|
2000
|
|
|
Moderatuen artean moderatuenetarikoa dugu hauxe ere. Konstituziopeko erregetza
|
nahi zuen
legelari honek. Besteen antzera, Kasazio Auzitegitik Zaharren Kontseilura igaro zen, iraultzaren zereginetan kezkatsu.
|
|
|
Halperinen ustetan eta lehen adierazi legez, eskubide politikoen murrizketak zekarren eskubide zibilak gehitzea. Portalisek, aldiz, eskubide zibilak zabalagoak
|
nahi ditu
gizabanako bakoitzarentzat. Atzerritarrei ere aitortu beharrekoak:
|
|
|
Kode Zibil berriak egin gogo duena ez da, inola ere, testu itxi eta geldoa. Aitzitik, bizi eta egokitua
|
nahi du
Portalisek lege zibila, eragingarritasun osokoa izan dadin: " Herrien kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira oso-osorik egiten".
|
|
|
Beude, zernahi gisaz ere, bi sistemen arteko ezaugarri nagusiak. Bata, Code Civil delakoarena, giza arrazoimen eta adimenean sustraitua, abstraktu eta orokorra, jabetza eskubide erabatekoena nonahi zabaldu
|
nahi duena
. Etxeko gobernua ere, aita familiakoari aitortzen dio, eta oinordetza gorabeheretan legezko tokamenak agintzen ditu seme-alaba guztientzat.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu
|
nahi duen
krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Zenbait alorretan justiziak egoki erakusten du bere gogoa. Bazkide batek, adibidez, sozietate baten mozkinak banatu
|
nahi ditu
, arriskuak zatitzeke; gogoa eskandalugarria da, eta ez da halako itun batetik kanpo bilatu behar zuzengabekeria, itun horretan bertan gauzatzen baita hori. Badira, alabaina, gauza batzuk, non justizia bera korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik.
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok
|
nahi dute
seme-alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa.
|
|
|
Oraina eta geroa, etorkizuna eta egungoa, horra hor, urri nahiz oparo, berezko eta betiko harremanak. Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi
|
nahi
ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada.
|
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak
|
nahi du
, bide beretik ere, bi sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta, beren ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte hartu behar. Zientzialariak
|
nahi badu
, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio:
|
|
|
logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu
|
nahi
, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten. Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte.
|
|
|
[O] inarrizko objekzioak daude cartesiar ikusmoldearen aurka. Munduaren ikusmoldea edota sistema zientifiko bat sortu
|
nahi duenak
ezbaiko premisekin aritu beharko du. Tabula rasa batetik abiatuz eta egiazko lez onarturiko enuntziatu multzo bat finkatuz, munduaren irudia sortzeko ahalegin bakoitza nahitaez iruzurrez beterik dago.125
|
|
|
Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu beharko dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea
|
nahi diogu
deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Alabaina, historian zehar kontsideratu izan da ekintzaren inguruko hausnarketa sakonaren bidez bilatu
|
nahi diren
helburuak lor daitezkeela. Baina soilik hausnarketaren bidez. Hori babesten dutenei Neurathek sasirrazionalista deitzen zien eta Descartesen ondoan jartzen zituen.
|
|
|
Haren ustez, lehendabiziko ereduak, ikusmolde soziohistorikoak, razionalismo enpirikoa errepresentatzen zuen; bigarrenak, ikusmolde ontologiko eta logizistak, aldiz, cartesiar jiteko sasirrazionalismoa. Sasirrazionalismoak zientziaren eraikina adreiluz adreilu
|
nahi zuen
eratu, zientzi teoriaren oinarri sendoaren eta errealitatearekiko egokitzapenaren gain. Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe.
|
|
|
Sasirrazionalismoak zientziaren objektuak erabat kalkulagarri legez erabiltzen zituen, nozio argi eta bereiziak lortzera heltzea posible bailitzan. Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri
|
nahi zuen
bilakatu. Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako.
|
|
|
[S] istematizatu eta argitasuna sortu eta loturak eraiki
|
nahi ditugu
; baina kontuz sistemaz [bakarraz] eta zientziaz [bakarraz] behar baino lehen mintzatzearekin(...). Mintza gaitezen, hobe, entziklopediaz.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia
|
nahi zuen
finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan
|
nahi zuen
, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer-nolako animo egoerak sortu
|
nahi diren
ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
sofismak, kontraesanak, lizunkeria politikoak agerian uztea, bestela esanda. Ikusmolde zientifikoak logika eta kontsistentziaren zentzua darama bere baitan; nazien ideologiak, aldiz, horixe
|
nahi du
hain zuzen ere bere baitatik at eduki. Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela.
|
|
|
Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten modu formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon hauek eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez-arioei espezifikoa zaien mundu zientifikoaren logika berri bat
|
nahi dute
agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak baino gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeuden.
|
|
|
Zirkulukoek argitasuna eta objektibotasuna bilatzen zuten; naziek ez, iluntasuna eta beste arrazei buruzko diskurtso subjektibo eta faltsua
|
nahi zutelako
inposatu.
|
|
|
Gutako asko sozialistak ginen —ni ere bai— Baina gure jarduera filosofikoa gure helburu politikoetatik bereizita
|
nahi genuen
mantendu. Gure ustez, logika —logika aplikatua barne—, ezagutzaren teoria, hizkuntzaren analisia eta zientziaren metodologia, zientzia bera bezala, neutroak ziren helburu praktikoekiko, horiek gizabanakoentzat moralak edo gizartearentzat politikoak izan.31
|
|
|
Carnap Vienako Zirkuluaren intelektual aurrerakoia, barnerakoia eta zerebrala izan zen, beti prest, kritika zorrotza eta ongi oinarritutakoa aurkeztuz gero, bere oinarrizko hipotesi teorikoak berraurkezteko. Honek ez du
|
nahi
esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai.
|
|
|
Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen: filosofiaren betebeharra teorikoa da, justifikazioaren testuingurua da garrantzitsuena eta ez, Neurathek
|
nahi zuen
legez, eginkizun praktikoa, aurkikuntzaren testuingurua. Jakina, eztabaida hau egun berriro irekia dago.
|
|
|
1) Alde batetik, terminoak eta enuntziatuak erlazionatzeko modua
|
nahi zuten
aztertu. Hizkuntzaren beraren barne analisian zetzan.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori
|
nahi
ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|
|
|
Analitikoak ez ziren enuntziatuak, logika eta matematikarenak ez zirenak, Zirkulukoen arabera esperientziarekin lotu behar ziren, esanahia eduki
|
nahi bazuten
behintzat. Enuntziatua gertakari baten aurrean kokatu beharra zegoen, eta azken hau enuntziatuan deskribaturik agertzen zen bezalakoa zenentz aurkitu.
|
|
|
Horrelako ‘garbiketa kontzeptualaren’ helburua, izan ere, metafisika ezagutzaren diskurtsotik ezabatzea besterik ez zen izan, ezagutza esperientziaren gainetik eta haratago kokatu
|
nahi duen
metafisikaren enuntziatuen ezabatzea, azken buruan. Hala, ‘Absolutu’, ‘esentzia’, ‘ego’, ‘berbaitango gauza’, ‘Beeltzebub’ eta beste hainbat gauza predikatzen dituzten enuntziatuak esanahigabeak lirateke zalantzarik gabe.
|
|
|
Izan ere, Carnap, Vienan egon arren, filosofia analitikoaren lehenengoetako zutabea izan zen61 Heideggerren eta heideggertarren aldetik emandako erantzunak aintzat hartu gabe, Vienako Zirkuluaren partaideek, Neurathek eta Carnapek, batik bat, beren erasoa metafisikoei zuzenduriko galdera probokatzaile batean laburbiltzen zutela esan genezake, alegia: ‘Zer
|
nahi duzue
esan horrekin? ’ Esan beharrik ez dago ikuspegi honetatik heideggertarrak ezin duela ez bere terminoen erreferenteak seinalatu ezta bere adierazpenak egiazta edo errefusa ditzakeen modua zehaztu ere. Reichenbachen hitzetan:
|
|
|
Alta, honen ondorioak sakonak izan zitezkeen, eta izan ziren, batik bat filosofiarentzat, Vienan filosofia izenaz izendaturiko arazo oro errefusatzera heldu baitzen. Carnapek 1934an aipatu bezala, azpimarratu
|
nahi dut
ez garela eskola filosofiko bat eta ez ditugula tesi filosofikoak proposatzen, edozer gauza izanda ere(...). [E] z diegu gai filosofikoei erantzuten, horren ordez gai filosofiko guztiak errefusatzen ditugu, metafisika, etika edota epistemologiakoak izan.
|
|
|
Aipatu legez, filosofiak ez zuen
|
nahi
bere burua egia helburu gisa hartzen zuen enuntziatuen corpus bihurtu, zientziaren kontzeptu eta enuntziatuen argitze metodo baizik. Erakutsi beharra zeukan zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz.
|
|
|
Psikologiak ere behartuta ikusi zuen bere burua postulatu positibistak onartzera, Vienako Zirkuluak hasiera emandako erreketan erori
|
nahi
ez bazuen behintzat. Ikerketa eta ezagutzaren benetako formatzat onartua izateko, baldintza bat kontuan izan behar zuen psikologiak, alegia:
|
|
|
Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena. Jarrera honekin, Zirkulukoek solipsismoa arbuiatzea lortu
|
nahi zuten
—ni eta nire egoera mentalak existitzen gara—, beste gizabanakoen portaera behatuz beren egoera mentalak ere existitzen direla aditzera emanez.
|
|
|
Egiaztagarritasunak esanahia badakar, baina zerbait egiaztatzeko nahikoa bada imajinatzeaz, orduan ez da gehiegi irabazten, alderantziz baizik: ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren munduan sartu
|
nahi den
guztiari: ‘Absolutua’ imajinatuta, berari buruzko enuntziatuak egiaztagarriak lirateke; herensuge hegalaria imajinatuz gero, gauza bera, eta horrela segituz dena da on batera ailegatu arte.
|
|
|
Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko zeukan joera oso apaltzen ari zen. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri
|
nahi zuen
metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika. Ayer, bere aldetik, metafisika onartzera heldu zen, nahiz eta bigarren mailako sistema bezala bakarrik onartu:
|
|
|
Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek
|
nahi zuena
esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat. Dena dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora eraman zezakeen ondorio hura onartezina izan zen.
|
|
|
Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu
|
nahi
ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko.
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen
|
nahi zuten
jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
norberarenak, subjektiboak, komunikaezinak direlako. Eta preseski ezagutza zen fenomenalistek, sentimen datuez baliatuz, oinarritu
|
nahi zutena
. Gogoeta edo enuntziatu baten eduki kualitatiboa ezin bada komunikatu, ezin izango da jakin zer nahi den esan termino bat erabiltzerakoan.
|
|
|
Eta preseski ezagutza zen fenomenalistek, sentimen datuez baliatuz, oinarritu nahi zutena. Gogoeta edo enuntziatu baten eduki kualitatiboa ezin bada komunikatu, ezin izango da jakin zer
|
nahi den
esan termino bat erabiltzerakoan. Beraz, horrela solipsismoa agertzen da:
|
|
|
Ezagutzaren eta esanahiaren irudi hau, pribatutasunean oinarriturik, ez zetorren bat Vienako Zirkuluak babestu
|
nahi zuen
objektibotasunarekin. Ezagutu dezakedan bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna?
|
|
|
Alabaina, liburua ez zen xede bat izan Fregerentzako, bere ikusmolde logizistari begira bitarteko bat baizik. Programa logizistak, oro har, bi gauza
|
nahi zituen
erakutsi: alde batetik, logikak eta matematikak estatus epistemologiko berbera zutela eta, bestetik, matematika logikara murriztu zitekeela, matematikaren kontzeptuak eta teoremak, definizioz, logikaren kontzeptu eta teoremetatik lor baitzitezkeen.
|
|
|
Baina logikan dena ez da beti hain nabarmena. Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez daukatela esateak ez du
|
nahi
esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala. Zer lortzen dugu haietatik, beraz?
|
|
|
Filosofo honen lan logikoa ez zen bere matematika bezain ezaguna izan Louis Couturatek XX. mende hasieran haren entsegu bananduak batu zituen arte. Hauetan ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei urte bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu
|
nahi zizkion
. Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak zeukan zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika berri batez baliatuz.
|
|
|
Kalkulu horrez gain, egun oso arrunt bihurtu den beste ideia gako bat zegoen Leibnizen proiektuan, calculus ratiocinator, alegia. Hau da, kalkulu matematikoaren kantitate hutsak baino haratago zegoen kualitateen kalkulu logiko bat
|
nahi zuen
asmatu, harrezkero filosofi eztabaidetan ager zitezkeen arrazoiketen edozein desbideratze kalkulu akatsa besterik izan ez zedin. Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin eman litekeen denbora baino gehiago alferrik botako.
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz
|
nahi baditu
aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Haur bati hizkuntza fenomenalista erakutsi
|
nahi bagenio
, zerbait pribatuari egin beharko genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua zer edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu beharko genuke.
|
|
|
Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura hartu behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak haren terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu
|
nahi zuen
, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Hortaz, Zirkuluak Watsonen jatorrizko konduktismoa onartu eta jaso zuen, eta behavioristika edo, geroago, neokonduktismo izenaz berrizendatu zuen, nahasketarik egon ez zedin. Alabaina, bazegoen beste modurik psikologia positibizatzeko, esaterako ezagutza psikologikoaren kontzeptualizazioaren bitartez —edo portaerarena,
|
nahi
baldin bada—, enuntziatu psikologikoak gizakien egoera neurologikoei buruzko enuntziatuetara murrizteko prozedura erabiliz. Hala eta guztiz ere, murriztapen kasu orotan enuntziatu psikologiko oro hizkuntza fisikora itzul daiteke.
|
|
|
Vienako Zirkulua izan zen hura apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz. Logika zama psikologikoetatik askatzea
|
nahi zuten
horrekin, biak banandu eta filosofia berri bat —zientzi hizkuntzaren analisi logikoa— proposatuz. Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura.
|
|
|
Logika zama psikologikoetatik askatzea nahi zuten horrekin, biak banandu eta filosofia berri bat —zientzi hizkuntzaren analisi logikoa— proposatuz. Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik
|
nahi
; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura. Logizismoa zen beren helburu bat, baina inoiz ez psikologizismoa, ezta gutxiago ere biak batzea:
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro
|
nahi bazuen
, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Labur beharrez, munduaren ikusmolde zientifikoak bere burua programa modernista baten parte eta esparru ikusten zuela esan dezakegu; programa modernista aglutinatzailea, ilustrazio sozial eta politikoaren, zientziaren eta teknologiaren zereginean sinesten zuen konstruktibismoarekin bateratu
|
nahi zuena
, hain zuzen ere. Tesi honek Neurathek, Hahnek eta Carnapek batera sinaturiko Vienako Zirkuluaren Manifestua ospetsuan aurkitu zuen bere adierazpen argien eta erradikalena.
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen dituen mundua nola ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu
|
nahi den
anabasa: zientziaren iruzurrak, obskurantismo politikoa eta diktadoreek eta totalitarismoaren lagunek hain ongi maneiatzen zekiten apublikotasuna (109 orr.).
|
|
|
Zirkuluari interesatzen zitzaion ezagutzaren teoriarekiko Humeren lan garrantzitsuenak A Treatise of Human Nature [Giza izatearen tratatua] (1739) eta An Inquiry Concerning Human Understanding [Giza ezagutzari buruzko ikerketa] (1748) ziren7 Hume, zientzia moralaren Newton antzeko bat legez onartua izan zen, azken honen metodoa
|
nahi baitzien
erantsi giza zientziei. Naturaren zientziaren eta Humeren metodoaren arteko paralelotasuna garbia da:
|
|
|
Eta horretarako asetze hutsak eta jakinmin antzuak baztertu behar dira. Azkenik, ziurra eta egiazkoa dena ere
|
nahi du
adierazi ‘positibok’, preseski zalantzatiaren aurka, dudatsuaren kontra. Filosofia positiboak —positibista, beste modu batera esanda— gizabanakoaren harmonia logikoa osotzen duela pentsatzen zuen Comtek; ziurra, ongi oinarritua eta zalantzen arerioa zenaren esparruan, ezagutzan batik bat, mugitzeko ikusmoldea.
|
|
|
Rhees, E. Anscombe eta G.H. Von Wright ordeinu-betearazle izendatu zituen. Otsailean, oso gaixorik, Bevan doktorearen etxean egon zen, ospitalean hil
|
nahi
ez zuelako. Azken hilabeteetan Uber Gewifiheit idazkiaren 300 -676 paragrafoak idatzi zituen.
|
|
|
Danubioko hiriaren irudia apurtzen du erabat Riedlek, Austriako politikan eta artean adituak. Bai, Viena hiri jeniala zen, baina zitala ere bai —azpimarratu
|
nahi du
erreportari vienar honek— Hoberena eta txarrena hor zeuden. Irakurleak sumatu gabe, kasik baltse-erritmoan, Riedlek Jorg Haider eta Kurt Waldheimen Austria ilun eta arriskutsua deskribatzen du mende honetako historian zehar.
|
|
|
Hirugarrena eta azken oztopoa, egiaz, iraupen handiko hitzaldi filosofiko gehienetan ohizkoa, hurrengoa da: entzulea ez da gauza erakusten zaion bidea zein iritsi
|
nahi den
helmuga ikusteko. Hau da, hurrengoa pentsatzen du:
|
|
|
Hau da, hurrengoa pentsatzen du: " esaten duen guztia ulertzen dut, baina nora arraio heldu
|
nahi du
–", edo hurrengoa pentsatzen du: " nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?".
|
|
|
" esaten duen guztia ulertzen dut, baina nora arraio heldu nahi du?", edo hurrengoa pentsatzen du: " nora heldu
|
nahi duen
ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
" nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi
|
nahi duen
helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak jarriko ditut zuen aurrean. Adierazpen bakoitza aurreko definizioaren ordez jar daiteke eta banan-banan aipatzen ditudanean Galtonek eman zuen itxura mota bera eman
|
nahi dut
: argazki-plaka batean berean aurpegi desberdinen argazki segida bat egin zuen, guztiek amankomunean zituzten ezaugarri berezien irudia eskuratzeko.
|
|
|
Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz, baina ez dut hobeki jolastu
|
nahi
"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da: " Ados".
|
|
|
" Zital jokatzen ari zara", eta hurrengoa botatzen diodala: " Badakit gaizki jokatzen ari naizela, baina dena den ez dut hobeki jokatu
|
nahi
";" Ados" esan dezake. Ez, noski; hurrengoa esango luke:
|
|
|
Beraz," Grandchesterrerako bide zuzena hau da" esan beharrean," Ahalik eta denbora gutxien Grandchesterrera ailegatu nahi izanez gero, jarraitu beharreko bide zuzena hau da" esan zatekeen modu berean;" Gizon hau korrikalari ona da" esaldiak soilik esan nahi du minutu jakin batzuetan milia jakin batzuk korritzen dituela, eta abar. Baina, defenditu
|
nahi dudana
da, ezein gertakari-enuntziatu ezin dela balio-judizio erabatekoa izan (edo ezein gertakari-enuntziatuk ezin duela balio-judizio erabatekoa inplikatu), balio-judizio erlatiboak gertakari-enuntziatu hutsak direla froga daitekeen arren. Utz iezadazue azaltzen.
|
|
|
Eta halaber, erabateko ongia, deskriba daitekeen gauzen egoera izanez gero, edozeinek —bere gustuak eta joerak alde batera utzirik— halabeharrez egingo luke edo ez egiteagatik bere burua erruduntzat joko luke. Gauzen egoera hori fantasia bat dela defendatu
|
nahi dut
. Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana.
|
|
|
Agian norbaitek udako egun on batean paseoan ibiltzearen sentipena aukeratuko luke adibide berezitzat. Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu
|
nahi dudanean
. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz.
|
|
|
" Salbu nago, ezerk ez dit minik egingo, edozein gauza gertatu arren" esateko joera ematen digun egoera mentalaz mintzatzen ari naiz. Orduan, utz iezadazue esperientzia hauek bururatzen, bada, nire ikuspegitik, argitu
|
nahi ditugun
ezaugarriak zehatz-mehatz erakusten dituzte eta. Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela!
|
|
|
" Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu
|
nahi dut
adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela. Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla.
|
|
|
Baina fisika eta magia ez dira berdinak. Egia da batzuetan magiak fenomenoak menperatu
|
nahi dituela
, baina magiaren funtsa edo helburua ez da fenomenoak menperatzea, baizik eta desio batzuk kasik senezko moduan betetzea edo asetzea:
|
|
|
Baina, agian, honen berri badakizu, liburuaren zentzua etikoa baita. Behin, hitzaurrean, orain agertu ez den esaldi bat jarri
|
nahi nuen
eta orain esaldi hori idatziko dizut lan honetan zure gakoa izan dadin. Orduan idatzi nahi nuena hauxe da:
|
|
|
Behin, hitzaurrean, orain agertu ez den esaldi bat jarri nahi nuen eta orain esaldi hori idatziko dizut lan honetan zure gakoa izan dadin. Orduan idatzi
|
nahi nuena
hauxe da: Nire lanak bi zati dauzka:
|
|
|
beti harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean. Hala eta guztiz ere, maiz balio guztiak (etika, estetika, erlijioa, kultura eta beste hainbat) sare batean sartu
|
nahi ditugu
, metodologia batean, errezeta-liburu batean, behin betiko. Baina, zoritxarrez edo zorionez, hori ez da posible.
|
|
|
adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika-lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak
|
nahi zuen
hunkipena, baizik eta halako zerbait: " Hau ez da esan nahi dudana".
|
|
|
Esan zuen Estetikan arrazoiek" deskribapen erantsien izaera" dutela: adibidez, Brahmsek zer ezan
|
nahi zuen
erakutsi ahal diogu norbaiti Brahmsen lan desberdinak erakutsiz edo egungo beste egile batekin erkatuz; eta Estetikak egiten duen guztia da" zure arreta gauza batera zuzentzea"," gauzak elkarrekin jartzea". Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" itxaropenez.
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu
|
nahi zituen
puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio-a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela.
|
|
|
Esan zuen Darwinek, bere" emozioen adierazpenean", Frazerrek egindakoa bezalako okerra egin zuela honakoa pentsatzean: " gure arbasoek, haserre zeudenean, kosk egin
|
nahi zutela
" azalpen nahikoa dela haserre gaudelarik gure hortzak zergatik erakusten ditugun jakin dezagun. Esan zuenez, esan liteke Darwinengan egokia dena ez direla halako" hipotesiak", baizik eta" sistema batean gertakari guztiak jarri izana" —gertakarion sinopsia egiten lagundu izana—.
|
|
|
Esan zuenez, ez da egia, Freudek uste zuen moduan, txiste guztiek aukera ematen digutenik esplizituki egitea egoki ez litzatekeena disimuluz egiteko, aitzitik," txisteak"," proposizioak" bezala," esanahi-ortzadarra" du. Baina uste dut gehien azpimarratu
|
nahi zuen
gaia, agian, hauxe zela: psikoanalisiak ez digula, kasu, barrearen zergatia aurkitzea ahalbidetzen, baizik eta haren arrazoia soilik.
|
|
|
Eta azalpena ez da inola ere hemen gogobetetzen gaituena. Frazer Nemiko basoaren erregearen historia kontatzen hasten denean, sentitzen duen eran egiten du hau, eta hemen zerbait arraro eta ikaragarria gertatzen dela
|
nahi digu
guri sentiarazi. Baina" zergatik gertatu da hau?" galderari egokiro hurrengoa erantzun behar diogu:
|
|
|
Kanpora irten ezin den sentimendu andana bat, sentimendu guztiek aurrera egin
|
nahi baitute
eta irtenbidean trabatuta geratzen baitira.
|
|
|
|
Nahi
baten irudikapena, eo ipso, haren gogobetetzearen irudikapena da.
|
|
|
Baina magiak
|
nahi
bat dakarkio irudikapenari; nahi bat adierazten du.
|
|
|
Baina magiak nahi bat dakarkio irudikapenari;
|
nahi
bat adierazten du.
|
|
|
Nik —eta nik ez dut sinesten jainko dei genezakeen gizakirik/ gizakiaz-gaindikorik dagoenik inon— esaten badut: " jainkoen haserrearen beldur naiz", horrek erakusten du horren bidez zerbait esan nahi dezakedala, edo sinesmen horrekin beharrezko harremanik ez duen sentimendu bati adierazpena eman
|
nahi
diezaiokedala.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 238 orr.14 Gurekin (nirekin, bederen) dagoen gizaki batek barre gehiegi egiten baldin badu,
|
nahi
gabe ezpainak estutzen ditut, horrela bereak itxi ahal ditudala sinestuko banu bezala.
|
|
|
Norbaitek hurrengoa esan lezake: " Beltaneko jaiaren kontakizunaren bidez hunkitu
|
nahi duenak
ez du, inolaz ere, jatorriaren hipotesia azaldu beharko, baizik eta gure aurrean materiala (hipotesira eramaten duena) jarri, besterik gehitu gabe". Orduan, hurrengoa esan daiteke:
|
|
|
ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu askotan, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera gertatu egiten baitzen benetan, tarte handiagoz edo txikiagoz, hura ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait beharko zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago, beti etorriko da erakarri
|
nahi den
gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
Gaur egun hala egiten omen da oraindik ere Bosnia eta Bulgariako turkiarren artean. Emakume batek mutil bat semetzat hartu
|
nahi duenean
, bere arropen artetik atera edo bultzatuko du: harrezkero, haren benetako semetzat joko dute denek, eta gurasotzakoen ondasun guztiak jasoko ditu herentzian" (Urrezko abarra, I bol., 48 orr.).
|
|
2001
|
|
|
Hau diskurtsoaren formari dagokionez; edukiari dagokionez, filosofia ezagutza unibertsala baita, unibertsoaren ordena erakutsi
|
nahi digun
ezagutza.
|
|
|
Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak
|
nahi
ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik munduak dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere bilatzen ditu.
|
|
|
Beraien lanbidearen erregelak ikasteko beharrezkoa duten heziketa intelektual gutxia besterik ez dute jasotzen, eta arimaren alde begetatiboa da beraien baitan nagusi. Bigarren gizarte premia defentsarena da, bai kanpo defentsarena (hiria menpean hartu
|
nahi duten
etsai arrotzen aurka), bai barne defentsarena (artisauen arteko liskarrak ekidin, artisauek prestaturiko matxinadak aurreikusi, gizarte ordena egonkortu... Laburbilduz, justizia mantendu eta Platonen beldur handiena den gizarte zatiketaren handitzea agertu orduko ahalik eta azkarren ekidin).
|
|
|
Eta, hau gutxi balitz, hipokrisia orokorra zabaldu da: mundu guztiak jendaurrean trebakuntza militarra goraipatzen duen arren inork ez du gerrara joan
|
nahi
, eta guztiek justizia onartzen dutela diote, nahiz eta bakoitzak bereari bakarrik so egin.
|
|
|
Platonentzat olerkigintza ez da besteen arteko jakintza bat, bere helburua gainerako jakintza moten buru bihurtzea baita. Bere xedea ez da ezagutzaren osotasun zabalean bere lekutxoa lortzera mugatzen, gizartearen erreferentzi puntu izatera iritsi
|
nahi baitu
. Platonek olerkariaren asmo honen aurka egingo du bere ahuldade teorikoak agerian jarriz eta bere diskurtso formaren izaera adieraziz.
|
|
|
Zu, rapsoda eta aktore zaren hori, erdikoa; poeta bera delarik lehendabizikoa. Eta jainkotasunak horien guztien bitartez gizakien arimak
|
nahi duen
lekura erakartzen ditu, arima horien indarrak elkarren beharrean egon daitezela eraginez. Eta koreuta, maisu, nahiz bigarren mailako maisuen ilara anitzean bata bestearen eraginpean daudelarik, harri famatu hurarekiko moduan, eraztun batzuk zeharkako eraginpean daude Musaren menpe.
|
|
|
Baina baita Iliada-ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro
|
nahi zuten
haiei hegazti bat etorri baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zuen sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion, lepotik hurbil.
|
|
|
Nahiz eta niri Homero ongi eta ugari dakizun erakustaldia behin eta berriro agindu, bistan da iruzur egin didazula, erakustaldira hurbiltzeko ere asko falta zaizularik. Zuk ez duzu esan ere egin
|
nahi
hain sakonki menperatzen dituzun gauza hauek zein ote diren, nahiz eta nik aspaldi honetan behin eta berriz erregutu.
|
|
|
Beraz, aukera ezazu orain, zein gisa izan
|
nahi duzun
gure aurrean ezaguna izatea: gizon bidegabe ala jainkotsu gisa. lon.
|