartu ditutgai.Kantahorienegileanorzenaztarrenak badira; etaberri jakingarriadahaubertsozaleentzat.Bestalde, berrihoridela eta, une egokiadahauxebertsosortaosoabiltzeko, hangoetahemengoiturriez baliatuz.
|
|
2007
|
|
|
Eskerrak eman nahi dizkiegu, nola ez, tesirako funtsezko iturriak eskaini dizkiguten orduko garaikideei. Informazio baliagarria eskaintzeaz gain, eskertzekoa dena, ez genuke esan barik
|
utzi
nahi lan hau osatzeko eta orokorrean ikerkuntza mailan burutu dugun lan interesgarriena, aberasgarriena eta politena izan dela. Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko guztiei.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Félix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen erakundea eratzeko proposamena egin zuten25 Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku
|
utzi
zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean, Euskaltzaindia sortuz.
|
|
|
Baliteke Bulletinen agerturiko bi ikuspuntu horiek bata euskalduna eta bestea baionesa edo frantsesa, aipatu ditugun Baionako bi taldeen isla izatea. Dena dela, orokorrean baiezta dezakegu Bulletineko idazleek euskal ezaugarriak goratu eta gailendu zituzten, miti, kazioa alde batera
|
utziz
, hala ere.
|
|
|
Dena dela, Filoso, a ikasteko asmoa zuen arren, berriro Saint Pierrek burua berotu zion euskal literatura eta kultura ikas zitzan53 Letrak ikastea erabaki zuen, beraz, La, ttek: latina, grekera, alemaniera, espainiera eta frantsesa, euskara
|
utzi
barik.
|
|
|
Tolosan Pierre Lhande aurkitu zuen La, ttek59, Unibertsitate laikoan, hitzaldiak egiten euskara eta euskal literaturaz. Garai hartan Lhande hiztegi bat prestatzen ari zen, baina
|
utzi
behar izan zuen, Parisera deitu baitzuten Les> Etudes> aldizkariaz arduratzeko60 Horrela, La, ttek Lhanderen hiztegia osatzeko ardura hartu zuen, jesuiten diru laguntzaz eta Philippe Aranarten lankidetzarekin. Lhanderen hiztegia amaitzea lortu zuen La, ttek zazpi urtean.
|
|
|
hitzak bidali zizkion. Geroago, Lhande Parisera joan zen eta ezin izan zuen Hiztegiarekin jarraitu, La, tteren eskuetan
|
utziz
. La, ttek Eiheramendi abade zuberotarrari eskatu zion laguntza, baina honek ez zuen onartu, lan gehiegi zelakoan.
|
|
|
1944ko abenduaren 28ko Herriaren alean La, ttek dei bat zabaldu zuen demokraziaren izenean oraindik Erresistentzian ari zirenei, adieraziz ekintzok ezinbestekoak izan baziren ere garai baten, ordua zela ekintza horiek
|
utzi
eta Gobernu berriari gobernatzen utz ziezaioten, La, tte, P.: Vers la démocratie, Herria, > 1944ko abenduaren 28a.
|
|
|
1944ko abenduaren 28ko Herriaren alean La, ttek dei bat zabaldu zuen demokraziaren izenean oraindik Erresistentzian ari zirenei, adieraziz ekintzok ezinbestekoak izan baziren ere garai baten, ordua zela ekintza horiek utzi eta Gobernu berriari gobernatzen
|
utz
ziezaioten, La, tte, P.: Vers la démocratie, Herria, > 1944ko abenduaren 28a.
|
|
|
Thomas dAquinoren pentsabideak bultzaturik, politikaz interesatzen hasi zen. Action> Françaiseren jarraitzailea izan bazen ere,
|
utzi
zuen, 1926ko gaitzespenaren ondorioz. 1927ko pizkunde intelektual katolikoan parte hartu zuen, Mauriac, Bernanos eta Gaétan Bernorvillekin batera.
|
|
|
1940ko ekainaren 22an armistizioa sinatu zuen eta uztailaren 12an Pétainek ministro izendatu zuen Ybarnégaray, hain zuzen ere, gazteria, familia eta kirolen ministro. 1940ko irailera arte iraun zuen Ybarnégarayk ministro karguan, Pétainek kanpoan
|
utzi
baitzuen Gobernuaren hurrengo berrantolaketan. Ménouren ustez, isolazionismoaren edo isolamenduaren kontrakoa zelako utzi zuen Pétainek Ybarnégaray kanpoan, hau da, Alemaniarekin kolaboratzearen aurkakoa zelako88.
|
|
|
1940ko irailera arte iraun zuen Ybarnégarayk ministro karguan, Pétainek kanpoan utzi baitzuen Gobernuaren hurrengo berrantolaketan. Ménouren ustez, isolazionismoaren edo isolamenduaren kontrakoa zelako
|
utzi
zuen Pétainek Ybarnégaray kanpoan, hau da, Alemaniarekin kolaboratzearen aurkakoa zelako88.
|
|
|
Liberazioarekin, Ybarnégaray Frantziara itzuli zen eta berriro atxilotu zuten; epaitua eta kondenatua izan zen 1946ko martxoaren 18an. Azkenean libre
|
utzi
bazuten ere, 1955era arte ez zuen baimenik izan hauteskundeetara aurkezteko. 1956ko hauteskundeetan Extrême> Droîte> alderdia ordezkatu zuen, baina ez zen garaile gertatu eta utzi egin zuen politika.
|
|
|
Azkenean libre utzi bazuten ere, 1955era arte ez zuen baimenik izan hauteskundeetara aurkezteko. 1956ko hauteskundeetan Extrême> Droîte> alderdia ordezkatu zuen, baina ez zen garaile gertatu eta
|
utzi
egin zuen politika.
|
|
|
Le> il> Basquek ez bezala, 1887ko martxoaren 15ean sorturiko Eskualdunaren arduradunek astekaria argitaratzen jarraitu zuten. Louis Etcheverry jabeak Arnaud Pochelou aihertarrari
|
utzi
zion Eskualdunaren zuzendaritza.
|
|
|
1894ko bozketen ostean astekariak aurrera jo zuelarik, arduradunek adierazi zuten hauteskundeak amaiturik zeuden legez, politika pixka bat alde batera
|
utziko
zutela, laborari eta familien gaietara mugatuz125 Horrela, Eskualdunaren hedapena eta eragina herritarrengan handia izatera heldu zen, sortu zenetik irakurleen kopuruak gorantz eginik: 850 1880ean, 950 1889an, 1200 1890ean eta 1300 1891n126.
|
|
|
Louis Etcheverryk haserrez erantzun zien Bulletinekoei ere, horrekin batera Eskualduna> berriro ez argitaratzea erabakiz. Aldatu zuen gero erabakia eta Eskualdunak jarraitu zuen, baina Louis Etcheverryk zuzendaritza
|
utzi
zuen. Zuzendari berria Renaud dElissagaray izan zen, bi urtez.
|
|
|
Louis Etcheverry, ostera, ez zen Hiriart Urrutyren berrikuntzekin ados agertu149; kontrakotasuna adierazteko ez zuen
|
utzi
astekaria Eskualduna> izenaz izan zedin argitaratua. Beraz, 1904an Eskualdun> Ona> izen berria erabili zuten, Hiriart Urrutyk bere gain hartuz astekariaren kudeaketa.
|
|
|
Beraz, 1904an Eskualdun> Ona> izen berria erabili zuten, Hiriart Urrutyk bere gain hartuz astekariaren kudeaketa. Pochelouk, bere aldetik, 1905ean
|
utzi
zion diruzaingoa Monge gazteari150.
|
|
|
Baina 1901 urte hartan Broussain arduraturik zegoen aurrerago aipatuko dugun Euskal Akademia sortze lanaz eta Société> Patriotique> sortzeko proiektua alde batera
|
utzi
zuen158.
|
|
|
Eskual Herri, Eskualduna, 1918ko otsailaren 8a. Behin gerra amaiturik, Eskualduna> kontra agertu zen gerratik ihes egin zutenak herrian berriro sartzen
|
utzi orduko
, Nor sar araz?, Eskualduna, 1924ko uztailaren 25a.
|
|
|
1924an Jean Blaise Adémak zuzendaritza
|
utzi
eta Jean Saint Pierre izendatu zuten Eskualdunaren zuzendari. Eta beti legez, zuzendari berriarekin batera idazle berriak sartu ziren astekarian, hala nola Piarres La, tte.
|
|
|
1937an Soubeletek zuzendaritza
|
utzi
zuen, gaixorik baitzegoen, eta Xalbat Arotçarenak hartu, martxoaren 24an (euskalzale argitsu eta sutsua izan arren, Action> françaisen pentsakeratik hurbil zegoena) 185.
|
|
|
S. A.:
|
Utz
haurkeriak, Eskualduna, 1942ko urriaren 16a.
|
|
|
Adémak Eskualzaleen Biltzarraren buru izaten
|
utzi
zuenean, 1903 urtean, Arturo
|
|
|
Izan ere, Eskualzaleen Biltzarra X X. mendearen hasieran sortu zuten, hain zuzen ere nazionalismoak indarra hartzen ari ziren garaian, hala nola nazionalismo frantziarra eta alemaniarra220 Euskal abertzaletasuna hala hola garatu zen, nazionalismo frantziar boteretsuak ez baitzuen biderik
|
uzten
frantziarraz kanpoko beste nazionalismorik hazteko221.
|
|
|
(batzarretara behin baino joan ez zirenak albo batera
|
utzi
ditugu):
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Felix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen delako erakundea eratzeko proposamena egin zuten279 Bizkaia, Gipuzkoa, Araba zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku
|
utzi
zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean.
|
|
|
Zor dakogu, ez bakarrik hoberena athera delakoa, bainan oraino berekin dakarzan erakaspenentzat... La, tte jaunaren hizkuntzan aurkitu ditugu hitz batzu, eskualdunek nekez onhartu ondoan, laster erortzera
|
utzi
zituztenak... Badira aldiz bertze batzuk,, berak ondoko egunetan gai ez ginen jauspen oso batekin erakatsi daukun bezala?, zuzenik gabe kitzikatu daizkogunak309
|
|
|
Gure Herria elkartea sortu zenetik hilabete gutxira Cartagoko apezpiku izendatu zuten Jean Saint Pierre; elkartean
|
utzitako
idazkari postuan Emanuel Souberbielle jarri zuten333 eta Jules Moulier Emanuel Souberbiellen ordez bilakatu zen aholkulari Gure Herria elkartean.
|
|
|
Era berean, Jules Moulieren istorioak irakurtzeko gomendioa egin zien umeei Laurent Apestéguyk: Bertsua zalhu derabila Oxobik, solasa lerden, labur, eta haurreri ez lakiokete kalterik egin, bertze zorokeria batzu
|
utzirik
, holakoen buruan hartzeak442.
|
|
|
Izan ere, Raymond Saint Jeanek adierazi zuen bezala, euskara batuak zalantzatan
|
uzten
zuen La, tte: Le basque uni? é le laissait perplexe462.
|
|
|
hemen dabiltzan arrotzen deskantsatzeko eta argitzeko, chede ona! Eskualdunentzat ere ez liteke kalte ikustea zer artarekin dauzkuten biltzen eta ohoratzen, hoin errecheki galtzerat
|
uzten
ditugun ohidura ederrak... Musée horren laguntza ttipia dukegu, dena ere on538
|
|
|
Dena dela, euskalzaleek bat egin arren ideia euskaltzaleekin, ezin
|
utzi
albo batera kide bakoitzaren pentsamolde politikoaren xehetasunak:
|
|
|
Piarres Xarrittonek euskaltzaleen arteko bereizketa egin du jatorri politikoaren arabera626: ...tasunaren eta erregezaletasun Maurras zalearen nahastura bitxia, esango zuen Goyhenechek berak Urricarrietez627) eta Paul Rocca Serra, Maurice Olphe Galliard, Félix Ospital eta Blainville nazionalismo frantziarraren bidetik; hain zuzen ere, azken laurak Fédération> dAction> pulaire> du> ays> Basque> FAPPB> eskuineko mugimenduaren kideak ziren eta
|
utzi
egin zuten alde batera La, tteren talde euskaltzalean sartzeko628.
|
|
|
Ospital, F.: Nazionalismo frantziarraren bidetik heldutakoa abertzaletasunera, (Fédération> dAction> Républicaine> du> Pays> Basque> FAPPB> partidua
|
utzi
zuen talde euskaltzalean sartzeko).
|
|
|
Rocca Serra, P.: FAPPB> partidu nazionalista frantziarra
|
utzi
eta abertzaletasunera etorritakoa.
|
|
|
Ikusiko dugu aurrerago, hala ere, La, tteren jarraitzaile gazteek euskal abertzaletasunaren aldeko saiakera berri bat burutuko zutela, baina 1940 hamarkadako ekintzak dira horiek eta geroko
|
utziko
ditugu.
|
|
|
Alemanekiko harreman horiez balia tu ei zen Goyheneche Frantzian bizi ziren Hegoaldeko errefuxiatuei laguntza eskaintzeko, baita Alemanian preso zeuden euskaldunei laguntza eskaintzeko ere662 Baina 1944an Frantzia alemaniarrengandik libre geratu zenean, gobernu frantziarrak Goyhenecheri leporatu zion etsai alemaniarrekin harremanetan egon izana. Hil arteko bortxazko lanetara zigortu zuten 1946an, libre
|
utzi
bazuten ere 1947an, Uztaritzera itzuliz 1948an.
|
|
|
Euskaltzalearen sentipen abertzaleari buruz adierazi du Piarres Xarrittonek Iparraldeko euskaltzaleak euskal nazioa kontzeptuaren aldekoak zirela baina, konturaturik garai hartan Franzia kontzeptua ezin ukituzkoa zela, derrigorrezko ikusi zuten euskal nazioaren kontzeptua alde batera
|
utzi
eta erregionalismoaren eremuan kokatzea685 Era berean, egitarau erregionalista garatzen saiatu baziren ere, hau da, politika alorreko asmoak izan bazituzten ere?, Iparraldeko euskaltzaleek folklore eta literatura alorreko ekintzak baino ez zituzten burutu, Frantziako politika zentralistak beste motatako ekintzetarako biderik ez zuen uzten eta.
|
|
|
...gorrezko ikusi zuten euskal nazioaren kontzeptua alde batera utzi eta erregionalismoaren eremuan kokatzea685 Era berean, egitarau erregionalista garatzen saiatu baziren ere, hau da, politika alorreko asmoak izan bazituzten ere?, Iparraldeko euskaltzaleek folklore eta literatura alorreko ekintzak baino ez zituzten burutu, Frantziako politika zentralistak beste motatako ekintzetarako biderik ez zuen
|
uzten
eta.
|
|
|
Izan ere, bigarren zenbakia argitaratu zutenean 250 ale
|
utzi
behar izan zituzten harpidetzetarako eta beste ale batzuk de complaisance699.
|
|
|
1935ean Croix> du> eu> mugimenduaren muturreko kideek gobernu korporatibista eta autoritarioa sortzearen asmoa azaldu zuten. De la Rocque asmo horren kontra agertu zen eta, ondorioz, 1936an taldearen partaide askok De la Rocque
|
utzi
eta Jacques Dorioten Parti> Populaire> Françaisekin> bat egin zuten.
|
|
|
Jiménez de Aberasturiren irudiz, bigarren Aintzina> amaitu zen haustura gertatu zelako: lankide batzuek Pétainen pentsamolde erregionalista frantziarra bereganatu zuten, beste batzuk abertzaleak ziren bitartean; berauetariko batzuk Erresistentzian sartu ziren, hala nola, La, tte, André Ospital, Larzabal782 1940 hamarkadako Aintzina> argitaratzeari
|
utzi
zioten.
|
|
|
Enbata> (lappartenance sociale des fondateurs dEnbata> est proche de celle dAintzina784). Baina ekintzok 1960 hamarkadakoak dira; beste ikerlan baten aztertzeko
|
utziko
dugu, beraz.
|
|
|
Pili Barrenetxea, Leon Curutchary, Pierre Landaburu, Cristiane Rosier eta Jean Vivierek. Ostera, bilera hartan Bernard Mendiskok Eskualdun Gazteen Batasuna
|
utzi
zuen: pour des raisons graves et quil ne pouvait divulguer791 Emile Hirigoyen izendatu zuten idazkari orokor.
|
|
|
Momentu batez, hitz erdika ari ziren bi gizonen elhetarik, La, tte k konprenitu zuen Sara-ko norbaitek sortu nahi zuela eskuarazko astekari laiko bat eta ez zutela nehor
|
utzi
behar aintzintzerat. / Halere Guillaumie de Hiriart radikala eta Dufos du Rau Lycée ko erakaslea alde eman zitzaizkon.
|
|
|
Baina hurrengo lan baterako
|
utziko
ditugu Herriaren inguruan sorturiko sare intelektuala, arakatzea interesgarria baino interesgarriagoa izango dena.
|
|
|
...Handian sartu zenekoak; ikusirik gaia zer nolako norabidea hartzen ari zen (Vatikanoak 1914an debekatu zuen Action> Française> aldizkaria, 1920an Association> Catholique> de> la> Jeunesse> Françaisek Action> Française> gaitzetsi zuen eta 1926an Vatikanoak mugimendua debekatu zuen), La, ttek Action> Françaiseren pentsamoldea
|
utziko
zuen eta demokrazia kristaua, Esprit> eta Ordre> ouveauren ikusmoldera lerratuko zen.
|
|
|
Bigarren Mundu Gerra amaitu zenean, 1944an, azalera datorkigu berriro Piarres La, tte, ordurako dizipuluen eskuetan
|
utzirik
zituelarik 1940 hamarkadako ekintza kultural euskalzaleak. Urte hartan sortu berri zuten Herriaren zuzendaritzarako aukeratu zuten La, tte.
|
|
|
Jakina, 1940 hamarkadan sorturiko Herrriak era hartako jakintsuak eskatzen zituen, beharrezkoa baitzen 1944ko Bigarren Mundu Gerraren amaierak ekarritako aro politiko berriari erantzun kultural berri bat ematea. Azpimarratzekoa da lagunkide heldu eta aritu horiek, hainbat ekintza burutu zutelarik 1920 eta 30 hamarkadetan, Herriaren sorreran baino ez zutela parte hartu, 1940 hamarkadan buruturiko gainerako ekintzak lankide gazteei
|
utziz
.
|
|
|
Pettan: Gaizki egilea, hoben gabea izanik ere, ez da gaizki egiterat
|
utzi
behar, 1936ko ekaina.
|
|
|
1967 Irakaskuntza
|
utzi
du.
|
|
2008
|
|
|
Hautatu dugun sistema, Macintosh ordenagailuetan baliatzen den FileMiker delakoa da, honek modu erraz eta txukun batean
|
uzten
baitigu bi taulen arteko lotura egiten, eremu bakoitzeko balioak definitzen, eta eremu hauei dagozkien balioak errazki aukeratzen.
|
|
|
Gramatikak, beraz, hiztegiari
|
uzten
dizkio aditz sailak eta hauen izaera seman tikoa zehaztearen ardura.
|
|
|
Azken batean, berak teoria bat planteatzen du baina gero ez dirudi azkeneraino iristen denik. Autoreak eginkizun hau etorkizu nerako
|
uzten
du, hizkuntza gehiagotan egiten diren azterketen zain. Bere lanean, orduan, dirudienez garrantzia handiagoa eman dio oinarrizko egitura eta horiei lotu riko egitura sintaktikoak aurkezteari.
|
|
|
genuke. Jakin badakigu, aukera honen auzian, aldeko eta kontrako autoreak badirela (besteak beste, Halliday (1968), Fodor (1970), Cruse (1972, 1973)), baina gure jomugarik lehena aditz forma beraren balioak zehaztea denez, albo batera
|
utzi
ditugu horrelako aukerak.
|
|
|
Horren aurrean, gure erabakia izan da, erreflexibotasunarekin bezala, errezipro kotasuna ez inola ere markatzea; honenbestez, laguntzaile iragangaitzez eginiko erre ziprokoak DA laguntzaile motakoak izango dira eta elkar> izenordainez osaturikoak, DU laguntzaile motakoak. Ohar gaitezen, jadanik aipatua dugun bezala, erabilera erreziprokoetan adizki plurala erabiliko dela, eta hor bagenukeela nolabaiteko marka desberdintzailea; halere, aukera hori bazter batera
|
utziko
dugu eta hauek ere, besterik gabe, DA laguntzaile motakoen artean kokatuko ditugu.
|
|
|
Horrek esan nahi du, DIO eta ZAIO laguntzaile motatan markatuta ageri ez diren datiboak, aukerazkoak edo ezinezkoak izango direla. Hala, datiboa aukerazkoa denean, datiboaren laukitxoa bete gabe
|
utziko
dugu, eta, aldiz, ezinezkoa denean,??, markaz adieraziko dugu.
|
|
|
pentsatuko genukeelarik; adberbiodunaren balio dezentez des berdina, hortaz. Guk, ordea, horrelakoak albo batera
|
utzi
behar ditugu, ez dutelako agerian kasurik erakusten. Horrek esan nahi du, aditz batzuen zilegizko balio batzuk kanpoan geratuko direla.
|
|
|
Batzuek, ezer ez. Beste batzuek beren herri langileen momentuko inspirazioaren esku
|
uzten
dute testu kriptikoak, itzultzearen, erantzukizuna; lan horren arrakasta edo porrota, jakina, langile horien trebetasunaren araberakoa izaten da.
|
|
|
Bera sartzen da behin eta berriz herritarren etxeetan, baita askotan baimenik gabe sartu ere?, eta horrek komunikatzeko modua moldatzea eskatzen du ezinbestean. Kudeaketa erraztu nahian, Administrazioak ez du lehen bezala herritarra paper zuri baten aurrean bakarrik
|
uzten
, idatzi beharrekoa asma dezan. Aitzitik, herritarrari besotik heldu eta dena egina ematen saiatzen da Administrazioa.
|
|
|
Orain dela zazpi urte hasi ginen HAEEn, besteak beste, garai hartako administrazioko hizkeraren gehiegikeriak salatzen. Lagun askoren izerdiari esker administrazio handi eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin dituzte hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan
|
utziz
. Kalitatea, ordea, ez da erabatekoa izango, testu, handi?
|
|
|
(/) baakit askotan/ galderekin hastia zuzenean ez dela izaten erraza orduan ba/ nik eh aurrena// baaa 10 minutuz eo gutxia goz ba gauza txiki bat// esango dizuet gauza txiki bat kontatuko dizuet// eta// gauza txiki hori kontatuta geo ba ikusiko deu aterako det halako ondoriyo bat halako moraleja txiki bat aterako det/ eta handikan aurrea ba pixka bat zuei
|
utziko
dizuet hitza ezta? /// esango nuke
|
|
|
(/) badakit askotan galderekin hastea zuzenean ez dela izaten erraza; orduan, aurrena, gauza txiki bat esango dizuet, 10 minutuz edo gutxiagoz, eta ondoren halako ondorio edo moraleja bat aterako det. Gero zuei
|
utziko
dizuet hitza. Nere iritziz mundu honetan dena sekretua da, garrantzia duen/ dena da sekretua; halatan jakin egin behar dugu sekretu horiek asmatzen eta geurega natzen.
|
|
|
/ jubilatzen direnean/ bai? / beraien kapitala koperatiban bertan
|
uzten
dute/ I ez dute eramaten beraien kapitala// > (KH)
|
|
|
C.C. Uhlenbeck hizkuntzalari holandarrari zor diogu lehendabiziko euskal erro aren sailkapen sistematikoa (1947). Aditzaren erroa alboan
|
utzirik
, euskal izenek era kusten zituztenak batu zituen, egitura ezberdin baikoitza jatortzat edo arrotzat hartu ondoren euskal lexikoaren estrato ezberdinak sailkatzeko gai izango zelakoan. Deskribapenaren arabera euskal erroak monosilaboak, bi silabakoak eta trisilaboak izan daitezke, atal bakoitzaren barruan azpisailkapenak ere egiten dituelarik.
|
|
|
Baina gorago esan dudan beza la, seguru al gaude, esaterako, iberieraz nahiko hedatua den adin> izen osagaiak aki tanierazko Dannadinnis> izeneko bigarren zatiarekin eta, batez ere, euskarazko adin> hitzarekin zer ikusia duenik? Baliteke izen propioen kasuan elkarren ondoan hitz egi ten ziren hizkuntzetan erabil zitezkeen osagai jakin eta konkretuz osaturiko sare oro kor moduko bat egotea, baina ez da ahaztu behar izen osagai horien esanahia ez eza gutzeak
|
uzten
gaituela batez ere kontu honetan besteetan baino eskuzabalagoak izaten.
|
|
|
Nire senda kuntza galdeketa arrazionalismoz itoa, praktika zintzoez galdetzeko egina zen. Zorionez grabatzen dugunean eta grabatzen dugulako abantailarekin berriemaileak anekdoten edo beste gertaeren kontatzen
|
uzten
ditugu eta orduan azti botika, erreme dio bitxiak, praktika zahar zuzen eta okerrak, ustekizun on eta txarrak galdetu gabe agertu zitzaizkidan. Bai honelako anekdota jakingarri asko bildu omen dituzte Hizkuntza Atlasean ibili direnek.
|
|
|
Antzinako etnografo asko apezak ziren eta beren garaiko heziketa eta orduko eliza arauekin oztopoak zituzten; gaur, uste dut apezari
|
uzten
zaiola zientifikoa iza ten.
|
|
|
Bestalde, (31a) ko lehenengo osagaiak, mendi bakar adierazten du beregainki erabilita zein elkartearen barruan, baina (31a?) ko osagaiak elkartearen barruan ez du beregainki erabilita duen erreferentzia bera. Euskaltzaindiaren (1991) lanaren oinarrian dagoen txosten batean (Odriozola eta Altonagaren 1998) iradokitako itzulinguruek agerian
|
uzten
dute aposizio mota bat zein bestea ados daudela lehenengo eta bigarren osagaien arteko hiponimo/ hiperonimo esangura harreman horrekin:
|
|
|
Alde batera
|
utziko
ditugu itzulinguruak har ditzakeen konnotazioak.
|
|
|
Horrelakoetan, euskararen arau propioen arabera egin gabe, hizkuntzetan zehar suma daitezkeen arau komunen arabera egiten bide dira gauzak, eta horretan, tandem elkarteak ere ez dira salbuespen. Bestalde, alde batera
|
utziko
dugu hemen beste gogoeta interesgarri bat egiteko aukera: Gramatika sortzailea bezalako teori esparruen inguruan sortu izan direnak ikusi adibidez testuko 3.1.1 ataleko (40b?) nazioarteko arauei dagozkie ala euskararen araua propioen arabera (erabilera mota jakin baterako) sortu ote dira?
|
|
|
8 Maila honetako gogoetak zuzeneko harremanetan daude teori hizkuntzalaritzan erabili ohi diren (hirugarren osagaiaren) argumentu egiturak eta ø rolak direlako adigaiekin. Lan honetan tandem elkarteen deskribapena baizik ez dugu egingo, baina horretarako hizkuntzalaritza teorikotik kanpo ere erraz samar uler daitezkeen adigai eta terminoak erabiliko ditugu, aurrerago morfologi erabide ere erraz samar uler daitezkeen adigai eta terminoak erabiliko ditugu, aurrerago morfologi erabide hau teori esparruan jorratzen hasteko prest
|
utziko
dugulakoan.
|
|
|
(6) koek nazioarteko laburdurak zituzten eta agian horregatik, aztertzeke
|
utzi
zen euskara orokorrean morfologi erabide honek izan dezakeen emankortasuna. Gero, aposizio mota berezi bat sumatu zuen Euskaltzaindiak (1992) horrelakoetan eta haren hitzetan, mintzabehar berriei erantzuteko sortzen ari dira ezker osagaiaren hedapen baten bidez. Tandem elkarte gisa izendatu zituen gainera.
|
|
|
Goian emaniko toponimoen zerrenda luzeak, zalantzarik gabe, gure hizkuntzak Burgos probintziako ekialdeko lurralde berezi batzuetan ertaroan, gutienez, ukaniko presentziaren lekukotza ziurra eskaintzen digu. Lan honetan garbi
|
utzi
dugu Burgos probintziako euskal toponimoak Errioxakoen luzapen direla, batez ere, Arandio edo La Demanda mendizerraren babesean eta hegoalderako Valdelanagunaren eremu menditsu isolatuetan. Bestalde, badakigu historikoki lur horietako anitz Logroñoko probintziaren parte izan zirela mende askotan administratiboki, eta eskualde osoa Nafarroako erreinuaren zati izan zela ertaroko denboraldi luze batean.
|
|
|
Euskararen presentzia ertarora soilik ekartzen dutenen hipotesia, bestalde, ez da osoro kontrajartzekoa autrigoin tribuaren eremuan aspaldiko euskal mintzairaren nukleo isolatu berezi batzuk gordetzearekin. Ezin da albora
|
utzi
Nafarroako erreinuaren agin tea Logroño eta Juarros aldeko lurretara hedatzen zela, ezen Logroño ez da atxikitzen Gaztelara XI. mendearen amaiera arte. Naiara 933 urtean konkistatzen zaie mairuei, eta Briones eta Cenicero 735.ean.
|
|
|
Izendegi hauen bitartez euskarak egun pairatzen dituen mugak erlatiboak direla garbi
|
utzi
nahi dugu, ezen bere presentzia Araba baino askoz beheragoko lurretan bai tesia geratzen da, eta Errioxan euskal kopurua Ezkaraien Haro edo Santo Domingo de la Calzada aldeko lautadetan baino sarriagoa da. Euskararen mapek, bada, beti hegoaldera Burgosko mugetara ere luzatzen ikasi behar lukete nabarme nago bertako euskal toponimioen lekukotza present edukiz.
|
|
|
Ritartea> (lur-saila; lehen elementua re > (río), erri >, tierra, campo? albora
|
utzita
. Gaztelaniar Retuerto> hidronimoan osagai bera).
|
|
|
Ptolomeok eta beste historigile aintzinakoek zehaztapen batzuk
|
utzi
zizkiguten Euskal Herria eta bere inguruko lurretako tribuen egitateaz. Erromatar historigileak baskoin, barduliar, karistiar, autrigoin tribuez mintzo ziren, eta hegoalderago Errioxa beheko lurrretan beroin eta pelendoien jentilizioak gogoratzen zizkiguten, besteen artean.
|
|
|
herrizko kidekatzea egin gabe dago oraindik, zeren eta Insausti berak airean
|
uzten
baitu nongoak ziren Bergara, Oñati, Antzuola, Elgeta, jakin gabe hauek elizaz Leinzkoak zirela. Soreasu eta Iraurgi gauza beretzat jotzen du Juan San Martinek.
|
|
|
Esate baterako, herri, eskualde eta nazio esparruen hedabideek hurrenez hurren herriko hizkera, eskualdeko euskalkia eta Euskara Batua erabili luketela aldarrikatu du Zuazok (2000). ...ago ditu komunikazio egoeretara moldatzeko3 Adibide bat ematearren, bi kode edo gehiago dituen hiztunak eremu nazionaleko hedabidea den telebistan edo irratian batean dagoelarik, aukeran izango du bere euskalkiaz hitz eginez, bere izaera eta jatorriaren berri emateko, edota bere hizkera bereko jendearekiko hurbiltasuna adierazteko, edota beste hizkera batzuk dituzten hiztunekiko distantzia agerian
|
uzteko
eta beraz, berbaldian nabariki inplikatzeko, edo euskara batua erabiliz, berbaldi autonomoagoa egiteko.
|
|
|
izan duela esaten duenean, sortzen duen enuntziatuaren xede nagusia edo bederen xede bakarra ez da ikusleei jokalariak, belauneko bihurdura? izan duela jakinaraztea; izan ere, enuntziatu hori telebistako kameren aurrean sortzeko oso eragile garrantzitsua da bere sendagile estatusa agerian
|
utzi
nahi izatea, alegia, informazio hori ematen duenak, jokalariaren lagunak edo aitak ez bezala, osasun kontuez gizartekide arruntek ez duten jakintza baduela agerian utzi nahi izatea.
|
|
|
izan duela esaten duenean, sortzen duen enuntziatuaren xede nagusia edo bederen xede bakarra ez da ikusleei jokalariak, belauneko bihurdura? izan duela jakinaraztea; izan ere, enuntziatu hori telebistako kameren aurrean sortzeko oso eragile garrantzitsua da bere sendagile estatusa agerian utzi nahi izatea, alegia, informazio hori ematen duenak, jokalariaren lagunak edo aitak ez bezala, osasun kontuez gizartekide arruntek ez duten jakintza baduela agerian
|
utzi
nahi izatea.
|
|
|
Jarraian aukera eta estrategia horietako batzuk azalduko ditugu zenbait adibide erabiliz. Edonola, garbi
|
utzi
behar dugu testu zientifikoaren egokitasuna proportzio kontua izango dela, alegia, edozein testu zientifiko erabat egokia izan daitekeela eraginkortasun baxuko zenbait segida izanik ere, baina testua ez dela egokia izango gehienetan eraginkortasun txikieneko segidak hautatzen baditugu8.
|
|
|
Edonola, halako perpausak, erretorikoegitzat? hartzen ditugu egun eta markatutzat
|
utziko
ditugu. Garbi dagoena da ez ditugula onartzen konplementatzailea aurreratuta baina aditza bukaeran daramaten (1e, f) segidak, aurreratze horrek ez baitu prozesatzea azkartzen.
|
|
|
10 1, 2 eta 3 zenbakiak erabili ditugu osagai bakoitzaren burua eta beraz, osagaia prozesatzen dugun unea agerian
|
uzteko
.
|
|
|
Esana dugunez, izena edo aditza aurreratuz prozesatzen errazagoak diren segidak lortzen ditugu; edonola, badira izena edo aditza segidaren bukaeran
|
uztera
behartzen gaituzten sintaxi faktoreak, euskara, burua azken, hizkuntza izatearekin zerikusia dutenak.
|
|
|
Bateratze hauetan dialektoak barietate primitibotzat jotzen dira inplizituki, estandarrari lekua
|
utzi
behar dioten barietatetzat (hizkuntza berria/ hizkuntza zaharra). Posizio hauxe da, hain zuzen ere, aldaera dialektalak, txartzat?
|
|
|
Terminook erkatzen hasiz, eta Elexpururena albo batera
|
utziz
, zalantza daukat Zuazoren, eskualdeko edo herrialdeko batua, eta nazioartean erabiltzen den, eskualdeko estandarra?
|
|
|
Beraz, antzeko terminoak erabili arren kontzeptu desberdinak biltzen dituzte. Dena den,
|
utz
dezagun gaia hemen, astia izango dugu eta geroago batean berrartzeko.
|
|
|
Nik gaurkoan lexikoaren arloari buruz batez ere (ez bakarrik, baina bai parterik handienean) hitz egingo dut, beste hainbat kontakturen ondorioak alde batera
|
utziz
,
|
|
|
Beraz, gaztelanian euskararen eragina nolakoa izan den alde batera
|
utziz
, hitz egin dezagun euskararen barnean dauden latina edo erromantzeen eraginari buruz.
|
|
|
Hainbeste mila urteren buruan iraun duen hizkuntzaz hitz egiterakoan ezin inola ere ahantz eta aztertu gabe
|
utz
hainbeste eragin izan duten hizkuntzaren kanpo arra zoiak. Pentsa dezakegu hainbeste mila urte iraun duten hizkuntzei buruz mintzatzen ari garela, ez hizkuntza bati bakarrik buruz.
|