|
2000
|
|
|
Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean izandako hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren,
|
lagunari
eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Atxagak interpretazioa ematen dio egileak berak ezer ezkutatzeko edo inor engainatzeko asmorik gabe idatziriko azken oharretan jasoak dauden erreferentzia literarioen zehaztasunari Sarrionandiaren" ni propiala" ren ausentzia eta isiltasunaren gaiarekin lotzen ditu: " Izan ere, bai behintzat ene iritzirako, isiltasunak inguratzen du nire
|
lagunaren
literatura. Ez da mintzatzen bere buruaz, ez du balore unibertsaltzat hartzen bere bizitza pribatua, bere intimitatea.
|
|
|
Ohargarria da bere
|
lagunen
hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Leonardo da Vincirekiko aipamena nola ulertu behar da? Leonardoren zein testuri buruz diharduen ezin argitu izan dugu, Lopez Gasenik bezala,
|
lagunentzako
, eruditoentzako edo adituentzako bakarrik diren aipamenen klabearen falta sumatzen du irakurleak honelakoetan. Baina horretaz gain, zer da arteztasun hori, bizkaitarren" zuzentasuna eta leialtasuna" ala iparraldekoen adieraz," sutilitatea"?
|
|
|
Sarrionandiak testu guztiz labur epigramatikoez osaturiko liburu honetan, aurrekoetan bezala, erreferentzia pribatu ugari sarrarazten ditu, Lopez Gasenik dioenez,"
|
lagunei
dedikatutako zenbait pasarte dezifratzeko giltza zein den ezin jakin dezakegularik" irakurle gehienok.
|
|
|
Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da: " Intxaur azal baten barruan ere espazio amaigabeen erregetzat nengoke, amets goibel hauek ez banitu" erantzuten du
|
lagunak
esaten dionean Danimarkari kartzela deritzola bere asmoak soberazkoak direlako. Barrena goibel ez baleuka, ez luke espazio handiaren beharrik eroso egoteko.
|
|
|
Amaieran, Sarrionandiak berak erantsiriko oharrak ikus daitezke, berak dioen moduan" irakurlearentzat erreferentzia literarioen azalpen gisa" erantsiak. Azkenik, aldiz, Bernardo Atxagak POTT bandaren kide ziren garaietako idazle
|
lagunen arteko
konplizitatea agertu alde Jean Baptiste Hargous
|
|
|
Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik bezala bere eta bere
|
lagunen
bizimoldearen testigantza ematen duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka jasotako testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Aztertzaile hauxe bera da izenburuaren esanahia eta iturria argitzen dituena: " Zaindu ezazu zure burua,
|
lagun
" esan nahi omen du, eta Gulliver en bidaiak liburutik hartua omen da. Jonhatan Swuift en 1726ko liburu honetako laugarren atalean azaltzen da.
|
|
|
Mingel Anjel Mintegik urteko lau sasoietan oinarrituz, honako maitasun istorioa kontatzen digu bere lehen eleberri honetan:
|
lagun
minak izaniko Amaia eta Andoniren topaketa. Amaia ezkonduta dagoenean eta bi seme alaba dituenean, Andonik eleberrian literatur saria jaso duela irakurtzen du egunkarian.
|
|
|
Belaundek egoki azaldu du pertsonaia honen barne munduaren desorekaren zergatia: " Tradiziozko baloreak, batzuetan zentzurik gabekoak, goraipatzen dituen errealitateak norberaren sentimenduak zapuztuz eta pertsonaren barru mundua deuseztatuz, frustrazio pertsonala baino ez dakar." (Egunkaria) Azkenean, Mario Afrika bere
|
lagun
trabestiaren laguntzaz Marilin bihurtzeko beharrezko indarra eskuratuko du. Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du.
|
|
|
" nobela existentzialista hutsa da, bere aberastasun eta kontraesan guztiekin." (Egunkaria) Izan ere, orrialde hauetan Alvaro Egiazabalen gogoetak dira nagusi. Alvaro bere neska
|
laguna
izandako Helenari mintzatzen zaio: Helenari bere kezka, beldurrak, gogoetak, hausnarketak... ezagutarazten dizkio.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin izandako harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko
|
lagun
batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio.
|
|
|
Honela azaltzen ditu Lutxo Egiak Mikeli atea ireki izanaren arrazoiak: " Haurtzaro eta gaztaroko
|
lagun
honi ateak irekitzera bultzatu duten arrazoiak adostasunetik edo elkartasunetik urrun daude. Alvaroren beraren baitan daude, estu estu lotuta bere porrotei." (Deia I) Alegia, barne sentipenek bideratuko dituzte pertsonaiaren ekintzak, eta sentipen horien artean sarritan galtzailearen sentipenak aginduko du.
|
|
|
Batetik, bere senarra" Andres, profesionalki eta sozialki garailetzat jo dezakegun gizona": bere maitalea," Luis, aspaldiko
|
lagun
min eta maitea"; eta azkenik, Teresa bera. Bi hauengan ilusioa berreskuratu nahiko du, baina, azkenean ilusioa norberarengan bilatzeko beharraz ohartuko da.
|
|
|
Hasierako mendeku hori dela-eta, protagonistak ihes egin du, eta herri ezberdinetan bizitzen egon ondoren, Urduñan ezkondu eta seme alabak izango ditu. Dirua eskuratzeko, merkataritzan lanean hasiko da bere bi
|
lagunekin
, Tomas eta Ferminekin. Baina, Urduñan gertaera tamalgarri batean parte hartu du, eta herritik kanporatuko dute.
|
|
|
bertako minak, ezinak, beldurrak, itxaropenak,... Espetxeari nola aurre egin planteatzen du, hortaz: nola eutsi egoera latzei, espetxe barneko bizitzaren antolaketaren beharra,
|
lagunen arteko
harremanak,... Hona hemen egilearen hitzak:
|
|
|
Guk geuk, preso eta pertsona gisa, bizipenak eta giroak birsortuz, gure inguru hurbilaren isla dira kontakizun hauek: txapeo egoerak,
|
lagun
elkartzeak espetxeetan, barruko bizigiroa, barru kanpo arteko loturak, etxeko artekoekin, eta abar. (Egunkaria)
|
|
|
Felipe Juaristiren aburuz," Giro itxia da nagusi. Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko etxeetan bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela askotan
|
lagun
bakarra. Baina mozorroak, azken finean, haragia edo larrua baino benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
hots, datozen ipuinetako pertsonaiek badute Manexekin nolabaiteko harremana: senitartekoak,
|
lagunak
, lankideak... Bestalde, ipuin hauetan bilduma bera osatzeko asmoa behin eta berriz errepikatzen da.
|
|
|
hauek oroitzapenak gogora ekartzeaz gain, pertsonaia ezberdinak uztartzeko lokarria baitira. Bestalde, ipuin hauetan bidaia ezberdinak kontatzen zaizkigu, hauetan guztietan pertsonaiek beldurrak, izuak, istripuak, iragana, ilusio txikiak, zalantzak... bidai
|
lagun
izanik. Haatik, han hemenka iradokitzen den heriotzaren zantzuak kateatuko ditu ipuinok.
|
|
|
Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez).
|
Lagun
batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean. Euskal Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu nahi dugu literatura garaia.
|
|
|
Montoiaren lehen eleberri honetan intrigaz beteriko istorio bat eskaintzen zaigu: Mailu, bere mutil
|
laguna
desagertu dela ohartu ondoren, bere lagunei jakinarazi, eta desagerturiko Stalinen bilaketari ekiten dio. Errotatxipin ustez Stalin den gorpu bat topatzen dute.
|
|
|
Montoiaren lehen eleberri honetan intrigaz beteriko istorio bat eskaintzen zaigu: Mailu, bere mutil laguna desagertu dela ohartu ondoren, bere
|
lagunei
jakinarazi, eta desagerturiko Stalinen bilaketari ekiten dio. Errotatxipin ustez Stalin den gorpu bat topatzen dute.
|
|
|
Trama honetan zehar, pertsonaia ugari deskribatzen zaizkigu. Stalinen
|
lagunek
, esaterako, intrigaren korapiloa askatzen lagunduko diote Mailuri: Gorroto, Miren, Mikel.
|
|
|
Gizakiaren eta gizartearen ankerkeria eta oinazea xehero xehero erakusten du: politikak apurturiko adiskidetasuna, senide harremanen goibela, Gerestaren hagina, bikoteen hondamendia, arrazakeria, amesgaiztoa, politika militantziaren mixeriak, maitearen heriotza,
|
laguna
hil beharra, eskuzabaltasuna bekaizkeriak uxatua, gizonezkoei gomorrak eragin ezinegona... (Egunkaria 2000III)
|
|
|
ikasketak bukatu berri dituen gazte baten bizimoduaren berri ematen digu. Mikelek, gazte honek, ez du lanik egiten eta Bilbon bizi da Dionisos bere
|
lagunaren lepotik
. Mikel, Zuria Beltz taldeko baxujolea da eta musikaz gain, parrandan besterik ez dabil.
|
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko herri batean, maki batek aspaldiko
|
lagun
eta adiskide duen kapitain baten etxeko atea jotzen du, eleberri honetan jasotako fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez bazuen ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko.
|
|
|
Kutxazainean jolasean ari direla, polizia dator eta ihes egin dute. Honela, neskaren
|
lagun
baten etxera joan beharrean egongo dira, eta bertan jantzi baten lapurretaren berri izango dute. Beraz, neska hura ezagutzearekin batera, lapurreta bitxi batean korapilaturik aurkituko du bere burua.
|
|
|
Bestalde, hiru
|
lagun
hauen arteko harremanak harilkatzeko eleberrian Lugi Bordoniren Gauak eta hiriak filmea darabil leit-motiv gisara. Liburuaren hasierako aipuan ematen zaigu honen berri lehen aldiz, eta narrazioak aurrera egin ahala ugariagoak izango dira honen aipamenak.
|
|
|
Kritiko guztiak, noski, ez dira iritzi berekoak. " Gauzak honela, egileak, ironia
|
lagun
, erromantizismoa baztertzeko ahaleginak egiten ditu, baina batzutan ezinezkoa gertatzen" zaiola uste du Javier Rojok. (El Correo IX) Honen iritziz, hiru gazte hauen harremanek René Girard-en teoria dakarte gogora:
|
|
|
Eleberriko gainerako pertsonaiak ere lauak dira: Josepa bere emaztea, Tomas eta Fermin bere
|
lagunak
,... Izan ere, mendekua izango da ekintzen gidari bakarra.
|
|
|
Argitalpenak: 1994 Sei
|
lagun
, sei sekretu, narrazioa (gazte literatura), Erein.
|
|
2001
|
|
|
Bere hurrengo nobela noizko zen galdetuz behin eta berriro gogaitu dugun nobelagile honek, urteak daramatza ditxosozko liburuaren gaineko espekulazioei aurre eginez.
|
Lagun
batek gogorarazten zidanez, dagoeneko 1984ko Durangoko Azokan nobela honen argitalpenik ezak sortutako hutsuneaz hitz egiten zitzaigun (edo gogoratu, bestela, autoreak berak telebistako programa batean iragarritakoak edota, adibide bakar bat aipatzearren, 1986ko elkarrizketa batean (Argia, 1100 zb, 1986ko apirilaren 20koa argitaratzear zegoen nobelaz esandakoak).
|
|
|
Belaunaldi baten biografia hau nobelako protagonistaren laguntaldeak duen bilakaeran bertan suma daiteke.
|
Lagun
talde honetako kideak (Julia, Abel Osa, Arantza Olabe, Ane Aristi, Alberto Pardo, Jon Igartua eta pertsonaia nagusia Iñaki Abaitua hiztegigilea) gazte garaitik ezagunak badira ere (1966ko argazki baten aipua egiten da nobelaren amaiera aldera), aldaketa sozio-politiko handien protagonista eta behatzaile bihurtuko dira. Nobelan narratzaileak konpromisoaz bere iritzia ematen digu:
|
|
|
Garaiak aldatu direla guztiz adierazgarria suertatzen da nobelan ematen zaizkigun zenbait daturi esker: zazpi urteren buruan
|
lagunak
Juliaren etxean elkartzen direnean euren arteko harremanak, aukera politikoak desberdindu ahala, zaildu egiten dira. Zail bihurtzen da politikaz lasai hitz egitea eta Jon Igartua bezalako pertsonaia bat Kongresurako zerrendatan bigarren aurkezteak zeresanik sortzen du. Egoera sozio-politiko horren erakusle nabarmenena:
|
|
|
Saizarbitoria, X. Kintana, I. Sarasola, A. Urretabizkaia, R. Arregi eta X. Lete biltzen zituen
|
lagun
talde hau, ez zen soziologikoki euskalduna, hau da, euskara ez zen beren eguneroko jardunaren oinarria. Frankismoaren debekuak eta zapalkuntza politikaren ondorioak jasaten zituen belaunaldiaz mintzo garela esan behar da.
|
|
|
Saizarbitoriaren belaunaldia, (64koa deitu izan dena Arestiren Harri eta Herri ren argitalpena dela medio) konpromisoaren belaunaldia da. Gaur berrogeita hamar urte inguru duen idazle (eta
|
lagun
) talde honek (Saizarbitoria, Sarasola, Kintana, Urretabizkaia, Lete,...) bere garai eta beharrei ez zegokien literaturarekin egin zuten topo. Euskal gizartean 60ko hamarkadan jazo zirenak (ETAren sorrera, ikastolen mugimendua, industri eta ekonomiaren gorakada, euskara batuaren oinarrien finkapena,) iraultza hori egin zedin beharrezko" humus" a bihurtu ziren.
|
|
|
Patioan solasean eta
|
lagun
batek:
|
|
|
" fas fatum ene
|
lagunak
fadoa zein tristea den diote entzuten da bazter batetik
|
|
2002
|
|
|
Euskadi Irratian eta Herri Irratian kolaboratu du, eta ETBko gidoilaria izan da. Bere produkzioan badaude poesia liburuak (Castletown, 1996; Oherako hitzak, 1998), haur eta gazte literaturakoak (Martinellok ez du kukurik entzuten, 1985; Hamasei paisa eta paralitiko bat, 1988; Azken lamiaren bila, 1991; Benetako
|
lagunen
aterbea, 1998), kazetaritzako saiakerak (Euskal Kantagintza Berria, 1985; Bezperan entregatu nituenak, 1989) eta bi ipuin liburu, Auto stopeko ipuinak (Erein, 1994) [itz.: Los informes informales, Ed. Hiru, 1997] eta poemez eta ipuinez osaturiko Iraileko ipuin eta poemak (Erein, 1989), besteak beste.
|
|
|
Edonola ere, tesi nobela izan gabe (eleberriaren amaiera irekia, protagonista nagusiaren bakardea begitantzen digun bigarren pertsona narratiboa,...), ezin ukatuzkoa da testuaren alderdi ideologikoaren esplizitazioa: azken igoeran protagonistak
|
lagun
duen damututako presoaren karakterizazioa (datumutako presoa [Txaflis]= koldar hutsa), hirugarren pertsonako narratzailearen ahotan jartzen diren" zipaio" edo" txurriano" bezalako hitzak,... zalantzarako aukera gutxi uzten dute.
|
|
|
Eta abentura honek mende erdialdean Frantzian sortu zen eleberrigintza berriraino, Nouveau Roman delakoraino, eramango gaitu, bidean aurkituko ditugun aitzindariak (S. Beckett, M. Duras)
|
lagun
ditugula. Horregatik deitu izan zaio" anti nobela" eleberri esperimentalari, generoaren sorreratik beretik eleberriaren ezaugarri funtsezko kontsideratzen ziren elementu guztiekin (argumentua, narratzailea, denbora, espazioa, ikuspuntua, pertsonaia) esperimentatu egiten duelako.
|
|
|
Bi planotan dago antolatuta eleberria. Plano nagusian, Alfredok hartzaile ezezagun bati lau urte lehenago gertatutakoak adierazten dizkio, txikitako Ignacio bere
|
lagunarekin
topo egitean. Ignacio abokatu famatua da eta tortura salaketapean dauden guardia zibil batzuen defentsa egiten ari da.
|
|
|
Eleberriak aurrera egin ahala, Alfredo gero eta inplikatuago dago kasuarekin eta gizartearen axolagabekeria (86 or.), Ignacioren saldukeria (123)... esplizitatzen ditu. Bi
|
lagunen arteko
aldea nobelaren amaieran egiten den baieztapenean dago: guardia zibilak zigorrik gabe geratzea," legezkoa" da, baina ez da justua.
|
|
|
Irabazi dituen sarien artean honakook aipa genitzake: Tene Mujika (1984," Ene
|
lagun
zaharrari azken gutuna" ipuinarengatik); Resurrección María Azkue (1984, Zigarrokin ziztrin baten azken keak eleberriarengatik); Tene Mujika (1993, Sakoneta, narrazioarengatik); Felipe Arrese Beitia (1999, Hautsia natza poemarioarengatik). 1994an Rikardo Arregi Kazetaritza Saria eskuratu zuen Kroaziari buruz egin zituen erreportajeengatik.
|
|
|
Orain arte hamaika edizio argitaratu dira liburuarenak, gure literatur historian gehien irakurri diren nobelen artean dago eta lan honek ekarri zion ospea euskal irakurleen artean. Apustu beldurgarri baten gorabeherak kontatzen dira eleberrian; bertan, protagonista lurrean etzan, taberna bateko barraren aurrean, arnasari helduz, eta diafragma dilatatuta duela
|
lagun
batek salto egiten dio barratik sabel gainera. Hamaseigarren jauzian, ordea, hil egiten da pertsonaia.
|
|
|
Kartzelatik idazten du bere ezinegon itogarria askatzearren (10) eta lehenengo pertsonan adierazten dizkigu, aitormen modura, Madrileko Burtsaren Etxean egin zuen sarraskiaren arrazoi benetakoak. Izan ere, Azkue jaunak lehergailu bat eztandarazi baitzuen bertan, eta 17
|
lagun
hil eta hogeitaka zauritu zituen eztandak. Basakeria honen zergatia emakume bat dela esango dio birritan epaileari, bere emazte maite Rita Zabaletarengatik egin zuela guztia.
|
|
|
Kasualitate bat dela medio, 1944ko abuztuaren 7an tigre bana ehizatu behar dute bi protagonistek, aita semeek. Martin, El Llanoko petrolio konpainiako bere lankideekin batera, Parigua oihan amazonikoan zenbait
|
lagun
hil dituen tigre bat ehizatzera ateratzen da (ik. L. Sepúlvedaren El viejo que leía novelas de amor), eta Martintxo semeak, berriz, azkenaldian alemaniarrek Larresoro okupatu izanaren lekuko, herriko bere lagunekin batera, tanke alemaniar bat" ehizatzea" erabakitzen du, lagunartean" tigre" esaten dioten tankea" ehizatzea".
|
|
|
Martin, El Llanoko petrolio konpainiako bere lankideekin batera, Parigua oihan amazonikoan zenbait lagun hil dituen tigre bat ehizatzera ateratzen da (ik. L. Sepúlvedaren El viejo que leía novelas de amor), eta Martintxo semeak, berriz, azkenaldian alemaniarrek Larresoro okupatu izanaren lekuko, herriko bere
|
lagunekin batera
, tanke alemaniar bat" ehizatzea" erabakitzen du, lagunartean" tigre" esaten dioten tankea" ehizatzea".
|
|
|
Edu dugu istorioaren narratzailea eta irakurleari etengabe egiten dizkion iruzkinengatik(" lehenago erran ez badu, orain dut parada" [155]," oroit gizonezkoen
|
lagun
taldetako kideek lehenago egin sailkapena" [167],...) aitortza luze gisara kontsidera genezake Rock" n" Roll. Eleberriaren kontatzen direnak, 1999ko abuztuaren 4tik 23 bitartekoak dira, Iruñea izan daitekeen hiri batean, uda sargorian gertatutakoak.
|
|
|
Eleberriaren kontatzen direnak, 1999ko abuztuaren 4tik 23 bitartekoak dira, Iruñea izan daitekeen hiri batean, uda sargorian gertatutakoak. Gertakarien kontaketa lineala bada ere, etengabe tartekatzen dira protagonistaren eta bere
|
lagun
taldearen iraganari dagozkion pasarteak. Modu honetan, eleberriko protagonista nagusia Edu izan arren, bere lagun rockzaleek (Karlos Ripodas" Charly", Fernando Soria" Ximurra", Anjel Urtxipia" Ttipi") izugarrizko garrantzia erdiesten dute, eleberria bera adiskidetasunaren inguruko istorio bihurtzera iristeraino.
|
|
|
Gertakarien kontaketa lineala bada ere, etengabe tartekatzen dira protagonistaren eta bere lagun taldearen iraganari dagozkion pasarteak. Modu honetan, eleberriko protagonista nagusia Edu izan arren, bere
|
lagun
rockzaleek (Karlos Ripodas" Charly", Fernando Soria" Ximurra", Anjel Urtxipia" Ttipi") izugarrizko garrantzia erdiesten dute, eleberria bera adiskidetasunaren inguruko istorio bihurtzera iristeraino. Istorioaren abiapuntua ezin harrigarriagoa da:
|
|
|
Hor hasten dira problemak. Gorpua berreskuratzeko geratzen dira taldeko lau
|
lagunak
, baina tartean gauzak konplikatzen hasten dira, hilketa berriak, kazetarien arteko lehiak, sekten inguruko susmoak, amoranteak,... guztia amaieran argitzen den arte.
|
|
|
Pinta, Niña eta Santamaria itsasontzietan gertaturiko hilketa makabro bat kontatuz, Robinson Crusoeren" egia" narratuz... liburuko ipuinek harritu eta aztoratu egiten gaituzte. Futbolari baten azken agindu asaldagarriak betetzen dituen iloba, Capoteren liburu famatuaren ildotik telefonoak ehizatzen dituen pertsonaia zoroa, errusiar erruletan diharduten
|
lagun
nolotilzaleak, su itzalgailu bildumaria... horiek dira Telefono kaiolatua liburuko izaki bitxiak. Eta etengabe, gure bakardadea gogorarazten digute, liburuan datorren Bukowskiren poeman esaten zaigunez, kontsolamenduzko hitz batzuen zain egotera kondenatuta baikaude guztiok.
|
|
|
Berarentzat gure oroimen sentikorrena. Eskerrak, bukatzeko, Jesus María Lasagabaster, Jon Kortazar, Patri Urkizu, Aurelia Arkotxa, Iñaki Aldekoa, Joseba Gabilondo, Arrate Egaña... eta hainbat
|
laguni
, baita material bibliografikoa eskura jarri zidaten idazle eta kazetariei ere.
|
|
|
Melillan errekluta da Iñaki eta Donostian bizi den neska
|
lagunari
bidaltzen dizkion gutunek osatzen dute istorio nagusiaren muina. Aurreko eleberriak bezala, Manu militari honek oinarri autobiografiko ukaezina du, eta belaunaldi oso batek diktadura garaian ezagututako bizipen sortaren narrazioa izan nahi du (testuak 1973ko apirilaren 15eko data du).
|
|
|
Eta testu horiexek, berriz, aukera narratibo askotarikoak sortzen dituzte, eleberrian barrena konbinatuak: narratzailea eraldatu egiten da, eta hurrenez hurren bilakatu zinema zuzendari, Erdi Aroko monasterio bateko eskribau, telefilm poliziako bateko detektibea... eta testuinguru horietako bakoitzean Iñakiren eta haren neska
|
lagunaren
arteko gutunak transkribatzen ditu. Zinema eta telebista, U. Ecoren Il nome della rosa eta G. Grassen Die Blechtrommer nobeletako irudi eta pertsonaiak... horrek guztiak ahots anitzeko kontzertu polifoniko bihurtzen du eleberria, eta horixe izan zen, hain zuzen, J. M. Lasagabaster (1989) kritikariak aztertu zuen alderdia ikuspegi bajtinear batetik.
|
|
|
Dena dela, XIX. mendearen amaieran sortutako euskal eskola bakanei Diputazioek 1920tik aurrera abiarazi zituzten auzo eskolen eta 1920ko eta 1930eko hamarkadetan ugalduz joan ziren ikastolen ekarria gehitu zitzaizkien. Euskararen irakaskuntzan egiten ari zen ahaleginaren adibide ditugu I. Lopez de Mendizabalek 1907tik aurrera argitaratutako liburuak, haien artean aipagarrienak Xabiertxo (1925) eta Umearen
|
laguna
(1920).
|
|
|
narratzaile orojakilea erabiltzen du, eta hautu horrek bakarrik testuaren estilo tradizionala adierazten digu. Hariak Elsaren ibilbide sentimentala kontatzen digu; emakume gazte hori, Luc bere mutil
|
lagunak
baztertu ondoren, bere bakardade izugarria gainditzen saiatzen da Pierre Maunier apaizarekin harremanetan hasiz. Bruselan kokatua den eleberri honek ere aurreko eleberrien oinarri modernoa dauka, eta idatzia izan zen garaiaren isla da:
|
|
|
" Batzar Nagusiko nire
|
lagunok
, Enkartaldeko herrikideok, Euzkadiko emakume eta gizon, hona ni hemen, nire urteok zio dirala, adinekoen Mahaiko buru.
|
|
|
Eta Schommer bere tresnakaz heldu baino lehen, aipaturiko bide lerroetan zehatz mehatz ibili nintzan beharren neban uneetan eta lekuetan hain minberatsu ta sentikor dana
|
lagun
nebala, eta gero ixil ixilean alde egiten dakiana han hor gertuz, errekondoetako dirdaiak, erdiaroko torrearen irudia, ehun urteko aretxaren sendotasuna, urrun lanbrotsuaren misteriopean datzan bazterraldearen edertasuna edo baserritar baten begirakune susma ezina... guztiok zirkin eragiten eutsoen nire arkatzari, argazki baten sorrera nun izan ete zeintekean ohar eginez.
|
|
|
Haizetan egindako lan horren ostean, 1989g. irailaren 19an, goizean, martitzena zan, ezin ahaztu jat egun hori hasi neban Bizkaiko bideetango bidezbideko liluragarri Alberto Schommer
|
lagun
nebala, pintore, olerkari ta gizatar dana batean dan argazkilari mozorrotu hau: arean, Gasteizen hiru mende beranduago jaio zan, jaioken bidaiak Medicitarren Florenza berpiztailerakoa zeitekena.
|
|
|
Bizkaiaren arimea harrezkero ehundaz ataltxuan egoan diapositibetan, eta hartzaileak sailkatu, banandu ta iratziko ebazan puzzle eskerga bailitzan, eta nik bitartean halako erabidea jarri gura neban batbateko argazki igeskor horrek baturiko bizipen, gomunta, toki,
|
lagun
, argi ta gerizen nahastean, zeinetan argiak aldiari oinak lotzea lortzen dauan.
|
|
|
Bere errija ikusirik errukarrizko era orretan, gaizkituteko asmua artun eban. Bere ixate gustija, ezkiñi eutson, jakite, ogasun,
|
lagun
, eta baita bere bixitza be, Aberri gaxuari osasuna emotiarren. ¡ Sabin bai ixan zala bijotz onekua!
|
|
|
Berak esaten ebazan egijak min emoten eutsen arerijuari eta onek inun diranak, berari egitea, gura ixan eben, baña gure Irakasliak aurrez aurre danok artzen zituban. Erakutsi eutson baita bere
|
lagunari
be beren asmuak eta onek ez eutsen ondo eretxi. " Barri onak Euzkadi" ko mendijetan ots egin ba dau, Jaungoikua gaitik bakarrik ixanda".
|
|
|
* Euzkadi, VII zaiteze bertara ta anayak lez, ba" gara ta, artuko zaitubez; zuben aizkide ta
|
lagun
guztijak be ekarri arte ez gelditu ba danok, nausi naiz txiki, txiro naiz aberatz zar eta gazte ¡ guztiyok! batu biar gara:
|
|
|
Orain agindari dagozanak beste jantzikera bat daukoe ganetik, baña barruba, lenguak baxen ustela; orrei ez ziñistu guzurra baño eztarabille ta. Orreik eztabe nai eurentzako baño beste onik, orreik" Estu" ta
|
lagunok
argi esan dabe eztabela nai euzkotarren azkatasunik.
|
|
|
Batzokia lorak apainduta eguan ¡ eriñotzez apaindu! esan euskun
|
lagun
batek. Tira ba, olan onetsi ta txeigoratuba ixan zan Euzko ereserkija abestuaz.
|
|
|
Batzokiko txeiguan amar ikurrin kanpotar zenbatu gendubazan; batzokijan ¡ antxe bai sartu urtena sendo! Kaliak betian notiñak, eztot uste iñoiz emen egon danik orrenbeste
|
lagunik
.
|
|
|
Bertaratu gintzazan euri saramia zan arren. Eztago euririk, Otoyo argi dago ta esan euskun
|
lagun
batek. Tira ba, olan balitz ta; baita ixan be!
|
|
|
Egueldija illuna eta euri garoskua ixan zan lez ostetza aundirik esan ixan baña bai poztuteko beste
|
lagun
batu ziran. Urrengo baten egueldi obiagaz ba, lagun geyago etorriko da.
|
|
|
Egueldija illuna eta euri garoskua ixan zan lez ostetza aundirik esan ixan baña bai poztuteko beste lagun batu ziran. Urrengo baten egueldi obiagaz ba,
|
lagun
geyago etorriko da.
|
|
|
Artezkaritza
|
lagun
, Bollar" tar Adi, Kortazar" tar Kauldi eta Goitia" tar Koldobika.
|
|
|
Agiri denez, eman nahi deraukuzun lan horren berririk ere eztuzu.
|
Lagun
gehiago ba gengoz, Parmenideri othoi hori egin beharrik ezgenuke: oste edo iendearen aintzinean thema horren hedatzea egoki ez litzaikeo, batez ere bere adinean.
|
|
|
Eta irribarre samurra egin eta bere neska
|
lagunakana
joan da. Neskatila polita.
|
|
|
Liraina eta haziera onekoa. dana,
|
lagunak
esan deust.
|
|
|
Zoiaz,
|
lagun
egiozu, erbestetik etorri jakunari. Etorri... jatzunari.
|
|
|
Lukas
|
lagun
askok ezagutu eben jarraitu eban aititak; nik neuk be bai.
|
|
|
Biaramonean, domekea, eta eguerdi inguruan, kalean naikoa
|
lagun
ebillenean, mutiko batzuk, atetako atea edegita egon be ta, goruntz joan zirean, an goian zer ikusiko. Mutikook, zirti zarta eta triski traska, teillatu zulatuaren ganean agertu zirean.
|
|
|
Goiz haretan, Zatikako andre gaztea, esnea ta abar saltzeko, astoa
|
lagun
ebala, basetxetik kaleruntz joianean, artadiaren erdiunean zutunik, ez arbolea ez pataria zan ikusi eban. Zutunik egoana akulua zan, lurrean apur bat sartuta, eta akuluaren puntan esegita, txartes gorri iluna, alboan, ezkerraldean, tarratades eukala.
|
|
|
Harrezkero, Galardiko" Apurre" bere asto handia, egur ikatza bizkarrean,
|
lagun
ebala, lanaren etorria kalean saltzeko astelehenetan joaten zanean, Zatikako Arte Zabalaren ertzeko estartea hartzen eban, Akerlarra alde batera itxirik, Urkitzaruntz joateko, han Urkitza aurreko ate nagosiak daukan diabruaren erpeek eginiko suzko marka baltzari, begirakune makurra esturaz eginez. Bakarrik bizi izan zan Galardin, alaba baltzerana sorgindu zan harako barieku gautik.
|
|
|
Uda hasieran Doniane inguruan, atun txorien antzera geure urire azalda ezkero, benetan atsegin izaten jat txikitako
|
lagunekin
autuan hastea.
|
|
|
|
Lagun
eta adiskideetarik bat Rufo dot. Praka laburrak genduazanetik.
|
|
|
Ingelesak hegazkina armadoreari emon, honek Erandion txatarratzat saldu, eta arrantzale bakotxari, zenbat uste dozu? Baforeko
|
lagun
bakotxari bi mila ta zortzireun pesetas ezkil... eta" jantropia" Beitian.
|
|
|
Untzorritxuk ateagaz auzo
|
lagun
egoki antzera portau guran eta ate baltza bapere berbalduna ez zala susmau ebanean, bere burua berba egiteko prest jarri eban, erremuskadaren bat hartzeko arriskuari aurre emoteko gertu egoala.
|
|
|
Ni, Untzorri naz.
|
Lagunentzat
Untzorritxu. Hauxe dot lehenengo ibiltadia.
|
|
|
Arratsalde beranduan eskolatik urten ebenean, Martintxuren mutiko
|
lagunak
eta adiskideak alkartuta ikusi, eta harekana hurreratu zan.
|
|
|
Eta berdea izate ezkero... Izena aitatuteko be, lotsati ekusan bere burua Martintxuk, mutiko
|
lagunek
susmoa hartu eta ixeka egingo eutsoelako.
|
|
|
Potina, ontzigintzako aterpetik uretara botatea egin eta kaian harro baizen apal ikusi eta norena zan jakin ebenean, eskola mutil
|
lagunek
laster ederretsi eben, batzuek onberatasunez, erresuminez besteek.
|
|
|
Etxeraino
|
lagun
egiteko eskatu zidan.
|
|
|
Horraitio barruak ez lagunduten eta ok!... ok!... sarri bai sarri okada Leon gizajoa.
|
Lagunek
igarten eutsoen, baina ixilik. Leonek, aitaren ixilik, amari adierazo eutsan bere arbintasuna eta esturea.
|
|
|
Eta, ikusten al dozuz hor datozan egazkinak?
|
Lagunez
beterik datoz, eta hain zuzen be, etorrerea aurreratu egin jake. Ugazabak esan deust lehentxuago.
|
|
|
Lehenengo zirkin egin behar ebenak harako seineruak izaten ziran. Sasoi baten
|
lagun
bi edo hiru gau ilunean, albakoa baino askozaz lehenago ohetik jagi, eta seineruok San Juan Talako ingurura joaten ziran.
|
|
|
Arratsaldetan inoiz Gorozikara eroaten eben arren, iluntzean Egidazun ibiltea zan bere gogarako. Orduan be, aske lagaten eben, eta txakur
|
lagunakaz
, atze, tutu eta azpikaldeetan alkarri usain hartzen jardun eta mustur igurtziak zertu ondoren, jauzka eta guau guau eginez, egundoko jolasak eratuten ebezan, garramura zirikaldiei be, amore emonez. Arbolei eta etxekantoiei ohi dalako ixuri epela be eskeiniz.
|
|
|
Parkatu. Bakarrik dagoenean be, hutsari ausi egiten deutso,
|
laguna
gura daualako, eta laguna heltzean, etxekoa izan ala ez izan...
|
|
|
Parkatu. Bakarrik dagoenean be, hutsari ausi egiten deutso, laguna gura daualako, eta
|
laguna
heltzean, etxekoa izan ala ez izan...
|
|
|
" Baltza" ixilik,"
|
laguna
lagun zakidaz" esaera zaharra gomutan ebala, nunbait.
|
|
|
" Baltza" ixilik," laguna
|
lagun
zakidaz" esaera zaharra gomutan ebala, nunbait.
|
|
|
Doniane goxian, zazpi ta erdijetan jaupa ta jaunartzia Konpañia" ko elexan. Oso
|
lagun
gitxi ixan zan, batez be gixonezkotan. Ordu berian, txistularijak eta eresbatzak jo eben kaliak ziar Zortzikua.
|