|
2007
|
|
|
Denbora luzea behar izan duten arren, lortu duten informazioa
|
oso
baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira.
|
|
|
Indiako plaka tektonikoa
|
oso
mehea da
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin zuelako, baita talka horretara
|
oso
abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin zuelako, baita talka horretara
|
oso
abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura?
|
|
|
Indiako eta Alemaniako geologoen talde batek erantzuna aurkitu du: Indiako plaka
|
oso
mehea delako, harekin batera sortu ziren plakak baino askoz meheagoa.
|
|
|
|
Oso
abiadura azkarra da, beste plakek gehienez 8 zentimetro urteko egiten dituztela kontuan hartuta. Indiakoak abiadura hori hartu zuen oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez.
|
|
|
Oso abiadura azkarra da, beste plakek gehienez 8 zentimetro urteko egiten dituztela kontuan hartuta. Indiakoak abiadura hori hartu zuen
|
oso
mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez. Gondwanaland plakatik sortutako beste plakek, adibidez, 180 eta 300 kilometro arteko lodierak dituzte.
|
|
|
Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu. Haren masa
|
oso
handia da: Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke.
|
|
|
Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia. Ordenagailu batentzat, abstrakzioa eskatzen duen ia edozein lan
|
oso
zaila da. Aurpegi bat ezagutzea, adibidez.
|
|
|
Garunak neuronen bitartez funtzionatzen du, milioika unitate txiki elkarri konektatuta. Banaka, neuronak ez dira
|
oso
ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten dituzte. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare handi eta sofistikatu batean daudelako antolatuta.
|
|
|
Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten dituzte. Baina, taldeka, neuronak
|
oso
ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare handi eta sofistikatu batean daudelako antolatuta.
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo batak; bi datuak batekoak direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren bat izanez gero, eragiketaren emaitza zero da.
|
Oso
eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori egiten ikasteko: bi neurona inputaren datuak jasotzeko, beste bat azken outputa emateko eta tarteko beste bi neurona.
|
|
|
Bide zuzena izan daiteke, edo azken geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da. Eta
|
oso
egitura konplexuek oso lan abstraktuak egin ditzakete.
|
|
|
Bide zuzena izan daiteke, edo azken geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da. Eta oso egitura konplexuek
|
oso
lan abstraktuak egin ditzakete.
|
|
|
Horrelako lanak egiteko, hasierako neurona sare bat aukeratzen dute, eta ikasarazi egiten diote.
|
Oso
litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan jarritakoan ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea. Kasu horietan, sarea doitu egiten dute:
|
|
|
|
Oso
sare sinpleetan erraz ikusten da, pertzeptroietan adibidez. Asmatu ziren garaian, pertzeptroiak neurona bakarreko sistemak ziren.
|
|
|
Izan ere, output hori 0 edo 1 zenbakia zen, inputeko balioen eta balio horien pisuaren arabera. Gerora ikusi zuten pertzeptroiek ikasteko
|
oso
ahalmen mugatua zutela. Horregatik, gaur egungo pertzeptroiek neurona gehiago dituzte, geruzatan antolatuta.
|
|
|
Horretarako, CO 2 a konprimitu eta lur azpian gordetzea proposatzen dute adituek arroka porotsuetan edo gatz akuiferoetan, esaterako. Klima aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldearen (IPCC) 2005eko txosten baten arabera, ongi aukeratutako gordailu geologiko batek CO 2 aren% 99 baino gehiago gordetzeko probabilitatea
|
oso
handia da 100 urtez, eta handia 1.000 urtez.
|
|
|
Eta ateratako energiaren zati handi bat erabili litzateke horretarako. IGCC zentraletan, aldiz, zentrala bera da
|
oso
garestia. Baina, horietan, aitzitik, errentagarriagoa litzateke CO 2 a biltzea.
|
|
|
Lehenengo aukera ez da
|
oso
eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek sortutako etilenoa baldin badago, berdin berdin ontzen da, berak sortu izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen dituzte gehien.
|
|
|
Gutxi gorabehera urtebete bizi diren arren, ez pentsa denbora alferrik galtzen dutenik. Haien azterketa interesgarria da
|
oso
.
|
|
|
Sexuz aldatzeko garaia iristen denean, arrak ugaltze aparatu berria sortu behar du, emearen ugaltze aparatua, hain zuzen ere. Baita eginkizun horrekin
|
oso
bizkor amaitu ere, emeak urteko sasoi egokian arrautzak errun nahi baditu.
|
|
|
Azken belaunaldiko bideo-jokoek duten arrakasta ikusita, argi dago gaur egungo haurrak ordenagailuaren munduan murgilduta bizi direla, eta tresna hori
|
oso
ohikoa dela haien eguneroko bizitzan. Guraso askok, baina, oraindik errezeloz begiratzen diete jokoei, erabilera txarra edo adinera egokitzen ez diren edukiak izan ditzaketelakoan.
|
|
|
Grafikoki, jokoa hiru dimentsioko ingurunean garatzen da eta, beraz,
|
oso
ikusgarria da da, baina bi dimentsioko ingurunean jolasten da (aurrera, atzera, eskuinera eta ezkerrera mugituz), sistema hori egokiagoa baita 5 urteko haurrentzat.
|
|
|
Adin horretako haurrentzat
|
oso
opari egokia izan daiteke, beraz, produktu berritzaile hau, eta probatzeko aukera ere ematen du Elhuyar Fundazioak bere web orrian (demoa eta bideoa daude). www.elhuyar. org/ armix
|
|
|
Gainera, mahaia gorantz altxatu ahal izango da, gune libreak uzteko. Aukera hori
|
oso
baliagarria izan daiteke, esaterako, gauetan, tabernetarako.
|
|
|
Alegia, materialen ezaugarri magnetikoen ikerketan oinarritzen da gure lana. Arlo
|
oso
interesgarria da nanozientziarentzat. Izan ere, aplikazio ugari ekarriko ditu etorkizunean.
|
|
|
Nanopartikulen gaia arlo interesgarria da
|
oso
. Gainera, azken urteotan, zenbait teknika garatu dira, eta horiek guztiek aukera eman digute gu geuk, zientzialariok, nanometroaren eskalan lan egiteko, baita partikula horiek manipulatzeko ere, metodo fisikoen nahiz kimikoen bidez.
|
|
|
Hala, gaixoak eragin negatibo gutxiago jasango lituzke, egungo tratamenduekin alderatuta. Egungo tratamenduak erasotzaileak dira
|
oso
organismoarentzat. Horixe litzateke nanoteknologiak medikuntzari egingo liokeen ekarpen nagusietako bat:
|
|
|
Azken hori elektronikoa da, eta memoria azkar gisa ere ezagutzen da. Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe,
|
oso
azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da. Ez al zaizu sekula gertatu bat batean argia joan eta pentsatzea nik hau ez dut gorde?
|
|
|
Oraindik ez dugu ezagutzen aurkikuntza harrigarri horren mekanismoa, baina horretan dihardugu buru belarri. Aurkikuntza garrantzitsua da
|
oso
. Izan ere, urrea ez da oso toxikoa giza gorputzerako.
|
|
|
Aurkikuntza garrantzitsua da oso. Izan ere, urrea ez da
|
oso
toxikoa giza gorputzerako.
|
|
|
Itsaspekoaz gain, itsasontzi zulatzailea ere erabili zuten esplorazio haietan. Itsasontzi zulatzailea
|
oso
baliagarria da geologoentzat, 6 cm-ko diametroko eta hainbat metroko luzerako zutabe zilindrikoak jasotzen baititu. Hartara, lurrazal ozeanikoaren konposizioa eta egitura azter daiteke, eta baita estaltzen duten jalkinena ere.
|
|
|
Urperatze haiek, ordea, ez zuten helburu zientifiko handirik. Izan ere, batiskafoak ez ziren batere egokiak hondoa esploratzeko;
|
oso
astunak ziren (200 tona), eta ez ziren hondoan mugitzeko gai.
|
|
|
Famous operazioan ez nuen parte hartzerik izan, baina hurrengorako, Cyamex espediziorako, eskaera egin nuen, eta onartu egin ninduten, ofiolitetan aditua izateagatik. Misio hura
|
oso
garrantzitsua izan zen, egitura interesgarri piloa aurkitu genuen, baina tximinia aktiboak topatzeko aukera izan baino lehen bukatu zen.
|
|
|
Horixe bera gertatzen zaio gure protagonistari, matematikan asko erabiltzen den zenbakiari: leku askotan agertzen da,
|
oso
garrantzitsua da, baina gehienek ez diote erreparatzen, ez baita agerikoa.
|
|
|
zenbakiaren ikurra letra horrek izan behar zuela Leonhard Euler matematikariak erabaki zuen. Zergatik aukeratu ote zuen e letra ez dago
|
oso
argi. Hainbat azalpen posible eman dituzte.
|
|
|
Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen batzuen arabera, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak
|
oso
maiz agertzen ziren formula matematikoetan)... Arrazoia edozein izanda ere, izen hori eman zion, eta harrezkero horixe erabili da zenbaki hori adierazteko.
|
|
|
Deskubritzeko eta deskribatzeko hainbeste denbora behar izan bazuten ere, zenbakia
|
oso
arrunta eta erabilia da gaur egun. Ikasle garaian izan ohi dugu haren berri lehenengoz, logaritmo nepertarrekin lotuta. Handik aurrera, batzuek ahaztu egiten dute zenbakia existitu ere egiten dela, baina beste batzuentzat ezinbesteko lanabes bihurtzen da.
|
|
|
Konposatu kimiko erradioaktiboak zenbakiak jarritako erritmoan desagertzen dira. Hori
|
oso
baliagarria zaie, esate baterako, paleontologoei, arrasto fosilen bat datatu nahi dutenean. Arrastoen karbono isotopo erradioaktiboaren maila neurtzen dute, eta hortik kalkulatzen dute arrastoa noizkoa den.
|
|
|
Sagu horiek generen bat inaktibatuta izaten dute normalean (knockout saguak), eta aldaketa genetiko hori ondorengoei transmititzeko gai dira. Biomedikuntzan izugarrizko garrantzia dute, tresna
|
oso
baliagarria baitira oinarrizko ikerketan zein terapia berrien ikerketan.
|
|
|
Materialak finak izateari esker lortu dute ordenagailu eramangarriak, musika erreproduzitzaileak eta abarrak gero eta txikiagoak izatea. Sistema horietan, informazioa
|
oso
trinko paketatuta dago disko gogorretan. Informazioa noranzko desberdinetan magnetizatuta dauden gune mikroskopiko gisa gordeta dago.
|
|
|
Zenbat eta trinkoagoa izan disko gogorra, orduan eta txikiagoak eta ahulagoak izango dira gune magnetikoak. Gune horiek irakurtzeko diren irakurgailuek, beraz,
|
oso
sentikorrak izan dute. Magnetorresistentzia erraldoi deritzon efektuan oinarrituta dagoen buru irakurgailu bat gai da aldaketa magnetiko txiki horiek detektatzeko eta erresistentzia elektrikoaren aldaketa bihurtzeko.
|
|
|
Gainazal batean gertatzeak ezaugarri bereziak ematen dizkie erreakzio kimikoei, eta
|
oso
zailak dira ikertzeko. Alde batetik, oso gainazal garbiak eta erregularrak behar dira, eta, bestetik, oso teknika zehatzak erabili behar dira, gainazalera hurbiltzen diren molekulen dinamika aztertu ahal izateko.
|
|
|
Gainazal batean gertatzeak ezaugarri bereziak ematen dizkie erreakzio kimikoei, eta oso zailak dira ikertzeko. Alde batetik,
|
oso
gainazal garbiak eta erregularrak behar dira, eta, bestetik, oso teknika zehatzak erabili behar dira, gainazalera hurbiltzen diren molekulen dinamika aztertu ahal izateko. Esparru horretan hartu zuen garrantzia Gerhard Ertl kimikari alemaniarrak.
|
|
|
Gainazal batean gertatzeak ezaugarri bereziak ematen dizkie erreakzio kimikoei, eta oso zailak dira ikertzeko. Alde batetik, oso gainazal garbiak eta erregularrak behar dira, eta, bestetik,
|
oso
teknika zehatzak erabili behar dira, gainazalera hurbiltzen diren molekulen dinamika aztertu ahal izateko. Esparru horretan hartu zuen garrantzia Gerhard Ertl kimikari alemaniarrak.
|
|
|
Litekeena da izenez
|
oso
ezagunak ez izatea, baina IKTek berebiziko protagonismoa dute egungo bizimoduan, eta gehienok egunero erabiltzen ditugu. Gauza asko biltzen dituzte hiru hizki horiek.
|
|
|
Bestalde, ordenagailuen eta softwareen bidez informazio hori hainbat modutan erabiltzeko eta prozesatzeko aukera dugu. Eta informazio ugari gorde dezakegu
|
oso
euskarri txikietan. Pentsa, mp3 irakurgailuei esker, 20.000 kantu bat disko poltsiko batean; edo hainbat eta hainbat mega eta giga gailu gero eta txikiagoetan.
|
|
|
Papa etxekotzea hango zenbait animaliarekin lotura estuan omen dago, aukenidoak (Andeetako kamelidoak) etxekotzearekin, hain zuzen ere. Izan ere,
|
oso
ondo hazten da ongarritutako lurrean; eta uste dute aukenidoen simaurretan hazten zituztela papak; hau da, guanakoaren, llamaren, alpakaren eta bikuinaren simaurretan.
|
|
|
Opari ederra da hori zientzialarientzat, ikerketarako ontzi modernoak
|
oso
garestiak izaten baitira. Erregaia, mantentze lanak eta 3 laguneko taldea (bitarteko ofizial, ingeniari eta marinelen taldea) ordaintzeko, egunean 20.000 dolar behar dira.
|
|
|
Lurraren hain zati handia estaltzen duten munduko ozeanoak nazio guztien ondarea dira. Ia herrialde guztiek dute aberatsa nahiz pobrea izan atmosferaren iragarpenak egiten dituen meteorologia agentzia nazional bat;
|
oso
gutxik dute, ordea, ozeanoak behatzeko ozeanografia agentzia bat, eta are gutxiagok munduko ozeanoak behatzeko agindua.
|
|
|
Munduko gobernuek ez dute konpromisorik hartzen behaketak etengabe egiteko, epe laburreko ikuspegia dutelako. Politikariak
|
oso
makal dabiltza gizakiak sortutako berotegi efektuko gasen arazoaren aurrean, baina argi eta garbi dago klimak aldatzen jarraitzen duela, eta aldaketa hori azkartu ere egin daitekeela.
|
|
|
izpi bidez,
|
oso
tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta ikusi dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak.
|
|
|
Hegaztiak ikusten ditugunean, badirudi hegan egitea
|
oso
erraza dela; alegia, nahikoa izango litzatekeela guk besoetan lumak izatea hegan egin ahal izateko. Eta egia da hegan egiten duten hegaztiek hegoei esker egiten dutela, eta hegoek lumei zor dietela gaitasun hori.
|
|
|
Eskari horri erantzuteko moldatuta daude hegaztien birikak; ez dago haiek bezalako birikak dituen beste animaliarik. Hainbat aire zakutako sistema bat dute, eta, horiei esker, arnasketa
|
oso
eraginkorra izatea lortzen dute.
|
|
|
Beraz, horiek garraiatzen dituen odolak abiadura azkarra izatea beharrezkoa da. Hegaztien bihotzak
|
oso
azkar ematen ditu taupadak, eta, eraginkortasuna handiagoa izan dadin, bihotza oso handia izan ohi da (proportzioan, gizakiarena baino 6 aldiz handiagoa). Zirkulazio azkarraren eraginez, gorputzaren tenperatura gizakiarena baino 7 gradu altuagoa da, eta, ondorioz, metabolismoaz arduratzen diren proteinek azkarrago lan egiten dute, hau da, elikagaiak azkarrago erretzen dituzte.
|
|
|
Beraz, horiek garraiatzen dituen odolak abiadura azkarra izatea beharrezkoa da. Hegaztien bihotzak oso azkar ematen ditu taupadak, eta, eraginkortasuna handiagoa izan dadin, bihotza
|
oso
handia izan ohi da (proportzioan, gizakiarena baino 6 aldiz handiagoa). Zirkulazio azkarraren eraginez, gorputzaren tenperatura gizakiarena baino 7 gradu altuagoa da, eta, ondorioz, metabolismoaz arduratzen diren proteinek azkarrago lan egiten dute, hau da, elikagaiak azkarrago erretzen dituzte.
|
|
|
Eta, hala ere, hegaztien artean zabalduena da. Hegoak astintzeko erritmoa, dena den,
|
oso
aldakorra da hegazti batetik bestera. Batzuek mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste batzuek, berriz, hegoak hain azkar mugitzen dituzte, ikusi ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak.
|
|
|
Hegoen forma eta tamaina
|
oso
garrantzitsuak dira hegazti bakoitzaren hegan egiteko modua definitzean. Ez dira berdinak txepetx baten, sorbeltz baten eta ugatz baten hegoak.
|
|
|
Itxura horri esker, eremu txikietan erraz egiten dituzte maniobrak. Distantzia luzeetan hegan egiteko, berriz, ez dira
|
oso
hego aproposak. Distantzia luzeak eremu irekietan planeatuz egiten dituzten hegaztiek hego zabalak eta luzeak dituzte.
|
|
|
Kolibriek
|
oso
azkar mugitzen dituzte hegoak, eta begi hutsez ikusi ere ez zaizkie egiten. Horretarako, argazkia abiadura handian egin behar da.
|
|
|
Bestalde, enarek, belatzek eta beste hainbatek hego luzeak, meheak eta zurrunak dituzte. Forma hori duten hegoak
|
oso
aerodinamikoak dira, eta, horri esker, hegaztiek abiadura handiak lortzen dituzte. Hain zuzen ere, mota horretako hegoak dituzten hegaztiak dira denetan azkarrenak, 200 km/ h abiadurara ere hel baitaitezke.
|
|
|
Askotan, migrazioan doazen hegaztiek taldeka egiten dute hegan.
|
Oso
berezia da batzuetan kurrilo taldeetan, adibidez taldeak hartzen duen V forma. Taldeka hegan egitean airearen erresistentzia txikitu egiten da, eta, beraz, ibilbide bera egiteko energia gutxiago behar dute.
|
|
|
Haizeak, batez ere, garrantzi handia du. Eguzkiak berotzen duenean eta migrazioaren aldeko haizea dagoenean, hegaztiek
|
oso
altu egiten dute hegan, eta ez dute arazorik izaten zuzen zuzen hegan egiteko.
|
|
|
Eguzkirik ez dagoenean (eta ondorioz, korronte termikorik ere ez) edo kontrako haizea dagoenean, berriz, ez dute
|
oso
garaiera handia lortzen, eta hainbat oztoporekin egiten dute topo. Horrelakoetan, mendikateak, adibidez, gainditzeko muga zailak bihurtzen dira.
|
|
|
Beste oztopo bat itsasoak dira. Ura
|
oso
poliki berotzen denez, ur gainean ez da korronte termikorik sortzen. Hegazti planeatzaileek arazo larriak dituzte ur masa handiak zeharkatzeko kontinente batetik bestera pasatzeko orduan.
|
|
|
Horrela mugitzen den aireak fluxu laminarra duela esaten da. Aitzitik, objektuaren kurbadura
|
oso
itxia balitz, hau da, aerodinamikoa ez balitz, airea banatu egingo litzateke objektutik, eta zurrunbiloak eratuko lirateke. Zurrunbiloek erresistentzia eragiten dute, eta objektuaren abiadura motelarazi.
|
|
|
Hegaztiek energia asko behar dute bularreko eta hegoetako muskuluak mugitzeko. Gainera, energia
|
oso
azkar behar izaten dute erabilgarri, hegaldiarekin jarraitu ahal izateko. Jaten dituzten elikagaietatik energia lortzeko, elikagaiak erre egin behar dituzte, eta, horretarako, oxigenoa behar dute.
|
|
|
Zirkulazio azkarraren eraginez, gorputzaren tenperatura gizakiarena baino 7 gradu altuagoa da, eta, ondorioz, metabolismoaz arduratzen diren proteinek azkarrago lan egiten dute, hau da, elikagaiak azkarrago erretzen dituzte. Bi hitzetan esanda, hegaztiak
|
oso
azkar bizi dira.
|
|
|
Bizitza erritmo azkar horretan,
|
oso
garrantzitsua da arina izatea ere, hegoek animalia airean mantentzeko ahalik eta energia gutxien behar izan dezaten. Azken batean, hegaztia zenbat eta astunagoa izan, orduan eta hego eta muskulu handiagoak ditu goratu ahal izateko, eta horiek mugitzeko energia gehiago.
|
|
|
Badira karbonozko lore ñimiño batzuk, CO 2 rik xurgatzen ez dutenak, baina gas horren isuriak murrizten asko lagun dezaketenak. Izan ere, hidrogenoa xurga dezakete, eta hidrogeno hori
|
oso
baliagarria izan daiteke, gero, energia iturri garbi gisa erabiltzeko. EHUtik koordinatutako nazioarteko ikertzaile talde bat lore horiek ikertzen aritu da.
|
|
|
Metal batzuek bete dezakete funtzio hori, baina
|
oso
garestiak dira. Material porotsuak, aldiz, merkeagoak izateaz gain eraginkorragoak ere badira; adsorbatutako hidrogeno guztia berreskuratu baitaiteke, eta hidrogenoa bildu eta askatu ondoren, ez da materiala bere onera ekarri edo berraktibatu beharrik.
|
|
|
Material porotsuen artean, karbono nanoegiturak begiz jota zituzten ikertzaileek, haien masa txikia eta adsortzio gaitasun handiagatik. Hala ere, hainbat ikerketek erakutsi dute karbono nanohodien kasuan hidrogenoaren eta karbonoaren elkarrekintza
|
oso
ahula dela, eta hidrogenoa biltzeko karbonoan oinarritutako material porotsuak erabiltzekotan, elkarrekintza horrek indartsuagoa izan behar duela.
|
|
|
María Vivanco: Nire ustez, zelulen portaera ezagutzeko lehengai paregabea dira, eta horrek
|
oso
garrantzitsu egiten ditu. Bestalde, zelula arrunten iturri ia agortezina dira, eta, beraz, material ezin hobea dira, adibidez, botika berriak probatzeko.
|
|
|
M. V.: Zaila da erantzuna jakitea, baina iruditzen zait ikertzaileek
|
oso
arduratsu jokatu zutela, eta adierazpen zuhurrak egin zituztela.
|
|
|
Kontua ez da errua inori botatzea, baina, hala ere, uste dut komunikabideek sarritan itxaropen faltsuak sortzen laguntzen dutela.
|
Oso
ohikoa da haiek galdetzea, adibidez, zenbat urte barru izango dugu minbiziaren aurkako sendabidea? , eta, noski, erantzuna izenburu ikusgarri bat izatea nahi dute.
|
|
|
Horren haritik, nik uste dut
|
oso
garrantzitsua dela gizarte hezia izatea. Denok ez dugu biologia molekularrean adituak izan beharrik, baina informazioaren gizartean bizi gara, eta ezinbestekoa da aukeratzen jakitea, komunikabideetatik iristen zaigunarekin kritiko izaten jakitea.
|
|
|
Nire iritziz, argi eta garbi aurrerapauso bat da. Hala ere, Itziarrek esan bezala, uste dut gehiago egin behar dela nazioarte mailan, eta hori, ezinezkoa ez bada ere,
|
oso
zaila da orain.
|
|
|
Azkenik, nire ustean, gai bati ez diote irtenbide egokia eman, eta
|
oso
gai garrantzitsua da; ikerketarako obuluak emateari buruz ari naiz. Beste herrialde batzuetan, Britainia Handian, adibidez, galdeketa publiko handia egin da hori baimendu ala ez erabakitzeko, baina Espainian ez dut ikusi inolako ahaleginik egin denik horretan.
|
|
|
Hala, legeak obulu ematea baimentzen du, ernalkuntzarako, eta orain baita ikerketarako ere, eta emaileak ordain ekonomiko bat jasotzen du ondoezengatik eta gastuengatik. Eta hori
|
oso
arriskutsua da, gerta baitaiteke, leku batzuetan gertatzen den bezala, behar ekonomikoa duten emakumeek obuluak ematea, ez helburu altruistekin, baizik eta diruagatik.
|
|
|
Adibidez,
|
oso
interesgarria izango litzateke helduen zelula ametatik zelula pluripotenteak lortzea, ez baitituzte sortzen enbrioi jatorrikoek eragiten dituzten arazo etikoak. Zer egoeratan daude ikerketa horiek?
|
|
|
Berez, komunikabideek badute zelula amen ikerketekiko interesa. Beste kontu bat da informazio hori gizarteari helarazten asmatzen duten, askotan gertatzen baita izenburu deigarri bategatik alde batera uzten dela informazio
|
oso
baliotsua. Horregatik, hain justu, niri asko gustatzen zait Elhuyar.
|
|
|
Eliza Katolikoak enbrioien gaineko ikerketan izan duen jokabidea, esate baterako, nahiko sektarioa eta interesatua izan da. Horren aurrean,
|
oso
garrantzitsua da batzuen eta besteen iritziak kritikoki epaitzeko gai diren hiritarrak izatea.
|
|
|
Espainiako egoerarekin alderatuta,
|
oso
bestelakoa da Frantziakoa?
|
|
|
I. A.: Frantzian zelula amekin ikertzeko aukera dute, eta, hala ere, duela gutxi arte,
|
oso
proiektu gutxi egin dituzte. Gizartean kontrako jarrera zegoela ikusita, zientzialariek berek atzera egiten zuten.
|
|
|
Gizartean kontrako jarrera zegoela ikusita, zientzialariek berek atzera egiten zuten. Horregatik diot arlo honetan
|
oso
garrantzitsua dela gizartearen babesa izatea.
|
|
|
Hala ere, argitu nahi nuke, inbertsioak egin badira ere, inbertsioek jarraituak izan behar dutela, ikerketek aurrera egin dezaten eta fruituak eman ditzaten. Ez da nahikoa hasierako bultzadarekin, eutsi egin behar zaio, eta, egia esateko, Europako beste herrialdeetan zientzian inbertitzen dutenetik
|
oso
urruti gaude oraindik. Eta ez da diru publikoa bakarrik; beste herrialdeetan, fundazio pribatuek, farmazia konpainiek... ikerketa babesten dute, eta hori hemen ia ez da gertatzen.
|
|
|
Estatu Batuetan arlo honetan patente ugari daude; Europako Batasunak, berriz, debekatu egiten du giza enbrioiak deuseztatzea eskatzen duen edozein metodo patentatzea. Hala ere, maila horretan Europako Patenteen Bulegoaren politika ez da
|
oso
koherentea izan. Legeak hobetu egin behar direla uste dut.
|
|
|
Zuhaitzaren eta onddoaren arteko harremana
|
oso
estua da. Horregatik, perretxiko espezie batzuk zuhaitz espezie jakin bateko basoetan hazten dira:
|
|
|
Gakoa hegazkinaren pisuan datza. Karbono dioxido gutxi isurtzen du duen tamainarako
|
oso
arina delako, eta, beraz, ez duelako erregai askorik behar bidaiak egiteko. Azken batean, hegazkinaren% 50 karbono zuntzez egingo dute; hegazkinetan, oro har, aluminioa izaten da nagusi, karbono zuntza baino material astunagoa.
|
|
|
Elektroi aske bat likido arrunt batean jarriz gero, likidoak presio handia eragingo luke elektroiak eratutako hutsunearen gainean, eta burbuila deuseztatuko luke. Horrelakorik ez gertatzeko, likido berezi batean jarri zuten elektroia, helio likidoan, likido horrek
|
oso
presio txikia eragiten baitu. Ondorioz, elektroiaren inguruko burbuila askoz nabarmenagoa bihurtu zen.
|
|
|
Bada, alde batetik, ohore handia da, eta
|
oso
onetsitzat daukat neure burua sari hori jasotzeagatik; aintzatetsi nautela sentitzen dut. Beste aldetik, ordea, ikusten dut gizartea ohartarazteko beharra dudala ditugun arazo batzuez.
|
|
|
Jim Lovelock kideak hainbat neurketa egin zituen, eta ikusi zuen CFCak atmosferan pilatzen ari zirela; alegia, modu naturalean sortzen ez ziren gas horiek neurtzeko moduko kantitateetan zeudela atmosferan.
|
Oso
egonkorrak ziren, eta planeta guztiko atmosferan neur zitezkeen. Egoera horren aurrean, Sherry Rowland nire kideari eta bioi galdera bat etorri zitzaigun burura:
|
|
|
zer egin genezakeen konposatu horiek atmosferatik desagerrarazteko?
|
Oso
egonkorrak baziren ere, ezin genituen betiko utzi atmosferan. Susmoa genuen, zuzenean ez bazen ere, CFCak atmosferan pilatzeak eragina zuela ozono geruzaren zuloan.
|
|
|
Orduan ere Estatu Batuak izan ziren aitzindariak; Europak ez zuen interesik azaldu lehenengo urteetan. Arazoa argi ikusi zutenean, alegia, ikusi zutenean ozono geruza
|
oso
azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat ikusi genuen. Europa, Estatu Batuak, Japonia... laburbilduz, garatutako herrialde guztiak, ados jarri ziren, eta arazoa konpontzeari ekin zioten.
|
|
|
Klima aldaketaren gaian ere
|
oso
garrantzitsua delako aipatu dut azkeneko hori; horrelako zerbait egin behar dugu orain dugun arazoa konpondu nahi badugu.
|
|
|
Aurreko urtera arte, egindako ahalegin guztiek huts egin zuten;
|
oso
urrats gutxi ematen ziren, Kyotoko protokoloa alde batera utzita. Europak, Kanadak eta Japoniak Kyotoko protokoloaren alde egin zuten, baina Estatu Batuek eta garabidean diren herrialdeek ez.
|
|
|
Aurtengo aurrerapena, dena den, eman duten lehenengo pausoa izan da; esan daiteke hasierako fasean gaudela. Europa oraindik ere aitzindaria da, baina nik uste dut Estatu Batuetan keinu
|
oso
positiboak egiten ari direla. Litekeena da urte batzuen buruan Estatu Batuak izatea arazoa konpontzeko bidean aitzindariak.
|
|
|
Klima aldaketaren arazoaren aurrean
|
oso
baikor agertu zen Mario Molina. E. Carton
|
|
|
Baina neurriz kanpoko adierazpenak saihetsi egin behar dituzte. Zientzialariak
|
oso
moderatuak dira, probabilitateez hitz egin dute beti.
|