|
2007
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen
|
hasi
eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen
|
hasi
diren arte.
|
|
|
Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du. Ondoren, enbrioia garatzen
|
hastea
eragin dute, blastozisto faseraino. Hain zuzen ere, lehen fase horretan, enbrioi zelulak espezializatu gabe daude, eta, beraz, edozein zelula mota bilakatzeko gaitasuna dute.
|
|
|
Eragiketa matematikoak egiteko, garuna baino azkarragoa da ordenagailua; milioika kalkulu egin ditzake garuna kalkulatzen
|
hasterako
. Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia.
|
|
|
Dena den, merkeena CO 2 a isurtzen jarraitzea izango da beti. Eta zenbakiak gorri diren bitartean, nor
|
hasiko
da karbono harrapaketan?
|
|
|
Gero, elektrizitatearen aroa etorri zen, eta ikatzaren erabilera aldatu egin zen: elektrizitatea sortzeko erabiltzen
|
hasi
ziren.
|
|
|
Gainera, fruitu batek ekoitzitako etilenoak haren ondoko fruituak ere etilenoa ekoizten
|
hastea
eragiten du; hau da, inguruko fruituak ere ontzea.
|
|
|
Hortaz, emearen ugaltze aparatuaren eskakizunak handituz doazen heinean, lehengaien iturri exogenoez gain, iturri endogenoez baliatzeko premia agertzen da. Horretarako, hazkunde somatikoan metaturiko erreserba guztiak erabiltzen
|
hasten
da barea. Ugalketa sasoian ugaltze aparatua soilik hazten da, eta gainerako egiturak txikituz doaz pixkanaka.
|
|
|
Ezkerretik
|
hasita
, Haizea Fuente, Jesus Mari Txurruka, Mercedes Ortega eta Jon Saenz.
|
|
|
Telomeroen DNA sekuentziak ez du generik; beraz, ez zuten halakorik espero. Orain, baina, telomeroek RNAren ekoizpenarekin zerikusia dutela frogatu ondoren, RNA horrek zer funtzio duen ikertzen
|
hasi
dira. Izan ere, minbiziaren sorreran garrantzia izan dezakeela uste dute ikertzaileek.
|
|
|
Estatubatuarrek eta errusiarrek lasterketa zientifiko eta teknologiko bat jokatzen zuten, nor iritsiko urrutiago, nork aurkituko mundu harrigarri gehiago espazio zabalean. Baina, garai berean, artean esploratu gabeko beste unibertso bat ikertzen
|
hasi
ziren zientzialari batzuk. Eta oinekin zapaltzen dugun mundua ulertzeko gako batzuk itsas sakonean zeudela ikusi zuten.
|
|
|
Ikuspegi hori ez zen aldatu 1960ko hamarkada arte. Hain zuzen, garai hartan
|
hasi
ziren ozeanoen hondoa esploratzen. Ordura arte teknologia ez zegoen itsas hondoraino jaisteko bezain aurreratuta, baina, 1964an, estatubatuarrek Alvin itsasoratu zuten.
|
|
|
Egun batean, zientzialari mexikar bat jaitsi zen Cyana ren barruan, eta kolore biziko egitura berezi bat ikusi zuen. Gainean, hildako animalien aztarnak zituen, hala nola desegiten
|
hasitako
oskolak. Jarraian, beste urperaldi batzuk egin zituzten han inguruan, eta ur laster beroen arrastoak, zizare fosilak, hildako txirlak eta tximinia gehiago aurkitu zituzten.
|
|
|
Gainera, interes ekonomikoak ere ari dira bultzatzen ozeano hondoaren esplorazioa: lur gaineko meategiak agortzen ari direnez, iturri berrien bila
|
hasi
dira. Eta ozeano dortsala metal biltegi oparoa da.
|
|
|
Nik 1960ko hamarkadaren lehen urteetan egin nituen unibertsitateko ikasketak, eta garai hartan ez zen ozeanoaz hitz egiten, erabat ezezaguna baitzen. Berez, ofiolitak aztertzen
|
hasi
nintzen. Ofiolitak gaur egun lurrazal kontinentalaren gainean dauden antzinako lurrazal ozeanikoaren zatiak dira.
|
|
|
Baina artean ez genekien nolakoa zen itsas hondoa. Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten
|
hasi
ziren, eta haiek ikusi zuten dortsal ozeanikoa. Eta garai hartan sortu zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen hasi ziren.
|
|
|
Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten hasi ziren, eta haiek ikusi zuten dortsal ozeanikoa. Eta garai hartan sortu zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen
|
hasi
ziren. Hala, nire espezialitatea dortsal fosilak izanik, dortsal aktiboak ikusteko gogoa piztu zitzaidan.
|
|
|
Bai, zorte handia izan nuen, orduan
|
hasi
baitziren geologoak espedizioetan parte hartzen. Izan ere, itsas hondoan ikerketa geologikoak egiteko behar genituen tresnak egin zituzten:
|
|
|
Niretzat, leku kuttuna da. 1981ean
|
hasi
nintzen hura aztertzen, eta oraindik ere joaten naiz.
|
|
|
Ezkerretik
|
hasita
, Alfonso Macías, Eduardo Alegría, Juan José Gavira, Joaquín Barba eta Ignacio García medikuak. Nafarroako Unibertsitate Klinika
|
|
|
718281..
|
Hasi
bai, hasiko ginateke hamartarrak jartzen, baina bukatu. Ez genuke sekula bukatuko.
|
|
|
718281.. Hasi bai,
|
hasiko
ginateke hamartarrak jartzen, baina bukatu. Ez genuke sekula bukatuko.
|
|
|
Pertsona bat bizirik dagoenean, haren metabolismoak gorputzaren tenperatura konstante mantentzen du, 36 ºC inguruan. Hiltzen den unean, gorputzak beroa ekoizteari uzten dio, eta gorpua tenperatura galtzen
|
hasten
da, esponentzialki, inguruneko tenperatura lortu arte.
|
|
|
Bizidunen populazioak ere bai (edozein bizidunenak, bai bakterioenak, bai landareenak eta bai animalienak); hazteko mugarik ez duten bitartean, zenbakiaren menpe hazten dira. Beste adibide asko daude zenbakiaren menpeko hazkunde esponentziala dutenak, maldan behera doan elur pilota baten hazkundetik
|
hasi
eta bankuek ematen, edo, batez ere, kobratzen dituzten interesetaraino.
|
|
|
Capecchi eta Smithies lanean
|
hasi
zirenean, ia ezinezkoa zirudien nahi ziren aldaketa genetikoak eragitea saguen DNAn. Baina bi ikertzaileek gakoa errekonbinazioan egon zitekeela pentsatu zuten.
|
|
|
Zelula ama enbrionarioak erabilita, errekonbinazio bidez, gene bat inaktibatuta zuen sagua aipatzen den lehen ikerketa 1989an argitaratu zen. Ordutik, era horretako sagu mota asko sortu dituzte, eta ugaztunen fisiologiaren edozein alderdi ikertzeko aukera ematen dute, enbrioiaren garapenetik
|
hasita
, gaixotasun larrietara arte. Halaber, gene terapiaren eragina ikertzeko ere erabiltzen dituzte.
|
|
|
Stuttgart hirian jaio zen, 1936ko urriaren 10ean, Nobel sariduna zela jakin baino 71 urte lehenago, zehatz mehatz. Sttutgarten bertan
|
hasi
zen fisika ikasten, Unibertsitate Teknikoan, eta Munichen bukatu zuen doktore tesia. Ikerketa Alemanian eta Estatu Batuetan garatu zuen.
|
|
|
Nolanahi ere, erreakzio asko gertatzen dira solidoaren gainazalean. Burdina puska bat, adibidez, kanpoaldetik
|
hasten
da herdoiltzen, gainazaleko burdina atomoek bakarrik baitute aukera airearen oxigenoarekin kontaktuan egoteko. Solidoa hautsa bada ere, erreakzioa hauts aleen gainazalean gertatuko da.
|
|
|
Munduko gosearen eta pobreziaren aurkako borrokan patatak duen lekua nabarmendu nahian erabaki omen du FAOk (Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundea) 2008a Patataren Nazioarteko Urtea izatea. Eta ospakizunak dagoeneko
|
hasi
dira; izan ere, urriaren 18an eman zioten hasiera urte berezi horri Nazio Batuen egoitza nagusian, New Yorken.
|
|
|
Programa haren baitan, pauso garrantzitsuak eman zituzten. Besteak beste, inguruko barietateak bildu zituzten, hazitarako patatak ekoizten
|
hasi
ziren, Europako hainbat herritako barietateak inportatu zituzten... Eta, material horrekin guztiarekin, hemengo klimari eta lurrari hobeto egokituko zitzaizkien barietateak bilatzeari ekin zioten.
|
|
|
Klimaren azken aldaketa bortitza azkeneko izotz aroaren amaieran gertatu zen, duela 12.000 urte inguru (garai hartan, gizakia Ameriketan finkatzen
|
hasi
zen eta, beste hainbat lekutan, nekazaritzari ekin zion). Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora.
|
|
|
Ez da denbora asko azal azpiko ozeanoaren behaketak seriotasunez egiten
|
hasi
zirela: Bigarren Mundu Gerraren ondoren ekin zioten, eta itsas zirkulazio handia zuten guneetan kontzentratu ziren; esaterako, Ipar Atlantikoan.
|
|
|
Emaitzen orrialdeak arakatzen
|
hasi
zara. Dozena erdi bat pasatu dituzu honezkero, eta euskarazko emaitzen arrastorik ez.
|
|
|
Wikipediako sarrera bigarren emaitza. Klik egin eta zeure burua itzultzaile bihurtzeko prestatzen
|
hasi
zara.
|
|
|
Energia gehien behar duten unea hegan
|
hasteko
unea da, hegoek hegaztiaren pisua goratzeko adinako indarra egin behar baitute. Hegoak astintzeaz gain, animaliak bestelako laguntza ere behar izaten du aireratzeko.
|
|
|
Hegoak astintzeaz gain, animaliak bestelako laguntza ere behar izaten du aireratzeko. Hegazti txikiek nahikoa dute jauzi egitea eta hegoak astintzea, hegan
|
hasteko
. Handiagoek propultsio indartsuagoa behar dute.
|
|
|
Handiagoek propultsio indartsuagoa behar dute. Uretan bizi diren asko albatrosa, esate baterako korrika
|
hasten
dira, eta beharrezko abiadura lortzen dutenean, astintzen dituzte hegoak.
|
|
|
Hegaldia
|
hastean
kontrako haizea baldin badute, errazago aireratzen dira, hegoak ireki eta pixka bat altxatuta haizea hegoaren azpitik indarrez pasatzen baita, eta goranzko indarra eragiten baitio. Zenbat eta handiagoa izan hegaztia, orduan eta indar handiagoa egin du aireratzeko.
|
|
|
Zenbat eta handiagoa izan hegaztia, orduan eta indar handiagoa egin du aireratzeko. Arazo hori saihesteko, hegazti handiak puntu altuetan pausatzen dira askotan (eliz dorreetan, harkaitzetan...), eta, hegan
|
hasteko
, nahikoa dute beren buruari haietatik erortzen uztea.
|
|
|
Hegazti handi batzuk puntu altuetan pausatzen dira, eta, hegan
|
hasteko
, beren buruari erortzen uzten diote. MEC
|
|
|
Horrelakoetan, mendikateak, adibidez, gainditzeko muga zailak bihurtzen dira. Hegaztiek aldatu egin behar izaten dute beren ibilbidea, eta mendikatea inguratzen
|
hasten
dira, zeharkatzeko moduko haran edo mendi leporen bat aurkitu arte.
|
|
|
Badirudi hegan egiteko gaitasuna behin bakarrik agertu zela hegaztien eboluzioan. Lehenengo hegaztiek lumaz estalita zuten gorputza, bai, baina gorputzaren tenperatura mantentzeko; dirudienez, luma haiez baliatuta
|
hasi
ziren hegan. Antza denez, hegan egiten hastea onuragarria zen hegaztientzat, harraparietatik ihes egiteko eta harrapakinak errazago harrapatzeko.
|
|
|
Lehenengo hegaztiek lumaz estalita zuten gorputza, bai, baina gorputzaren tenperatura mantentzeko; dirudienez, luma haiez baliatuta hasi ziren hegan. Antza denez, hegan egiten
|
hastea
onuragarria zen hegaztientzat, harraparietatik ihes egiteko eta harrapakinak errazago harrapatzeko. Hegan nola hasi ziren, ordea, ez dago argi.
|
|
|
Antza denez, hegan egiten hastea onuragarria zen hegaztientzat, harraparietatik ihes egiteko eta harrapakinak errazago harrapatzeko. Hegan nola
|
hasi
ziren, ordea, ez dago argi. Bi teoria posible daude gertakari hori azaltzeko, eta fosilen aztarnek ez dute egiten, ez bataren, ez bestearen alde.
|
|
|
Lehenak dio lehenengo hegaztiak zuhaitzetara igotzen zirela, eta, lumei esker, gai zirela beren buruari zuhaitzetatik behera erortzen utzi eta, nolabait, planeatzeko, urtxintxa hegalariek egiten duten antzera. Eboluzionatu ahala, gero eta distantzia luzeagoetan planeatzen joan ziren, eta, azkenik, zuhaitzetara igo beharrik izan gabe
|
hasi
ziren hegan.
|
|
|
Beste teoriaren arabera, berriz, lehenengo hegaztiak korrikalariak ziren, eta korrikaldietan oreka ez galtzeko balio zieten lumek. Pixkanaka, goiko azalera handituz joan zen, eta, azkenean, abiadurak eskaintzen zien bultzada aprobetxatuta, hegan
|
hasi
ziren.
|
|
|
Beste herrialde batzuetan, hala nola Britainia Handian eta Estatu Batuetan, aspalditik egiten da, eta arrakasta handia du, gainera. Hemen, berriz, oraintxe
|
hasi
dira. Horregatik, biziki gustatu zait ikustea hemendik aurrera bultzatu egingo dela.
|
|
|
Glushko ingeniariari laguntza eskatu zion. Berehala
|
hasi
zen hura motor egokia diseinatzeko lanean. RD sortu zuen.
|
|
|
Ikusten denez, Sputnik ekin
|
hasi
zen espazioa konkistatzeko lehia puri purian da oraindik.
|
|
|
Lehen satelite artifiziala bidali zutela 50 urte betetzen dira aurten. Sputnik (bidaia lagun, euskaraz) 1957ko urriaren 4an bidali zuten espaziora errusiarrek, eta hala
|
hasi
zen espazioa konkistatzeko lehia. Hainbat gertaera soziopolitikok sortu zuten Sputnik, eta haren sorrerak aro berri bat ekarri zuen.
|
|
|
Internet gizarte zabalera iritsi zenetik, geroz eta byte gehiago erabiltzen dira. 90eko hamarkadan, sarea byte gutxiko mezu elektronikoak bidaltzeko baino ez zen erabiltzen; 90eko erdialdean, irudi anizdun web guneak eta MP3 formatuko musika sortzearekin batera, megabytetako datuak maneiatzen
|
hasi
ginen. Baina benetako iraultza 2003tik landa gertatu zen:
|
|
|
07/ 08/ 07 Horregatik aukeratu zuten egun hori Boeing 787 hegazkinaren aurkezpen ofiziala egiteko. Hegazkin berria ez da oraindik aireratu, 2008an
|
hasiko
da hegaldi komertzialak egiten, baina, dagoeneko, seiehun eskaera baino gehiago egin dizkiote Boeingi hainbat aire konpainiak. Zergatik hegazkin hori eta ez beste bat?
|
|
|
1999 urterako, ezinbesteko geneen zerrenda bat lortu zuten. Behin hori dakitela, hurrengo pausoa eman nahi dute; alegia, hutsetik
|
hasita
gene horiek fabrikatu, eta bere kabuz hazteko eta ugaltzeko gai den bizidun bat sortu nahi dute.
|
|
|
|
Hasteko
, galdetu nahiko nizuke zer ekarri dizun ozono geruzaren zuloa aurkitu zuen Nobel sariduna izateak... zein dira alde onena eta txarrena?
|
|
|
Hasieran ez zenekiten atmosferari kalte egiten ziotela, lurrazalean (behe atmosferan) guztiz inerteak baitira CFCak. Nolatan
|
hasi
zineten bide horretan ikertzen?
|
|
|
Horretan
|
hasi
ginenean deskubritu genuen zer kalte egiten duten produktu horiek estratosferan. Gainera, orain badakigu gas horiek argi infragorria xurgatzen dutela, hau da, berotegi efektua duten gasak ere badirela, eta klima aldaketan eragina dutela.
|
|
|
Mario Molina kimikari mexikarra kimikaren alor ugaritan ikertzen aritu zen munduko hainbat ikerketa zentrotan 1972 urtera arte. Urte hartan, Sherwood Rowland ekin lanean
|
hasi
zen, eta ozono geruzan CFCek zenbaterainoko kaltea eragiten duten deskubritu zuten. 1995ean Nobel saria eman zioten horregatik.
|
|
|
Gatzaga Buradongo azaleratze bat. Artean indusketa
|
hastear
zegoen. (Argazkia:
|
|
|
Urizaharran lehen aztarnategi hura aurkituta, beste batzuen bila
|
hasi
ziren inguruan. Horrela aurkitu zuten bigarrena, Gatzaga Buradonen, Bastidan.
|
|
|
Azken urteetan, aldiz, aurrerapen handiak egin dira materialetan, motorizazioan, nabigazio sistemetan, eta diseinu kontzeptual berrietan. Eta, egun, enpresa batzuk ultrarinak merkaturatzen
|
hasi
dira, hegazkintza handiaren prozesu eta profesionaltasun berak erabilita.
|
|
|
Bestalde, automobilgintzan garatutako TDI motorrak
|
hasi
dira erabiltzen hegazkin hauetan. Horrek sekulako fidagarritasuna ematen du, eta operazio kostua asko txikitzen du azaldu du Iturbek.
|
|
|
Gero, Airbus izan zen lehena hegazkintza zibilean, duela hogei bat urte. Eta VLAtan azken bost urteetan
|
hasi
dira erabiltzen. Sistema horrekin, pilotuak ez du mekanikoki eragiten eragingailuetan; aitzitik, ordenagailu bat erabiltzen du, eta ordenagailuak hegaldiaren parametro guztiak aztertuz eta interpretatuz eragiten du eragingailuetan.
|
|
|
VLJ edo Jet oso arinen saila oso berria da. Duela bost bat urte
|
hasi
ziren Estatu Batuetan honelako hegazkinak egiten, merkatuan zegoen hutsune bat betetzeko asmoz. Izan ere, ikusi zuten badagoela hainbat jende, negozio munduan batez ere, ohiko airelineak erabiltzen ez dituena, ordutegi arazoengatik eta abarrengatik; eta jet pribatuak edo business jet ak ere ez, kostu handiegia dutelako.
|
|
|
Hau da, hegazkin txiki bat botatzen zen, eta helburua zen misilak hegazkina botatzea. Gero, espioitzarako erabiltzen
|
hasi
ziren. Izan ere, piloturik arriskuan ez jartzeaz gain, pilotuaren pisua aurrezten denez, erregai gehiago eraman dezakete, eta, beraz, denbora gehiagoz egin dezakete hegan.
|
|
|
Reaper (sega makina) izena jarri diote, eta 1,5 tona lehergai eraman ditzake. Iragarri dute udazken honetatik aurrera Iraken erabiltzen
|
hasiko
direla. Hori bai, pilotuek Arizonatik gidatuko dituzte, erosotasun osoz eta haientzako inolako arriskurik gabe.
|
|
|
Hala uste dute Arregik eta Iturbek, eta bide hori hartu dute: teknologia errotodinamikoa lantzen
|
hasi
dira.
|
|
|
Juan De la Cierva aitzindariak
|
hasi
zuen bide hori, 1919an bi hegal motak zituen hegazkin bat sortu zuenean: autogiroa.
|
|
|
Dena den, bi errotoreak biraka
|
hasten
direnean, momentu giroskopiko oso handia lortzen da; eta giroskopio baten ezaugarria da irauli gabe egonkor mantentzea. Horrek egonkortasuna ematen dio sistemari, eta, gainera, grabitate zentroa errotoreetatik distantzia txikira egoteak ere egonkorrago izaten laguntzen du.
|
|
|
Ezin dugu jakin idazleek Creeper en berri izan ote zuten idazten
|
hasi
baino lehen. Baina argi dago gauza bat dela ia nahi gabe egindako birus erreal baten istorioa, eta beste bat dela planteamendu hau:
|
|
|
Garai horretan duen ehun biguna urteko kimu berriena da, eta, oro har, onddoak ez dio hor eragiten. Loreak ematen
|
hasten
denean, ordea, egitura bigun berriak sortzen ditu zuhaitzak, eta egitura horiek zaurgarriak dira.
|
|
|
Eta, bide horretatik, onddoa ere zabaldu zen. Pixkanaka, infektatutako pinuak agertzen
|
hasi
ziren, bai mintegietako eta bai mendietako pinuetan.
|
|
|
|
Hasteko
, bere jatorrizko organotik aldendu eta odolaren bidez mugitzeko gai den zelula oso gogorra da. Gizakiaren odola abiadura handian doa, eta odol horren kondizio fisiko kimikoak ez dira batere egokiak kanpoko zelulentzat.
|
|
|
Behin hasierako kontaktu bat izan ondoren, tumore zelula aginduak bidaltzen
|
hasten
da. Tumore zelula gelditu eta ezarri den organoko zelulek tumore zelulak bidaltzen dizkien substantziak hartzen dituzte, eta, kasu askotan, organo hartzailearen zelulek jasotzen dituzten seinaleek horien portaera aldarazten dute.
|
|
|
Hain zuzen ere, substantzia horiek onuragarriak dira tumore zelulentzat, eta, haiei esker, tumore zelulen hazkuntza areagotu egiten da, eta baita zain berrien sorkuntza ere. Azken batean, tumore zelulak organo hartzaileko zelulekin
|
hasi
duen elkarrizketa horretan, horiei iruzur egitea lortzen du, eta, hala, hantura ingurune bat sortu eta tumorearen aurrerakuntza errazten da.
|
|
|
Arrautzetatik jaiotzen dira tximeletak, bai, baina ez da intsektu hegodun dotore hori arrautzatik ateratzen dena, beldarra baizik. Beldarra, jaio orduko, jaten
|
hasten
da, eta gose aseezinez jan eta jan aritzen da, hazi eta hazi, harik eta krisalida osatzeko garaia iristen zaion arte.
|
|
|
Krisalidaren barruan, ezkutuan, erabateko aldaketa gertatzen da. Beldarraren barne organoak desegin egiten dira berriak osatzeko; izan ere, digestio aparatuak, adibidez, elikagai berrietara egokitu behar du,
|
hasi
ahotik eta uzkiraino. Beldarra hostojalea zen, baina jaiotzekotan den tximeletak loreen polena izango du elikagai iturri nagusia.
|
|
|
Ar batek eme bat sumatzen badu krisalidatik ateratzeko zorian, zain geratzen da batzuetan: emea atera eta hegan egiten
|
hasi aurretik
estaliko du.
|
|
|
Baina, gogoratu, neguan ere hor daude tximeletak; ez dabiltza hegan, ezkutuan daude, gehienak krisalida eran. Baina datorren urtean berriz esnatuko dira eguzkiaren epeltasuna eta kilkerren kantua sumatzen dituztenean, eta festa berriz
|
hasiko
da.
|
|
|
Elhuyar Fundazioko I+ G taldeko kideak: ezkerretik
|
hasita
, Antton Gurrutxaga, Nerea Areta, Xabier Saralegi eta Igor Leturia. E. Carton
|
|
|
|
Hasteko
, proteina terapeutikoa kodetzen duen geneari ugatz zeluletan espresatzeko behar duen informazio genetikoa eransten diote. Horrekin, bi informazio horiek dituen transgenea sortzen dute.
|
|
|
Hiriko Hondakinen Kudeaketarako Bizkaiko II. Plan Integralak urteetarako duen helburu nagusia da Bizkaiko hiri hondakinen balio materialari eta energetikoari ahalik eta etekin handiena ateratzea, isurketa saihesteko (0 isurketa). Plana arrakastaz
|
hasi
da, eta dagoeneko gainditu dira Europako zabortegiei buruzko direktibak 2009rako ezarritako helburuak.
|
|
|
Arrautzak ipintzen dituzte, eta, zenbait ordu pasatu ostean, larbak jaiotzen dira. Orduan
|
hasten
da izaki berriaren garapena. Izan ere, hilotz horretatik elikatzen da ahalik eta tamaina handiena lortu arte.
|
|
|
Mundu osoan ibili da ikerketa zentro batetik bestera, eta, gaur egun, Kanarietako Institutu Astronomikoan egiten du lan. Umetako oroitzapenetik
|
hasita
, astronomiarekin izan duen harremanaz hitz egin digu. Eta, izarren bidez, metal astunen sorrera ezagutzera eraman gaitu, hori baita oraingoz Garik Israelianen azken ikerketa gaia.
|
|
|
Hamabost urte inguru izango nituen astronomiari buruz irakurtzen
|
hasi
nintzenean. Eta oso ondo gogoratzen dut egun batean Sobietar Batasunean egindako zientzia fikziozko film bat ikusi nuela nire lagunekin.
|
|
|
Gau eta egun irakurtzen nituen, harrapatzen nituen guztiak. Gero, astronomiari buruz
|
hasi
nintzen irakurtzen. Hala ere, oso maila baxua nuen matematikan eta fisikan, eta, horregatik, ezin izan nuen unibertsitatera joan bigarren hezkuntza bukatu eta gero.
|
|
|
Izar bakoitzaren bizia masa jakin batekin, errotazio abiadura jakin batekin eta konposizio kimiko jakin batekin
|
hasten
da. Hiru parametro horiek izarraren eboluzioa definitzen dute.
|
|
|
Plastikoa erabiltzen
|
hasi aurretik
, burdinazkoak ziren merkurioa gordetzeko erabiltzen ziren ontziak. Almaden Fundazioa
|
|
|
|
Hasteko
, esan behar da merkurioa oso erraz zabaltzen dela leku batetik bestera; izan ere, merkurio lurrunak urteak irauten du airean. Merkurio lurrun hori giza jardueretan (ikatza erretzean, erraustegietan...) askatzen da, baina, neurri handi batean, baita prozesu naturalen bidez ere (sumendien erupzioetan edo arroken meteorizazioan).
|
|
|
Europako Batasunak, bere aldetik, neurri horiek zorrotz betetzeko asmoa du.
|
Hasteko
, merkurioa duten produktuak (termometroak, adibidez) gutxitzen ari da, eta merkurioa erauztea debekatu du; eta 2011tik aurrera komertzializatzea bera ere galarazita egongo da.
|
|
|
Orain, Almadenen aro berri bat
|
hasi
dute. Bisitarientzat prestatu dute:
|
|
|
Bai, merkurioa bakuometroetan, manometroetan eta halako ekipoetan erabili izan da, hau da, presio neurketak egiteko tresnetan. Garai batean, tresna horiek irekiak izaten ziren, eta oso handiak; pixkanaka, tresna txikiagoak, konpaktuagoak eta itxiagoak egiten
|
hasi
ziren. Eta horiek ere beste era batzuetako manometroekin ordezkatzen joan dira.
|
|
|
Baina formula bereko konposatu asko daude, 18, eta guztiek ez dituzte ezaugarri berberak. Adibidez, isooktanoak eta n oktanoak ia bero bera sortzen dute erretzen direnean oxigenoa dagoelarik, baina isooktanoa bestea baino askoz lehenago
|
hasten
da erretzen.
|
|
|
Bada, garrantzi handikoa da gasolina noiz
|
hasten
den erretzen. Gasolina motorretan, gasolina lurruna eta airea sartzen dira motorraren zilindroan.
|
|
|
Han pistoiak konprimitzen ditu, eta, orduan, bujian txinparta bat sorrarazten da, eta nahastea erre egiten da. Alabaina, erregaian dauden hidrokarburoen arabera, gerta daiteke txinpartaren beharrik gabe
|
hastea
erretzen, konpresio soilagatik. Bakarrik su hartzeak, ordea, kalte egiten dio motorrari, eta eraginkortasuna gutxitzen du.
|
|
|
1921ean, ordea, General Motors entzat lan egiten zuen kimikari batek (Thomas Midgley) frogatu zuen berun tetraetiloa oso ona zela oktanajea igotzeko. Hau da, gasolinari konposatu hori gehituz gero, ez zen erretzen
|
hasten
txinparta piztu arte, eta errekuntza motela eta eraginkorra zen. Hori dela eta, handik aurrera gasolina guztiek zeramaten berun tetraetiloa.
|
|
|
Hala ere, metal garrantzitsua izan da gizateriaren historian. Aurkitzeko, erauzteko eta lantzeko erraza izanik, duela 7.000 urte
|
hasi
ziren erabiltzen, eta gaur egun arte aplikazio asko aurkitu dizkiote. Baina beste zerbait ere aurkitu diote:
|
|
|
Autoen motorren eraginkortasuna handitzeko
|
hasi
ziren gehitzen beruna gasolinari. Continental Automotive Systems/ ATE
|
|
|
1912an agertu zen lehenengoz gaixotasuna. Hortik aurrera, gero eta jende gehiago
|
hasi
zen gaixotzen. Hezurrak bigundu egiten zitzaizkien, eta giltzurrunek huts egiten zieten.
|
|
|
Hasieran, eskualde horretako gaixotasunen bat zela pentsatu zuten, edo bakterioren batek eragingo zuela. 1940ko hamarkadaren bukaeran gaixotasuna zerk eragin zezakeen ikertzen
|
hasi
ziren. Lehenengo hipotesia izan zen berunez pozoitu zirela meategietatik beruna erauzten zutelako, baina, azkenean, kadmioa izan zela ondorioztatu zuten.
|
|
|
Asier Hilariok ohartarazten duenez, turbiditak ez dira erregularki banatzen. Duela 60 milioi urte inguru
|
hasten
dira agertzen, eta, denborak aurrera egin ahala (Getaria aldera, beraz), gero eta sarriago azaltzen dira, eta gero eta handiagoak dira. Hori Pirinioen sorrerarekin lotzen da.
|