|
2008
|
|
|
artearen eta mitoen arteko erlazioa, denboraren eta artelanaren arteko erlazioa, estetikaren eta sakratuaren arteko harremanak edo pintura muralaren arazo formalak. Horiek guztiak aztertuta, arteak nondik nora
|
joan
edo eboluzionatu lukeen argitu nahi zuen. Lehen abangoardietan ohikoa zen bezala, testu hau planteamendu estetikoen manifestu bat zen, zeina komunikabide baten bidez beste artistei, kasu honetan Ameriketako artistei, zuzendua zegoen, Oteizak uste baitzuen Europako arte zaharkitua Ameriketako artista gazteek berrituko zutela.
|
|
|
Aipatu dugun bezala, testu horretako gai garrantzitsuenetako bat artearen eta mitoaren arteko harremanak ziren. Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren
|
joan
etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin haien birsortzaile bada, haiek gauzatu behar dituen baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b:
|
|
|
Ezaugarri formal horietaz gain, eskultura horietan beste ezaugarri garrantzitsu bat aipatu behar da: ordu arteko eskultura eta testuetan mitoak eta ezaugarri primitiboek izan zuten garrantzia gutxitzen hasten da, eta, horrekin zuzenki erlazionaturik, materialen erabilera espresiboa ere itzaltzen
|
doa
. Kultura primitiboetan bezala, Oteizaren kasuan ere ordu arteko eskulturen tratamendu espresiboa mitoen ezaugarri kontzeptualekin zegoen lotuta.
|
|
|
hutsunearen bitartez zetorrela uste bazuen, 1951tik aurrera, espazioaren eta estrukturaren arteko erlazioaz arduratzen hasi zen, erlazio hori baitzen Oteizaren gogoetetan artelan abstraktuaren oinarri. Idatzi horien izenburuek Oteizaren interesak edo bere hizkuntza plastikoaren beharrak nondik nora
|
zihoazen
garbi azaltzen zuten: –La investigación abstracta en la escultura actual?, Madrileko Revista Nacional de Arquitectura delakoan 1951n argitaratutako artikulua;. Renovación de la estructura en el arte actual?, 1952ko urtarrilean Revista de Lecarotz izenekoan argitaratua;. V centenario de Leonardo de Vinci?, 1952ko maiatzean Revista de Lecarotz aldizkarian argitaratua;. Escultura dinámica?, 1952an Santanderko Udako Nazioarteko Unibertsitateko kurtsoetan eskainitako hitzaldia.
|
|
|
Eskultura haietan hutsune hori giza figura batek inguratzen zuen. Orain, giza figura hori erabat ezabatu eta sakrifikatu egiten zen, eta eskulturak espazio huts hori seinalatzeko beharrezkoak diren plano minimoez bakarrik osatzen ziren19 Prozedura horrekin, bere testuetan agertzen
|
joan
ziren ideia garrantzitsuenak, hala nola ezabaketa, sakrifizioa edo hutsunea, sinbolo bakar batean elkartzen ziren, espazio huts edo vacío cronlech horren barruan. Are gehiago, espazio huts kontzeptu horren bitartez, artearen eta erlijioaren arteko harremanak ere argitu egiten ziren.
|
|
|
Estetika ezkorraren bidez lortutako huts horretan Oteizak eraldaketa espiritualaren sinboloa ikusten zuen, benetako bizitzara salto egiteko gaitasuna ematen zion eraldaketa espirituala. Benetako bizitzak ez zuen munduaren
|
joan
etorriarekin zerikusirik, ezta heriotzarekin ere, ezpada horien aurka arteak eraikitzen zituen sinboloekin.
|
|
|
Bertan Ley de los Cambios en el Arte eta Estetika ezkorra ideia garrantzitsu eta aberatsak azaltzen ditu, eta artelan bat zer den definitzen du. Eta gure ustez garrantzitsuagoa dena, ideia horiek eskulturak egiten zituen bitartean bere buruan nola sortzen
|
joan
ziren azaltzen digu.
|
|
|
Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da. Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz
|
joan
behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen.
|
|
|
Presentzia oso sendoa izan arren, ezinezkoa suertatzen da bat batean beraien forma osoki jasotzea. Unitateen antolakuntzaren dinamikotasunak gure begirada ere mugimenduan jartzen du, eta puntu edo plano batek beste batera eramaten gaitu, bueltaka eskulturaren kanpoko aldetik, une oro beraien forma aldatuz
|
doan bitartean
. Eskultura hauek, besteak beste, perspektiba sistemaren ilusioa apurtzeko daude eginak3.
|
|
|
Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate. Beren hizkuntza plastikoa garatzen
|
joan
ziren heinean, aldiz, mundu mitiko hau alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren. Uste zuten arte abstraktua egia sakonak azaltzeko baliabidea zela, errealitatetik abiatu eta erredukzio prozesu baten amaieran jaiotzen zen egia espiritual eta sakratua azalarazi eta aurkezteko modurik egokiena (Golding, 2003).
|
|
|
10 Gure begiradaren ikusmuga une oro berreraikitzen
|
doa
. Gure gaur egungo ikusmuga iraganetik datorren hariarekin bat egitea da gertaera historikoak ulertzeko baldintza (Gadamer, 2003:
|
|
|
Aipatutako epea aurrera
|
zihoala
inguruabar berri bat agertu zen orain arte azaldutako panorama horretan. Uruguaiko zenbait biztanle, auzitegietan aurkeztutako lan eta erresidentzia baimenengatiko demandetan, lehenengoz, Estatuaren ondarezko erantzukizuna eskatzen hasiko ziren, beraien baimenak Gobernuak ukatu ondoren auzitegietan aldeko sententziak lortuz gero, kalte ordainak jaso nahian7 Ikuspegi praktiko batetik aztertuta, hori gatazkaren behin betiko ebazpenaren aldeko presio elementu berri gisa eratuko da.
|
|
|
Denbora luzean zehar, bertan jasotako eskubideak momentu ez hain oparoetan Uruguaira
|
joandako
espainiar etorkinei modu zabalean praktikara eramatea onartu zitzaien. Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria sortu du, oraingoan berriz, amerikar kontinentetik Espainiarako bidean gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta.
|
|
|
Ezinbestekoa suertatzen den lehenengo aipamen bat auzitegiak berak egiten duen lehengo baieztapenari lotuta
|
doa
. Sententziaren Bigarren Oinarri Juridikoan onartzen duenez, azken urte hauetan Uruguaiko herritarren egoera juridikoaren inguruko gatazka honen abiapuntua Auzitegi Goren honen sententzia batean aurki daiteke.
|
|
|
Informazioa. Gorako edo beherako zentzuan
|
joan
daiteke, herritarrengandik instituzioetara edo alderantziz.
|
|
|
Subjektuen barneraketari lotuta, ordezkaritzaren kontua
|
doa
, parte hartzea zuzena edo zeharkakoa izan daitekeen eztabaidatu litzateke kasuz kasu. Duda barik, parte hartze zuzeneko uneak egon behar dira, baina hori beti ez da posible eskala handitzen doan heinean, eta, beraz, ordezkapena zuzena izan dadin teknika konkretuak bilatu behar dira, eta ez hori bakarrik, hemen berriro ere kontu ematearen auzia funtsezkoa da.
|
|
|
7 Ez dugu jorratu izenen aldaeren normalizazioa, hizkuntzen normalizazioaren alderdia dena duda barik. Argi dago euskal izenen hedapena euskararen normalizazioarekin batera
|
doala
. Argitzeke dugu, ostera, zer gertatzen den abizenekin, zein den abizenak era normalduan ofizialtzeko eta erabiltzeko arduragabekeriaren arrazoia.
|
|
|
Izenek esaten digute nor den gure garaikide, nor den gure adin bereko, nor zaharrago eta nor gazteago. Izenek garaikidetza zentzua eman eta belaunaldien
|
joan
etorria adierazten digute. Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural askorengatik, erabili eta ahaztu egiten dira:
|
|
|
Hitz gutxitan, izenek belaunaldi zentzua sortzen dute. Ez da harritzekoa, gainerako ondare sinbolikoen
|
joan
etorriek ere egiten baitute gauza bera. Izenek, hortaz, laguntzen dute belaunaldien arteko aldeak areagotzen:
|
|
|
M. Carmen, Maria, Pilar, Begoña, Josefa. 1985etik 1995era
|
joandako
urteetan erabileraren arabera zegokien lekua hauxe zen: M. Carmen
|
|
|
bere egiten ditu jendeak, prozesu horretatik sortzen da portaera kolektiboa. Baina harago
|
joan
behar dugu, egitura, egituratzaileetara, hain zuzen, haietan sortzen baita ekintza estrategikoa (ezagun denez, termino horietan deskribatu zuen Bourdieu k habitus kontzeptua).
|
|
|
Izenak ez du esan nahi, banako hau?; banakoa izendatzen du eta izendatuz, izena emanez, era iraunkor eta zurrunean eginez gero, banakoa eratzen du. Horrek azaltzen du zergatik
|
doazen
batera indibidualismoa eta izendatze zurruna eta adiera bakarrekoa.
|
|
|
edozein hitzen esanahia munduko egoera bat dela sinestea. Kontrako usteak dioenez, esanahiaren atzean ez dago munduaren edo errealitate objektiboaren ezer, esanahia ez da, hor kanpoan?, hitzetatik harago, den ezer, esanahia hitzetatik hitzetara
|
doa
.
|
|
|
Oro har, izengintzaren joera nagusia indibidualizatze aldera
|
doa
: originaltasuna, eufonia, indar estetikoa, eta abar bilatzen badira ere, pertsonaren, singulartasun ezabaezina?
|
|
|
Izenek, hortaz, laguntzen dute belaunaldien arteko aldeak areagotzen: behinolako izen zaharrak, aitite edo amama izenak, urritzen
|
doaz
eta gure garaiko betiko izenen ostean gazte eta umeen izenak datoz... Horrez gain, izenek, kohorte?
|
|
|
Senditzen dut xoriak mozkortzen dituelaHagun ezezagunean eta zeruetan izaiteak! [?]
|
Joanen
naiz! Steamer haga kulunkatzaileAingura bil izadi exotiko bati buruz! Nazka batek, esperantza ankerrek hondaturik, Oraino sinesten du mokanesen azken adioan! Eta, beharbada, hagak, ekaitzen komitatzaileHaizeak hondoratzeari buruz konkorrarazten dituztenetarik diraGalduak, hagarik gabe, hagarik gabe, ugartetto emankorrik gabe... Bainan, oi nere bihotza, entzun mariñelen kantua!
|
|
|
[?] nahi dut nere buruari ikusgarri hau eman: gaia, bere buruaz konziente, eta, halere, jakinez Ametsa ez dela, huni buruz
|
doana
oldarra hartuz eta errabiaturik,[?] egia den Ezdeustasunaren aintzinean. (1866ko apirila, Correspondance, Stéphane Mallarmé, Gallimard, Folio, 297 or.)
|
|
|
emeki emeki desagertuz
|
doa
itsasoa
|
|
|
Hain zuzen, «Liburu» izan ezina Menturaren baieztapena eta ezeztapena da ber denboran («il y a et il n, y a pas de hasard»/ «mentura bada eta ez da»,, uvres complètes, op., 442 or.), bi jarrera horiek gauza bera erran nahi dutelarik: Menturaren Ideia baizik ez dugu lortzen ahal, hizkuntzatik harat ez baikintezke
|
joan
gure «bisioek» («visions») errepresentatzen duten izaeraren edo izaera ezaren arrazoia osoki ulertzeko («bisio» horiek zuzenean «bistan» ager dakizkigun nahi genukeelarik? «vues»?, Mallarmé k dioen bezala «Prose (pour des Esseintes) »en, Poésies, op., 45 or.), «bisio» horiek «zerbait» edo «ezer» edo ahoskaezina den beste zerbait izan daitezen. Gizakiarentzat existitzen den errealitate bakarra da beraz «Jokoaren» («Jeu») «tokia» («lieu»), Poesia; gure ideien erreferente posibleak erdiesteko dugun ahalmen eskasaren konzientziari buruz norabidetzen gaituen «toki» horretatik harat, hondoratzea da, «galtzea» («perdition»):
|
|
|
Hain zuzen, A. Arkotxak bere zortea jokatzen du: pertsonalki eta konkretuki
|
badoa
lehengo itsasgizon euskaldunen hatzei jarraikiz, beharbada deskubritzeko, halabeharrak hala nahi badu, haiek amesten zuten ipar diamante hura (oroitaraz dezagun A. Arkotxak Sevillako Isidorori mailegatzen dion kartografian, Septentrioa ezker aire dela, Mundu Berrirantz).
|
|
|
Ez leihorretik, arroka biluzi gaitzengatik, desertu ikaragarriengatik, leku ilunengatik eta leku horietan aurkitzen diren munstroengatik. Eta uretik ere ez, ez baita ibaiez baliatzen ahal hara
|
joateko
, urek jaistean egiten duten jauzian izigarriko indarra hartzen baitute alimaleko uhainak sortuz eta nehor ez baitaiteke uraren kontra joan, luietan, Lurreko Parabisua den aldera. Gainera, urek egiten duten burrunba ezin sinetsizkoa denez, ontzian direnek ez lezakete elkar adi.
|
|
|
Ez leihorretik, arroka biluzi gaitzengatik, desertu ikaragarriengatik, leku ilunengatik eta leku horietan aurkitzen diren munstroengatik. Eta uretik ere ez, ez baita ibaiez baliatzen ahal hara joateko, urek jaistean egiten duten jauzian izigarriko indarra hartzen baitute alimaleko uhainak sortuz eta nehor ez baitaiteke uraren kontra
|
joan
, luietan, Lurreko Parabisua den aldera. Gainera, urek egiten duten burrunba ezin sinetsizkoa denez, ontzian direnek ez lezakete elkar adi.
|
|
|
Hain zuzen, Septentrio ko zati batzuek Uliseoren abenturak aipatzen dituzte (adibidez Myrra ko arriskuak, 58 or.), eta gogoan dugu hemen Odisea k sinbolizatzen zuena Mallarmé rentzat: etengabeko espedizioa, jatorrizko aberri galduari buruzko itzultzea duelarik helburu eta Zentzu, bidaia berez burutugabea delarik, gizakume bakoitzak abiatzen duena antzinako belaunaldiak baino urrunago
|
joanen
delako esperantzarekin.
|
|
|
Ni hortik gibelera itzuli naiz eta orain beranduegi da enetzat. Baina zuk irakurle maitea, bidaia benturos hori egin nahi baldin bazenu eta ni baino urrunago
|
joan
, jakin ezazu hortik eguzki sortzera joanez itzulia egin daitekeela. (Septentrio, 85 or.)
|
|
|
Ni hortik gibelera itzuli naiz eta orain beranduegi da enetzat. Baina zuk irakurle maitea, bidaia benturos hori egin nahi baldin bazenu eta ni baino urrunago joan, jakin ezazu hortik eguzki sortzera
|
joanez
itzulia egin daitekeela. (Septentrio, 85 or.)
|
|
|
Mentura hori du A. Arkotxak bereganatzen, Ihoan Mandabilla eta Martin de Hoyarsabal bere bi giden hatzei pertsonalki jarraituz, deskribatu zituzten lekuetarat
|
joanez
. Hain zuzen, haren bilduma honelaxe norabideratua da:
|
|
|
Erran nion nola beti sartaldera buruz
|
joanez
, artizarra gero eta gorago uraren gainean altxatzen den: bi beso Melibarren, bortz beso Gazuraten eta oraino gorago Kanbaeteko inguruetan.
|
|
|
Biharamunean, Hampdengo inguruetako hondartza hertsietako egur botaietarik urrun, iparreko lur besora buruz
|
joatean
nintzen ohartu bezperatik foto ateratzekoa hutsik neramala. (Septentrio, 134 or.)
|
|
|
Bidaiantak isilik zeuden berak ere larru zurikoak baitziren, beharbada, «deskubritzaile» eta kolonizatzaileen umeen umeen ondokoak, beharbada urtero hara
|
zihoazen
itsasturien ondoko urrunak. Eta bazekiten, bidaiant euskaldunek, marinel haiek ez zirela euskal kantu zahar batzuetan aipatzen diren «indiano salbaiekin» eta «iskimau gizabestiekin» beti ontsa portatu.
|
|
|
Hemendik laster, agian, aterako naiz berriz Kasanen erreinura
|
joateko
. Hil aitzin gelditzen zaidan ene azken gutizia Kogatra erreginaren ikustea baita.
|
|
|
Kenneth White poetak Septentrio ren atzesolasean doenez,, lur berrietara buruz?
|
doa
Arkotxa,. Terra incognita, batera buruz».
|
|
|
Keith (2001) eta beste askok hala ikusten dute igorleen eta entzuleen arteko elkarrizketan oinarritu baita tradizionalki irratia. Hala zioen
|
joan
den mendeko 30eko hamarkadaren bueltan Bertolt Brecht antzerkigile eta olerkari alemaniarrak, zeinaren ustez irratiaren xedea eta beronen arrakasta komunikazio sistema publikoa den heinean igorleen eta entzuleen arteko erdizkako lanean egon behar zen.
|
|
|
Batzuen ustez [programazioa] irratsaioak planifikatzeko eta denboran ordenatzeko deskribapen mota bat da. Beste batzuen aburuz, aldiz, irratsaioek emisio ziklo konkretu baten barruan
|
joan
behar dute nahitaez eta horrela ez bada ez daukate zentzurik. Azkenik, beste hirugarren batzuen iritziz, programazioa edozein irrati katek daukan diskurtsoaren erreferentziarik garrantzitsuena da (Martí, 2004:
|
|
|
Ez ziren bertzenaz batere elgar iduriak; guzizki, ez elgarrekin uztartzekoak. Xede berak, osoki berak izanik ere, beldurtzeko zitaken, elgarri hurbil, ez zirela, berek nahirikan ere, hiru hilabete makurtu gabe
|
joan
. Bederen ardura ukanen zuten bitarte norbaiten beharra.
|
|
|
Bihar gabe hila zen! Bizkitartean Bayonatik etxerat itzuli zen; afaldu eta berant solasean egonik oherat
|
joan
, gogoa arin... azken aldikotz!
|
|
|
Esate baterako, aipatzen du Salaberrik, orduan Mauleko arrondizamenduko kontseilaria, zubereraz emandako hitzaldia, eta bai denek batera Gernikako arbola kantatu zutela. Oso deigarria begitandu zait kronikaren tonua gero eta suharrago bilakatuz
|
joan
zela, Hendaiako korrespontsalak ondoko hitz aberkoi hauekin amaitu zuelarik:
|
|
|
Hari kronologiko horretan aurrera
|
goazelarik
, azaroaren 17ko Eskualdunak Semaine de Bayonne delakoak argitaraturiko berri bat jaso zuen, aditzera emanez Goienetxe medikuak Eskualdun kantaria opuskulua plazaratu zuela42 Izatez, liburuxka horretan hainbat kanta bildu zituen mediku donibandarrak, la grande patrie françaiseren zerbitzura joandakoan euskaldun gazteek bihotzean bizirik manten zitzaten bai la petite patrie basqueren eta bai ere e... Era horretara, halaber, hiri handietan gelditzeko tentaziotik begiratu nahi ditu.
|
|
|
Hari kronologiko horretan aurrera goazelarik, azaroaren 17ko Eskualdunak Semaine de Bayonne delakoak argitaraturiko berri bat jaso zuen, aditzera emanez Goienetxe medikuak Eskualdun kantaria opuskulua plazaratu zuela42 Izatez, liburuxka horretan hainbat kanta bildu zituen mediku donibandarrak, la grande patrie françaiseren zerbitzura
|
joandakoan
euskaldun gazteek bihotzean bizirik manten zitzaten bai la petite patrie basqueren eta bai ere euskararen gomuta. Era horretara, halaber, hiri handietan gelditzeko tentaziotik begiratu nahi ditu.
|
|
|
1894 urteari dagokionez, ekainera arte ez dut topo egin mediku donibandar handiarekin Eskualduna astekariaren orrialdeetan44 Hilaren 15eko zenbakian, Donibane Lohizuneko kronikan, Donostiako Unión Vascongadatik jasotako albistea irakur daiteke. Dirudienez, Goienetxe Donibaneko alkatea, Lerenburu Sarako alkatea eta musde Elizaga sona handiko pilotazalea Irunera
|
joan
ziren, 10.000 liberako apustua egitera Etulain eta Xilhar pilotari frantses euskaldunen alde. Espainia aldeko pilotaririk desafioa onartzeko gertu egotekotan, partida Donibane Lohizunen jokatzekoa zen, hilaren 25ean.
|
|
|
Hortaz, 1895ean kokatu garelarik, otsaileko 15ean aurkituko dugu mediku donibandarraren lehen kukua53 Izan ere, Serbiako erregearen bisita laburra eduki zuten Donibanen, eta udaletxean egin zioten ongietorria, Goienetxeren diskurtso batez. Dirudienez, lau astetarako etorri zen 19 urteko Alexandre I.a Bidartera, amaren ikustera54 Antza, ama semeek astebete igaro zuten Donibaneko ville des Pins delakoan, eta eguraldi ederra profitatuz hainbat
|
joan
etorri egin zituzten, kasurako Irun eta Hondarribira55 Azkenik, martxoaren 22ko zenbakiak diosku makina bat lagun bildu zela Donibaneko geltokian agur esateko erregeari56; esker onez, Alexandre I.a erregeak St Sava ordenako komendadore izendatu zuen Albert Goienetxe, plaka, kordel handia eta enparauekin.
|
|
|
Apirilaren 28ko kronikan irakur daitekeenez93, gure alkatea Lockroy jaunarekin bildu zen, hau da, itsas armadako ministroarekin, Donibaneko balnearioetara etorri baitzen egonaldi baterako. Goienetxe, batetik, Donibane, Sokoa eta Ziburuko patroi eta armadoreen ordezkari gisa
|
joanik
, arrantzale kontuez mintzatu zen ministroarekin. Bestalde, Arthako dikearen arazoa ere gogorarazi zion Lockroy jaunari, eskatuz herri lanetako ministroari azpimarra ziezaion obra horren bai premia eta bai larria.
|
|
|
Urteak ditu Goyenetche hila dela eta harekin sobera eskualdun zahar. Zaharrak
|
joan
, arrotzak jin, gure bazterrak eta egoitzak eta jauntziak eta ohidurak, oro itzulipurdikatu dauzkigutela. Zaharrak joan eta gazteek heien urhatseri ez jarreiki, bainago hea Uztaritzen, Hazparnen edo Baigorrin, herri handienez eta eskualdunenez mintzatzeko?
|
|
|
Zaharrak joan, arrotzak jin, gure bazterrak eta egoitzak eta jauntziak eta ohidurak, oro itzulipurdikatu dauzkigutela. Zaharrak
|
joan
eta gazteek heien urhatseri ez jarreiki, bainago hea Uztaritzen, Hazparnen edo Baigorrin, herri handienez eta eskualdunenez mintzatzeko, hiru mutiko gazte badiren eskuarazko dotzenerdi bat kantu dakitenik.
|
|
|
prozesu horiei esker, enpresek balioa sortu eta eransteko faktoretzat darabilte ezagutza. Ezagutzaren kudeaketa, hortaz, datuak bildu eta manipulatze hutsetik askoz harago
|
doa
. Ezagutzaren kudeaketan txertatuta dauden oinarrizko prozesuak honako hauek dira:
|
|
|
1 Edozein enpresatan aktibo ukiezinek duten garrantzia oso handia da dagoeneko, eta goraka
|
doa
gainera, hainbat kasutan enpresa kudeaketaren ardatz nagusia izanik. Horregatik, interesgarri eta baliagarria zaigu Kapital Ukigarria eta Kapital Ukiezina bereiztea.
|
|
|
Enpresak gero eta ahalegin handiagoak egin beharrean dira aldaketak nondik nora datozen/
|
doazen
sumatzeko zantzuen bila. Ingurumari horretan, liderren zeregina puztu egiten da, giltzarri bihurtzeraino.
|
|
|
Badirudi, oro har, gure, unibertso ekonomikoa? ziztu bizian
|
doala
–unibertso kultural, baterantz, non produktu ekonomikoen balioaren zati (ehuneko) gero eta handiagoa elementu inmaterialek osatzen duten.
|
|
|
Nekez kopiatzen dira.? Ez dira enpresaren jabetza, hein batean behintzat (eta atoan desager litezke, langile bat
|
joatean
).. Erabilerarekin apreziatu eta balioa goratzen dute (aitzitik, erabili ezean balioa galtzen dute).?
|
|
|
Abrahamson ek zehatz mehatz aztertu zituen kudeaketarako teknika, eredu eta tresnei buruzko sinesmen kolektiboen sorkuntza eta balidazio prozesuak (Abrahamson, 1991; Abrahamson eta Eisenman, 2001). Abrahamson eta haren jarraitzaileek
|
joan
den mendeko 80ko eta 90eko hamarkadetan izan ziren enpresa kudeaketako moda ugari aztertu zituzten: kalitate zirkuluak, berringeniaritza, helburuen araberako zuzendaritza, jabekuntza, erabateko kalitate kudeaketa, bikaintasuna, kultur aldaketa, jakintzaren kudeaketa, sei sigma eta kudeaketarako beste teknika eta tresna ugari.
|
|
|
Hurrengo egunean egingo zutela esan, baina egunsentirako tropa nazionalak bertan ziren herria erasotzen. Polemikaren ildo nagusiak, ordea, beste zio bat zuen; izan ere, itxura guztien arabera, Gordexola batailoiko agintari gorenak ez ziren Nafarretera
|
joan
, aurreko egunean Gorbeiako gailurrean izan zirelako eskualdea ezagutzeko eta oso nekatuta jaitsi zirelako. Gogoratu behar da, bestetik, Gordexolak ez zuela ia borroka esperientziarik.
|
|
|
Dena den, neurririk gabeko erabiltzeak munizioaren urritasuna ekarri zien hirugarren egunetik aurrera errepublikazaleei. Zaurituen zainketari dagokionez, Ubideako gaixoen ospitaleak ez zuen higiene baldintza egokirik39, Urkiola eta Otxandioko ospitaleek ezin izan zituzten zauritu guztiak hartu, eta askok Zornotzara edo Durangora
|
joan
behar izan zuten sendatzera40.
|
|
|
«Ridículo Estado Mayor (grupo de militares españoles inútiles y zánganos, que ni merecieron algunos ser fusilados por Franco». Euzko Gudarostearen aholkulari nagusia zen Saseta bera ere kritikatu zuen («un capitán de intendencia del ejército español se (puso) a dar órdenes desde dentro del P.N.V.») 46 Iza berak kritika gogorrak jaso zituen azaroaren 27an, erasoa hasi aurretik, Gordexolak Ermura
|
joateko
agindua ez zuelako bete eta batailoiko kide batzuek istiluak sorrarazi zituztelako Eibarreko Intendentziaren jantokietan. Antzeko jarrera izan zuen Perezagua batailoiak47.
|
|
|
San Juan komandanteak azpimarratu zuenez, ez da nahikoa plantilla batzuk osatzea eta gizonak taldeetan biltzea armada bat edukitzeko. Armada prestatu egin behar zen eta ekintza txikietan erabili boluntarioak, eta derrigorrez
|
joandakoak
, benetako soldadu bihurtzeko. Baina, tamaina handiko erasoa egitea erabaki zen (Sanjuan, 1974:
|
|
|
138). Kontuan izan behar da, gainera, Espainiako derrigorrezko soldaduska sistemak salbuespen asko zituela eta gutxi zirela soldaduskara
|
joan
eta bertan 12 hilabeteko instrukzio epea osorik egiten zuten kintoak (Duval, 1938: 58).
|
|
|
48 Abenduaren 7an Montaud komandanteak ohar bat bidali zion Agirre lehendakariari esateko, Perezagua eta UHP batailoiek ez zutela Nafarretera eta Elosura
|
joateko
agindua bete, eta ondorioz frontea babes eskasarekin utzi zutela. Abertzaletasunaren Agiritegia.
|
|
|
Bide horretan, nabarmena da Euskal Armadari buruzko lan guztiek duten hutsuneetako bat: 1936ko urriaren 16an Jaurlaritzaren Guda Zaingoak 1932, 1933, 1934 eta 1935eko kinten mobilizazioa agindu zuenean hirurogeita hamabi orduko epea ezarriz, sailaren esku utzi zen gudariak zein guda taldetara
|
joango
ziren. Praktikan, ordea, deitutako gazteek, nahi izan zuten ideologietako batailoetan integratu ziren.
|
|
|
Orain arteko ikerketek, ordea, ez dute zehaztu zenbat izan ziren euren kabuz mobilizatu zirenak urriaren 16 baino lehen eta zenbatek hartu zituzten armak halabeharrez50 Are gehiago, Jaurlaritzak urriaren 22an eta abenduaren 1ean argitaratutako aginduek, kintoak koarteletan aurkezteko aginduz? erakusten digute urriaren 16ko agindua ez zela erabat bete, bereziki 1932ko eta 1933ko kintei dagokienez51 Egile batzuek soldadu profesionalak eta derrigorrez
|
joandakoak
goraipatu arren boluntarioen aurrean, garbi dago batzuen eta besteen jarrerak desberdinak direla borrokatzeko orduan baldintza berdinetan.
|
|
|
Horren ustez, 1936ko uztailean altxamenduari aurre egin zioten ezkerreko militanteen ausardiak ezkutatu egin du gizartearen gehiengoak erakutsitako epeltasuna. Boluntario asko, gainera, Errepublikako Gobernuak ordaintzen zituen 10 pezeten atzetik
|
joan
ziren borrokatzera. Derrigorrezko soldadutzak Armada Herrikoiaren giza hutsuneak bete baldin bazituen ere, maiz, arazo berriak sortu zituen; batetik, soldadu ugari desertatzen saiatzen zelako, bestetik, beren burua zauritzen zutelako.
|
|
|
Erasorako emandako arrazoien artean komunikaziorako oso zentro inportantea zela argudiatu zen, Bilbo, Durango eta Arrasaterako errepideen bidegurutzean zegoelako. Bizkaitik eta Gipuzkoatik
|
joanez gero
, berriz, Gasteizko giltza zen.
|
|
|
Erasoak 1936ko azaroaren 27an hasi behar zuen, baina eguraldi txarragatik 30era arte atzeratu zen8 Ciutat kapitainaren aginte tokia Motxotegin jarri zen, Agirre lehendakaria bertara
|
joan
zen9, baita Josep Tumarov ere, Sobietar Batasunaren enbaxadatik bidalitako aholkulari militarra10 Operazioaren burua Aranbarri kapitaina izan zen. Erasoa hiru zutabetan eratu zen.
|
|
|
Horrekin batera, lehenengo laguntza bidali zuten: Flandes errejimentuko bi sail eta España zalditeria errejimentuko 100 lagun
|
joan
ziren Legutiora, Gopegi ingurura Españako sail bat eta Bailén errejimentuko bi konpainia, eta Urbinara unitate desberdinetako hainbat konpainia eta bateria (Martínez Bande, 1938: 211).
|
|
|
Dena dela, printzipio hori nolabait ere kontrajarri egiten da gero praktikan orain arteko etxebizitza politikaren muina izan den babestutako etxebizitzen produkzioarekin. Hain zuzen ere, azken urteotako etxebizitza eskaintza aztertzeko unean argi eta garbi ikusten da etxe berrien eraikuntzaren bidetik
|
doala
parte hartze pribatu zein publikoen ardatz nagusia (orotara 66 mila etxebizitza berri hamar urtean), eta beraz, garapen iraunkorrarekin era kontrajarrian.
|
|
|
soziala, ekonomikoa eta ingurumenekoa. Eta hiru dimentsioek elkarrekin
|
joan
behar dute nahitaez.
|
|
|
Energiaren kontsumoari helduz, hiri eredu estentsiboetan, etxea lana etxea bidaiek, aisialdikoek eta beste
|
joan
etorri guztiek energia behar handiak sortzen dituzte. Batetik, hiriek edo auzuneek azalera handiak okupatzen dituztenez, zerbitzuak, lantegiak, etab., urruti?
|
|
|
EAEn aplikaturiko etxebizitza politikan ingurumenaren esparrua era mailakatuan sartzen
|
joan
da. Hala, etxebizitza planean ingurumen eta jasangarritasunaren gainean lantzen ziren zenbait gai.
|
|
|
Etxebizitzaren arazoa deitu zaion horren aurrean, erakunde publikoetatik esku hartzeko konpromiso hazkorra azaldu da, etxebizitzaren merkatu berezi eta konplexuaren egoera zuzentzeko eta gidatzeko. Esku hartzearen muinean babes ofizialeko etxebizitzen eraikuntza kokatu da aspaldion, eta, horrek, gure gizarteko norbanakoen momentuko ostatu beharrak asetzetik harago
|
doazen
ondorioak ditu, hain zuzen ere, etorkizuneko hiri eta herriak eraikitzen ari baikara.
|
|
|
Izan ere, baserri girotik hiritarragoa den bizimodura igaro baikara. Ezagun da Euskal Herrian baserri giroko herriak edo hiri handietatik urruti dauden herriak izan direla euskalkia hobeto mantendu dutenak, hiri eta herri handietan, ostera, gaztelania nagusituz
|
joan
delarik. Horretaz gain, euskarazko jardunean antzeman daiteke aldaketa.
|
|
|
Bariazioa ikus daiteke aztertutako herri bi hauetan, ez baitago hizkuntza sistema egonkorrik; hizkuntzak etengabe aldatzen
|
doaz
eta hizkuntzak bere ezaugarritzat du bariazioa. Garai bereko baina hizkuntza sistema ezberdinetako12 hiztunek elkar ulertzeko gaitasunari esker ahal izango dute zentzuzko elkarrizketa bat izan.
|
|
|
Amaitzeko, hirugarren ondorio bat badago: hizkera aldatzen
|
doa
eta zerk aldarazten duen aztertu nahi bada, ezinbestekoa da dialektologiak soziolinguistikari ateak zabatzea, ahozko hizkerak aztertuz.
|
|
|
Hizkuntza guztiak aldatuz
|
doazela
ez da datu berria, nahiz eta garai batean euskarak jatorrizko ezaugarriei eusten ziela defendatu, bat eta bera zela sortu zenetik hona. Hizkuntzak oso berea du une oro aldatuz joatea, hainbat faktore soziolinguistikok aldatzen baitute hizkuntza, hala nola elebitasunak, estandarrak...
|
|
|
Hizkuntza guztiak aldatuz doazela ez da datu berria, nahiz eta garai batean euskarak jatorrizko ezaugarriei eusten ziela defendatu, bat eta bera zela sortu zenetik hona. Hizkuntzak oso berea du une oro aldatuz
|
joatea
, hainbat faktore soziolinguistikok aldatzen baitute hizkuntza, hala nola elebitasunak, estandarrak...
|
|
|
Euskal Herrian, (euskara gaztelania) elebitasunaz gain, bestelako egoera linguistikoak ere baditugu. Alde batetik, diaglosia, zeinen bidez «aldaera estandarreko ezaugarriak sartuz eta gailenduz
|
doazen
aldaera dialektal desberdinen barnean» (Aurrekoetxea, 2008: 20); bestetik, diglosia.
|
|
|
Hona hemen aipamen bat hizkuntza batean izaten diren bateratze linguistikoak azaltzeko: «estandarreranzko prozesuan dialektoak elkarrekin batera
|
doazenean
eta estandarrak modu bertsuan eragiten dienean, estandarraren eta dialektoen arteko distantzia txikituz doan bitartean, dialektoen arteko forma ezberdinak ere urrituz joaten dira» (Auer eta Hinskens, 1996; apud. Aurrekoetxea, 2004).
|
|
|
Hona hemen aipamen bat hizkuntza batean izaten diren bateratze linguistikoak azaltzeko: «estandarreranzko prozesuan dialektoak elkarrekin batera doazenean eta estandarrak modu bertsuan eragiten dienean, estandarraren eta dialektoen arteko distantzia txikituz
|
doan bitartean
, dialektoen arteko forma ezberdinak ere urrituz joaten dira» (Auer eta Hinskens, 1996; apud. Aurrekoetxea, 2004).
|
|
|
Hona hemen aipamen bat hizkuntza batean izaten diren bateratze linguistikoak azaltzeko: «estandarreranzko prozesuan dialektoak elkarrekin batera doazenean eta estandarrak modu bertsuan eragiten dienean, estandarraren eta dialektoen arteko distantzia txikituz doan bitartean, dialektoen arteko forma ezberdinak ere urrituz
|
joaten
dira» (Auer eta Hinskens, 1996; apud. Aurrekoetxea, 2004).
|
|
|
Dialektoen, gurean euskalkien, trinkotasuna estandarraren ezaugarrietan urtuz, fusionatuz
|
doa
. Eragileak bat baino gehiago dira, hala nola estandarizazioa bera, hedabide ugari, herrien arteko komunikazio zabala eta gure belaunaldiak jaso duen hezkuntza, batez ere, idatzizkoan oinarritzeak izan du eragina zalantzarik gabe.
|
|
|
Ekialdeko europarren hezkuntza maila altuena da,% 42,8 unibertsitatera
|
joan
da, Magrebekoena berriz, baxuena,% 16k ez du ikasketarik, X2 (10)= 54,62; p= 0,000 Gutxi dira, beraz, ikasketa maila baxuarekin iristen diren emakume etorkinak. Ikasketa maila baxua duten horiek normalean Afrikako landa eremuetatik, eta Europako gutxiengo nomadetatik etorritakoak izaten dira:
|
|
|
Gure gizartean, emakume etorkinak medikuarenera
|
joaten
direnean, estresarekin, antsietatearekin eta somatizazioarekin erlazionatuta dauden eskaerak edo arazoak izaten dituzte (Achotegui, 2002; Bermúdez, 2004; Herrero, 2001; Tizón, 1992).
|
|
|
Elkarrizketa erdi egituratuak egin dira aurretik aipatutako galde sorta erabiliz, bi modu desberdinetan. Alde batetik, Gipuzkoako Gurutze Gorrira
|
joan
gara, laguntza eskatzen duten etorkinekin egoteko, eta beste alde batetik, autonomoa den jendea aurkitzeko elurrezko bolaren teknika erabili dugu. Prozedura horren bidez, ohiko bideak erabiliz lokalizatu ezin diren biztanleengana ailegatu gara, etorkinak diren ezagunen sareak erabiliz.
|
|
2009
|
|
|
Bai egituran bai mamian, Euklidesen lanaren eragina antzematen zaio. Alde nabarmena dago aurreko testuekin alderatuz gero; izan ere, hemen hiztegiko sarrerak% 16,63 baino ez dira; horrekin batera, hitz elkarketaren eta sintagmazioaren erabilera gora
|
doa
,% 34,70 bietan.
|
|
|
Untzia arin
|
zihoan
(20)
|
|
|
Untzia lehunki eta astiro
|
zihoan
(89)
|
|
|
2 taulan aurkezten dugu mugimenduzko ekintza bakoitzaren analisi xehea: aditzak ez ezik, aditzekin batera
|
doazen
sateliteak edo elementuak eta perpaus berean doazen osagaiak ere aztertu ditugu hizkuntza bakoitzean.
|
|
|
2 taulan aurkezten dugu mugimenduzko ekintza bakoitzaren analisi xehea: aditzak ez ezik, aditzekin batera doazen sateliteak edo elementuak eta perpaus berean
|
doazen
osagaiak ere aztertu ditugu hizkuntza bakoitzean.
|
|
|
U ntzi a arin
|
zihoan
(20)
|
|
|
Hipotesi hauek betetzen ote diren ikusteko, Coleridge ren poeman eta bere euskarazko itzulpenean agertzen ziren mugimenduzko aditz guztiak aztertu eta lau aditz kategoriatan sailkatu ditugu, bai euskaraz eta bai ingelesez: Modua adierazten dutenak (esaterako walk edo ibili), Bidea adierazten dutenak (approach edo hurbildu), Jarrera adierazten dutenak (kneel edo belaunikatu) eta Neutroak (go edo
|
joan
). 1 taulan ikus daitezke ateratako ondorioak.
|
|
|
egon,
|
joan
, mugitu (3)
|
|
|
Enpresa horietan lan egiteko jendea unibertsitatetik etengabe irteten delako. «Batzuk
|
joango
dira ilusioa galduta, baina atzetik beste batzuk datoz, beraz, hor badu unibertsitateak erantzukizuna»44.
|
|
|
Esan gabe
|
doa
, iniziatiba hauen guztien barneko arrazoiak ezagutu nahi izan direnean, egin diren ikerketetan lehendabizikoz eta beti agertu den auzia horien funtzio sinbolikoa izan dela. Nolabait, migratzaileak urrutiko lurralde hartan herrimina galdu ez duela adierazi nahi du; eta bide batez, bere jaioterrian Amerikan lortu duen arrakastaren gizarte balioa ezagutarazteko esfortzua egiten du.
|
|
|
Normalean, migrazioa ez zen pertsona bakar baten kontua, talde batena baizik. Emigrazioa senitarte baten barneko proiektua izaten zenez,
|
joan
zirenen eta herrian geratu zirenen arteko harremanak eta elkarrekiko beharrak ez ziren askotan eteten, baizik eta ahal zen neurrian egoera berrira egokitzen saiatzen ziren. Osabak Perun, Argentinan edo Filipinetan arrakasta ekonomikoa lortu eta gizarte eskalan gora egiten bazuen, logika horrek sorterriko familiako behartsuenei laguntzeko eskatzen zion; baina haren ikuspuntutik ere, sendikoen parte hartze honek ezinbesteko garrantzia zuen, «konfiantza»k eta «uste ona»k hainbeste balio zuten gizarte erlazio sare batean (Alvarez, 2003:
|