|
2003
|
|
|
|
Hasteko
etbehina, CAF Elhuyar bekaipataubehardut, buruanbueltakanuenproiektuariepezehatzakjarribaitizkio.Horigabe, seguruenezgauzatubarikjarraitukolukeoraindikere.
|
|
|
1929: Beribilezargitaratzen
|
hasizen
, GureHerrianatalka.
|
|
|
Larresoroko Seminariotipianikasizuen1872 77tartean, urtetikurterabetigoitiariizanzelarik; geroBaionakoan.1881ean, arteanapaizgaizelarik, Larresororakoeskola emaile izendatuzuten.1882an apaiztuzen, etaLarresoron segitu zuen, ArnaudAbadia zeukalaburuzagi.Haniraun zuenhurrengohogeitabost urtean, 1906raarte.Alemanairakastenzuen, besteak beste.Irakasleonaetalaketaeizen.Gero, Baionako kalonjeizendatuzuten. Eskualdunaastekariankolaboratzen1891urte inguruan
|
hasizen
, etahil artejarraitu zuenidazten. Idazleezezik, aldizkariarenburuzagibilakatuzenlaster.Osoprosa apainduarenjabea, eskuinekopolitikarenaldearituzen gogo bihotzez.
|
|
|
Amodioa, haragiarenirritsbatdadena, etaharagiakberak asetzendu. Ni,
|
hasteko
, hortakoniz.Etaezdutustebadenemazterikezetzihardetsikodautanik... Zoroakdauzkatbertzelaiduritzenzeienak.Beudeothoi ametsakbazterrerat, gurebegizikusetaeskuzhunkidezakegunarigaudelarik!
|
|
|
Alegia, euskaldunguztiak, zoritxarrez, ezzeudenPiarresen buztin bereazeginda, eta, Saint Pierrerenustez, argietagarbiadierazibehar zitzaienzeinendesohoragarriadeniheslariarenjokabidea, eta, ostera, eginbehar, hunenkonplitzea, Jainkoarennahiarenegitead [el] a?. Argietagarbi,
|
hasteko
, etxekoeibeharzitzaienadierazi, izanere, Saint Pierrerenhiru anaiaAmeriketara joanbaitzirenihes; areago, eurotariko batdesertzioz epaituzutenitzulitakoan.
|
|
|
EskualzaleenBiltzarreko buruzagiak.Irudiakezdu datazehatzik? 1930.urte ingurukoa?, eta, halaber, ez dagoargieginortzukdiren bertakolagunak.Ezkerretik
|
hasita
: 1, Maurice Souberbiellemedikua; 2, Georges Lacombeeuskaltzaina; 3, MauriceAmestoi lotinantkolonelohia; 4, identifikatugabeak; 6, JulesMoulier Oxobi; 7, identifikatugabea; 8, JeanLizarmedikukanboarra. Xarritonenustez?; 9, JeanJauregiberri medikua; 10, LouisDazantze euskaltzaina; 11, identifikatugabea; 12, JeanBaptisteEtxeberri apaizdonostiritarra. Xarritonenustez?; 13, Piarres Lafittegaztea; 14, ...
|
|
|
GureHerria aldizkariaren taldeeragilea.Irudiakezdu datazehatzik, etaezdago arginortzukdirenbertako lagunak. Eserita, ezkerretik
|
hasita
: 1, Jean BlaiseAdema(?); 2, JeanElizaldeZerbitzari; 3, identifikatugabea; 4, Jean Saint PierreAnxuberro; 5, MauriceSouberbielle medikua; 6, identifikatugabea. Zutik, ezkerretikhasita: 1, GraxienIstilart(?); 2, identifikatugabeak; 6, Pierre Duhour(?); 7, identifikatu gabea; 8, EdmondBlazy(?); 9, JeanOlhagarai. Xarritonenustez?; 10, PiarresLafitte; 11, JeanBarbier(?).
|
|
|
MichaelBenton ekbereiztu duenfaseprofesionala, izatez, 1960etako erdi aldean
|
hasizen
, etahortikaurreraikerlariekzehaztasunhandizaztertu nahiizandituzteK/ T jazokuneingurukoxehetasunguzti guztiak, etaera horretarahipotesitestagarriakdituzteondu, dinosauroensuntsipenaazaldu ahalizateko.MotabikoeszenarioakplanteatuizandiraK/ T jazokunearen inguruan, alegia, segidaekologikoaren modelogradualistaetainpaktu extralurtarrarenmodelokatastrofista.Eszenario bakoitzaren aldekofrogamordoabild...
|
|
|
JeanEtxeparekbadu ArnaudAbadiareneiteaidazkera kontuetan, eta, izan ere, maisutzatzuenLarresoroko bereirakaslea.Kidetasunhoridela eta, aurrekoepigrafeanAbadiariaitortudizkiogunzenbaitezaugarriberriro agertukozaizkiguhemenAldudekomedikuazmintzatzean.Nikneuk,
|
hasteko
, plebifikatzaileetiketajarrikonioke JeanEtxeparerenjakintzazkoprosari, ArnaudAbadiarenarieginbezalaxe.Baina, horregazbaterabadaudebeste bizpahiruxehetasunaipagarrihonaekarriko ditudanak, laburkirobadaere.
|
|
|
GureJainkoakbereganathartudugureadiskidea. Emandiezotela nigardolutanutzidituenberelagunari, haurrideetajendekiari indareta sokorri; etaguri, harenadiskideri,
|
hasi
sailarijarraikitzea, etagero, gure aldiajinendelarik, lurhuntangehiagoikusikoezdugunadiskidearekinelgarretaratzea.
|
|
2006
|
|
|
Zaharrenazetaitzalik haundiena izan duenaz aurrera
|
hasiko
naiz. On
|
|
|
|
Hasteko
,, ikusiezpalu, atzekoz aurrera, ezpalu ikusi?, zereneznaizen paratu.
|
|
|
Etanondik ateraoteda,. MartinJoxepearanaztar, hori? Goizuetako bikario zenak, Don Bixente Hernandorenak, gaihonen aztarren bila
|
hasi
zenean, Juan Mari Lekuonariutzitakojaiotz agirian33 azaltzen da. Martin Jose, izena, behinetaberriz.Begira, begiranola:
|
|
2007
|
|
|
Eta, berdintasunaren haritik bilakaturik Iraultza, arrazionalismoa ere nagusitu zen pentsamolde berrian. Elizak zuen boterea galtzen
|
hasi
zen: 1790ean Constitution> Civile> du> Clergé> izan zen kaleratua; apaizak zibiltzat izan ziren hartuak, eta uko egin behar izan zioten sakramenduak emateari.
|
|
|
Eliza ere, era berean, hautesle euskalduna bereganatu nahian, politikan parte hartzen
|
hasi
zen: Laurent Diharassaryk Catéchisme> électoral> kaleratu zuen errepublikarren kontra eta Louis Etcheverry eskuindarrak, bonapartistak eta erregetiarrak ordezkatu zituen 1889ko hauteskundeetan.
|
|
|
1912ko urrian Belokeko Apaizgaitegi Txikian
|
hasi
zen ikasten La, tte38 Garai hartan, 17 urteko La, ttek Le> Palmipède> izeneko astekaritxoan idatzi zuen, isilean, Vogel adiskidearekin batera39 Jadanik gazte denbora hartan euren zirikadak sartzen zituzten artikuluetan; Harizmendi apaizak irakurtzen ei zuen, umore onez hartuz ikasleek agertutakoa40.
|
|
|
1919an Baionako Apaizgaitegi Handian sartu zen batxilergoa iragan arte. Lehen Mundu Gerraren garaia baitzen, apaizgaiek espero zuten baino lehen
|
hasi
zuten ikasturtea, Gobernuak ez zezan eraikina eritetxe bihur. La, ttek, osasun txarra zela eta, ez zuen Lehen Mundu Gerran parte hartu; gerlari ohiak41 taldeko kide izan zen, ordea.
|
|
|
Laurent Apestéguyk, Gure> Herria> aldizkariaren sortzaileak, argitalpen hartan hartu zuen La, tte lankide bezala. 1925ean Eskualdunan ere
|
hasi
zen idazten, baita Le> Carillon> des> Jeunes> emakumezko talde sindikalistaren aldizkarian56 ere, Pierrette Labe izengoitiaz sinatuz57.
|
|
|
La, tteri hitzaldia gustatu zitzaion eta eskutitzez adierazi zion Lhanderi. La, tte Gure> Herrian idazten
|
hasi
zenean, Lhandek eskutitz bat idatzi zion La, tteri adieraziz oso hiztegi aberatsa zeukala eta ea bidaliko zion bildutako hitz mordoa Hiztegi bat osatzeko. La, ttek bildutako
|
|
|
1930ean, hogeita hamar urtez, La, tte Filoso, a eta Erlijioa irakasten
|
hasi
zen hirugarreneko gazteei. Horrekin batera, Ebanjelioaz idazten hasi zen Eskualdunan, 1929an hil zen Mixel Iriarteren ordez.
|
|
|
1930ean, hogeita hamar urtez, La, tte Filoso, a eta Erlijioa irakasten hasi zen hirugarreneko gazteei. Horrekin batera, Ebanjelioaz idazten
|
hasi
zen Eskualdunan, 1929an hil zen Mixel Iriarteren ordez.
|
|
|
Gerra amaiturik, Eskualduna> debekatu eta Herria> astekaria sortu zuten, 1944an. Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen
|
hasi
ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun handiagoa izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza lanean aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako egin zuen lan, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal Herriko Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
Jacques Maritain 1882an jaio zen Parisen. Thomas dAquinoren pentsabideak bultzaturik, politikaz interesatzen
|
hasi
zen. Action> Françaiseren jarraitzailea izan bazen ere, utzi zuen, 1926ko gaitzespenaren ondorioz.
|
|
|
1927ko pizkunde intelektual katolikoan parte hartu zuen, Mauriac, Bernanos eta Gaétan Bernorvillekin batera. 1930ean Emmanuel Mounier ezagutu zuen Maritainek eta Esprit> aldizkarian idazten
|
hasi
zen. 1930eko hamarkadako eskandalu ekonomikoak salatzearekin batera, Espainiako frankisten jarreraren kontra idatzi zuen, baita nazismoaren eta juduen kontrako zitalkeriaren aurka ere; Loubet del Bayle, J. L.:
|
|
|
Jean Ybarnegaray Uharte Garazin jaio zen 1883an. Herriko eskola publikoan ikasi zuen, Larresoroko Apaizgaitegi Txikian
|
hasi
zen arte. Pariseko Stanislas ikastegira joan zen gero eta, azkenez, Parisen ekin zion Zuzenbidea ikasteari.
|
|
|
1873ko bileraren ondorioz, Société> des> Sciencies> et> Arts> de> Bayonne> izen bereko aldizkaria argitaratzen
|
hasi
ziren.
|
|
|
Hain zuzen ere, Piarres La, ttek Eskualdunan 1921ean lehenengoz idatzi bazuen ere, Saint Pierrekin178
|
hasi
zen La, tte erregulartasunez idazten, 1925ean: 82 artikulu argitaratu zituen Saint Pierren bost urtetako zuzendaritzapean.
|
|
|
Eskualdunaren zuzendari izendatu zutenean, Jean Saint Pierre astekariaren lehenengo orrialdean
|
hasi
zen idazten, J.S.P. z sinatuz. Politika eta ekonomia gaiak jorratu zituen, baita herrietako gertakizunen berri eman ere bigarren edo hirugarren orrialdeetan.
|
|
|
Hori bertzerik da. Guri
|
hasteko
ez iduri... Eskualdun guziak eman balire Francoren alde, Gipuzkoakoak eta Bizkaiakoak, Alabakoak bezala guri iduri odol gutiago izanen zela Espainian191.
|
|
|
Konturatu naiz La, tte izan dela bere moduan Vichyzale198 Izan ere, Xarrittonek egiaztatu du, Vichyko gobernuaren denboran, La, ttek eta Arotçarenak batera agertu zutela Frantziaren eskualdekatzearen nahia. Biek parte hartu zuten Eskualdunan
|
hasitako
kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan zedin, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte. Gure ustez, La, ttek Arotçarenarekin batera sinatu zuen artikulu bat Eskualdunan, Euskal Herria beste lurraldeekin elkartu barik eskualde bilaka zedila eskatzeko kide bakarra izango zela ikusi zuelako.
|
|
|
Horrela, Aranaren ikuspuntik Guilbeau izan zen gatazka
|
hasi
zuena:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak urtean bospasei bider biltzen ziren Cafe> du> Grand> Balconen, lehenengo solairuan, garaiz oso gutxitan
|
hasiz
(Orenarekin hoin tinko bagine, nor gutarik eskualdun egiazkoa? 229). Batzarretan euskaraz hitz egiten zuten, Jean Etchepare lehendakari ohiak azpimarratu zuen bezala (Hanitzek sinetsiko ez dutena, eskuaraz mintzatzen ere bai urthetik urthera gehichago230); aldatuz zihoan, antza, zortzi urte lehenago Jules Moulierek salatu zuen erdaraz ari izatearen joera:
|
|
|
Lehenengo euskaltzainetarikoa izan zen. Berrogei urtez lanetik baztertua izan ondoren, osasunez ahul baitzegoen, laurogei urte zituelarik kurtsoak ematen
|
hasi
behar izan zuen berriro, Donibane Lohizunen, bizitzeko dirurik ez baitzuen; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
adinekoena Julien Vinson, 1843an jaioa, eta gazteena 1903an jaiotako Emmanuel Souberbielle. Piarres La, tte gazteak 20 urte zituen idazten
|
hasi
zenean aipatu aldizkarian. Hala ere, idatzitako artikuluen kopuruek erakusten digute jadanik 1930 urtearen amaieran lau idazlek baino ez zutela La, ttek baino artikulu gehiago idatzi, hau da, Jean Barbier, Jean Elissalde, Henri Gavel eta Jules Moulierek; eta 1938an, inork ere ez zuen La, tte gainditzen.
|
|
|
Euskara estandarraren, nkatze prozedurarekin jarraituz, Jean Etcheparek proposatu zuen sortu berri zegoen euskara testuetan erabiltzen
|
hastea
, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini baino lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpimarratuz erlijio liburuek eginkizun handia zutela euskal hizkuntza iraunaraztearen alorrean482.
|
|
|
Lanak baitira ordean... bai eta alfer lan... Agian, astidunen jostarazteko, jarraikiren zaio Elexalde ona hain alegeraki
|
hasi
duen sailari. Bainan othoi!
|
|
|
Eta Azkueri leporatutako akatsekin
|
hasi
garelarik, bazen Hiztegia gaitzetsi zuenik, gehiegi islatzen zuelako Azkueren nortasuna, azalduz: Azkue no bazcuence, pero azcuence519, eta Hiztegiaz Diccionario Azkuenze520.
|
|
|
Aipatu dugu jadanik Piarres La, tte izan zela, Philippe Aranartekin batera, Lhandek
|
hasitako
Hiztegia osatu zuena. La, tteren aburuz, Azkueren Hiztegiak Iparraldeko hainbat hitz falta zituen, Lhanderena Ipar Euskal Herriko Hiztegia zen bitartean:
|
|
|
Azkue euskaltzainburuak eta Lhande euskaltzainak onespen eta arbuiozko komentarioak jaso zituzten; gainontzekoek onezpenezkoak baino ez. Izan ere, Euskaltzaindia 1920 hamarkadan
|
hasi
zen euskara batua sortzeko lanean eta oso lan polemikoa izan zen, onespenezko iritziez gain, arbuiozko komentarioak sortzeko modukoa.
|
|
|
Intelektual moduan 1920 hamarkadan lanean
|
hasi
zelarik, bereziki Eskualduna> eta Gure> Herriaren inguruan, 1930 hamarkadan gazteekin batera ekin zion euskaltasuna barreiatzeko ekintzak burutzeari. Ustaritzeko Apaizgaitegi txikian irakasle zegoen legez, ikasle gazteekin zein bertako irakasleekin izan zituen harreman estuak; harreman horiez baliaturik, sortu zituen Euskalzaleak, Menditarrak eta Begiraleak taldeak, baita Aintzina> aldizkaria ere.
|
|
|
Henriette sympatise avec le mouvement, mais je doute quelle veuille faire quelque chose... Jaurais plaisir à apprendre que vous avez causé personnellement et franchement avec ma soeur qui a besoin de quelque conseils et de bonnes amies quelle trouverait sans nul doute dans le mouvement eskualerriste féminin, Pierre Amoçainek La, tteri idatzitako eskutitza, Santiago de Chile, 1935eko apirilaren 20an
|
hasi
eta 1935eko uztailaren 2an amaitutakoa.
|
|
|
Donibane Lohizuneko Begiraleen taldea Madeleine de Jaureguiberryk berak sortu zuen, 1935ean560 Jeanne Salhak561 adierazi digunez, bi anderekin elkartu zen Madeleine, Elise Arramendy562 eta Madeleine Bribetekin; elizako gela bat Gure Etxea deitu zuten563 eta teatroa euskaraz egiten
|
hasi
ziren, des> tableaux> deitzen zena564 Komediak, poema liriko eta klasikoak antzeztu zituzten, honako hauek idatzitakoak: Hillau emakumea, Leon Léon, Domingo Soubelet, Jean Barbier, Xabier Diharce, Pierre La, tte, Pierre Larzabal, Ttanpik eta Elise Arramendyren iloba zen Janick Arramendyk (Otegi izengoitiaz) 565 José Eizagirre apainketa lanean ari izan zen566 eta Lebout, Donostia eta Lertxundik lan egin zuten musika alorrean.
|
|
|
Le mouvement des Begiraleak est bien parti, elles feront certainement la pige aux jeunes gens. Le malheur à mon avis cest que les eskualerristes nont pas à leur tête une personne décidée comme Mademoiselle de Jaureguiberry, Pierre Amoçainek La, tteri idatzitako eskutitza, Santiago de Chile, 1935eko apirilaren 20an
|
hasi
eta 1935eko uztailaren 2an amaitu zuen eskutitza.
|
|
|
Beraz, Menditarrak taldearen partaideak sakabanatu egin ziren; Jacques Mestelanen ikuspuntutik, Menditarrak taldea desegin zen, alde batetik, partaideak ez zirelako oso euskaltzaleak581, jadanik aipatu dugun bezala; eta bestetik, Espainiako gerra piztearekin, iheslariak Iparraldera heltzen
|
hasi
zirelako eta La, ttek denbora eta ahaleginak eman baitzituen haiei aterbea aurkitzen, menditar eta euskaltzale taldearen ekintzak alboratuz582.
|
|
|
Comme oraison funebre ce ne serait pas trop mal mais un journal sérieux doit sabstenir dune telle reclame. On jurerait quelle a été payée, Amoçainek La, tteri bidalitako gutuna, Santiago de Txiletik, 1935eko apirilaren 20an
|
hasi
eta 1935eko uztailaren 2an amaitutakoa.
|
|
|
Felix Ospitalek idatzitako eskutitza, Donibane Lohitzune, 1934ko martxoaren 16a (Pierre La, tteri zuzenduriko eskutitza dela suposa genezake, zeren eta Cher Monsieur lAbbé esanez
|
hasten
baita). Bertan Félix Ospitalek adierazi zuen arazoak edukiko zituela jendaurrean euskalzale bezala agertzekotan; aurreko urtean André bere anaiak agertu zuen gauza bera, jadanik aipatu dugun bezala.
|
|
|
Jakes Abeberryren ustez, Eugène Goyheneche Ipar Euskal Herriko abertzale bakanetarikoa izan zen636 (JEL baitan
|
hasten
edo amaitzen zituen eskutitzak637, Marc eta Jacques Legassekin batera. Ostera, Abeberryk ez du Jacques Mestelanengan jarrera abertzalerik ikusten638, eskutitzak JEL lelopean agurtzen bazituen ere639 Jean Hastoyri dagokionez, Mestelan ikaskidearen bidez sartu zen harremanetan euskaltzaleekin (en JEL amaitzen zituen eskutitzak); ekintza politikorik burutu ez bazuen ere, Abeberryk nabarmendu egin ditu Hastoyk buruturiko ekintzak euskal ohiturak iraunaraztearen alde640 Abeberryk laudatu egin ditu Jean eta Madeleine Jauréguiberry neba arreben lanak ere, euskal kultura pizteko ekintzetan murgildurik egon baitziren.
|
|
|
Horrela, hamazazpi urte zituelarik Eugène Goyhenechek Hegoaldeko jelkideekiko harremanak
|
hasi
zituen:
|
|
|
Pierre Amoçainek La, tteri idatzitako eskutitza, Santiago de Chile, 1935eko apirilaren 20an
|
hasi
eta 1935eko uztailaren 2an amaitutakoa.
|
|
|
Lartzabalek atzera egiteko asmorik ez zuenez gero, dimisioa aurkeztu zuen, zuzendari izaten
|
hasi
ere gabe:
|
|
|
Beñat Mendiskok esandakoari jarraituz, Isaac López de Mendizabal Iparraldera heldu zen iheslari eta, dirurik ez zuenez gero, Mendiskorekin batera
|
hasi
zen idazten, elkarrekin sinatuz Bi mendi izangoitiaz; Beñat Mendiskorekin izandako elkarrizketa, 1996ko irailaren 4a.
|
|
|
Eta lehenengo eta bigarren Aintzinak konparatzen
|
hasi
garelarik, denetariko iritziak eman dituzte garaikideek aro bietako Aintzinari buruz: Marc Legassen ikuspuntutik, bigarrena lehenengoa baino eskuindarragoa izan zen, Front> populaireri aurre egitea helburu baitzuen779 Philippe Oyhambururen ustez, ostera, bigarrena aurrekoa baino abertzaleagoa izan zen, lehenengoa erregionalista baino ez baitzen izan780 Azkenez, Jacques Mestelanen aburuz, bigarren Aintzina> lehenengoa baino ezkertiarragoa izan zen, baina ezin izan zuten adierazi, Iparraldeko Euskal Herria Pétainen gobernupean baitzegoen781.
|
|
|
Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen beti Herrian. Baina gertatu zen, egun batez La, tte hor zegoela geldi hor erraiteko, eta zergaitik?, zeren
|
hasi
baiginen pixka bat kritikatzen La, tte bera, bere kazetan, ez zelakotz aski urrun joaten gure ustez, eta hori ez zuen entzun nahi, bera zen direktorea; asko maite genuen ikasleek, baina bagenituen gure neurriak, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
|
La, tteren kultur arloaz ari garelarik, 1921 urtearen inguruan La, tte Eskualdunan
|
hasi
zen idazten, Jean Blaise Adéma zuzendariak euskaraz idatz zezan burua berotu ziolarik.
|
|
|
Gure> Herrian ere idatzi zuen La, ttek, 1921ean sortu zutenetik. Izan ere, La, tte 1920an Eskualdunan idazten
|
hasi
zenean lankide izan zituen Jean Etchepare eta Jean SaintPierre, Gure> Herriaren sorrera bultzatu zutenetarikoak; ulergarria da eurentzako ezaguna zen La, tteri Gure> Herrian idatz zezan gonbita egitea.
|
|
|
Ikusten dugun legez, intelektual bilakaturik
|
hasi
zuen La, ttek 1930 hamarkada.
|
|
|
Le Carillon des Jeunes emakumezko sindikatu baten aldizkarian idatzi, Pierre Amoçainek sustaturik. Eskualdunan idazten
|
hasi
(1921); Ebanjelioaz idatzi 1929tik 1935era Michel Iriarten ordez). Gure> Herrian idazten hasi (1921).
|
|
|
Eskualdunan idazten hasi (1921); Ebanjelioaz idatzi 1929tik 1935era Michel Iriarten ordez). Gure> Herrian idazten
|
hasi
(1921). Gure> Herriaren ohiko lankide bilakatu, Laurent Apésteguyk sustaturik (1924).
|
|
|
Laukiak Piarres La, ttek 20 urte zituenetik 30 bete zituen arteko La, tte eta sarekideen berri ematen digu. Jaiotzetiko idazkera erakargarria zuen La, ttek; izan ere, Eskualdunan eta Gure> Herrian lehenengo artikuluak argitaratu zituenean, goi ikasketak
|
hasi
ere ez zituen egin La, ttek: apaiz ikasketetako bi urte zituen buruturik eta hiru urte geratzen zitzaizkion amaitzeko.
|
|
|
Gazte gaztea zen 1923an (22 urte) eta 1925ean (24 urte) Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko sariak irabazi zituenean ere, baina Letra Klasikoak goi ikasketak
|
hasita
bazituen behinik behin. Goi ikasketa horiek burutzen ari zen garaian Gure Herria elkartearen kide izendatu zuten (1924an) eta Eskualzaleen Biltzarkide bilakatu zen (1926an).
|
|
|
Le Carillon des Jeunes emakumezko sindikatu baten aldizkarian idatzi, Pierre Amoçainek sustaturik. Eskualdunan idazten
|
hasi
(1921; Ebanjelioaz idatzi 1929tik 1935era Michel Iriarten ordez). Gure Herriaren ohiko lankide bilakatu, Laurent Apésteguyk sustaturik (1924).
|
|
|
Le Carillon des Jeunes emakumezko sindikatu baten aldizkarian idatzi, Pierre Amoçainek sustaturik. Eskualdunan idazten
|
hasi
(1921; Ebanjelioaz idatzi 1929tik 1935era Michel Iriarten ordez). Gure Herriaren ohiko lankide bilakatu, Laurent Apésteguyk sustaturik (1924).
|
|
|
Le Carillon des Jeunes emakumezko sindikatu baten aldizkarian idatzi, Pierre Amoçainek sustaturik. Eskualdunan idazten
|
hasi
(1921; Ebanjelioaz idatzi 1929tik 1935era Michel Iriarten ordez). Gure Herriaren ohiko lankide bilakatu, Laurent Apésteguyk sustaturik (1924).
|
|
|
1921 Gure> Herrian
|
hasi
da idazten.
|
|
|
1925 Eskualdunan
|
hasi
da idazten P.L. z sinaturik.
|
|
|
1926 Le> Carrillon> aldizkarian idazten
|
hasi
da Pierrette Labbé izengoitiarekin. Aita Lhanden Hiztegian> hasi da lanean, Philippe Arranarten laguntzarekin.
|
|
|
1926 Le> Carrillon> aldizkarian idazten hasi da Pierrette Labbé izengoitiarekin. Aita Lhanden Hiztegian>
|
hasi
da lanean, Philippe Arranarten laguntzarekin.
|
|
|
1947 Eusko> Jakintzan eta Ikuskan
|
hasi
da idazten.
|
|
|
1965 Bulletin> du> Musée> Basquen idazten
|
hasten
da.
|
|
|
1968 Bulletin> de> la> Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnen idazten
|
hasi
da.
|
|
|
1969 Fontes> Linguae> Vasconunen idazten
|
hasi
da.
|
|
|
1973 Euskera> Agerkarian idazten
|
hasi
da.
|
|
2008
|
|
|
aurkitu, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu,
|
hasi
, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu,...
|
|
|
4 EBBS (Egungo Euskararen Bilketa Sistematikoa), UZEI etengabe aberastuz doan corpusaren izena da, eta XX. men dearen erditik
|
hasita
gaurdaino agertu diren euskarazko testuen bilketa sistematikoa egitea du helburu. (Urkia & Sagarna, 1991).
|
|
|
Eta esana dugun bezala, une honetan horixe da gure ikuspegi konputazionaletik lortu nahi duguna. Hortaz,
|
hasteko
oso baliagarri eta beharrezko tzat jotzen dugu azterketa hau.
|
|
|
Hemen aurkezten dugun lana, duela hamabi bat urte Ixa taldeak hizkuntzalari tza konputazionalaren alorrean
|
hasi
zuen ibilbidearen barruan kokatu behar da.
|
|
|
Lan hau, orduan, taldeak garatutako bide horiek erabilgarri ditugula, lexikoa sintaxiari begira lantzen
|
hasiko
garen unean kokatu behar da. Taldean garatu ditugun tresnek, beraz, batetik, guk azterkizun dugun gaiari buruzko informazioa dute beha rrezko aurrerapausoak emateko, baina bestetik, baliagarri izango zaizkigu horixe bera lortzeko.
|
|
|
Orain arte Administrazioarekin konturen bat
|
hasi
nahi zuen edozein herritarrek bulego batera joan, leihatila aurrean jarri eta funtzionarioren laguntzaz bete behar zituen hango inprimaki korapilatsuak. Gauzak, ordea, aldatzen hasi dira, eta abiadura handiz aldatu ere.
|
|
|
Orain arte Administrazioarekin konturen bat hasi nahi zuen edozein herritarrek bulego batera joan, leihatila aurrean jarri eta funtzionarioren laguntzaz bete behar zituen hango inprimaki korapilatsuak. Gauzak, ordea, aldatzen
|
hasi
dira, eta abiadura handiz aldatu ere. Gizarte esparruak kudeatzeko leiho bakarra eta birtuala izatea da Administrazioaren asmoa.
|
|
|
Hortik datoz enpresa pribatuen saioak herritar gazte horiek irudien eta soinuen bidez erakartzeko. Administrazioa, lotsati samar, baina
|
hasi
da sartzen zurrunbilo horretan. Atzera bueltarik ote du horrek?
|
|
|
Orain dela zazpi urte
|
hasi
ginen HAEEn, besteak beste, garai hartako administrazioko hizkeraren gehiegikeriak salatzen. Lagun askoren izerdiari esker administrazio handi eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin dituzte hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan utziz.
|
|
|
Horretan lagundu nahi lukete ondorengo lerroek.
|
Hasteko
, adibidea emango dugu:
|
|
|
(/) badakit askotan galderekin
|
hastea
zuzenean ez dela izaten erraza; orduan, aurrena, gauza txiki bat esango dizuet, 10 minutuz edo gutxiagoz, eta ondoren halako ondorio edo moraleja bat aterako det. Gero zuei utziko dizuet hitza. Nere iritziz mundu honetan dena sekretua da, garrantzia duen/ dena da sekretua; halatan jakin egin behar dugu sekretu horiek asmatzen eta geurega natzen.
|
|
|
Latinezko grandis> euskarazko handi rekin erkatu nahi badu,* grandi aitzinfor ma batetik abiatu behar du hitz bakoitza azaltzerakoan, proposatuz gainera euskarak bere aurrehistorian hasierako kontsonante multzo guztiak sinplifikatu egin dituela. Hau da, handi ren aitzin forma* gr > batez
|
hasten
da, eta ez* pr, >* br, >* dr, > tr, > kr, > r, > str, > edo beste multzo batez, aldamenean lat. grandis> dugulako da, hain zuzen ere. Ernout Meilleten hiztegian irakurtzen dugu lat. grandis> hitzaren etimologia iluna dela, eta behar bada malgutasun apur batekin epaitu behar genituzke hitz ilunak argi tzeko egiten diren saioak, horren zoroak izan arren.
|
|
|
Inork ezin du ukatu antzin aroko lekukoek euskararen historiaren ezaguerarako duten garrantzia. XIX. mendean A. Luchaire ren lanekin
|
hasi
eta urte askotan zehar hizkuntzalari gehienak garbi izan dute euskararen aztarna zaharrenak Akitanian aur kitzen zirela erromatarren inperioaren lehendabiziko bi mendetan. Lekuko horiek,
|
|
|
Ez naiz konparaketa klasikoaren barruan egin diren lanen berri ematen
|
hasiko
. Duela guti Trask ek (1995) kritikatu egin zituen lan guzti horien metodozko puntu ahulak, hala nola, zatiketa morfologiko arbitrarioak egitea, erkatzen diren hitzen esa nahia zuzena ez izatea, askotan sekula ere esan ez diren hitzak erabiltzea, hitz berriak, maileguak edo oso hedapen gutikoak zahar eta jatortzat hartzea, hitz batean esanda, erkatzen diren hizkuntzen eta haien historien ezaguera eza.
|
|
|
Aurkikuntza hauek baino lehen hutsaren hurrekotzat jo zitekeen hitz hasierako X horren lekukotasuna. Orain, ordea, askoz ere zerrenda txikiago batean bi izen, batere ilunak ez direnak, gainera, X batez
|
hasten
dira: Xembus> eta Xalinis.
|
|
|
Garbi dago lehendabiziko izena orokorragoa den Sembus> izenaren aldaera dela, bigarrena latinezko Salinis ena denaren moduan, hau ere lehengo corpusean ezagutzen genue na. Horrek erakusten digu, alde batetik, X hitz hasieran ez dela fonema autonomo baten adierazpidea, S ren bitartez idazten den edo diren txistukari frikari (ar) en aldae ra baizik, eta bestetik, ondorio gisa, lehengo azalbidea funtsean indartu egiten dela, aldaera hori euskararen historian Erdi Aroko lekuko zaharrenetik
|
hasita
ezagutzen dugun asimilazio bustidura edo palatalizazioaren adibidetzat hartzen badugu. Euskarak, euskalkiz euskalki ezberdina den asimilazio bustidura edo palatalizazioa ren ondoan, badu beste moduko bustidura bat, L. Oñederrak (1990) buztidura> adie
|
|
|
Toponimiaren arazo hau alderantziz aztertuko bagenu, hau da, Erdi Arotik
|
hasi
ta atzera eginez oz> atzizkiz amaitzen diren toponimo ugarien arrastoa Antzinatean bilatzea izango balitz gure xedea, oso zaila egingo litzaiguke antzekorik aurkitzea. Toponimo horien zabalguneari erreparatzen badiogu, berehala konturatuko gara, Rohlfs eta Séguy hizkuntzalariek esan zuten bezala, akitaniera edo antzin aroko eus kararen eremua adierazten dutela, eta gure tradizio idatziaren hasierarako jadanik eredu ihartu ez produktiboa izateaz gain oinarri lexiko ilunei atxikituta zegoela kon tuan harturik, aga, > eta>, > za> eta antzeko atzizkiak baino askoz zaharragoa izan behar zuela pentsatu behar dugu nahitanahiez.
|
|
|
Kontu hauetan arkeologiak laguntza apur bat eman dezake, nahiz eta hizkuntz egoeraz ezin zuzenean ezertxo ere esan, identifikatzen dituen kultura estrato edo geruzen hurrenkeran jarraipena edo etenak ikusteko gai bada. Gure gairako oso garrantzitsua den Burdin Aroa duela urte guti
|
hasi
dira seriozki aztertzen eta uste dut denbora guti barru sintesi moduko bat eskaintzeko moduan egongo direla.
|
|
|
Hurrengo mende ilun horietan ereiten da IX.etik aurrera agertuko zaigun Erdi Aroko euskara. Aldaketa horien nondik norakoa gaur egun bakarrik arkeologiak eman diezaiguke eta badirudi azken urteotan aurkikuntza arras interesagarriak egon direla Hego Euskal Herriko zenbait lekutan, Basauri ondotik
|
hasita
Iruñearaino. Baina hori guztia euskal historiaren beste atal bateko atarikoa denez, nire gaurko xedetik urruntzen dena, esan dudanarekin bukatutzat emango dut nire hitzaldia, Euskaltzaindiaren gonbita biziki eskertuz.
|
|
|
Herri> Sendakuntzaz> Zuberoan, Anuario> de> Eusko> Folklorek> argitaratu didan liburuan, Barandiaranen itaunketa erabili nuen. Laster,
|
hasi
baino lehen, hutsune larri batez konturatu nintzen, lotsaz edo ahaztuz jendeek ez zuten sexurik ez gernu apartu rik, haurgintzaz ezer.
|
|
|
8 Maila honetako gogoetak zuzeneko harremanetan daude teori hizkuntzalaritzan erabili ohi diren (hirugarren osagaiaren) argumentu egiturak eta ø rolak direlako adigaiekin. Lan honetan tandem elkarteen deskribapena baizik ez dugu egingo, baina horretarako hizkuntzalaritza teorikotik kanpo ere erraz samar uler daitezkeen adigai eta terminoak erabiliko ditugu, aurrerago morfologi erabide ere erraz samar uler daitezkeen adigai eta terminoak erabiliko ditugu, aurrerago morfologi erabide hau teori esparruan jorratzen
|
hasteko
prest utziko dugulakoan.
|
|
|
1 Lan hau egiteko Euskal Herriko Unibertsitateko UPV 033.310 HB 194/ 98 egitasmoaren dirulaguntza jaso dugu. Lanean erabili ditugun biokimikako adibide berezitu asko, Martínez (2001) lanekoak dira, eta eskertzekoa dugu
|
hasteko
egile horrek biokimikari aditu modura eskaini digun laguntza guztia. Eskerrak eman behar dizkiegu, gainera, Igone Zabala eta Elixabete Pérez hizkuntzalariei, lana gauzatzeko eskaini diguten laguntzagatik; beraienak dira hemen bildu diren zenbait ideia, baina azken idatzian egon daitezkeen okerrak, jakina, guri leporatu behar zaizkigu.
|
|
|
Hain zuzen, bada urte mordoska Merino Urrutia errioxarrak Errioxa Garaia eta Ezkarai aldeko euskal toponimiaren berri eman zigula liburuki batean; bere lehia, gehienbat, Ezkarai aldera mugatu zen, Burgosko probintziaren egungo muga barruetan aurkitutakoak hain heatuki aztertu eta bilduak izan ez zirelarik. Beraz, guk l150 kopuruko euskal toponimiazko multzoa jasoa dugu azken urteotan (l984 urteko udaldian
|
hasita
), eta toponimia horren sarritasuna aberatsa da, bereziki, Pradoluengo inguruko herrietan, hots, Arandio edo La Demanda mendikatearen babesgune berezian, Valdelaguna haranekoak ere intentsitatearen aldetik biziki interesdunak direlarik. Merino Urrutiak berak aitortzen digunez, bere aportazioak partzialak ziren eta, gehienbat, l932 alde an Guilermo Riitwagen en emaztekiak ahoz bilduriko lekukoetara mugatuak.
|
|
|
Dena dela, saiatu naiz alboan doan bibliografiaren arabera eta banan banan Diccionario> geográfico> eta beste datuetatik hartuta. Euskara gutxi edo asko gordetzen den tokietatik
|
hasiko
naiz, sartu gabe beste xehetasun batzutan, Ipar Ekialdetik hasi ta: Durangoko uri artxibotik jasota konturatu naiz Debabarreneko parrokiek, Durango artziprestazgoaren Elgoibarko bikaria osatzen zutela, Elgoibar bera, Eibarko bi, San Andres eta Aginaga, Mendarozabal, Azpilgoeta, eta Astigarribia, Mutrikun.
|
|
|
Dena dela, saiatu naiz alboan doan bibliografiaren arabera eta banan banan Diccionario> geográfico> eta beste datuetatik hartuta. Euskara gutxi edo asko gordetzen den tokietatik hasiko naiz, sartu gabe beste xehetasun batzutan, Ipar Ekialdetik
|
hasi
ta: Durangoko uri artxibotik jasota konturatu naiz Debabarreneko parrokiek, Durango artziprestazgoaren Elgoibarko bikaria osatzen zutela, Elgoibar bera, Eibarko bi, San Andres eta Aginaga, Mendarozabal, Azpilgoeta, eta Astigarribia, Mutrikun.
|
|
|
Nafarroarekiko ikerketa egingo balitz, seguru asko, Erdi Arotik
|
hasita
xehetasun interesgarriak aterako liratekeela. Rol de pueblos vascongados y rol de pueblos romanzados, deitzen diren Iruñeko elizbarrutiko sailkapenetan.
|
|
|
detariko batek azterketa sakona luke, ene ustez, Erriberrikoak, alegia, zeren eta Lizarrakoan/ Estelleriaren azterketa zenbait eginak baituzte,
|
hasi
D. Manuel Lekuonak eta, 1990ean, Jose Maria Satrustegik eta beste batzuk. Erriberrikoa, Patxi Salaberri Zaratiegik aztertua badu ere.
|
|
|
Konbergentzia edo bateratze bertikal eta horizontalaren prozesua, hizkuntza komunitate nazionalaren perspektibatik ikusten denean, noiz edo noiz dialekto eta estandarraren arteko (eta batzuetan dialektoen arteko) aldaera berri batekin
|
hasten
da. Aldaera berri hauek izendatzeko, erregiolekto?
|