|
2013
|
|
|
494 urtean, aita santu Gelasio I.ak, Ekialdeko enperadore Anastasiori gutuna idatzi zionean, bere teoria azaldu zion. Teoria horren arabera, bi agintari desberdinek gobernatzen dute
|
mundua
, sacerdotium eta imperium deiturikoek, alegia. Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu.
|
|
|
Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500 urtetik K. o. 550 urtea arte, Erroma guztiz hedatu zen, estatu hiri txikia zena
|
mundu
osoko inperio bihurtuz. Politikaren ikuspuntutik ere bilakaera gertatu zen:
|
|
|
Esate baterako, Alemanian, alderdi naziaren jatorrizko programak hauxe erreklamatu zuen: . Zuzenbide erromatarra, izatez,
|
munduko
ordena materialistaren uztarria da, eta, horren ordez, Alemaniako zuzenbide erkidea ezarri beharra dago?. Jarrera horrek eragin zuen Paul Koschakerrek, zuzenbidearen historialari ospetsu izan zenak, adieraztea zuzenbide erromatarra krisian zegoela; pentsamendu horrekin idatzi zuen historialari horrek Europa und das rómische Recht izeneko lana, azkenean
|
|
|
Hirugarrenik, zuzenbidearen eguneroko praktika zen juristen ardura, eta, horregatik, juristek aise atzematen zuten noiz ziren beharrezkoak arauen aldarazpenak eta eraldaketak. Jurista horiek orokorrean dizipuluak bazituzten ere, ez ziren ikertzaile sutsuak, egiazko
|
munduaren
mugetatik guztiz kanpo zeuden horietarikoak. Bukatzeko, juristek askatasun osoa zuten, kontrako iritziak adierazteko.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu behar; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak baino ez ziren, sor zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan. Gizabanakoak
|
mundu
mailako inperio bateko kide sentitu beharrean, jatorri etniko berdintsua eta antzeko tradizioak zituzten pertsonen talde baten zati sentitzen ziren.
|
|
|
Justinianoren garaian Erromako Inperioko biztanle gehienak Erromako herritarrak zirenez, ez zegoen halako arazorik. Haatik, XVI. mendean, Italiako estatu hirien
|
mundu
konplexuan arazook premiazkoak izanik, arau orokorrak behar ziren ahalik lasterren. Glosagileek ziotenez, pertsona bakoitza zein erkidegoko herritar izan eta erkidego horretako zuzenbidea zegokion pertsona horri.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren irakaskuntzari dagokionez, Bourgesera bildutako jarduera humanistaren haziak kontuzko eragina izan zuen
|
mundu
akademiko osoan, eta epe luzera, hazi horrek zuzenbide hori eraldatu zuen. Hori gorabehera, zuzenbidearen praktikan ez zuen ia berehalako eraginik izan.
|
|
|
Nobeletan, arau berezi horiek ez ezik, bestelakoak ere agertzen dira, baina estilo hotsandikoan eta arranditsuan idatzita daude, ahal bezain sakonak izan daitezen... Digestoari esker ez balitz izango, zuzenbide erromatarrak ez zuen birkonkistatuko
|
mundua
sekula ere. Gizabanakoak ez ziren inoiz bihurtuko beste liburuen ikertzaile sutsu?
|
|
|
Gizabanakoak ez ziren inoiz bihurtuko beste liburuen ikertzaile sutsu? Digestoa irakasten duen lehenengoak zuzenbide erromatarra
|
mundu
modernoarentzat zer izan den irakatsiko du aurrenekoz, subjektu horrek Digestoan bakarrik aurki zitzakeen argudio juridiko zehatz eta xeheak, definizio doiak, etab. [Letters, II. Lib. P. Zutshi arg., Selden Soc, supp.
|
|
|
Tradizioari ekinez, XII. mendearen erdialdean Federico Bizargorri enperadoreak eta horren semeak, Henrike VI.ak, euren botereei buruzko kontsulta egin zieten jurista ezagunenei. Federicok Bulgaro eta Martinori galdetu zien ea, ikuspegi juridikotik begiratuta, bera
|
munduaren
jabe ote zen (dominus mundi). Bulgarok erantzun zion jabetza pribatuari zegokionez, ezetz; Martinok, ordea, baietz esan zion, izatez munduaren jabe zela (Federicok bere zaldia oparitu zion Martinori, emandako iritzi horren truk; Bulgarok, aldiz, ez zuen saririk jaso).
|
|
|
Federicok Bulgaro eta Martinori galdetu zien ea, ikuspegi juridikotik begiratuta, bera munduaren jabe ote zen (dominus mundi). Bulgarok erantzun zion jabetza pribatuari zegokionez, ezetz; Martinok, ordea, baietz esan zion, izatez
|
munduaren
jabe zela (Federicok bere zaldia oparitu zion Martinori, emandako iritzi horren truk; Bulgarok, aldiz, ez zuen saririk jaso). Henrike VI.ak antzeko galdera egin zien Bolognako bi doktoreei, Lotario eta Azzori, hain justu ere:
|
|
|
Orleansi bere ospea eman zioten bi maisuek, Jacques Revignykoa (Jacques de Revigny) eta Pierre Belleperchekoa (Pierre de Belleperche) Orleansen ikasi zuten. Ez zuten beste
|
munduko
berrikuntzarik ekarri zuzenbide zibila irakasterakoan, baina eite bateko joerak sartu zituzten, Bolognan berriak zirenak, batez ere arrazoinamendu dialektikoaren erabilera. Testuen aipamen jakintsua egin beharrean, bertsio askeagoa erabili zuten, argudio logikoetan oinarritutakoa; ildo bertsutik, analogiaren bidez usu zabaldu zuten testuaren ratioa Bolognako juristek onartutako mugetatik at. Quaestiones de facto izenekoak egitezko kasuek eratorritako arazoen gaineko eztabaidak ziren (hipotetikoak izan zitezkeen arazoen gainekoak), eta kontuzko lekua zuten ikasketa planetan; halako batzuk tokiko ohituraren ondoreei buruzkoak ziren.
|
|
|
Enperadoreak Italiako hirien gain zuen botereari buruzko autuan, Bartolok zerbaitgehitu zien Azzoren iritziei. Zuzenbidearentzat enperadorea
|
munduaren
jabea bazen ere, Bartolok ikusi zuen praktikan herri askok ez ziotela obeditzen. Italiako estatu hirietan herriak ez zuen onartzen goiko aginterik, legeak nahi bezala egiten zituzten, eta, horretara, ondorioztatu zuen Bartolok, hiriok imperiuma zuten, enperadoreak orokorrean zuenaren parekoa, euren lurraldeen barruan.
|
|
|
Testuak aztertzerakoan, kezka nagusia zen horien edukia garbitzea, garai klasikoaren osteko argitaratzaileei zein Digestoaren bildumariei eratxikitzeko moduko interpolazioak identifikatuz. XVI. mendeko humanistek hasitako lana indar berriekin hartu zen une horretan; horrenbestez,
|
munduko
bi gerren arteko epealdian «interpolazioen harrapaketa» nagusitu zen. Testuen aldaketak identifika zitezkeen bai formaren aldetik, latinezko adierazmolde zehatzak erabiltzen zirenean, eta esaten zen halakoak Bizantziokoak zirela eta ez klasikoak, bai edukiaren aldetik, testuan jasotako doktrinaren arabera eduki hori klasizismotik kanpo zegoela zirudienean.
|
|
|
Frisian azuleju margotuak egiteko tradizioa zegoen, eta XVII. mendeko laurogeiko hamarkadan Sybrant Feytemak azuleju serie bat ekoiztu zuen, Digestoaren zenbait titulu erakutsiz; azuleju bakoitzean kasuan kasuko tituluaren zenbakia modu nabarian margotu zen. Bunoren grabatuetan gertatu bezala, azulejuetan ez ziren jaso arau juridikoak euren jatorrizko testuinguru erromatarrean; aitzitik, arau horiek XVII. mende berantiarreko zinezko
|
munduan
kokatu ziren, eta protagonisten jantziak, armak nahiz etxeak Europako iparraldekoak ziren, ezbairik gabe.
|
|
|
XVI. mendean ordua arte pentsaezinak ziren arazoak agertu ziren, eta halakoei aurre egiteko ulerkera horri ekin zitzaion. Arazorik larrienetarikoa zen Espainiak
|
Mundu
Berrian zituen lurraldeetako biztanleen statusari buruzkoa. Salamancan teologiako irakasle zen Francisco de Vitoria domingotarrak 1532an idatzitako Relectiones de Indisean jorratu zuen arazo hori.
|
|
|
boterea izatea, Espainia eta Portugalen orduantxe aurkitutako lurraldeak zatitzeko. Horren iritzirako, batetik, enperadoreak ezin erreklama zezakeen
|
mundu
osoaren gaineko subiranotasunik, eta, bestetik, aita santuaren subiranotasuna aldi baterakoa zen eta ez zitzaien hedatzen barbaroei. Vitoriak argudiatu zuenari helduta, ulertzen zen testu erromatarretan zuzenbidea berbera zela herri guztientzat eta testu horietan agertzen zen Ius gentiuma, ostera, Ius inter gentes bezala ere ikusi ahal zela, alegia, herri baten eta bestearen arteko harremanak arautzen zituen erregela multzo bezala.
|
|
|
Vitoria buru belarri aritu zen
|
Mundu
Berriko herrien eskubideen alde, justizia eta moraltasunaren kontzeptuak erabilita, baina horren argudioen muinera zuzenbide erromatarrak eratorritako hainbat ideia biltzen ziren. Gerogarrenean, ondokoek eutsi zieten argudio horiei:
|
|
|
Horri esker, teoria orokorrak egin ahal izan zituzten, kontratuzko erantzukizunaren inguruan, esaterako, eta teoria horiek izugarrizko eragina izan zuten geroko autoreen gain. Edonola ere, iritzi horiek ez zuten ondorio handirik izan
|
Mundu
Berria kolonizatu zutenenen eguneroko jardunaren gain.
|
|
|
Probintzia bakoitzak bere auzitegiei eta zuzenbide bereziari eutsi zien, baina horien artean garrantzitsuena Holanda zen, duda izpirik gabe; sortu ere, bertan sortzen zen Probintzia Batuen aberastasunaren erdia gutxi gorabehera. Amsterdam lehen mailako merkataritza gune bihurtu zen, Amberes ordeztuz; bertatik igaro zen Rhin haraneko merkataritza guztia, eta, azken buruan, hango merkatariek
|
mundu
osoko merkataritza menderatu zuten.
|
|
|
Berak biribildu zuen Holandako zientzia juridikoa zuzenbide erromatar, ohiturazko eta naturalaren batuketa antzo. Vinniusek ospea erdietsi zuen Justinianoren Erakundeei eginiko iruzkin osatuari esker,
|
mundu
akademikoan eta auzitegietan erabiliko zen iruzkinari esker, alegia. 1642an agertu zen lan horretan, Vinniusek Frantziako humanista ezagunenen ideietara jo zuen, Cujas eta Hotmanen ideietara, hain zuzen, baita glosagileen eta bartolisten iritzietara edota Alemaniako eginera judizialaren erakusle berri (Mynsinger, esaterako) zirenen ideietara ere.
|
|
|
Guglielmo Duranteren (Durandus) Speculum iudiciale izenekoak (justiziaren ispilua), 1271 urtean agertu zenak, eman zien buru prozeduraren inguruko lan horiei. Jatorriz Proventzakoa zen Durantek Bolognan ikasi zuen zuzenbide kanonikoa; jarraian, aita santuaren auditore bihurtu zenez gero,
|
mundu
kristau osotik Erromara heldutako gora jotze guztiak ebatzi behar zituen, eta, horrezaz landara, bere jaioterriko gotzain ere izan zen. Neurri handi batean aurreko lanek osatu zuten Speculum izenekoaren oinarria; Durantek euren artean eginiko loturei esker, erraz kontsulta zitezkeen lan horiek.
|
|
|
|
Mundu
Berria, 111, 112
|