|
2009
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao nobelak(?) erakusten du nola ezin zaion mugarik
|
jarri
prosazko lan idatzi bati. Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa).
|
|
|
Hortaz, jendea deitzen hasi zitzaion aurkituriko izenen inguruko informazio gehiagoren eske, existitzen zirenik ere ez zekiten ahaide aurkitu berriei buruz, edo hilobitik ateratakoez. Zenbaitetan, familiek beraiek
|
jarri
zizkieten oroitarriak ahaide aurkitu berriei. Behin, Hardestyk telefono deia jaso zuen neba arreba edadetu batzuengandik.
|
|
|
Aita Dennis Falk, James Bowen eta Barbara Bird ek ikertu zuten elizbarruti katolikoaren artxibategian. Agnes Cloninger sekulako informazio iturria izan zen Idaho estatuko liburutegi eta artxiboetan, eta Gibson hileta zerbitzuen enpresan eskaera guztiei erantzun eta artxiboak eskuragarri
|
jarri
zituzten Tim Gibson-ek, Rose Cardon ek eta Jim Wolstenholm ek.
|
|
|
Alde erantzira begiratu behar genioke, beharbada, blogen fenomenoari: gaur egun duela hogei urte baino askoz gehiago idazten denez, sasi idazleak urduri
|
jartzen
dira, konpetentzia ikusten dute nonahi, sarkinak, fartsanteak, benetakoak ez diren idazleak? «Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia?
|
|
|
non daude editoreak? Nork
|
jartzen
ditu filtroak, nork ereiten ditu lore horiek. Kantitateak.
|
|
|
Eta, hala ere, poesia, diogu, abantailaz betetako generoa da: «poesia gauetako tele dendako iragarkietan saltzen dituzten trepeta horien antzekoa da», dio Chirbesek, «kableak eta pilak dituzten traste horietaz ari naiz, gorputzeko edozein partetan
|
jarri
eta haiek bakarrik giharrak sasoi puntuan jartzen dizkizutenak, zimurrak kendu edo tripa gutxitzen dizute zuk zirkinik ere egin beharrik gabe. Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe.
|
|
|
Eta, hala ere, poesia, diogu, abantailaz betetako generoa da: «poesia gauetako tele dendako iragarkietan saltzen dituzten trepeta horien antzekoa da», dio Chirbesek, «kableak eta pilak dituzten traste horietaz ari naiz, gorputzeko edozein partetan jarri eta haiek bakarrik giharrak sasoi puntuan
|
jartzen
dizkizutenak, zimurrak kendu edo tripa gutxitzen dizute zuk zirkinik ere egin beharrik gabe. Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe.
|
|
|
Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi jakin ez dakigularik. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan
|
jartzen
duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?]. Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela.
|
|
|
itxaropen beldurgarri bat edo beldur itxaropentsu bat zuen gizarteak idazlearekiko. «Argi ibili idazle horrekin, mesfidatu, gutxien espero duzunean hor aterako zaizu perpaus batekin poetrastoa, mahuka barrenean ezkutatu duen esaldi batekin, Cioranen aipu batekin, itsuskeria batekin, gutxi fida, idazle batek idatzi eta guzti egingo dizu igual eta aurrejuzguren bat hankaz gora
|
jarri
edo inaugurazio ofizial bat zapuztuko dizu, zaindu harengandik?». Gaur egun, gizarteak ez du poetarengandik deus espero, eta, are gutxiago da haren beldur.
|
|
|
Horretara
|
jarrita
, ugariak dira legea eta literatura estekatu dituzten ikerketak, egun mugimendu osoa ontzen dutenak. Law & Literature izenburupean, badira literatura unibertsalaren gorabeheretan bi letra mota horiek begipean jarri dituztenak; besteak beste, Richard Posner estatubatuarra, edota Biet eta Ost frantziarrak.
|
|
|
Horretara jarrita, ugariak dira legea eta literatura estekatu dituzten ikerketak, egun mugimendu osoa ontzen dutenak. Law & Literature izenburupean, badira literatura unibertsalaren gorabeheretan bi letra mota horiek begipean
|
jarri
dituztenak; besteak beste, Richard Posner estatubatuarra, edota Biet eta Ost frantziarrak.
|
|
|
Shortyk hegoaldeko erdia hartuko zuen, nik muinoaren iparreko erdia. Shortyk ez zekien idazten, beraz nik paper puska batzuetan bakoitzaren izena
|
jarri
, eta harri zapalen artean utzi nituen, bi alorren lau ertzetan. Shortyk esan zuen han geldituko zela eta ez ziola inori ezer esango.
|
|
|
Nire alorra duk?, esan nion. Gizona aurrez aurre
|
jarri
zitzaidan. Handia zen.
|
|
|
»Hala, Shortyren izena idatzi nuen, Shorty Harris, harri artean zegoen bezala, berdin berdin. Hark bi paperak elkarren ondoan
|
jarri
, eta begira egon zen. Gero bostekoa eman zidan.
|
|
|
«Hori hala duk», aitortu zuen. Nire tokian
|
jarri
zen. Adiskide onak izan gara geroztik.
|
|
|
«Txuku txuku» sentitu genuen, erreka ohean gora zetorrela. Denok begira
|
jarri
ginen. Andre indiar zahar bat lurrean eserita zegoen hankak gurutzatuta.
|
|
|
Begira egon zen. Gero zutik
|
jarri
, eta bere ume guztiak bere ondora ekarri zituen. Bere gonen atzean jarri zituen.
|
|
|
Gero zutik jarri, eta bere ume guztiak bere ondora ekarri zituen. Bere gonen atzean
|
jarri
zituen. Ahoa zabaldu zuen.
|
|
|
Beti izan du ametsa agian norbaitek leku hartan resort bat
|
jartzeko
aukera ikusiko duela. Badira urte osoan ura ematen duten iturriak oso urrutira joan gabe, eta hodi bitartez aise garraia liteke ura.
|
|
|
Zalantzarik ez izan. Zaldi mutur zorrotza, begiak zuri zuri
|
jartzen
dituena, gaiztoa!
|
|
|
–Begira, Shorty eta bion izenak harri haien artean
|
jarri
nituen egunean norbaitek esan balit hori egiteagatik 36 urtez hemen geratu nuela, nik uste korrika hasi, eta oraindik ere korrika ariko nintzatekeela. Gauza xelebreak egiten ditu bizitzak.
|
|
|
Euskal artzain talde bat suaren inguruan elkartzen denean, arrats luze osoan zahatoak ez du lurrik ukitzen. Gizon bakoitzak ondokoagandik hartu, aurpegitik oin batera
|
jarri
, eztarria trebeki busti adarrezko puntatik ateratzen den zurrusta mehe, arrosarekin, eta ondokoari pasatzen dio berriro, kantari.
|
|
|
Arte sorkuntzan, ordea, posible da egile batek lan bikaina burutzea nahiz eta herri txiki bateko partaide izan. Jarduera bakartian errazago da maisulan bikaina erdiestea (adibidez, idazlea bere folio zurien aurrean
|
jarrita
). Arte kolektiboetan, aldiz, askoz zailagoa bihurtzen da prozesu hori.
|
|
|
Adibide bat
|
jartzearren
: nobela bat sakona dela esaten da.
|
|
|
Ez dira dialektoak, elkarren ondoan garatu diren hizkuntza zeharo bestelakoak baizik, maiz bietako bat ezabatzen alferrik ahalegindu diren arren. Espainiako albiste nazionaletan, esaterako, katalanez mintzo den Kataluniako politikari bati azpitituluak
|
jarri
behar zaizkio.
|
|
|
Cechoripsky haren izena idaztean lehen letraren gaineko alderantzizko azentu zirkunflexua jan dute. ...a ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka
|
jarriz
. Egoera hau ametsezkoa da munduan inor gutxik hitz egiten duen hizkuntza bateko hiztunentzat.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen mundu mapari begira
|
jarri
eta aise imajina dezaket edonora noala etxetik autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala nola Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste hainbat eta hainbat herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
Etxera heldu nintzen goiz hartan, bizarra egiten ari nintzela, Julia bainugelako atearen kontra bermaturik
|
jarri
zen haurrek zerbait esaten dutenean hartu ohi duten itxura ausart horrekin:
|
|
|
Mendiari ezin omen zaizkio ateak
|
jarri
. Are gutxiago hizkuntzari.
|
|
|
Aurpegia garbigailuaren kontra
|
jarri
du, badaki hori amari ez zaiola batere atsegin. Itsas kurkuiluen zurrumurrua, sirena hotsak, ia entzun ezinezko izurdeen txipli txaplak entzun ohi ditu holakoetan.
|
|
|
Goiz horretan, mutikoak eskua sartu du patrikan eta aitaren autoko giltzei begira
|
jarri
da. Aitatxo asko poztuko da aurkitzen dituenean eta, kontu handiz, sukaldeko mahaiaren atzetik erortzen utzi ditu.
|
|
|
Bere aitonak, Eduardo Laboak, bere aitaren aitak, erakusten zien solfeoa bere seme alabei, baina aparte arotza zen, carpintero de ribera esaten dena, txalupak eta egiten zituena. Halako batean, esaten zutenez, oso polita zen bat egin zuen, oso txalupa ederra, eta bere alaba baten izena
|
jarri
zion, Karmentxu.
|
|
|
Gero pasa ziren urteak eta Felicianok, Mikelen aitak, Mikelek hogei urte zituenean edo, enkargatu zuen txalupa bat Karmentxu famatu horren berdin berdina, eta izena
|
jarri
zion Jontxu. Juan Jose Lasa eta Karmeleren semerik zaharrena zen Jontxu:
|
|
|
Arraunekin ibili ginen luzaro. Gero, askoz geroago, motor txiki bat
|
jarri
zioten. Ia berrogei urte izan ziren.
|
|
|
60ko hamarkadan jendeak jeneralean ez zuen ezagutzen kanta, ez zuen ulertzen letra, iruditzen zitzaion erotuta zegoela. Bestalde, kantak asmatzen zituenean, kasu batzuetan lehenbizi musika
|
jarri
eta gero poema aukeratzen zuen, edo enkargatu, baina gehienetan aurrena poema aukeratu eta gero musika jartzen zion. Edozein kasutan garrantzia ematen zion hitzari.
|
|
|
60ko hamarkadan jendeak jeneralean ez zuen ezagutzen kanta, ez zuen ulertzen letra, iruditzen zitzaion erotuta zegoela. Bestalde, kantak asmatzen zituenean, kasu batzuetan lehenbizi musika jarri eta gero poema aukeratzen zuen, edo enkargatu, baina gehienetan aurrena poema aukeratu eta gero musika
|
jartzen
zion. Edozein kasutan garrantzia ematen zion hitzari.
|
|
|
Ba, nonbait, bi urte zituenean, Gardatara lehenengo aldiz joan zenean, sehaska moduko batean uzten zuten, eta ortura ateratzen zuten ontzi txiki edo sehaska horretan. Antonio Zabalak txori bat
|
jarri
zion alboan, sehaskari soka luze eta fin batekin lotuta. Txoriak hegan egin nahi zuen, baina bere mugimenduak oso mugatuak ziren halabeharrez.
|
|
|
Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen hasi zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan, hiru ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat
|
jartzeko
. Azkenean, salbatu zen, aurrera atera zen.
|
|
|
M.B.: Bere anaia zaharrenak, Pellok, pegamin deitzen zion egoskor
|
jartzen
zenean. Badakizu zergatik?
|
|
|
M.B.: Eta Izarok, gure semeak, idatzi zuen erredakzio bat txikia zenean, lizeoan, eta izenburua
|
jarri
zion Sokrates bat familian, Juanjorengatik. Oso pertsona interesantea zen.
|
|
|
Pentsa, Londres 1962, eta Bartzelona, Mediterraneoa? Baina Mikel etorri zenean, segituan hartu emanetan
|
jarri
zen hango jendearekin. Setge Judges eko jendea, teatrokoa, medikuak.
|
|
|
Horrela, esaterako, 1984an Honoris Causa doktore izendatu zuen UPV EHUk. 1989an, Ohorezko Zerrendan
|
jarri
zuen Basque Studies Society of America elkarteak. 1998an, Ohorezko euskaltzain izendatu zuen Euskaltzaindiak.
|
|
|
Ni BSPkoa izateak, beraz, esentzialisten artean
|
jarri
nau, hau da, beren bizia etnia jakin baten ikerketari eskaini dioten autoreen artean. Hala ohi diote antropologian.
|
|
|
Aurrena ahalordez herrian ezkondu, eta orduan joango zela. Petraren lehengusuak jakin zuenean arreba baten parekoa zen neska Ameriketara zihoala, komoda gaineko Petraren argazki markoduna hartu, eta paretara begira
|
jarri
omen zuen.
|
|
|
Amamak orduan kakorratz lanaren korapiloak erakutsi bidenabar, euskarazko hitz batzuk ere erakusten zizkidan. Batzuetan pentsatzen
|
jartzen
naiz zer nolako aldea aurkituko zuen neska bat zeneko bere lurralde berdetik gure artemisia gozakaitzeko basamortura, hain desberdina Euskal Herriko bere jaioterriko mendi berde dirdiratsuetatik. Negar egin ote zuen, artzain euskaldun askok bezala, basamortu goietako bakardadeari aurre egin behar izan zionean, bere jaioterriko soro berdeez oroitzean?
|
|
|
Operazio mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten ari denean haren gainean lupa
|
jartzen
dutenei, ez dakit, ez dakit, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei dena egina utziko diet. Idatz dezatela beren koardenottoan:
|
|
|
Renoko erdialdeko bere bulegoan, Jack of Hearts en karta markoan
|
jarrita
, Jackek bala zuloa buruan alderik alde duela. Auzi kriminal batean utzi zioten abisua.
|
|
|
Kultur eragilea ere izan zen Robert Laxalt, eta University of Nevada Press argitaletxea
|
jarri
zuen abian 1964an. Halaber, bidea egin zion Nevadako Unibertsitatean diharduen CBS (Center for Basque Studies) erakundeari.
|
|
|
Batetik, izenburua aldatu eta Dominique, artzain xiberutar bat Nevadan delakoaren alde egiten du. Frantseseko itzulpenak ere berdin jokatu zuen 1972an, Bertrand Mouchezek egindako itzulpenari Mon père était berger izenburua
|
jarri
baitzitzaion. Bestalde, euskarazko itzulpenari egindako hitzaurrean, hauxe dio Mendigurenek:
|
|
|
Baina, egia esan behar badut, ametsak errealitatea baino errealago bizitzen ditut. Arrazoia ez dakit, baina buruaren askatasunari egozten diot horren esanahia, hau da, gehiegi betetako mundu ontzi honen presioak buruaren askatasunari kateak
|
jartzen
dizkiolako. Libre sentitzen denean, buruak sentsazio gehiago harrapatzen dituela uste dut.
|
|
|
Gizakion kasuan, txikitan batez ere, mimikak edo errepikapenak gure ikasketen oinarri oinarriak direla ezin dezakegu dudan
|
jarri
.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus dezakezuenok, bai kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza
|
jartzeko
zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Mundu honen gauza xinpleenekin harremanetan
|
jartzeko
, beraien izaera eta bizitasuna nabaritzeko, entzumena eta ukimena erabiltzea ezinbestekoa zaigu itsuoi. Gure azal guztian zehar dauden nerbioek adierazten digute non gauden, zer daukagun gure aurrean eta ondoan, non dauden hormak; eta gure belarriek, entzuteaz gain, soinuek zer esan nahi diguten interpretatzen laguntzen digute.
|
|
|
Donostiako haizeen orraziaren aurrean
|
jarrita
, itsasoari begira, gure bi zentzumenen bitartez ingurukoa irudi bilakatzen da buruaren eta arimaren barnean: non dagoen itsasoa, marea gorantz edo beherantz doan, haizeak zer esan nahi digun, laino edo eguzkitsu dagoen eguna, olatuek arroken kontra jotzen duten ala ez?
|
|
|
Intentsitatea eta indarra igo eta jaitsi egiten da, sentsazioen notak eta azkartasuna handituz eta jaitsiz. Zuek begien aurrean maindire zuri bat
|
jarriko
bazenute bezala, maindire hori aurreratuz eta atzeratuz bezala, nire ametsen sentsazioak, soinuak, sentipenak, indar desberdinez doaz atzera eta aurrera.
|
|
|
Anek ez du momentuan erreakzionatu baina Laiaren ahotsa entzun dezake ur azpian. Uhinek dardarka
|
jartzen
dute haren ahots fina. Iraganera daraman ahots bat.
|
|
2010
|
|
|
Gai batez tartaroa einherik jin züzün eta lo
|
jarri
züzün süphazter khantian. Ordian haurrak zer ez dü egiten?
|
|
|
Biharamenean tartaroa abiatzen düzü aharien kanpo igortera, eta
|
jarten
düzü bortha saihetsean haurra eskapa ez dakion. Haur hori egoiten düzü emeki emeki azkenetarik; bena tartaroak hunkitzen zitizün igaitean ahariak oro.
|
|
|
Azalpenotan ez dut jakin bereizten Joxe Azurmendiren kolkoan zer dagoen, zein den bere berea den ideia bibliografiatik jasotako guztien artean. Nik eskertuko niokeen esplizituago
|
jarri
izan balu, baina tira, ez du nahi izan.
|
|
|
Batetik, oso esanguratsua begitandu zait Alberto Barandiaranek egin duen kasu hautaketa. Lehenengo lauretan, protagonista ezezagun eta ahaztuen arrastoan
|
jarrita
, haien paraderoa erakutsi gura izan digu. Horrek, besteak beste, ikerketa lan zail eta luzea ondorioztatu dio.
|
|
|
Bertan irakur daitezkeen testuak ez dira edozein egunkaritan aurki ditzakegun testu horiek bezalakoak, kazetaritza estu, hotz eta despertsonalizatu batekoak. Alderantziz, irakurleari gertuagokoak egingo zaizkio, inplikazio handiagoa eskatuko diote,
|
jar
dezala bere partetik zerbait. Kepak aipatu du ia nobela baten gisan irakurri dituela erreportajeak, eta arrazoi du.
|
|
|
Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik. Hasteko pertsonaia bera da aipagarri, antiheroi moduko bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala
|
jartzen
duena edozeren gainetik. Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke.
|
|
|
Katu jendea da Rodriguezek orain arte argitaraturiko lanik biribilena, batez ere gaiari begira. Dena den, ez nituzke narrazio guztiak maila berean
|
jarriko
. «Hazia», esaterako, interesgarria da gai aldetik, baina tratamenduan huts egin du idazleak.
|
|
|
Galerna iristearekin batera hasten dira turistak maletak egiten, beren jatorrizko herri/ hirietara alde egiteko prest. Kasu honetan, baina, galernak ez dio udari soilik amaiera puntua
|
jarriko
. Udan zehar pertsonaien barruan egosten joan diren sentimenduek eztanda egingo dute galerna iristearekin batera.
|
|
|
Nik eder izaten jarraitzen baitut. Arazoa da ni, dagoeneko, ez naizela ehiztariak muturka
|
jar
ditzakeen ehizakia. Nor da kaiola batean dagoen erbia tiroz hiltzeko irrika duen ergela?».
|
|
|
Mundua haren arabera neurtzen zen; zenbatek begiratzen zioten, zenbatek nahi zuten berarekin oheratu». Horiez gain, Galernak ditu matrimonioaren instituzioa zalantzan
|
jartzen
duten komentarioak, maitasuna beste zerbaitekin nahasten duten gizonezkoak, haurtzaroaren urradura. Eta banekien kontatu eta erakutsi egiten duten liburuei egindako aipamena ez zela hain debaldekoa.
|
|
|
Uste dut ipuinen sarea estuagoa dela komunikazio faltaren inguruan; era bateko eta besteko pertsonaiek komunikazioari
|
jartzen
dizkioten trabez dihardu gehienbat. Itxurakeriak, hipokrisiak eta nork bereari eusteko grinak duen funtzioaz hainbat oker ulerturen eta ondoriozko inkomunikazioaren sorreran.
|
|
|
Har dezagun, kasurako, «Hagina» ipuineko haginlaria. Eta ez dut nik esango fragmentua eta sakontasuna elkarren aurka daudenik, beste batzuek aitortzen diote fragmentuari osotasuna hartzeko gaitasuna, adibide tontoegi bat
|
jartzearren
, puntuak lotuz sortzen den irudiaren antzera. Eta hori egiteko aukera bai ematen du narrazio bilduma honek, printzen bidez ikuspegi bat osatzekoa.
|
|
|
Hasteko, istorioa bera da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza: Sotero, nagusia, bertso
|
jartzen
aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han daukana. Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen ari da, Canovas garbitu berri dute, eta hiru morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat.
|
|
|
Seme alabek Ekuadorreko neska bat ekarriko diote, lurrikara txiki bat eragingo du nobedadeak eguneroko grisean eta bizitza oso baten ilunak argitzen joango dira liburuko azken partean, happy end moduko batera iritsi arte. Iritzia ematen
|
jarrita
, arrazoi duzu, Jacinto, liburuaren irakurketak eraman egiten zaitu, leun eta ezti, leunegi eta eztiegi akaso. Egia esan, nahiko aurreikusgarri iruditu zait eleberria, ezer berririk kontatu ez balit bezala.
|
|
|
Kritika kontatu (tell) eta erakutsi (show) egiten duten literatur lanen artean bereizketa egiten badu ere, Aritz, esan beharra dago azken urteetan azken joerak indar handia hartu duela AEBetako literaturan. Neure burua show jarrera bultzatzen duten idazkuntza irakasleen artean
|
jarriko
nuke, nire ikasleei behin eta berriro esaten baitiet ez dagoela dena hitzez hitz esan beharrik; ikuspuntu erretoriko batetik askozaz eraginkorragoa da gauzak irakurleari erakustea (show) edo, besterik gabe, iradokitzea. Ildo horretan, irakurleari ondorioak bere kabuz ateratzeko askatasuna ematen zaio.
|
|
|
Ikerrek
|
jarritako
abestiak. Metroa, basoek txin txin
|
|
|
«Jo emagaldu bati egiten zaion bezala». Nobela batean esaldi bera pertsonaia baten ahotan, edo are narratzailearen ahotan
|
jarriz
gero inor ez da asaldatzen. Baina Pessoa, Eliot eta enparauak igaroagatik, poesia oraindik halako aitortza batekin erlazionatzen dugu, non ahots poetikoak, gutxi asko, benetakotasun bat gordetzen baitu.
|
|
|
Lehenengo eta behin zukeen literaturarenganako zaletasuna, eta alde horretatik, irakurleak jarraitu eta lagundu ziokeen idazleari literatur hizkeraren bilaketan eta lanketan, egileak proposaturiko hizkuntza kodearen zailtasunak gorabehera. Bestalde, Jean Etxeparek abian
|
jarri
zuen indibidualizazio prozesu bat ordura arteko euskalduntasun kolektiboaren nozioaren baitan, eta horrenbestez ikuspegi subjektibo, pertsonal eta are eta autobiografikoa ere ekarri zuen euskal letretara. Irakurle parte hartzaileak joera nartzisista hori onetsi zukeen.
|
|
|
Batean emeak dio, eta neskak bestean. Bada, emeak erabiltzea hain «ozar» eta lotsagaldua ote da, ezen neskak
|
jartzera
derrigortu baitzuen Lafitte kalonje lotsorra, Lotilandiako euskaldun garbien begi belarriak ez mintzearren. Ezin dut kapiskatu.
|
|
|
«Maite dut, makillajerik gabe, txandala jantzita, erosketak egitera joatea. Orain ez naiz inoren oinpean etxeko sarreran
|
jartzen
den zerria. Ez ditut iragan urteak ahantzi, baina Ericek eskaini zidan Wonderful Tonight baino atseginago dut eguneroko arruntaren Wonderful Today.
|
|
|
Baina Libanotik berririk ez zetorrenez, neskak ausardia handiz bere idazle kuttunari, Ghazi al Gosaibi poetari bidali zion, aspaldi batean Britainia Handian enbaxadore gisa urteak emandako poetari, une hartan Saudi Arabiako gobernuko ministro zenari. «Nire idoloetako bat da eta liburua gustatu zitzaiola esateko deitu zidanean, pozez zoratzen
|
jarri
nintzen». Poetaren bultzadak ireki zizkion liburuari Erdialdeko Ekialdeko ateak.
|
|
|
Zutik dago etxe hori, zaharren egoitza dago bertan. Esaten du Jakoba Errekondok etxe hori dolarea
|
jartzeko
eraiki zela, ez zela etxebizitza, dolarea zela hasiera batean. Gero, 80ko hamarkadaren hasiera aldera, barru aldaketa handia izan nuen:
|
|
|
Pertsona honek Erlea aldizkari honixe buruzko artikulu oso kritikoa plazaratu zuen orain dela hilabete batzuk egunkari batean. Sinaduraren aldamenean «Itzultzailea»
|
jarri
zioten. Begiratu dut Euskal Itzultzaileen Elkarteko bazkide zerrendan eta ez da ageri.
|
|
|
Begira nago Elias Amezagak Revista Internacional de Estudios Vascos en argitaratu zuen Cuarta entresaca de un Diccionario de Seudónimos horri. Lantegi ederra
|
jarri
zion bere buruari Autores vascos en egileak. 1991n plazaratu zuen lehenengo entresaka, 1997an laugarrena eta azkena.
|
|
|
70eko hamarkadaz ari da Mendiguren. Egia da Arestik lehenengoa ez ezik bigarren abizena ere aipatu ohi zuela (Segurola), eta liburu bati izenburu deigarria
|
jarri
ziola: Lau teatro arestiar.
|
|
|
Begiarmen, berriz, ez horrenbeste. Dena dela, Gabriel Aresti haserre
|
jarri
zen. Erasotzat hartu zuen.
|
|
|
Iraultzaile xaloak erakarria sentituko da neskatila, hark berak falta duen ontasun moduko bat duelako ustean?. Iraultzaileak, bere aldetik, ordura arte gidari izan dituen idealak kolokan
|
jarri
eta nola urruntzen zaizkion ikusiko du, apurka apurka ilunbeetan hondoratzen dela. Andreyévek, narrazio durduzagarri honetan, maisu baten eskuarekin marrazten ditu gizakiaren itsukeria eta berekoikeria latza».
|
|
|
Jende multzoa
|
jarrita
dago biribilean ezarri aulkietan, baina tartean tartean aulki hutsak ere badirela ikusi duenez, haietako batean eseri da. Denek ala denek, bera izan ezik, erran gabe doa?, liburu berbera dute esku artean:
|
|
|
Ez dio solasari arreta larregi
|
jarri
, baina hauspoa baretu eta ohiko bere arnasaldia berreskuratu orduko, taldean susmagarriegi ez suertatu eta taxuzko itxura emate aldera, erabaki du inguruan esaten ari direnekin nolabait sintonizatzea izango dela onena. Horretarako, ondoan eserita duen neska erneari eskatu dio Ilunbeak liburua.
|
|
|
«Zer espiritualtasun (zer tranferentzia mota) iristen zaio ikusleari (publikoari) gaur egun sekularizatu honetan eskultore edo margolari baten obratik? Zergatik
|
jartzen
da (jartzen denean) jendea lan horiei begira. Halaxe egin behar dela erakutsi digutelako?
|
|
|
«Zer espiritualtasun (zer tranferentzia mota) iristen zaio ikusleari (publikoari) gaur egun sekularizatu honetan eskultore edo margolari baten obratik? Zergatik jartzen da(
|
jartzen
denean) jendea lan horiei begira. Halaxe egin behar dela erakutsi digutelako?
|
|
|
Aurkikuntza deigarri eta harrigarrienak euskararen alorrera zetozen, bertan aurkitutako ostrakek iraultza osoa zerkarkiotelako euskararen historiari. Urtebete edo pasatu zen eta, orduan, dena
|
jarri
zen hankaz gora. Dena omen zen gezurra, dena faltsukeria eta dena tranpa zitala.
|
|
|
Azaldu da, ordea, agudo asko beste aditu talde bat aurrekoak esandakoa hankaz gora
|
jarri
duena. Hauentzat ez da iruzurrik egon eta dena da (edo izan daiteke) egia.
|
|
|
3) Azaroaren 5ean, Bibat Museoan Kulturako diputatua eta EHUko erretoreordea Iruña Veleiako hurrengo hamar urterako «Plan Gidaria» sinatzen. 100.000 euro
|
jarriko
dira bi hilabetean plana idazteko. EHUri eman zaio aztarnategiaren kudeaketa eta faltsutasunaren aldeko txostengile bat izendatu dute zuzendari.
|
|
|
Zerrenda horretan, lehendabiziko, Uxue Alberdiren izena
|
jarri
behar dugu, bera baita bi generoetan, bertsoan eta eleberrian, joan den urtean gehien nabarmendu zena. Udaberrirako ateratako Aulki jokoa urteko eleberririk interesgarrienetakoa izan zen eta Donostiako Liburuaren Eguneko azokan euskal libururik salduena, Atxagaren Zazpi etxe Frantzian eleberriaren ondotik.
|
|
|
Beste batzuetan seigarren ahaleginean etortzen da. Riomundo, aldiz, burua horretan
|
jarrita
eta ordu asko sartuta idatzitako nobela da eta aurreko txapelketaren bezperan bukatu nuen. Finalerdia nuen larunbatean eta ostiralean entregatu nuen testua.
|
|
|
Finalerdia nuen larunbatean eta ostiralean entregatu nuen testua. Nobela batek burua horretan
|
jarrita
bizitzea eskatzen du eta, nire ustetan, bi generoak, literatura eta bertsoa, uztartzen zailak dira».
|
|
|
Liburuek orain ez dute behinolako auctoritas aura hori, eta irakurleen kopuruak gora egin izanak arrunt bilakatu du oraintsu arte erudituen eta pertsona ikasien zeregina zena. Ohikoa da, oso, best-sellerren irakurle batek obra klasikoak disekzionatzen dituen kritikari jakintsuaren mailan
|
jartzea
bere burua, haren pare. Eta are makurrago, irakurle arrunt horrek ziurtatzea, ausardia gorrotagarriz, bere irakurketa, egia esanda, interpretazioa esan nahi du?
|
|
|
Aspaldi honetan, giroa izango da noski, gehiago begiratzen diot botilaren alderdi hutsari alderdi beteari baino. Alderdi huts horretan
|
jarrita
, erabat ados nago Xavier Rodríguez itzultzaile galegoarekin. Askotan etorri izan zait burura, izerdi batean ari naizela paragrafo batekin ezin buruturik, zertarako horrelako lanak hartu, zeinentzat, gero inork ezer esaten ez badizu, delako liburua, dirudienez, inork irakurtzen ez badu; areago, eta hau ez da ahaztu behar, berez hemengo gaia ez bada ere?, zeurearekin batera, tarteka, beste liburu bat ateratzen bada, zeurea baino askoz ere okerrago itzulia.
|
|
|
b) Horretan aurrezten den diruarekin eman diru-laguntzak irakurgailu elektronikoak erosten dituztenei eta
|
jarri
obra horiek guztiak dohainik deskargatzeko moduan, irakurle balizkoen eskueran.
|
|
|
c) Horrekin batera, nahi izanez gero,
|
jarri
inprimagailu digital bat herritarren zerbitzuan (edo halakoa daukan inprimategi bati egin esleipena) eta bidali dohainik (edo bidalketa gastuen truke) bilduma horretako obraren bat eskatzen duenari: hamar bat urtean egingo diren eskaera guztiak asetzeko ez da gastatu gaur egun egiten diren tiradetan gastatzen denaren erdia ere.
|
|
|
Iragan mendeko 50eko hamarkada zen, lehenengo magnetofoiak salgai
|
jarri
ziren garaia. Ximun Haranek aparatua Alemanian erosi zuen, baina Frantziara sartzea debekatua zuen.
|
|
|
Baimen berezi bat behar izan zuen aduanan horretarako. Barkoxen, Larrañen, Santa Grazin makina lanean
|
jarri
eta sor eta lor kantari eta entzuleak. Haranek kontatzen du:
|
|
|
Hartan barnen egonen zira zilhar kaideran
|
jarririk
;
|