|
2000
|
|
|
Hara hemen esaldietariko bat: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza, hirur
|
lagun
eta sostengu: egia, premia eta zuzena?.
|
|
|
En su obra Gero (1643) emite opiniones como ésta: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza, hirur
|
lagun
eta sostengu: egia, premia eta zuzena?
|
|
|
Txema ez zen oraindik ohitzen Irlandako autoetara: gidaria eskuman,
|
laguna
ezkerrean. Isilik zihoazen, batez ere autoaren zaratak elkarrizketarako gogoak kentzen zituelako, eta beraz Irinak zinta bat jarri zuen irrati kasetean.
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da
|
lagunok
esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez.
|
Lagun
handi bat betiko urrutiratzen denean bezala begiratu zien Txemak txanpon haiei. Hamar mila pela.
|
|
|
Ez:
|
lagun
portatu ziren. Eta ni, bien bitartean, jarrera defentsiboan?
|
|
|
Hasieran ez nuen ulertzen Ralphek nola utzi zituen botata bere
|
lagunak
, baina aitortu zidan ez zirela hain lagunak ere. Aste batzuk lehenago ezagutu zutela elkar, drogen aurkako talde horretan bolondres sartu zirenean.
|
|
|
Hasieran ez nuen ulertzen Ralphek nola utzi zituen botata bere lagunak, baina aitortu zidan ez zirela hain
|
lagunak
ere. Aste batzuk lehenago ezagutu zutela elkar, drogen aurkako talde horretan bolondres sartu zirenean.
|
|
|
Barkatuko didazu, nire Bitakora
|
laguna
, Ralphekin bizitzen ari naizen une honetaz hain gauza gutxi kontatzea. Beharbada uste zenuen txorta jotze guztien txosten zehatza emango nizula, edo berarekiko sentitzen dudana kontatuko nuela.
|
|
|
Denak, Txemak izan ezik. Txemak, eta bere itzal fidel zen hark, putetan putenak,
|
lagunetan
lagunenak: bakardadeak.
|
|
|
Denak, Txemak izan ezik. Txemak, eta bere itzal fidel zen hark, putetan putenak, lagunetan
|
lagunenak
: bakardadeak.
|
|
|
–Baina Irlandakoa jakingo zenuen, eta hala ere Jabi
|
lagun
handiak ez zidan ezertxo ere esan...
|
|
|
Bitakora deitzen zion, pija halakoak. Eta bazuen lana, eta bizitza osorako promesa egin zion mutil
|
lagun
engainatu bat, eta pisu bat bere zain. Ez, Eiderrek ez zuen arazo ziztrinik ere.
|
|
|
Badakit kolpe handia izan dela, baina lehen ere esan dizut hutsetik hasteko aukera ere badela. Zatoz
|
lagunengana
. Dena ahaztuko duzu.
|
|
|
Hara, Jabi: arrazoi bi emango dizkizut"
|
lagunengana
" ez joateko. Lehena, zure moduko lagunik ez dudala behar.
|
|
|
arrazoi bi emango dizkizut" lagunengana" ez joateko. Lehena, zure moduko
|
lagunik
ez dudala behar. Bigarrena, munduan ez dagoela toki bat oroitzapenik ekarriko ez didanik.
|
|
|
Eta azkenik etorkizuna, edozein pauso, edozein ñabardura irrigarri Eiderren gezurrekin (edo egia ezarekin) erlazionatuko zuen etorkizuna. Herrira joan eta betiko
|
lagunekin
aurkitzea(" zer, Txema. Eiderren oroitzapena piztu al dizu Irlandako bidaiak?"), pisua, argazkiak, liburuak, kaleak, musuak, laztanak.
|
|
|
Baina hemen ez dago etxe alturik, itsasontzi handirik edo trafiko astunik. Irlandako kostaldeko herrixka sinple bat imajina dezakezu, beraz, Bitakora
|
laguna
, eta asmatuko duzu.
|
|
|
Beno, ba beste horretara sartzean, aurpegi ezagunak ikusi nituen. Rocíoren
|
lagun
haiek, Killarneyn gosaltzen ikusi genituenak. Noski, eurek ere ezagutu ninduten, eta denetatik argalena hurbildu zitzaidan.
|
|
|
Sei ziren, nahiko itxura antzekoa zutenak, esan nahi dut arropak, ilea eta abarrak. Rocíoren erreferentzia erabili zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren
|
lagun
egin zelako eta hori dena. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du.
|
|
|
Ba tipoa, Duncan deitzen dena, nirekin geratu zen denbora luzean, atzean bere
|
lagunak
ikusten nituen bitartean, mahaiaren borobilean guri begira. Gorroto ditut egoera horiek.
|
|
|
Segundo batzuk behar izan nituen erreakzionatzeko, ez bainuen ulertzen zer gertatzen zen (beharbada, eta ez da broma, edan nuen guztiagatik), eta zurrunbilo hartara hurbildu nintzenerako denboratxoa zeraman bertan Duncanek, borrokan zebiltzanak banatzeko ahaleginetan. Borroka bat zen, bai, Duncanen
|
lagunetako
baten eta nireetako baten artekoa. Ez dakit zer gertatu zen, ezta jakin nahi ere, baina gehienon mozkorraldia une horretan eten zen.
|
|
|
Segituan gogoratu naiz Duncan eta bere
|
lagunez
. Beharbada hitzaldian ikusiko nituen berriro.
|
|
|
Ezezkoa eman diot; ez nuela ezagutzen eta, gainera, tabernan izan zuen jokaera arraroa ez zitzaidala batere gustatu. Erantzun dit barkatzeko, mahaian jarrita berarekin zeuden
|
lagunek
esan ziotela guregana joateko. Duncanek, batez ere mozkortuta dagoenean, berba larregi egiten duela, eta ez zutela nahi bere hizjarioarekin ni molestatzerik.
|
|
|
Bi egunetik behin. Zeren, finean, bera ez baitzen Irlanda hartara modelotxoak luzitzera joan, ezpada Eider, bere neska, bere
|
laguna
, bere bizitza, bere izateko arrazoia aurkitzeko nahiaz.
|
|
|
Nire Eider, nire betiko
|
laguna
... esaten zuen sarritan Txemak. Orain" nire" horrek min ematen zion.
|
|
|
Zure heriotzarena, noski, sentitzen dudala.
|
Lagun
bezala, nola ez. Engainatu bezala.
|
|
|
Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela. Beraz, irakurle
|
laguna
, lehenengo garaian oinarrituko naiz istoriotxo hau kontatzeko.
|
|
|
" Emakume kontuak, beraz". Ordura arteko elkarrizketa osoa hiru hitz horietan laburbildu zuena Txemaren
|
lagun
berrietako bat izan zen, Legg, hiruretatik zaharrena. Koadrodun txapel bat zeukan jantzita, eta" emakume" hitza aipatzen zuenean laztan egiten zion mahai gaineko edalontzi luzeari.
|
|
|
Txemak harriturik entzuten zuen tertulia haren nondik norakoa, eta seguru zegoen itzelezko liskarra sortuko zela kritika haien ondoren. Pentsamendu hori, baina, hiru
|
lagunen
barre algarek eten zuten. Clay, Fergus eta Legg iraindua karkara bizian hasi ziren, barreka eta eztulka, eta unetxo batez itsasoko arrainen abestia ere kantatu zuten oihuka.
|
|
|
Beraz, Dublinera heldu orduko erabaki zuen ezetz, ez zuela gidarik erosiko. Ondo gogoratzen zuen, Eiderrek askotan kontatuta, nondik nora ibili zen bere oroimenetako
|
laguna
: Dublin Cashel Killarney Dingle Lahinch Clifden Derry Belfast.
|
|
|
|
Lagunekin
elkartu zen, hain zuzen ere gaua ordu askoko promesa egiten ari zen une berean. Denboraz hastea komeni zen, modu horretan alkoholak efektua egin zezan musuak zer ziren ezagutu nahi zuen mutilaren buruan.
|
|
|
Eskolako neskatila hura pasilloetatik ikusten zuen egunero, bere
|
lagunekin
hizketan eta barrezka, eta berak, mutikoak, komunera joan behar izaten zuen, ileak ondo zituen egiaztatzera, eta berriz ere (etxean hainbestetan egin arren) Bogart en keinu autosufizientea entseiatzera.
|
|
|
Baina gero, Cashelera ekarri nauten beste autoen intermitentea ikustean, gozatu ere egin dut une laburreko ikara hori. Eta hori, Bitakora
|
laguna
, zoragarria da. Ezin azaltzeko modukoa.
|
|
|
Eta Rocío sustengatzen zuen koltxoiaren azpialdeari begira nengoela, ba, momentu horretan albo batera utzi zaitut, Bitakora
|
laguna
, eta orduan bere aurpegia azaldu da ni aurkitzen nintzen beheko literara so eginez. Ile motots beltzek (Guinnessaren edo farolik gabeko gauaren parekoa, horren beltza da Rocíoren ilea) jauzi bat egin dute nigana handik goitik begiratu didanean, eta begi irribarretsuz eraso dit.
|
|
|
Esate baterako azaldu didanean arkitektura ikasketak azken mailan utzi dituela (amaitzeko pare bat asignatura geratzen zitzaizkionean), zertarako eta Londresera joateko aktoresa izateko asmoz. Edo Los Angeleseko auzo desberdinetan lau mutil
|
lagun
dituela, batak bestearen existentzia ezagutzen ez duelarik noski, eta lauren kontura moldatzen duela bere unibertso sentimentala. Gaur batekin eta bihar bestearekin, horrela ibiltzen da Rocío, eta hau dena gutxi balitz, lau horietako birekin hitzartuta dauka ezkontza egun bana.
|
|
|
Izkinatxoan jartzen zen, justu bezerorik ez zegoenean Txemak bere txokotzat hartua zuen izkina berean. Ez da arraroa, beraz, handik gutxira biak
|
lagun
bihurtzea. Eta nola Rocío García de Mainueta delakoa bezerorik gabeko uneetan agertzen zen bertara, ba are errazagoa zen euren arteko kontaktua.
|
|
|
argazki bat eta bestea, biak ondo ondoan.
|
Lagun
minak balira bezala, edo komando bereko kideak, adinez ere antzeko: Ralph eta Kurt Cobain.
|
|
|
Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean
|
lagun
bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman. Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu.
|
|
|
Baina ez dut idazteko gogorik, Belfast ikusteak zirrara bereziegirik sortu ez didan bezala. Burua non dudan oso ondo dakizu, Bitakora
|
laguna
, eta hori da ezinegona sortzen didana: beldur handia ematen dit deskubritu berri dudan Eider aske hau nire herrian kokatzeak.
|
|
|
Olinpiadetako aroak bezala, nolabait esateko. Eta ezin dut neure burua askatu, bederatzi urte bizipen asko direlako,
|
lagun
asko, elkarrekin eraikitako bizitza luze bat. Askatasuna ez da erraza, batez ere inori minik egin gabe.
|
|
|
maite ez dudanarekin bikote bizitza ia normala egiten ari naiz, gerta daitekeenaz beldurtuta. Eta Txemaren
|
lagunik
onenarekin larrua jotzen, eta Jabiren antza duen irlandar batekin maiteminduta, eta batek daki zenbat gauza absurdu gehiago.
|
|
|
Kontua ez da hori: une honetan, mundu guztia urruntzen ari zaidala ikusten dudan honetan, ez daukat inortxo ere nire benetako
|
laguna
dena. Ezta neure burua ere.
|
|
|
Eta barruan sortzen ari zaidan pertsonatxo hau, berriz... Izan dezakedan eta
|
lagunik
onena nirekin batera daukat, eta ez dut gogorik komunetik behera botatzeko.
|
|
|
Oroit hadi bai, xoria, herri berriez: nere aitaz, nere amaz, nigarrez nik han utziez, mintza hakit haurridez eta mintza
|
lagun
on hekiez, mintza nihor ahantzi gabe, maite nituen guziez.
|
|
|
Erlojuari so eginda, pentsatu zuen ordu haietan ez zela inor egongo logelan. Horrelako ñabardurak ondo kontuan hartzekoak dira, batez ere zortzi
|
lagunentzako
logela batean jo behar denean larrua.
|
|
|
Hala ere, ukatu egin dute sator lana egin duen IRAkidearen nortasunaren berri ezagutzen dutela, gaineratuz komando ilegal baten burua izan daitekeela. Hildako bost
|
lagunen
nortasunari dagokionez..." Eta izenen zerrendatxo bat zetorren jarraian. Haien artean, Duncan Philips.
|
|
|
Jabik aise egiten baitzuen bere buruari proposatzen zion guztia: pisua erosi eta Tereren ama limurtu (batek daki zelako amarruak eta hitz ederrak erabili zituen horretarako),
|
lagunak
aurkitu mozkortzeko gogoa zuenean, eta, azken batean, bere bizitzaren jabe izateko balio zuten hariak gogokoen zuen eran mugitu.
|
|
|
Eiderren usaina ere dasta zezakeela iruditzen zitzaion. Eta plazerrik handiena irakurtzea zen, Eiderren ahotsa entzuten zuelako,
|
lagun
bati kontatuz bezala ordenagailuaren pantailan idatzitako guztia.
|
|
|
Eta ez dakit zelan, agian kontatzeko gauza gutxiegi izatearen beldurrez, Irlandara etortzean bururatu ere egin ez zitzaizkidan arrazoiak bota nizkion bidaia hau justifikatzeko. Badakizu, Bitakora
|
laguna
, egunerokotasunetik deskonektatzea zela abenturatxo honekin nahi nuena. Hala adierazi nizun hasieran.
|
|
|
Begiraleen artean nik
|
lagun
bakarra nuen: Jabi.
|
|
|
Baina eguneroko erlazioetan beti igartzen zen nork norekin zuen nahiago. Beste monitoreek erdi txantxetan esaten zutenez, Jabi eta ni
|
lagunak
baino gehiago omen ginen, eta askotan harritu egiten ziren gure arteko musurik ikusten ez zutenean. Guri, ordea, inoiz ez zitzaigun bururatu koadrilako lagun izatetik harago joatea.
|
|
|
Beste monitoreek erdi txantxetan esaten zutenez, Jabi eta ni lagunak baino gehiago omen ginen, eta askotan harritu egiten ziren gure arteko musurik ikusten ez zutenean. Guri, ordea, inoiz ez zitzaigun bururatu koadrilako
|
lagun
izatetik harago joatea. Lagunak ginen eta kito.
|
|
|
Guri, ordea, inoiz ez zitzaigun bururatu koadrilako lagun izatetik harago joatea.
|
Lagunak
ginen eta kito. Koadrilakoak.
|
|
|
Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi
|
lagun
bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen. Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion dena:
|
|
|
Hainbeste gauza utzi behar ditut hemen... ez guztiak txarrak ere. Hor daude
|
lagunak
eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste gauza asko. Baina gehiago apreziatu nahi ditut horiek denak.
|
|
|
Baina egia da Txemak ez ziola kasu gehiegirik egin Eiderrek, beste ezer gabe," nik Irlandara joan nahi dut" esan zuenean. Aitzitik, airean altxatutako garagardo botila brindis baterako gonbita zela ulertu zuen Txemak eta, berak ere berea altxatuz, txin txinka hasi zen inguruko beste
|
lagun
guztiekin. " Eta zuri zer, berdin al zaizu Eider zu gabe joatea?" galdetu zion norbaitek geroago, komuneko lanetan zebiltzala.
|
|
|
Txemak aireportuko kafetegiko leihoaren atzetik jarraitu zituen Eiderren pausoak. Aukeran, askoz nahiago zuen denboralditxo batez hain urruti izango zuen
|
lagunarekin batera
hegazkineko eskaileraraino joatea edo, hobe oraindik, Eider besotan hartuta eskailerak igo eta jarlekuraino laguntzea, eta segurtasunezko gerrikoa lotzea bere maiteñoari.
|
|
|
Kursia izanda ere, horrelakoak gustura bota ditzaket zure gainean. Azken finean, nork irakurriko zaitu zu, Bitakora
|
laguna
–Nork irakurriko zaitu, eta batez ere, nork ulertuko zaitu, Bitakora oraindik garbiegia?
|
|
|
Eta Txema hain hurbil baina espaloiaren bestaldean, eta nik begiradak botatzen nizkion, eta niregana heltzeko bidea maldan behera uzten nion, baina inoiz ezagutu dudan pertsonarik lotsatiena da. Eta begiekin adierazten nion, joder Txema, gure
|
lagunik
onenak galdu ditugu, joder Txema... Hori baitzen nire 19 urteek esaten zidatena, Tere betiko galdu nuela.
|
|
|
Zeren momentu hartan niri ez zitzaidan Txema kasik interesatzen, ezta Jabi ere jadanik. Nik Tereren
|
laguna
izaten jarraitu nahi nuen, eta horretarako biderik onena, dudarik ez, Txemarekin hastea nuen. Eta horrela, akademiako hurrengo klasean bi ginen elkarren ondoan ingelesa ikasten ari ginen bikoteak.
|
|
|
Txemak galdu egin du bere betiko neska
|
laguna
, Eider, auto istripu batean. Hura ahaztu nahi eta ezinik dabilela, Eiderrek aurreko urtean Irlandara egindako bidaiaren egunkari bat topatuko du Txemak, klabe sekretuz babesturiko disketean.
|
|
|
hain da kokoloa Txema hori, hain da naif a Eiderren egunkaria; maila desberdineko irakurketak uzten dizkigu egileak: berehalakoa, zuzen zuzen eta erraza, edo sujerentziaren bidez erdi estalian doana bestela, sinbolismoz beteriko ipuin ederrak barne eta Nestor Zabalaren zuri beltzezko argazkiak
|
lagun
.
|
|
|
Eta espaloi bietan gainera. Jabi etorri zitzaion burura, berak ere mingaina trapututa ote zuen edo, arratsaldeko seietatik gauerdi ingurura arte –edanean
|
lagun
eta penak entzuten fidel– bere alboan egon zen adiskidearekin oroiturik. Azkenean zertarako...
|
|
|
Ez zen hori.
|
Laguna
tabernan baino ez topatzeak, horrek ematen zion ikara: garagardoz blai eta" penak ahaztu" oihuka musika ozenaren artean.
|
|
|
garagardoz blai eta" penak ahaztu" oihuka musika ozenaren artean.
|
Lagunen
aholkuak entzutea eta horretan oinarritzea bere esperantza bakarra. Ikara ematen zion aurrerantzean entzungo zituen aupada guztiak" ea ba, gizona, Eider burutik kentzen ere hasi duzu, ezta?", eta holakoak izateak.
|
|
|
Eta argi zuen baita ere Eiderrek zelako sentimenduak zituen berarekiko. Bere
|
lagunik
onena zen. Hori argi geratu zen heriotzaz geroztik, Txemak ez baitzuen beste inor bere konfiantza eskaintzeko.
|
|
|
Ikara ematen zion aurrerantzean entzungo zituen aupada guztiak" ea ba, gizona, Eider burutik kentzen ere hasi duzu, ezta?", eta holakoak izateak. Hori esatera iristen den
|
lagunak
uste baino arinago gaineratuko baitu: " adibidez, izkinan dagoen ilehoria.
|
|
|
Izan ere, gutun batean aditzerat eman nizun bezala, gauza segura da ezen jaun Esteban Etxegoienek
|
lagun
mami bat izan zuela, Parisen studiatu zuena, zeinari Joseph Elizanburu baitzeritzan eta zeinak igorri baitzizkion Paristik, Lutherok 1517an latinez skribatu zituèn 95 tesiak, eta halatan egin zela gure etxeko ardi beltza luthertar. Eta jakin ere jakinen zuen gure etxeko arbaso hark, eratxikitzen dizut nik orain, nola aita sainduak eskatu zion Lutherori, Exsurge Domine buldaren bitartez, gibela egiteko, eta nola Lutherok ez zuen amore eman, buldari su emaiten ziola, Wittenbergeko plaza publikoan, 1520ko abenduaren 10ean, zeren eta berri hura oinazturak hartua bezala zabaldu baitzen Europa osoan, ezin fitezago.
|
|
|
Baina, gure etxeko ardi beltzarenganat eta haren
|
lagunarenganat
itzultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta hark bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalv... Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
|
...ultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta hark bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen
|
lagun
sonatua— eta bai Margarita Nafarroakoa ere; galdetzen dizut: Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
|
—Graziana, munduko erresumarik indartsuenetan, hala Espainian nola Frantzian, eliza eta estatua hertsiki loturik doaz, eskua elkarri emanak... eta, haien eredurat, Urbiaingo erresuma tipi honetan ez gara gutiago izanen. Beraz, zer iduritzen zaizu, baldin Joanes Baionako dominikoen komenturat igorriko bagenu, non, dakizun bezala,
|
lagun
bat baino gehiago dudan?
|
|
|
—Eta orain, Joanes, zin egin behar diagu, gurutzefikatuaren aitzinean, eskua elkarri emanik eta odolak nahasturik, ezen ez dugula batak bertzea salatuko, ezta bertze nehor ere, ez
|
lagun
ez etsai, bizitza osoan, erlijione kontuagatik edo mendeku hutsagatik, nola nahiko bailuke Inkisizioneak.
|
|
|
—Zin egiten dizugu, Jauna, zure izenean eta Zientziaren Elizarenean, ezen ez dugula batak bertzea salatuko, ezta bertze nehor ere, ez
|
lagun
ez etsai, bizitza osoan, ez erlijione kontuagatik ez mendeku hutsagatik.
|
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan bi kontu horiek buruan nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina ikusi nuen, gure aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina batik bat osaba Joanikoten
|
lagun
mamia izan zena eta jauregirat noizik behin etortzen zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi. Eta ene amets hartan ere halatsu zetorren Piarres, gurdi batean kutxa bat zekarrela, jauregirako bidean.
|
|
|
Eta, adituaren kontra, ene buruko bertze zoko batetik osaba Joanikot itzartzen zitzaidan: " Lehen anaia salatu eta saldu huen, eta orain konfiantza emaiten dian eta
|
lagun
agertzen zaian gizona...?" Eta, boz haien isiltzeko, lizifrinaren zale eta gura egin nintzen berriro. Eta, obra penatuetan penatzen nintzela, kasik ez nuen egunik izan, neure burua apaldu eta zigortu ez nuenik, ezin sutsuago.
|
|
|
Eta izen haiek
|
lagun
nituen... eta Salamancako etxeak eta suerte orotako edifizioak ere lagun nituen, batzuk stilo batean eta bertze batzuk bertze stilo batean eraikiak, zein baino zein ederragoak, bai barrendik eta bai kanpotik ere: katedral zaharra eta berria; san Martinen eta Corpus Christiren elizak, san Mar ko re na eta san Benitorena; solistarren, fonsecatarren eta maldonadotarren palazioak; ursulen eta klaratarren komentuak eta dominikoena; santa Teresaren etxea eta Maskorren Etxea; edo unibertsitatea bera...
|
|
|
Eta izen haiek lagun nituen... eta Salamancako etxeak eta suerte orotako edifizioak ere
|
lagun
nituen, batzuk stilo batean eta bertze batzuk bertze stilo batean eraikiak, zein baino zein ederragoak, bai barrendik eta bai kanpotik ere: katedral zaharra eta berria; san Martinen eta Corpus Christiren elizak, san Mar ko re na eta san Benitorena; solistarren, fonsecatarren eta maldonadotarren palazioak; ursulen eta klaratarren komentuak eta dominikoena; santa Teresaren etxea eta Maskorren Etxea; edo unibertsitatea bera...
|
|
|
Eta, haren izena ezagun egiten bazitzaidan ere, zeren jaun Marcel prezeptorearen ezpainetarik noizbait aditua bainuen, Bartolomé de Carranza artzapezpikuarenarekin baterat, zerbait gehiago jakin nahi izan nuen, eta orduan kontatu zenidan nola Barasoaingo doktoreak Fernando Katolikoaren indar armatuetarik ihesi ibili behar izan zuen, haren familiakoak Nafarroako errege legitimoaren aldekoak zirelako; nola apez ordenatu ondoren urte luzeetan Salamancan irakasle izan zen, Frantzisko Vitoriakoarekin batean, eta gero Portugalerat joan zen, non Coim brako unibertsitatean aritu baitzen, luzaroan han ere; nola, gero, Carranza artzapezpikuaren defendatzaile izan zen, Europa osoan sonatua izan zen auzian, eta nola hargatik gogotik sufritu behar izan zuen, halako tailuz, non etxean preso eduki baitzuten denbora batez, errege Filipe II.aren manuz; nola Erromak, ondoren, Toledoko artzapezpikuaren kasua bere gain hartu zuen, eta nola Mar tinek, halatan, Erromarat joan behar izan zuen, non aita saindu Pio V.ak kardinal izendatu nahi izan baitzuen bi aldiz, nahiz eta bere xedea ez zuen bete ahal izan, errege Filipe II.ak hatsarretik beretik eragotzi ziolako, zeren lau akusazino baitzituen doktore nafarraren kontra: lehena, ez zuela onartzen Espainiak Nafa rroa bereganatu izana; bigarrena, Martinek erraiten zuela ezen erregek gorrotatzen zuela eta hargatik ez zuela haren Gorteetan kargurik; hirugarrena, nafarra zela eta Albre ten aldeko familia bateko kide eta partaide; laugarrena, Franziaren
|
laguna
zela eta Frantziako kulturakoa; eta kontatu zenidan, finean, nola Mar tinek ospitale batez dotatu eta hornitu zuen bere jaioterria, Barasoain, hil ondoren.
|
|
|
Eta bertze egun batean Miguel de Sandoval ezagutzeko parada izan nuen: zure
|
lagun
min hura, Pirinioetako Bakearen ondotik Bordeleko unibertsitatean ezagutu zenuena, zeinarekin bildu izan baikinen behin edo behin, honetaz eta hartaz mintzatu ahal izaiteko, baita Tomas Mororen Utopia z ere, egun batean. Eta nola mintzatu zen Miguel, Utopiaren alde, Makiaveloren kontra!, erraiten zigula:
|
|
|
—Orthezerat itzuli ondoren, ene
|
lagun
protestant batek, zeinari Jacques de Bela baitzeritzan, gutun bat skribatu zidan, non jakinarazi baitzidan ezen berak ere gutun bat jaso zuela eta kontuz ibili beharra nuela, zeren baitzirudien, gutunak zioenaren arabera, ezen bizkondearen aldeko jende batzuk goganbehartsu zeudela nitaz, Mathalasen buruaren kontu hura zela kausa: " espainiarraz" goganbehartsu zeudela, alegia, zeren frantsesentzat espainiar bainintzen, are espainiarrago gauzak okertzen hasi zirenean —eta, behakoa iluntzen zenuela, zeure etorkizunaren berri bazeneki bezala, erantsi zenuen—:
|
|
|
...endeak haiei buruz zuen iritziari kasu egin behar badiogu behintzat, zeren erraiten baitzen haietaz —Parisko jesuitek jansenisten kontra izan zituzten borroken ondotik bere batez— ezen ez zutela deus ere jakin nahi bekatu benialetarik harat, eta aita Bartolomek, aldiz, bekatu mortaltzat zituen kasik bekatu guztiak; eta jesuita berezia zen, orobat, bertze alde batetik, jaun inkisidorearen
|
lagun
zelako eta instituzione harekin harreman estuak izan zituelako... jesuita izanagatik ere eta jesuiten ordenakoa, erdi jesuita eta erdi dominikoa balitz bezala, nolabait erraitearren, horrelako nahaste bat gezurrezkoa balirudike ere. Bertzenaz, guztien ahotan zebilen ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen herri guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesionea solizitatzen zioten herritarrak, beren egunorozko desbidetik bidezko biderat egiteko asmotan.
|
|
|
Aita Tomméren hitzen ondotik, banuen, beraz, esperantza fermu eta sendo bat, zeren igurikitzen bainuen ezen, neure burua Hiponakoaren itzalean paratzen nuela, argi argitsuren batek argituko ninduela nihaur ere noizbait libururen batetik, nola san Agustinen adimendua bertze liburu batek argitu baitzuen, noiz eta Hiponakoak, etxeko lorategian zalantzan eta ezbaian murgildurik zegoela, gogoa noraezean, boz bat aditu baitzuen, erraiten ziola: Tolle, lege, 15 eta begiak jasotzen zituela, eta behakoa bere
|
lagun
Alypio irakurtzen ari zèn liburuan pausatzen, orrialde mirakulutsu hartan, non ediren baitzuen jondone Pauloren epistola hura, haren kezkei eta problemei aterabidea eta soluzionea eman ziena, eta ha ren bizitzari salbazionea, zuk ere ongi dakizun bezala, jaun André.
|
|
|
Amicus Plato, amicus Socrates, sed magis amica veritas: ‘Lagun dut Platon,
|
lagun
dut Sokrates, baina lagunago egia’, eta gaurko eskolan, bertze deusi lotu aitzin, Aristotelesen erran hori oroitarazi nahi dizuet, jakin dezazuen zein den egiaren lehen egia...", eta, handik aitzina, autore zaharren aipuz eta haiei buruzko anekdotaz josi zenuen zeure solasaldia. Eta, halatan, zure memoriak harritu ninduen lehenik, zeren baitzirudien ezen biblioteka oso bat zeneukala zeure buruan, eta bibilioteka hartarik beharrezko errana beharrezko mementuan hautatzen eta zeureganatzen zenuela, zeure arrazoinbideetan aitzina egiteko.
|
|
|
—Goia eta behea ezin direla nahastu uste duk hik, Martin, eta zuk ere halatsu, Graziana, eta hori dela araua... baina ez al zen Jesu Kristo ere goiak eta beheak nahasterat etorri? Eta ez al zen Kristo bera ere bertze Maddalen baten
|
laguna
izan. Eta ez al dakizue fariseoei erran ziela ezen publikanoak eta putak aitzinetik izanen zituztela zeruko erresuman?
|
|
|
Eta gizon haiek ez zituan gure jauregiko sehi analfabetoak, Pagabasoko beleak deabrutzat zituztenak, baina gizon jakintsuak, zeinenganik iguriki baitzitekeen ezen ez zirela haiek bezain itsuak izanen, baina ez... Pierre Gassendiren erranetan, berriz, bazegoan Cesare Cremonini zeritzan bertze gizon jakintsu bat —Galileoren
|
laguna
, nahiz eta ideietan etsai eta izterbegi—, teleskopiotik behatzerat ere ausartu ez zena, sinesten zuèn mundua irauli eta uzkailiko ote zitzaion beldur. Baina nagok ezen, behatu izan balu ere, bertze hogei haiei bezala gertatuko zitzaiola, eta Alessandrok bezala erranen zuela:
|
|
|
Ostaturako bidean napolitar fina zela erran zigun, naturala eta egi egiazkoa, eta Donejakuerako bidean zihoala; eta guk ere geure berri eman genion, nafarrak ginela, eta
|
lagun
bat bisitatzeko asmotan etorri ginela Italiarat, Italian barrena bidaia bat egiten genuen bitartean, bide batez. Napolitarra bizkor mintzatzen zen, eta osabak piano, piano erraiten zion eta eni beha paratzen zen, ez dakit nik napolitarrari ulertzeko nituen zailtasunen berri zekielako, edo nihaur izan nintekeelako osabak berak izan zitzakeen zailtasunen desenkusa ezin hobea.
|
|
|
Eta erabiltzen hasi zen, halaber, ikatz begetalaren ordez, ikatz minerala, Ingalaterratik kontrabandoan sartzen zuena —untzijabe ingeles baten zerbitzuei esker, baita Piarres Oihartzabal kapitain baionarraren zerbitzuei esker ere, zeinaz behin baino gehiagotan mintzatuko bainatzaizu aitzinago ere— eta sutegietako suaren garra sendotzen eta hobetzen zuena, produktuen kalitatearen onerako. Eta permatu eta entseiatu zen, handik harat, produktu haiek guztiek ahalik eta merkaturik zabalena izan zezaten —erosleen sareak fintkatzerat eta haien hedatzerat, alegia—, eta, hala, Espainiako, Frantziako, Italiako, Ingalaterrako, Flandriako eta bertze hainbat herritako handikiekin eta merkatari dirudunekin harremanetan ipintzen zelarik,
|
lagun
egin zuen, behin batean —Frantzia eta Espainiako gobernuak 1659.ean Faisaien uhartean sinatzen ari ziren Pirinioetako Bakearen sasoinean, hain zuzen ere—, Villagrandeko dukea, zeinaganik erdietsi baitzuen, hurrengo urtean, tratu biribil hura, aitak jauregiko ardura hartu eta lauzpabortz urterat: ehun kanoi eta bi mila fusil —edo xixpak, zeren xixpakoak baitziren— Espainiako armadarentzat.
|
|
|
—Bizitza eskailera bat bezalakoa duk, mutilak, bere mailekin eta bere graduekin, eta goiti nahi duenak goiti behatu beharra dik —bere arrakastaren esplikazionea eman nahi zigun aitak Mattini eta bioi— Eta, hala, nik Villagrandeko dukea diat
|
lagun
, Villagrandeko dukeak balidoa, balidoak errege... Eta hala egiten dituk tratuak eta bertzelako negozioak mundu honetan...
|
|
|
Eta, menekoak eta manukoak mehatxatzen zituenean, aita ez zen mehatxu hutsean geratzen, baina mehatxuaren arauaz obratzen zuen. Gai hartan eta eginbehar haietan, bertzalde, aitak beti izan zuen
|
lagun
ama. Are gehiago:
|
|
|
Zeren eta zure gutun berri bat iritsi baitzait orain berean —esker mila, bihotzez! —, eta hori ez da egunoroz gertatzen den pozgarria... Eta irakurtzen hasi naiz, irakurri dut kolpe batez, begia orrien gainetik kendu ga be... eta bikaina iduritu zait Brunori eta Hobbesi buruz egiten duzun gogoeta —oker ez banago, osaba Joanikoti aditu nion lehen aldiz Hobbesen izena, zeren eta osaba Joanikotek Pierre Gassendi filosofo ezaguna izan baitzuen aldi batez irakasle, eta Pierre Gassendik
|
lagun
eta adiskidetzat zuen Hobbes—, baita orain artean ezezagun nuen bertze filosofo horri buruzkoa ere: Spinozari buruzkoa.
|
|
|
Turutak iragarri zuenean ezen Villagrandeko dukea tribunan azaltzeko puntuan zela, guztiak zutitu eta isildu ziren, eta kapela edo sonbrailua jarria zutenek burutik kendu zuten, dukeari zor zioten begirunea zela kausa. Dukeak, bere aldetik, jendearen abegi ona eskertzeko, eskua luzatu zuen baterat eta bertzerat eta, noiz eta ikusi baitzuen ezen bere tribunako
|
lagun
adiskideak nor bere lekuan zeudela, eseri zen eta gorako mugimendu bat egin zuen eskuaz, festa hasteko. Eta, jendearen txaloek eta oihuek airean bat egiten zutela, turutots bat aditu zen.
|
|
|
Nik ez dakit zer kontatu zion aitonak apezari, baina kontua da ezen, aitorraren ondotik, aitona hobeki sentitzen hasi zela. Eta goiz osoan erraiten aritu zitzaiguna ez zuela bazkalduko, eri baino eriago sentitzen zelako, mahairat bildu zen hondarrean, bazkalorduan, apeza ere
|
lagun
zuela. Eta halako batean erran zigun:
|
|
|
Ubarneko damarena: Pedro Huizi, bai, bihotzean su hura zuen mutila eta ene
|
laguna
, Italiarat joan zena, maisu handien urratsei jarraikitzeko asmotan. Baina, harat joan zenetik, Pedro ez duk itzuli, eta hau okasione ezin egokiagoa izan daitekek, zeren eta gauza batez segur bainago:
|
|
|
Alessandrok hiru egun egin zituen jauregian: egun batean geletako zoru paretetako neurriak hartu zituen; bertze batean ehizarat eraman zuen aitak... eta hirugarrenean, osaba eta biok ere
|
lagun
gintuela, Donibanerat itzuli zen.
|
|
|
Donibanerat heldu ginenean, Urbiaindik harako bidea buruhauste handirik gabe egin ondoren, Arkimedes ere
|
lagun
genuela, osabak denbora hartan berarekin ibiltzen zuen or leiala, han berean ediren genituen Alessandroren untzia eta haren marinelak geure aiduru, Veneziarat itzultzeko kontuan.
|
|
|
Erran dizut ezen Pedro Huizi osaba Joanikoten
|
lagun
hura zela, barrengo dei hark Italiaraino eraman zuena.
|
|
|
Zeren, oraino erran ez badizut ere, aitona Nikolasek
|
lagun
zuen don Frantzisko, eta gero eta haren lagunago egin zen, batik bat bere azken urteetan. Eta egun batean aitonak apezari joko hartan irakatsi eta, handik harat, noiznahi den aritzen ziren biak xake taularen aitzinean.
|
|
|
Ordu arte, osaba Joanikotek irakatsi izan zizkigun aritmetika, geometria eta lehenengo letrak, denetik apur bat, batzuetan jostetan bezala, aitona Nikolas hartan ere
|
lagun
zuela, eta bertzeetan seriosago. Haatik, aitonak nahi zuen ezen latina eta erretorika ere behar bezala ikas genitzan, baita erlijionea ere, jakina, eta, nola aitona Nikolasek, arestian erran bezala, biziki estimatzen baitzuen gure apez don Frantzisko, hala izendatu zuen hura Mattin eta bion prezeptore, nik buruz harria jo eta handik gutirat, sei urte bete berri nituela eta Mattinek bederatzi.
|
|
|
Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik? Eta ez al da, bertzalde, don Frantzisko ene aita spirituala eta ene
|
lagun
mina... eta konfiantzazko gizona, beraz. Eta egia da ez dakiela frantsesez eta ez dakiela bertze anitz gauza, arrazoin duzue, baina ni ere hemen nago, haren hutsen betetzeko...
|