|
2022
|
|
|
Ontzi izenari, tuperrari, KADA atzizkia erantsita, tuperkada sortzen zaigu, edota bete atzetik ipiniz gero, tuper bete. Baina bai bata eta bestea, tuperkada zein tuper bete, tuper ontziak
|
hartzen
duen barrua jatekoz bete bete dagoela adierazteko dira. Platerkada edo plater bete diren antzera.
|
|
|
Zilegi da eta edonork erraz uler dezake, araututa egon zein egon ez. Baina, indarra
|
hartu
artean behintzat, neurriz erabil dezagun; ez gehiegiz. " Larra txarra da", dio herriesae ra batek.
|
|
|
Berez fruitu arbolen kulturatik
|
harturiko
hitzak dira txertoa eta txertatu. Al daera nagusia, Iparraldean esan ohi den xertoa dugu, forma zaharragoan sertoa, baina Gipuzkoako leku batzuetan txertua esaten zaiona.
|
|
|
parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena: tronko edo enbor zaharrari, nahi diren fruitu klaseen adar berriak ondo txertatu, arnasarik har tzen utzi gabe, enborraren barruko ura
|
hartu
eta indarberritu daitezen, eta txertatu den motako fruituak, eder, handi eta gozoagoak eman ditzaten.
|
|
|
Eta txertorik
|
hartzen
ez duen arbolei nola deritze. Txertakak esaten zaie.
|
|
|
Era askotako jendea del a Estatu Batuetako gizartean. Guztitariko ointzat
|
hartuta
, era guztietakoa erabil dai teke, eta esan: Era guztietako jendea bizi dela Ameriketan.
|
|
|
Baina KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra edo sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera eman behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa
|
hartzera
doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na baino eskasagoa edo ezdeusagoa dela berari emango dioten azken hon dar hori.
|
|
|
Egun hasteari doazkion izenetan, izan ere, emankorra dugu kolore adjektibo hori. Nabar bigarren osagaitzat
|
hartuta
, eta argi, goiz edo egun izenak, edota ilun au rretik direla, uztartu ditugu izen mordotxoa. Horrexetatik sortuak dira arginabarra, egunabarra eta goiznabarra egunaren hasiera adierazteko, eta ilunabarra alegunaren beheititzeari buruz.
|
|
|
" BAI besterik ez da baietz". Edo baita, baino lokailutzat
|
hartuta
: " BAI baino ez da baietz".
|
|
|
—Susmoa dut, udaberrian etorri eta udazkenean joan doazen enaren antzera, etorri eta joaneko hitza bihurtuko dela flipatu. Euskal hiztunen gazte adineko jendearen artean irabazi duela arrakasta nabarmena, aldi batez super, hiper, mega bezalako graduatzaileek
|
hartu
zuten bezala. Baina iritzia daukat, elai e naren antzera, etorri eta joan egingo duela aditz honek; ez duela luzaroegi iraungo euskara biziaren alorrean.
|
|
|
Agindua, erabakia, jarrera bat bakar batek
|
hartzen
duenean, alderdi, talde edo pertsona bakar batek, horretarako darabilgu gaztelaniaz" unilateral" adjek tiboa sarri; bakarrak hartu erabakiak, besteen iritziari jaramonik egin gabe.
|
|
|
Agindua, erabakia, jarrera bat bakar batek hartzen duenean, alderdi, talde edo pertsona bakar batek, horretarako darabilgu gaztelaniaz" unilateral" adjek tiboa sarri; bakarrak
|
hartu
erabakiak, besteen iritziari jaramonik egin gabe.
|
|
|
Alde bi edo gehiago daudenean, alde batekoak eta bestekoak izaten dira, edo beste batzuetakoak. Eta" unila teral" adierazteko modu leunagoa izan daiteke, agintari batek alde bateko era baki edo jarrera
|
hartu
duela esatea, beste aldek edo aldeetakoei ez entzun eginda; eta horren hitz abstraktua kasu horretan, aldebatekotasuna litzateke. " Unilateralidad" adierazteko hitz zuzena eta gardena deritzat; luzexegia beharbada.
|
|
|
Track horren euskal ordain ezberdinak ointzat
|
hartuta
, zeri jarraiki, zeri jarraitu galde eginez gero, aukeran dira: aztarnari, urratsari, zantzuari...
|
|
|
· Iragan aditza ointzat
|
hartuta
, iragankortasuna izan daiteke bat. Edo hitzelkarketa eginez:
|
|
|
Baina hurrengo ikasturtea ri begira ere izango du itzala izurri honek. Eztabaida hortxe dago, eskolak nola eman eta
|
hartu
behar diren: presentzialak, ez presentzialak, erdiz erdi?
|
|
|
Eskola jarduna presentziala izango dela esan daiteke, mailegua bere ho rretan
|
harturik
. Hiztegi batzuek zuzenekoa ematen dute aukeran:
|
|
|
online irakaskuntza. Mailegu bat
|
hartzekotan
, berau dugu hedatuena.
|
|
|
Orixe idazle eta maisu handiak ere ho nela itzuli zuen pasarte bat San Agustinen Aitorkizunak obran: " Ats egin duzu ta arnas
|
artu
dut, Zu zaitut arnasten". Latinez:
|
|
|
Baina hiztunon berezko joera beste ardatz batekoa dela esan daiteke. Arnastu aditzera barik, arnasa
|
hartu
lokuziora jotzen dute mila bider gehiago erdi eta sartaldeko hiztunek, eta hatsa hartu lokuziora ekialdekoek, nafar eta ipar. Idatzizko tradizioak ere argiro on egiten duen aditz lokuzioon nagusitasuna.
|
|
|
Baina hiztunon berezko joera beste ardatz batekoa dela esan daiteke. Arnastu aditzera barik, arnasa hartu lokuziora jotzen dute mila bider gehiago erdi eta sartaldeko hiztunek, eta hatsa
|
hartu
lokuziora ekialdekoek, nafar eta ipar. Idatzizko tradizioak ere argiro on egiten duen aditz lokuzioon nagusitasuna.
|
|
|
Negar eragiterainoko itolarrian zauden egoeraren inguruan, arnasarik
|
hartu
ezinik zaude, eta oihukatzen duzuna da: " Ezin dut arnasarik hartu!".
|
|
|
Negar eragiterainoko itolarrian zauden egoeraren inguruan, arnasarik hartu ezinik zaude, eta oihukatzen duzuna da: " Ezin dut arnasarik
|
hartu
!".
|
|
|
Hats
|
hartu
lokuzioa, gaur sarriago a mugatzaileaz hatsa hartu, erabilia eta nagusi da ekialdeko hizkeretan. Hona hemen, EHHA dialektologia atlasak Bi darrain jasotako adibidea:
|
|
|
Hats hartu lokuzioa, gaur sarriago a mugatzaileaz hatsa
|
hartu
, erabilia eta nagusi da ekialdeko hizkeretan. Hona hemen, EHHA dialektologia atlasak Bi darrain jasotako adibidea:
|
|
|
Hona hemen, EHHA dialektologia atlasak Bi darrain jasotako adibidea: " Nere etxeko zorrak pagatu ditut eta orain hatsa
|
hartzen
dut".
|
|
|
Arnasarik
|
hartu
ezinik nagoela diogun moduan, hats egin ezinik edo hats (a) hartu ezinik nago ere esan dezakegu. Hats (a) eman lokuzioa ere ezaguna da.
|
|
|
Arnasarik hartu ezinik nagoela diogun moduan, hats egin ezinik edo hats (a)
|
hartu
ezinik nago ere esan dezakegu. Hats (a) eman lokuzioa ere ezaguna da.
|
|
|
atsegin, atse den, kirats... Baina hauek ez darabiltzagu arnasa
|
hartu
jarduera orokorraren adie raz.
|
|
|
Arnastu aditza berri samarra dugu euskaran, eta erdal hizkuntzetan ditugun" respirar, respirer, breathe, atmen" aditzei hitz bakarreko ordaina emateko, hitz bakarreko aditza, garatu da hizkera landuan ordain egin egina izan dadin. Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu, baina arnasa
|
hartu
lokuzioaren ondoan bai arnastu. Gure ustez, hiztegietatik eta idatzizko eredu batzuetatik, euskal hiztunen ezpainetatik baino gehiago.
|
|
|
Mezuaren ildoak zer argumentua eskatzen duenean (haize garbia, haize kirastua, kea...), behar beharrezko testuinguruetan beraz, aditz eratorrira jotzea ondo dago. Baina horren beharrik ez denean, arnasa
|
hartu
multzoa gomendatuko dugu, euskaran lokuziorik errotuena eta hedatuena.
|
|
|
Bestetik, esangura desberdinak biltzen ditu arnasa
|
hartu
lokuzio honek. Ez bakarrik haize ona edo haize freskoa hartzen dugula esateko.
|
|
|
Bestetik, esangura desberdinak biltzen ditu arnasa hartu lokuzio honek. Ez bakarrik haize ona edo haize freskoa
|
hartzen
dugula esateko. Baita lasaitu edo trankildu esateko ere:
|
|
|
Baita lasaitu edo trankildu esateko ere: " Zu berriro aurrean ikustean arnasa
|
hartu
dut; gauza txarren bat pasatu ote zaizun beldurretan nengoen".
|
|
|
· Arnasa,
|
hartu
aditzaz ez ezik, atera edo bota aditzekin ere uztartzen da: arnasa atera, arnasa bota.
|
|
|
· Arnasa nekez
|
hartzen
duenaz esan ohi da, arnasa bakandu edo baretu zaiola. Lizardik idatzi zuen bezala:
|
|
|
—Deitu aditzak, lehen ez zeukan adiera baterako indarra
|
hartu
du gaur egun: manifestazioak, agerraldiak, grebak... deitu egiten dira gaur egun. Hala entzuten dugu hedabideetan, behinik behin.
|
|
|
Baina ez da ahaztu behar, indar berezia
|
hartu
duela RAT marka horrek erakusleekin eta adberbio batzuekin. Esamolde egina dugu ekialdean:
|
|
|
Kontua da, baina, adierazkortasun berezia
|
hartu
duela gaurko hizkera lan duan haratago forma horrek, eta indarberritu egin dela ekialde hizkeretako rat> ratago atzizkia zenbait testuingurutan.
|
|
|
Era bat baino gehiago dago ‘pintza egin’ edo ‘pintzarena egin’ aditzera emateko. Aditz lokuziorik neutroenak, elkar
|
hartu
, bat egin edo bat hartu izan daitezke. Baina aditz lokuzio horri atzetik edo ostetik erantsita gardenago azaltzen da:
|
|
|
Era bat baino gehiago dago ‘pintza egin’ edo ‘pintzarena egin’ aditzera emateko. Aditz lokuziorik neutroenak, elkar hartu, bat egin edo bat
|
hartu
izan daitezke. Baina aditz lokuzio horri atzetik edo ostetik erantsita gardenago azaltzen da:
|
|
|
Baina aditz lokuzio horri atzetik edo ostetik erantsita gardenago azaltzen da: atzetik edo ostetik bat egin edo elkar
|
hartu
. Biko egin edo bikoa egin lokuzioa ere entzun dut inoiz, antzeko esanguraz.
|
|
|
—Frantsesak ingeles mailegua
|
hartu
du bere horretan. Nederlanderak ere bai.
|
|
|
Gazteen artean indarra
|
hartu
du ahozkoaren fenomenoak, herri eus kaldun sendoetan batez ere. Aipa daitezke, berbarako, Azpeitia, Eibar, On darroa, Tolosa, Leitza eta beste asko.
|
|
|
Mintzidatzi izen eta adjektibo modura irakurtzen dugu, baina ez nago se guru etorkizunean indarrik
|
hartuko
duenentz. Nolanahi ere, hitz elkartu be rria da, deigarri eta kuriosoa; euskal gizartean, teknologia berrien harian eho den hitz berria, hizkera fenomeno berri samar bati erantzuteko.
|
|
|
—Orain artean idatzia oinarritzat gehiago
|
hartu
izan dugu, eta orain hitzez darabilgun euskarari arreta handiagoa jartzen hasiak al gara?
|
|
|
Gaur eta lehen. Eta hiztegiak, lexiko corpusak, estilo liburu edo gramatikak egin orduan, idatzia
|
hartu
izan da oinarritzat.
|
|
|
Faktoriako geziak [2019 urteko testu bilduma] 22 idazten denaren ispilu, berdin Lexikoaren Behatokia eta abar. Euskaraz ditugun hiztegi eta corpusetan ere, beraz, idatzizko testuak aintzat
|
hartu
izan dira batez ere, direla idazle klasikoak, direla modernoak, eta oraintsuagoan, egunkari aldizkarietako idatziak, edo administrazioan, eskoletan eta uniber tsitatean sortu eta erabiltzen diren testuak.
|
|
|
Gutxiago, ordea, mintzoa, hizketan, berbetan darabilgun hizkera. Kontua da, gaur egun, ahoz darabilgun estiloari gehiago erreparatzen hasita gaudela, bal io handiagoa ematen, hori ere euskararen harrobitzat
|
hartuta
gaudelako. Joe ra hau albiste ona da neure ustez, zeren azken batean ezpainetan darabilguna da bizi dugun hizkuntza, eta berdin dio euskara, gaztelania edo galego hiz kuntza izan.
|
|
|
Idatzizkoa, ostera, min tzo garen horren ispilu landua da. Eta gazteen artean indarra
|
hartu
du, es timazioa irabazi du, batez ere harreman naturaletan, kalean, lagunartean eta abarretan.
|
|
|
Baina informatika munduan finkatu den kontzeptua da, gaztelaniaz" bre cha digital" deritzana. Horrexetarako berrerabili da hitz zahar hau, arra kala digitala, eta indarra
|
hartu
du.
|
|
|
—Bide bat, denik errazena, eta ingeles, frantses, gaztelania eta erromantze hizkuntzek darabiltena, zuzenean mailegutzat berori
|
hartzea
da: desafekzioa.
|
|
|
gaitzestasuna. Jendeak halako gaitzeste sentsazioa
|
hartzen
dion zerbait dela adierazteko. Plazido Mujikaren gaztelania euskara hiztegi nagusian ageri da hitz hau, (AN) markaz.
|
|
|
—Baietz esango nuke; erruki barik. Baina beti ere eurok hiztunen artean duten hedadura ondo kontuan
|
hartuta
, zeren leku batetik bestera aldea izaten baita hots hitzetan. Sakabana handia eta aldaera ugari ditugu hots hitzetan.
|
|
|
Ekin aditzetik berrekite eraiki daiteke, eta hitz honek ez du beste esanahi finkaturik, beraz balio digu. Hirugarren aditz bat ointzat
|
hartuz
ge ro, huts egin, huts egite daukagu, eta horretatik berrutsegite ere bultza daiteke (nahiz eta huts egite ere, gaitzespen markadun izena dugun).
|
|
|
—Eta bide batez, gogoratu nahiko genuke, osasun hesia aintzat
|
hartu
genuela igaro den ekaineko Faktoria irratsaioan, gaztelaniazko" cordón sanitario" delakoaren ordaintzat. Lehengo ostiralean, ordea, osasun lokarri entzun diogu Urkullu jaunari.
|
|
|
· Errelato mailegua ointzat
|
hartzea
da bide bat. Idatziz jasotzen den kontaera txostenari errelatoa deitzea eta horren egileari, errelatogilea.
|
|
|
Aintzat hitza ointzat
|
hartzen
badugu, zerbait aintzat hartu dugula, edo zeozer aintzat eman dezakegula esan daiteke, edota aintzat eduki edo aintzat izan de zakegula beste hura. Baina hiru aditz elkartu eder eta natural horiek bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko.
|
|
|
Aintzat hitza ointzat hartzen badugu, zerbait aintzat
|
hartu
dugula, edo zeozer aintzat eman dezakegula esan daiteke, edota aintzat eduki edo aintzat izan de zakegula beste hura. Baina hiru aditz elkartu eder eta natural horiek bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko.
|
|
|
Esan liteke gabon hitzak
|
hartu
duela indar gehiago jaien osotasuna izendatzeko orduan, Hegoaldeko euskal lurraldean behintzat: gabonak, gabon jaiak.
|
|
|
Ezagunak ditugu lurrikarak, eta itsasikarak ere bai, edota itsas lurrikarak ere bai. Behin ikasi genuenez gero lurri kara, Marteko lurretan diren ikara dardarak barruan
|
hartzeko
ez al da berori nahikoa hitzik?
|
|
|
Ezaguna dugu erromantze hizkuntzetan papa horren ondoan papisa izena ere (lat. papissa, fr. papesse). Euskaraz, aita hitza ointzat edo eredutzat
|
hartuz gero
, balizko emakume bat elizburu izatea gerta baledi, ez genuke beste biderik izango ama santu asmatzea baino. Zilezko aukera, nolanahi ere.
|
|
|
Guraso hitza ointzat
|
harturik
egin daiteke bigarren proposamen bat: Eliz gu raso nagusia edo eliz guraso gorena sortzea hautazko sinonimo gisa, beti ere gaur egun dugun aita santu izenari lekua kendu gabe.
|
|
|
—" Carroña" eta" carroñero" hitzen sustraian duten esanahitik" carroñero", eta" carroñerismo", hitzek gaztelaniaz
|
hartu
duten esanahi figuratibora alde handia dago. Eta zail egiten da euskaraz jauzi bera ematea, oin hitzen adie ratik politika mailako irudizko esanahira.
|
|
|
· Lehen aukera bat izan daiteke, ustel hitza ointzat
|
hartzea
. Ustel hitz mal gu, toleskor eta emaritsua dugu.
|
|
|
Haragia euskara osoko hitza da, zentzurik zabalenean
|
hartzen
bada. Batez ere, eta lehenbizi, gorputzeko haragia izendatzeko, haragi bizia.
|
|
|
Batez ere, eta lehenbizi, gorputzeko haragia izendatzeko, haragi bizia. Baina janari edo jakitzat
|
hartzen
dugunari ere haragia deitu izan zaio hitz horren zen tzurik orokorrenean, euskararen eremurik gehienean. Salbuespen nagusia, azken mendeotan eta gaur egun, euskararen sartaldea da.
|
|
|
Inauteri giro betean gaudenez gero, gaztelaniazko" Carnestolendas" horren kide garbia dugu euskaraz aratiste, aratuste edo aratoste, hain zuzen sartaldean deritzan izena. (H) arathori haragi hitzaren era laburtua dugu, atzeko hitz batekin elkartzean
|
hartzen
duen itxura: haragi ixte edo uzte, jatorrian.
|
|
|
Oro har, (h) arathitz oina dugu haragi hitzak
|
hartzen
duen era laburtua eratorri zaharretan. – Arakaitza, haragiko gaitza, deritza zaurietako haragi us telari.
|
|
|
Eta ganaduetan ere bereizi egiten da, esnetarako den ala okelatarako den. Okela ardiak eta okela behiak dira gizentzen direnak, pisu handia
|
hartu
dezaten hiltegira baino lehen.
|
|
|
—Athletic eta Erreala futbol ekipoen arteko Errege koparen finala dela-eta, tradizioz anai tasuna izan denaren ordez, andrezkoak zein gizonezkoak, biak, barruan
|
hartuko
dituen hitz baten bila ibili gara. Batean ahizpatasuna, bestean arrebatasuna...
|
|
|
Baina anaitasunean bizi izateak ez du zerikusi osorik zertan eduki anaia izatearekin. Anaitasun izenak esanahi eremu zabalagoa
|
hartzen
du, eta balio abstraktuagoa du, anaia izateak baino, beste hizkuntzetan gertatzen den bezala. " Frater" la tin oina dugu erromantze hizkuntzen sustraian eta" Bruder | Broder" ger maniar hizkuntzarenean.
|
|
|
Genero kontua izen bereiziaz ematen da euskaraz ere: anaia gizakumeentzat, ahizpa andrakumeentzat, orokorrean
|
hartuta
. Beste bi izenak, arreba eta neba, beste generoaren aldetik datozen izendapenak dira:
|
|
|
gurasoen haurrak dira eta aldi berean IDEAK (kidea). Horiek horrela, genero biak hitz batean
|
hartzeko
hiztunik gehienok izen elkartuetara jotzen dugu: ne ba arrebak sartaldean eta anaia arrebak erdialdetik ekialderantz.
|
|
|
Latinez ere" germanitas" eta" fraternitas" bazirelako. Eta be hin TASUN atzizkia
|
hartuz gero
, lehen oina anaia izan arren, genero biak bereganatzen ditu. Gizatasun eta gizaki hitzek ar emeak biltzen dituzten gisan.
|
|
|
Senidetasun hitzak balioko luke anaitasun hitzaren kidetzat, senide izenak neba arrebak barru
|
hartzeko
balio duelako, baina katramila semantiko batez topo egingo dugu: senidetasun edo senitasun abstraktuak ‘parentesco’ esanahiaz erabili izan direla, eta ez anaitasunarenaz.
|
|
|
Elkar izenordainari ere atera dakioke genero kontu honetan onura pitin bat, ar eta eme biak
|
hartzen
baititu. Horren bidekoak ditugu elkartasun eta Iparraldean elkargo.
|
|
|
Izurri gaizto honek oratu ez diezagun, kutsapena saihesteko, ez geuk besteri in katu, ez bestek guri inkatu ez diezagun zorigaiztoko birusa, goitik
|
hartu
diren euste neurriak nahikoa izango ez direnez gero, gutariko bakoitzak hartu be harko ditu bereak badaezpada ere, batez ere hirurogei urtez gora gaudenok.
|
|
|
Izurri gaizto honek oratu ez diezagun, kutsapena saihesteko, ez geuk besteri in katu, ez bestek guri inkatu ez diezagun zorigaiztoko birusa, goitik hartu diren euste neurriak nahikoa izango ez direnez gero, gutariko bakoitzak
|
hartu
be harko ditu bereak badaezpada ere, batez ere hirurogei urtez gora gaudenok.
|
|
|
Ospitalean ingresatuta eta bularrek behar bezala hauspotzen ez zutelako ar nasa nekez
|
hartzen
zuen andre zahar bati entzuna diot, kentzeko mesedez mu turrean ipini zioten mozala, enbarazu egiten ziola eta. Mozala hitza ere, tes tuinguruaren arabera, berba polita da.
|
|
|
2) Proba hitza, frogaren anaia bizkia dugu, baina hizkera arautuan honek ere sarbidea aurkitu du, bere esangura eremu bereziaz. Froga izena esanahi es pezifikoaz darabilgu, eta proba, aldiz, esanahi ugariagoak barruan
|
hartuta
. Gaisotasun bat dela-eta, testa egiten denean ere proba bat egiten dela esan ohi da.
|
|
|
Beste proba modu asko ere badira. Jostunarengana doanean bat, jantzi berriaren neurriak
|
hartzera
, azken proba bat egitea ohikoa izaten da, ea soinean on do egokitzen denentz.
|
|
|
—Sinonimo hurbiltzat darabiltzagu ingurune batzuetan proba eta testa, baina inol az ere ez du batak bestea kentzen. Test hitza mailegu berriagoa dugu, eta jakintza mailetan sartu da batez ere, edozein gai edo arazotan neurria
|
hartzeko
, zenbaterainoko ezagutza edo gaitasuna den zehatz ezagutzeko. Proba hitz orokorragoa dugu, testa zientzia alorrean finkatuagoa:
|
|
|
—Telelanak, bai lan egiteko moduak, bai izenak berak, sekulako indarra
|
hartu
dute itxialdi luze honetan. Egokia al da, tele batetik eta lan bestetik, elkartzea?
|
|
|
Telelana da indarra
|
hartu
duen hitza; lehendik ere zetorrena, baina oraingoan geure bizikide izateko. Presentzial, aurrez aurreko ez diren zereginak, urrun dik egiten direnak aditzera ematen dizkigu telehorrek.
|
|
|
krema edo zukuak, mermeladak, izozkiak, turroiak eta beste. Iringintzarako ere indarra
|
hartu
du gaztaingintzak azkenaldion.
|
|
|
Hotzak
|
hartu
izatea bat ere zabal erabilia da: " Kanpotik luzaroan bazabiltza, hotzak hartuko zaitu".
|
|
|
Hotzak hartu izatea bat ere zabal erabilia da: " Kanpotik luzaroan bazabiltza, hotzak
|
hartuko
zaitu".
|
|
|
Gaztelaniaz ere" resaca", itsas olatuek beherantzean egitean duten indarrari esaten zaio; kontuz ibiltzekoa ondartzetan. Eta bigarren adieran
|
hartzen
du gorputzaldi txarraren esangura. Alemanez eta nederlanderaz katuaren izenaz izendatzen da:
|
|
|
" Kater". Euskaraz ere, katuak
|
hartuta
dagoela esan ohi da hordituta dagoenagatik.
|
|
|
· Gose bigarren osagaitzat
|
hartuta
sortua da argose hitza ere, Bizkai Gipuz koako leku batzuetan erabilia.
|
|
|
—Hegoaldeko euskarak gaztelania zaharreko" çahanoria" hitzetik
|
hartu
zuen izena, eta hark Penintsulako arabiera zaharragotik: " safunn‘rjah".
|
|
|
—Bada kezka bat, dirudienez, bizkaierazko hainbat hitz edo esapide galtzen edo lausotzen ari ote diren eredu estandarraren erabileran. Zer da kontuan
|
hartu
beharrekoa, albo– edo bazter– hizkeretako baliabideak eredu jasoan aintzat hartuak izan daitezen. Bizkaiera horre takoak, adibidez?
|
|
|
" Onomat. de la acción de andar a paso corto y ligero", erritmo bizian ibiltzea. Egan aldizkaritik
|
harturiko
esaldia: " Goizean goiz oe beroa utzirik, tapa tapa ibilian jarri zan" (Egan, 1958).
|
|
|
Azkuek berak ere azken horri eman zion lehentasuna. Natura fenomenoaren iruditzat zein
|
hartzen
den da geure gakoa: batzuentzat mendia sutan edo su jaurtika jardutea, eta besteentzat garretan edo garrak jaurtitzen irautea.
|
|
|
Baina Nafarroa al dean ere ezaguna da. Gaztaina gorringoa, azal kiskalia kendu ondoren, jateko mo duan dagoen gaztaina aleak hori gorriska kolorea
|
hartzen
duelako ematen zaio irudi izen hori.
|
|
|
Guztia ukatzen duena, uko egiten duena, ukatzailea dela esan daiteke. Alabaina, esangura eremu zabalagoa
|
hartzen
duela izen horrek esan daiteke," negacionista" hitzak eremu murritzago eta espezifikoagoa duen bitartean.
|
|
|
Txikitan, giroan erabiltzen genuen ukati adjektiboa, burlazar: arrisku, aupada eta borroken aurrean atzera jotzen duenari destainaz egozteko hitz magikoa zen, koldartzat
|
hartzen
zenari; ausarta ez zen edo atzea jo zalea zen mutikoari barre burlaz egozten zitzaion mespretxu adjektiboa. Baina Larramendik bere hiztegian ‘negativo’ adieraz jaso zuen bere hiztegi hirukoitzean, hau da, ezetzerakoa zen pertsona modua izendatzeko.
|
|
|
Bigarren era bat gara daiteke, ezetza ointzat
|
harturik
. Badugu esapide ezagun bat euskaraz, hiztun askorentzat berezko eta naturala dena:
|
|
|
Jan izen kategoriaz
|
hartzen
badugu, janen artean badira arkume jana edo bildots jana, baba jana, gaztaina jana edota haragi jana, eta hari horri tenka zenbat gura jan mota asma ditzakegu, nahi ditugun guztiak.
|