|
2000
|
|
|
" Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan
|
utzi
duten gogo giroan badute batasuna."
|
|
|
Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan
|
uzten
dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu.
|
|
|
Are gehiago: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste hainbaten barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen jakin ez genezakeela
|
uzten
gaitu." (140 or.)
|
|
|
Gaiek eta ideiek elkartasunik ez dutenez," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du baina zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan. Iradokizunak ederrak izanda ere, haiei darien sinbologia sakondu gabe
|
uzten
du, San Martinen iritziz.
|
|
|
Gerardo Markuletaren ustez liburu honetan Sarrionandiak samurtasuna berreskuratzen du, 1987ko Marinel zaharrak liburuko garraztasuna eta mingostasuna alde batera
|
utzita
. Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua:
|
|
|
Hitzaurrearen arabera, esan daiteke egileak ordurarte poema adierazgarrienen bilduma egitea zuela asmotzat eta" kartzelako kobla eta sonetoak" nahiz Izkiritaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuko zenbait poema apokrifo besterik ez zituela bereizi corpus honetatik. Hautaketaren irizpideak emanak zeuden beraz, eta dioenez, Izuen gordelekuetan barrena liburutik" orri ugari" aparte
|
uztea
erabaki zuen liburu berrian.
|
|
|
Adibidetzat aipatzen du 65 orrialdeko" Ulysses Itacara heltzea" izenekoan galderen errepetizioak persuasio indar handia. Edo" Sustraiak han dituenak" izenekoan" nekez
|
uzten
du..." eta ezezko esaldien errepikapenak musikalitatea, tonu patxadatsua eta erabakitua ematen diote.
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez badakigu Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak izandako arrakasta handia, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak oso atzera
|
uzten
dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak.
|
|
|
Konstantino Kavafisek garai historikoen testuinguruan kokaturiko poema helenisten tankerako apokrifoak egin ohi zituen moduan, zenbait apokrifo sartu ditu tartekaturik Izkiriaturik... liburu honetan. Berak aitortzen baitu"... aparte
|
utzi
ditut Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan agerturiko apokrifo batzuk" (Marinel zaharrak, hitzaurrea, 8 or.). Hitzaurrean itzultzeaz eta sortzeaz dioenarekin bat datorren jokaera da hauxe; literatur sorkuntzaren nahiz translazioaren izaerari buruzko funtsezko utopikotasunean eta nahitaezko kreatibotasunean oinarritzen baita.
|
|
|
Muxika, Basauri... Baina, ez dio espazioari arreta berezirik eskainiko, ez denborari ere, kronotopoa zehazteke
|
utziaz
.
|
|
|
Idazkera jantzi eta zail samar hori bat dator egilearen estiloarekin ere: oso gutxi dira nobelako gertakariak, batere ez elkarrizketak, barne gogoeta eta analisi xehe, zehatz ia obsesibo bat da testua, irakurleak lehenengo orrietan aspertuta alde batera
|
uzten
ez badu azkenerako ahalmen hipnotiko bat ere izan dezakeena. (Jakin 113)
|
|
|
Baina, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu behar dugu, eleberrian eskaintzen zaigun mundu hori irudikatu ahal izateko: idazleak
|
utziriko
hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are gehiago, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta hau ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko mundua ulertzea edo irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea oso zaila edo ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
Harremanen inguruko gaiak guztiz alde batera
|
utzi
ez dituen arren, oraingo honetan Montoiak hiri bat hartu du protagonista nagusitzat. Gasteizen kokaturiko hogeita bi ipuin eskaintzen dizkigu ipuin bilduma honetan:
|
|
|
Bai gaiz bai estiloz, Euskal Herrian egin izan den ipuingintzatik urrundua," bihotzaren pozaldi bakanen eta larrialdi ugariren gaineko hamaika ipuin" dira egilearen hitzetan, jende arruntaren maitasun nahi, sexu irrika eta bakardade behartuari buruzko maisu lan gazi gozoa. Idazketa lau eta minimalista batean, doinu mantsoan, erretratu soziologikoa egiten duten albo istorioz inguraturik, oso atzean
|
uzten
du Non dago Stalin, dibertigarri haren marka." (Jakin 79)
|
|
|
Iruzkingile beraren ustetan," garbi
|
utzi
digu gaiak baino gehiago istorioak eta kontatzeko moduak daudela." (Egunkaria VI)
|
|
|
Gainera, ironia zorrotza lantzea ederki lortu du. Bestalde, irudi ugari darabiltza behatzailearen begi zorrotza agerian
|
utziz
. Hala ere, ironia da idazle honen baliabiderik erabiliena.
|
|
|
Estiloari dagokionez, ironia, umore ikutua eta motiboen errepikapenak nabarmentzen dira: azken hauen bidez, ipuinen amaieran istorioa hankaz gora
|
utziko
duten gertakizunak iragartzen zaizkigu. Zenbaitetan egiturak nobela beltzaren impasse a dakarkigu gogora.
|
|
|
Pertsonaiek beraien artean dutenean, egileak bere buruz hitzegin dezaten
|
uzten
ditu, ez du hizkunerik erabiltzen, kontalariaren ausentziari esker, gertakariak eskenatokian egongo bailiran suertatzen dira, arintasuna emanez. (Egan 49)
|
|
|
Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo handia dario. Hala ere," istorioak aurrera egin ahala, erromantizismoak misterioari
|
utziko
dio lekua eta thriller baten ezaugarriak hartuko ditu kontakizunak." (El Correo VIII) Bigarren narrazioan, honen moduko garapena ere suma daiteke. Idazleak sortaraziz irakurlea irakurtzen jarraitzera bultzatu nahi du.
|
|
|
Izan ere, lerindarrak" desioen hiria guztiok bizi garen hiria" dela diosku, (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII) eta horretarako, kronotopoa zehazteke
|
utzi
du. Beraz, espazioa irudikatzeko darabilen zehaztasun eza ere denboran ikus dezakegu.
|
|
|
Bidaiak alde batera
|
utzi
eta Montoiaren antzera Gasteiz aldean kokatu ditu Arretxek honako bi ipuin bilduma hauek: Ostegunak (1997) eta Ostiralak (1999).
|
|
|
243). Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura jakinik izan dezakeen egoerarik (tunoenak alde batera
|
utziz
). Egoera horiek edozein hiri unibertsitariotan gerta zitezkeen.
|
|
|
Hala ere, kasu honetan aurkakoa gertatzen da. Izan ere, hasieran narratzaile autodiegetikoa mintzatzen hasten bada ere, liburuaren bigarren zatitik aurrera, narratzaile autodiegetikoa alde batera
|
utzi
eta narratzaile estradiegetikoak hitz egiten digu. Honela, maila narratibo bakarrekoa zela zirudien istorioa bi maila edo hiru maila narratiboetara igarotzen da.
|
|
|
" Azken batean, bidaia honetan pertsonaia konturatu egiten baita bidaiekiko bere zaletasuna, zer den ez dakien baina bilatzen duen zerbaiten lasterketa dela. Baina mutila ez dago bakarrik, neska du itxoiten, bidaiak noiz amaituko." (Egunkaria III) Baina, istorioan aurrera egin ahala, ordura arteko narrazioaren zenbait ezaugarri hankaz gora
|
utziko
dituen beste pertsonaia batekin topo egingo dugu: egunkari bat irakurtzen ari den pertsonaia baten bidez, plano ezberdinak txertatu ahal izango ditu.
|
|
|
Esate baterako, eleberriaren amaieran ez zaigu Aitorgoitian istilua konpontzeko burutzen diren elkarrizketetan esandakoaren berri ematen: horiek guztiak geure sormenerako edo irudimenerako
|
uzten
dira.
|
|
|
izenburuaren garrantzia ulermenerako; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia: ezustea, zentzugabekeria,...; laburrak direnez, pertsonaiak aurkezteko denbora eta espazio gutxi egoteak hauen aurkezpenak baldintzatzen ditu; deskribapenak alde batera
|
utzi
ohi dira; elkarrizketek garrantzia gutxi dute; egoera sinboliko edo metaforikoa irudikatzeko joera dute; hitz gutxitan gauza asko esan nahi direnez, batik bat konnotazioa gailentzen da.
|
|
|
Ipuin hauetan eguneroko egoera batzuk kontatu nahi zaizkigunez, kronotopoa zehazteke
|
utzi
du. Gainera, honela sentimendu eta egoera horien unibertsaltasuna ere aldarrikatzen du.
|
|
|
askotan, etsipena islatzen da. Honela, narrazioen ostean sentsazio mingotsa
|
utziz
. Markos Zapiainek adierazi zuen bezala," Otamendik demagogiarik gabe, gehiegikeria barregarririk gabe, orain eta hemen dugun mina eta zikina eman digu, hizlau doi, dotore eta ederraz." (Egunkaria III)
|
|
|
Azpeitia Dublin da, erdi lo beti. Bertako giro hitsak paralizatu egiten ditu azpeitiarrak, sumindura ttikien ondoren berehala itzultzen da betiko asperdura.(...) Gibela, azkenik, irlandarren tankerakoa dute azpeitiarrek antza, horregatik edan dezakete are poloniarra edo errusiarra zingilipurka
|
utziko
lituzkeen eran. (Egunkaria III)
|
|
|
Bertan, Dionisosen iraganeko pasarte bat aurkezten zaigu, oroitzapen modura edo: bertan, borroka armatua
|
utzi aurretik
sator modura lanean zebilen bat hiltzeko erabakia nola hartu zuen kontatzen zaigu. Beraz, plano bat bestearen barruan txerta badezakegu ere, bi plano ezberdin hauek zeharo bereizirik eskaintzen zaizkigu:
|
|
|
Giroari bagagozkio, pertsonaia hauek 60ko hamarkadako giroan kokatu ditu, nahiz eta narrazioan zehar askotan denbora eta espazioa zehazteke
|
utzi
dituen: kronotopo indeterminatua gailentzen da, ezkutuko giro bat islatzeko egokiena baita.
|
|
|
Honela, liburuan oso gauza interesgarriak esaten badira eta oso ondo idatzita badago ere, ikuspegi triste eta antierromantiko honek funtsik gabe
|
uzten
du istorioa une askotan. Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio azaltzen denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri.
|
|
|
Denboraren iraganean, jarraikortasuna da nagusi. Haatik, zenbaitetan oroitzapenak alde batean
|
utzi
eta narratzaileak bere orainaldiko egoerari egiten dio erreferentzia, prolepsiak han hemenka tartekatuz. Biografia honi sinesgarritasuna emateko, noski, kronotopo determinatua darabil.
|
|
|
esate baterako, ama kartzelara bisitan doanean, Bardeak Igantzi hizpide dutenean,... Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz
|
uzten
duten hainbat pasarte topatzen ditugu. Gauza bera azpimarratu zuen Rojok:
|
|
|
Narratibari dagokionez, gure begirada fizkiozko narratibara zuzendu dugula azpimarratu behar da. Ondorioz, saiakera eta kronika liburuak esparrutik kanpo
|
utzi
ditugu. Gazteen literatura ere lan honen helburuetatik kanpo utzi dugu, nahiz eta literatura mota hau hamarkada honetan izugarri aberastu den.
|
|
|
Ondorioz, saiakera eta kronika liburuak esparrutik kanpo utzi ditugu. Gazteen literatura ere lan honen helburuetatik kanpo
|
utzi
dugu, nahiz eta literatura mota hau hamarkada honetan izugarri aberastu den. Bestalde, jatorrizko lanak soilik izango ditugu hizpide, itzulpenen beharra azpimarratzekoa den arren.
|
|
2001
|
|
|
Bukatzeko, derragun sumagarri/ sumagaitz arteko muga nahiko eztabaidagarria izanik ere, pertzepzioari legozkiokeen arazo eta zalantza teorikoak alde batera
|
utziz
, irizpide horri nahiko egokia deritzogula, testu narratiboen azterketan ikusten diogun erabilgarritasunagatik.
|
|
|
Edozein modutan, azpimarratu beharra daukagu esku artean izan ditugun nobelaren bigarren eta zazpigarren artigalpenetan horrela bada ere, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan bigarren pertsonarekin hasten dela ihesaren kontaketa. Azken arazo hau alde batera
|
utziz
, aipatutako orrialdean bakarrik aurki daiteke lehenengo pertsona hori, eta bigarrenerako aldaketa progresiboa markatzen duela esango genuke (fokalizazioari dagokionez, bi pertsonen arteko desberdintasunik ez badago ere).
|
|
|
(15.or.)" dena den, ez duk, ez du burua bueltatzen. Arkupetik gero eta gehiago aldenduz Aiuntamentua eskubialdera
|
utziaz
" Zamudio" ren terrazerantz zuzentzen ditu pausoak. Atzekoak berriz basket ekipo baten formazio eran abantzatzen dute:
|
|
|
Plano hau teatro lan baten modura dago kontatuta. Esan daiteke narratzailea ezkutatu egiten dela anonimoak diren beste pertsonaiei hitz egiten
|
utziz
(BOZ 1, BOZ 2,...). Bestalde, elkarrizketaren barruan tartekatzen diren akotazioak guztiz inpertsonalak izateaz gain, entzumenari dagozkion aditzez beteak egoteak fokalizaziorik ez legokeela esatera bultzatzen gaituzte.
|
|
|
Mende honetan nobelaren esparruan egindako aldaketa eta eraberritzeak kopernikarrak izan direla esan izan du kritiko batek baino gehiagok. Alde honetatik, XIX. mendeko edozein irakurle guztiz asaldaturik geratuko litzateke ordura artean nobelaren laberintoen barna bere gidari izandako narratzaileak, bat batean inongo esplikaziorik gabe, bide ertzean abandonaturik
|
uzten
duela ikusirik.
|
|
|
Nobela honi dagokionez, idazleak interpretaziorako
|
uzten
dituen arrastoak euskal irakurleari semantikoki indartsuegiak gertatu zaizkio. Teknikaren alderditik narratzaileak egindako saio objektiboa, pertsonaiaren beraren ezaugarriek eta azaltzen den egoera sozialaren pisuak ezabatu egin dute.
|
|
|
Hori horrela izanik ere, aipatutako bi nobela horien argumentuabiapuntua (ohean etzanik dagoen pertsonaia batek istorioak kontatzen segitu beharra bere existentzia frogatzeko) alde batera
|
utzirik
, Beckett-en nobelagintzaren eta, orokorki, bere poetikaren eragina Saizarbitoriarengan donostiarrak berak nabarmendutakoa izanik ere, bi testu hauen desberdintasunak guztiz dira: Saizarbitoriaren nobela askozaz ere fragmentarioagoa izanik, hizkuntza literarioaren mailan ikus daitekeen sinpletasunak eta sekuentzia berdinen etengabeko konbinaketak irlandarrarenean aurki daitekeen hizkera eta intrigaren tratamendu barrokoagoarekin zerikusi gutxi du.
|
|
|
Eta Saizarbitoriaren nobelan gertakizun horren inguruko datu zehatz ugari ematen bada ere (sumarioko eta egunkarietako testuen etengabeko aipamena dago), helburua ez da dokumentu historikoa egitea," guztiok ezagutzen dugun historiaren" alderdi ezkutua argitzea baino. Egileak berak esandakoek argi eta garbi
|
uzten
dute testimonioa gaindituz nobelak dituen helburuak:
|
|
|
Flora eta Mikele de Abando gizon koldar batek abandonatutako emakumeak ditugu. Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun
|
utzi ondoren
, frontetik desagertu zenak. Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak) emakume sendoaren irudia ematen dute:
|
|
|
Nobelako bi protagonista femeninoak, hau da, Flora eta Mikele de Abando, gizon koldar batek abandotatutako emakumeak ditugu. Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun
|
utzi ondoren
, frontetik desagertu zenak. Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak) emakume sendoaren irudia ematen dute:
|
|
|
Jakina denez, Rossetti alargun geratu zenean, Morristarrekin joan zen bizitzera eta hiruren artean triangelu bitxia osatu zuten. Azkenean, Morrisek ezin izan zuen gehiago jasan egoera eta alabak eta emaztea
|
utzirik
, Islandiara aldegin zuen. Orduan aprobetxatu zuen Rossettik biziki maite zuen Janerekin egoteko.
|
|
|
Alabaina, 20 hilabete beranduago, bigarren haurraren esperoan zegoelarik, laudano sobredosi batekin egin zuen bere buruaz beste Siddalek. Bere penaren amildegian, Rossettik argitara gabe zituen poema guztiak Siddalen zerraldoan sartu zituen eta hantxe
|
utzi
, handik 7 urtera berriro aterarazi zituen arte. Poems izeneko liburuaren argitalpenak jasotako kritiken artean, Buchanan kritikariak egindako bortitzak aipatzen dira.
|
|
|
Dena dela, topikoak alde batera
|
utziz
, argi dagoena zera da, nobela honek baduela oraindik gaur egungo irakurleari erakargarria egiten zaion eskaintza eta, hori dela eta, hamahiru urteren buruan (hamahiru urteko epea gure narratiba modernoaren eremu mugatuan nahikoa izanik ahanzturan erortzeko), oraindik gai gara nobela hau esku artean harturik gure irakurketaren bidez bertan eskaintzen zaigun mezu edo eduki hori zerbaitetan gauzatuz... Eta gauzatu diogu ezen irakurlea baita, azken finean, literatur testuaren berridazketaren bidez honi zentzua emango diona, eta ondorioz," efektu estetikoa" deiturikoa gorpuztuko duena.
|
|
|
Beraz, eta batez ere autore beraren hirugarren nobelarekin konparatuz, nola esplika daiteke 100 metro nobelaren arrakasta? Ez dugu uste Ene Jesus (1976) nobela baino" errazagoa" izateak hau esplikatzen duenik, ezen Nouveau Roman delakoaren bidetik idatziriko nobela honen errekurtso teknikoen aberastasunak ez baitu, inondik ere, erraza dela esaten
|
uzten
.
|
|
|
Nik, esandakoak esan baditut ere, literaturak (sensibilitateak edukatzen dituen neurrian behintzat), funzio inmediato bat ere baduela sinesten baitut. Funzio hau betetzeko beharrezkoa zait irakurleak ez dezala pentsa modernoarena edo artistarena egiten nabilenik, edo epatatzeko, norbait harriturik
|
uzteko
ari naizenik Becketeriak egiten". (142.or.)
|
|
|
Infernurako bidea da tortura. Poetaren nortasuna ezerezaren ateetan
|
uzten
duena, poeta" zapata pila" da tortura jaso ostean. Heriotzaren ateetan dago.
|
|
|
Hizkuntza artegatu egiten du poesiak, oihartzunez beterik, intimitatea bilatzen duena da poesia. Itxaropena zabalik
|
uzten
duen errepidea.
|
|
|
Intimitate eta pertsonalizazio joera horren adibiderik soilena, eta gardenena" Aspaldian
|
utzitako
zelda" litzateke, non idazleak bere dobleari hitz egiten dion, bera izan zen tokian dagoenari zuzentzen zaion:
|
|
|
" Jakin nahi nuke nork betetzen duen orain nik
|
utzitako
zelda...
|
|
|
Haikuak maite ditu Sarrionandiak (GP, 97) Japoniako zen kulturako aztarnak, Afrikako zein Txinako aipuak ez dira falta liburuan. Marinelak lirateke joera honen adibiderik garbiena, marinelak Europa zaharra
|
utzi
eta beste lurraldeetara abiatzen diren arima erratuak baitira.
|
|
|
|
Utzi
txitoak pakean: Utzi txitoak libre!
|
|
|
Utzi txitoak pakean:
|
Utzi
txitoak libre!
|
|
|
Honelako deskripzioek garbi
|
uzten
dute pentsakizun ildo bat. Ispiluekin esperientzia nahikoa zabala zegoen Europako noblezian; XVII. mendetik aurrera, jauregietan nahiko normalak ziren ispiluz beteriko pasiloak.
|
|
|
Bada gizon eskergi bat misterioa argituaz izkiriatzen ari dena, Baina bere testuak, eskuin ezker eginak, Irakurleek (ispilu baten bidez irakurri beharrean) Lengoaia misteriotsuren bat delakotan
|
uzten
dituzte" (Marinel zaharrak, 45)
|
|
|
Poetak mundu bisiblea esploratzen du, diosku Sarrionandiak. Baina, misterioa entelegatu arren," irakurleek
|
utzi
egiten dute". Agian bada poesiaren metafora, baina Da Vinci ren eredua beste egoera eta kontestu desberdin batean erabilirik agertzen da.
|
|
|
Baina hodei, zein ura, zein ilargi den ispiluak begiak ere lausotzen ditu, eta beste mundu zoragarria ikusten
|
uzten
du beste aldean.
|
|
|
Batetik, badago lainoaren aipamen bat, nahikoa esanguratsua. Jakina da lainoak begia lausotzen duela, begirada ilundu, eta ez dena ikusten
|
uzten
duela. Baina aipamena testuinguru garrantzitsu batean agertzen zaigu.
|
|
|
" Gu eta gure irudimenaren artean lanbroa" (IGB, 131) baieztatzen du poetak, jakinik agian, ispiluak beste mundurako bidearen ate den moduan, lanbroak ere beste horrenbesteko lana egiten duela poeman. Poeta itsasoan dago, portura heldu nahirik, baina lainoak ez dio
|
uzten
desira betetzen:
|
|
|
Errealitatearen eta irudimenaren arteko ispilua belzturik dago, lainoak ez du beste mundurako biderik
|
uzten
. Baina, ispilu den hodeia, lainoa oztopo bada, bada bere lanean ispiluaren metamorfosia den leihoa irudimenaren mundura heltzeko bide dena.
|
|
|
Baina, halaz ere, Magritte k ezinezko mundu baten aurrean jarri gaitu. Euklidesen paseoa gelako barnealdea leihotik ikusten den paisaiarekin batu egiten da kabailetearen gainean dagoen pinturaren bidez, pintura barneko pinturak(" Enperadore eroa" ortzi mugan?) leihotik ikusten den paisaia errepresentatu du, eta juxtu lientzoak ikusten
|
uzten
ez duen zatia da pintoreak han pintatu duena, errepresentaturikoa errealitatean txertatua agertzen da haren izaera balitz bezala. Uste gabeko erantzunean ate batean pertsona baten soslaiaren hutsunea pintatu da, norbait joan egin da atea zabaldu gabe, joan egin da.
|
|
|
Ez da zaila asmatzen liburuaren egitura, zazpi atalburuetan partitua, eta argi
|
uzten
duena norabidea. Hasierako eta bukaerako kapituluek, beste guztiek ez bezala, izen berezia dute:
|
|
|
Eta bat batean bukatu zaizkio literaturarekin jolasean ibilteko gogoak. Liburu hau idazten duenean Sarrionandiak garbi
|
uzten
dio irakurleari zein izan den bere poesia sorreraren iturburua.
|
|
|
" Bilduma honetatik aparte
|
utzi
ditut, finean, lehen liburuko orri ugari." (MZ, 8)
|
|
|
" Esan dezaket: aizkoraz eta sugeaz sobera sinetsi gabe ere arriskuan hurbil somatu ditudanentzat, aztarnarik
|
utzi gabe
aldendu direnentzat, Efialtes sortua dela jakinda ere Termopilak defendatzen dituztenentzat, hardura ditudan bi begi ederrentzat, asturuak alde gaitza seinalatzen dienentzat." (IGB, 7)
|
|
|
Baina argitarazio kontuak
|
utz
ditzagun, alboratu idazleak testuaren aurrean agertzen dituen duda mudak eta zalantzak.
|
|
|
" altxorren mapak besapean etxea
|
utzi
eta ondinen abestien xerka abiatu ninduzun izuen gordelekuetan barrena... denborak bidea ahorturik etxera itzuli ninduzunean berria zizun ateko zura eta serraila ere" (IGB, 68) edo, beste era batez, beste poema hau:
|
|
|
" testamendua egitea deliberatu dut, ene buruarekin batera ene hazienda ere gal ez dadin... Zeuretzat dira, bada, oinetako mehe horik eta mahai gainean
|
uzten
dudan gaulois paketea, zeuretzat dira sandalo loreak eta pottoka gorriskak; zeuretzat hainbeste hiri hiletan bildutako harri zatiak, Vincent Van Gogh en belarria eta siemprebiba oriska"
|
|
|
Eta horrela jarraitzen du idazleak" zeuretzat"
|
utzirik
zentauroa, Pierroten argazkia, bitxiloreak, zakur deslaia, Alice Liddel en argazkia, Etxahunen makila, zetazko zapiak, talaia eta kalatxori itsua... eta abar luzea, pilaketa teknikaren garrantzia frogatu arte.
|
|
|
Bidaiaren bidea garbi
|
utzi
digu egileak. Sorterritik, hitzak oraindik zentzudunak diren tokitik, deserrira, eta deserrian Beckett aurkitzen du, komunikaziorako ezintasunarekin egiten du topo, eta azken paradoxarekin:
|
|
|
Erromantizismoak sortu duen bidaia mitologia aipatu nahi nuke, eta ahal dela, bere esanahia azaldu: testu honetan
|
utzi
duen urratsa azaldu.
|
|
|
Van Gogh Paris
|
utzi
eta Arles-era joan zen argiaren bila, Baudelaire 1841eko ekainean ontziratu zen Indiarantz, nahiz eta Reunion irlan geratzen den, Rimbaud Etiopiara abiatzen da Frantziako hedapen kolonialistan parte hartzeko.
|
|
|
Gauguin-ek eta berarekin batera Conrad, Stevenson eta Melville ren marinelek arrazoi bi dituzte Europa
|
utzi
eta bidaian hasteko. Batetik, gizarte ofizialak (burgesak, positibistak eta industrizaleak) sortu duen errealitatea arbuiatzen dute, bestetik, primitiboa, sorkuntzazkoa dena maite dute.
|
|
|
Antiheroiak dira, inoiz glorifikatu bakoak, baina era berean heroi erromantikoak dira, errebeldeak, uste dutenagatik bizitza emateko prest direnak, eta zibilizazio garbia maite dutenak Europako zibilizazio zahar eta usteldua
|
utzi ondoren
.
|
|
|
Eta baieztapena frogatzeko Abrams-ek lau idazle eta pentsalari nagusiren lanak aipatzen ditu, laurengan utopia erromantikoaren indarra agertuz, osoak eta batuak izatera bultzatzen gaituen utopia erromantikoaren eragina agerian
|
utziz
. Lau idazle hauek Marx, Nietzsche, Eliot eta Lawrence dira.
|
|
|
Ekintza batasun hau ez da bakarra. Atea itxi, etxea
|
utzi
egiten duen neurrian, liburua bukatuz, liburuaren hasieran kokatzen da Sarrionandia, bidaiari hasiera emanez berriro. Antz handiegia East Cocker poemaren hasierarekin:
|
|
|
Gogoak munduan, airean mugitu nahi luke, baina nitasunean aurkitzen du lehen hesia.
|
Utzi
dugu poeta hormari begira, ispiluari begiratzen dion moduan. Utzi dugu poeta Lisboako kaleetan barrena.
|
|
|
Utzi dugu poeta hormari begira, ispiluari begiratzen dion moduan.
|
Utzi
dugu poeta Lisboako kaleetan barrena. Pessoa besotik duela, horman irudi mundua margotzen:
|
|
|
Agian, Izuen... liburuko poema batean gertatzen denez, kartzelako horma eta poeman Lisboako kaleetan Pessoa-rekin ikusitako horma bera dira, irudimenaren mundua bihurturiko horma non ikusten ditugun muino izarez estaliak, pinturaren bat. Ispilua eta horma bera ikusten
|
uzten
duen mila aurpegiko horma da. Horma aldakorra, dena eta litekeena, gorputza kartzelaratzen duena baina irudimena ezin harrapa dezakeena.
|
|
|
Lehen hariari egingo diogu tinka. Harresiaren aurrean
|
utzi
dugu pertsonaia, ilunpean, giro gogorrean.
|
|
|
Zer egin dezakegu? Paseatu, urrats bakoitzean errauts apur bat
|
utziaz
" (GP, 10)
|
|
|
Bikoitza da hormaren metafora, bikoitza horma ispilu bihurtzen delako, bikoitza gristasuna ere kartzelan agertzen delako. Gartzelako poemak autobiografiaren barnean kokatzen den liburua dugu, eta erromantizismoak eskatzen duen eran egina, gainera, aurpegi eta mozorroaren artean zirrikiturik
|
uzten
ez duen autobiografia, norberaren egia kontatuko duena, zuzena, artea eta bizitza batera biltzen dituena, gauza bera balira bezala. Baina, badakigu, mozorroaren eta aurpegiaren artean beti dago aire kamara estua, eta hain zuzen ere, aire kamara horri deitzen diogu autobiografia, egiaren eta begiaren artean dagoen antzekotasunari.
|
|
|
" Ene egoeraz ezin denat gauza handirik esan. Nik ere bihotza banaturik diat gartzelatik irten nintzenez geroztik, zati bat hor
|
utzi
nian." (Marginalia, 49)
|
|
|
Fotografoaren deira aitaita soroko lanak
|
utzi
eta alkondararen mangak altzatuz heldu da" (GP, 30)
|
|
|
" Egunen batean mundua lehunagoa eginen da gure inguruan eta nahinorantza abiatuko gara nahieran eta hamaika urteren ondoren lehenengoz gorrotoaren gortesiaz diosala eginen diegu gartzelan
|
utziko
ditugun funtzionarioei" (GP, 109)
|
|
|
Zein dugu paradoxaren funtzioa honelako poema gogorretan? Paradoxak besteen arrazoien errealitatea fikzio egiten du, errealitateak duen zirrikitua zabaltzen du, eta paradoxaren bidez errealitateak duen irrealtasuna agerian
|
uzten
du. Beste alde batetik, paradoxak preso denaren bihotza indartu egiten du, hitz joko bat da poematan, errealitateari buelta emateko.
|
|
|
Beste alde batetik, paradoxak preso denaren bihotza indartu egiten du, hitz joko bat da poematan, errealitateari buelta emateko. Baina, zorionez edo zoritxarrez, paradoxak ez du mundua aldatzen, paradoxak gauzak diren moduan
|
uzten
ditu. Inork, gorago aipaturiko poemari aipamen egitearren, ez du uste kartzelan geratzen diren funtzionarioak presoek barnean sarturik geratzen direla kartzelan.
|
|
|
Inork, gorago aipaturiko poemari aipamen egitearren, ez du uste kartzelan geratzen diren funtzionarioak presoek barnean sarturik geratzen direla kartzelan. Paradoxak ez du dena esaten, beste zerbait isildu egiten du, ezkutuan
|
uzten
du.
|
|
|
Adibideak argi
|
uzten
duenez, zinemaren topikoak agertzen dira poeman, baina mantentzen da oraindik surrealismoaren eta estetizismoaren oihartzuna(" El cielo era de cobre y luz magnética"), nahiz eta testuak azaldu idazlea materia eta hitz arruntekin lanean ari dela.
|
|
|
Parodia eta elementu xeheen erabilera surrealistak askotan aholkaturiko joerak dira, eta bai Bréton i bai Aragon-i irakur diezaizkiekegu horren aldeko esaldiak. Parodia jokoak horrela, literatura estetizistaren tokia hartzen du, erretorika kultua neguko kuarteletara erretiratzen da, eta eguneroko hizkuntza arruntak hartzen du hark
|
utziriko
espazioa orrialdean.
|
|
|
Collageak, izenetan garrantzia jarriz, usu eskatzen du ahotsaren elipsia, poeman gertatzen dena orainaldi etenik gabeko batean gertatuko balitz bezala, aditzaren faltak pertsonaiak ezinbesteko patuan galdurik betiko
|
utziko
balitu bezala. Aipagarria da zentzu honetan" Ainhoa" ri eskainiriko poemaren bukaera.
|
|
|
Aipagarria da zentzu honetan" Ainhoa" ri eskainiriko poemaren bukaera. Haurtzaroko giro gozoa etorkizun izango duen patu krudelarekin kontrajarri ondoren, idazleak denborarik ez duen giro borobilean
|
uzten
du pertsonaia:
|
|
|
Gartzelako poemak idazten hasi zenean, Sarrionandiak alde batera
|
utzi
zuen Izuen gordelekuetan barrena liburuan agertu zuen estetika. Estetika neosinbolista hori ez zitzaion aski, adierazi nahi zuen errealitate bortitzarentzat.
|
|
|
" Amodio protopoema" ren helburua estetika bi kontrajartzea izan da, edo beste hitz batzuetan esateko, gogoa eta errealitateen arteko kontrajarpena. Amodio desioak nagusitasuna hartzen duenean testuan, arazo estetikoa ere ez da alde batera
|
uzten
, lirika erromantikoaren eta errealitatearen artean kokatzen baita, poemaren bigarren adierazpen ardatza.
|
|
|
Ez soilik izenburuagatik, hori nahi izan arren Dante-ren aipuak ere zuzen argitzen du asmoa: " Sartzen zarenok
|
utzi
esperantza". Zer da itxaropena poema honetan?
|