|
2005
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala,
|
gauzez
(things) ez dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan
|
gauzak
egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adi...
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko
|
gauza
da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
Halaz guztiz ere, guk ez dugu arazo bihurtu den gai hau ukituko, hizkeren arteko auzira mugatuko dugu jar duna. Arazoak konpontzen hasteko, gainera, deskribapenak behar izaten dira eta definizioetan bat etortzea ere
|
gauza
beharra da.
|
|
|
' Izan ere,
|
gauza
bera esan daiteke hizkuntzaren edozein mailari buruz; gramatikek, hizte
|
|
|
hori. Ez da, ordea,
|
gauza
bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko egoera normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto hori maizenik erabiltzen dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai horiek ia beti erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
Formula edo ekuazio luzeago eta korapilatsuak ditugunean, irakurtzen duguna ikur segidaren transliterazio moduko bat baino ez da, hizkuntza naturaleko sintaxitik urrun egon ohi dena: irakurketa antzekoa da hizkuntza gutietan eta hizkuntzaz hizkuntza aldatzen den
|
gauza
bakarra da ikur bakoitza
|
|
|
Ikusten izan dugun moduan, desberdintasun kuantitatibo horiek islatu baino ez dituzte egiten sakonean dauden desberdintasun kualitatiboak. Ahoz egiten den eta familiaren bidez transmititzen den euskara batuaren ereduak ikertzea
|
gauza
garrantzitsua bada ere, hori gainako garrantzitsua izango litzateke honi buruzko erabakiren bat edo beste hartzea Txillardegik (1984, 1986, 1987 eta 1992) hainbestetan aldarrikatu duen moduan; bestela, euskararen irakaskuntzan, komunikabideetan, ahots teknologietan eta abarretan, orain arte legez, noraezean eta erdararen menean segitzeko arriskuan egongo gara.
|
|
|
Haurren jabekuntza garapenean, beraz,
|
gauza
pare bat begiratu nahi dugu.Batetik, eaeuskarak eskatzenduen hurrenkerabereziadarabilten haurrekeuskarazkoatzizkiak erabiltzean, hauda, kasudun zeinpostposiziodun sintagmak izen ardatzarenezkerrean jartzenotedituzten (3aetaSa), etagaztelaniazalderantzizkoaegitenoteduten (3betaSb). Eta, bestetik, gaztelaniazkodepreposizioarenfuntzio guztietarakoeuskarazko baliokideak bereganatzendituzten.
|
|
|
Euskaldunak ez garela besteen idurikoak. Norat nahi joan dadin, Euskaldunak bere traka berezia badu... bere eskuairea... bere
|
gauzei
behatze ko moldea; hala nola baititu bere mintzaira eta ohidurak.
|
|
|
Azken mende erdi honetan anitz
|
gauza
aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte horietarik zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura bat hartu duten baina beti hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
Ez zara gaizki aterako.
|
Gauza
berri batzuk behintzat, ezagutu
|
|
|
oro har nekez
|
gauza
daitezke era honetara.
|
|
|
Bestalde, Baitchurak (1987: 168) arrazoi bide luke
|
gauzak
horrela balira konparatzaileek oker jokatzen dutela esatean, hizkuntzen lexikoaren erdiarekin jokatuaz gainerakoa mailegatua dela aitzakia?. Izan ere, jatorrizko lexikoaren ereduen gorabeherak, indarra eta iraupena maileguen bertakotzetik atera daiteke usu, Mitxelenak euskal fonologia zaharrarekin egin zuen legez:
|
|
|
Oneko aldea zeukala zioen eta etsaiek txarrekoa, noski; beti egiaren izene an mintzo, politikako
|
gauzetan
ere. Hori garai hartako xuriei buruz baliagarri zitzaiokeen, baina diskurtso erretorikoaren oinarrian ez dago egia, egiantzeko tasuna baizik, ez baita gauza bera.
|
|
|
Oneko aldea zeukala zioen eta etsaiek txarrekoa, noski; beti egiaren izene an mintzo, politikako gauzetan ere. Hori garai hartako xuriei buruz baliagarri zitzaiokeen, baina diskurtso erretorikoaren oinarrian ez dago egia, egiantzeko tasuna baizik, ez baita
|
gauza
bera. Egia eta ona, beraz, haren ideologia eta poli tika?
|
|
|
Batzuetan hark berak, bestetan besteren batek (Barbier etab.) idatziak. Zer eta zer sailari ohartu zitzaion Etxepare, Hiriart Urrutiren lehen mintzaldi eta herrietako berrien idazkeratik ere hainbat
|
gauza
ikasi zituena.5
|
|
|
aitzina, uste baino gehiago. Atzizkiak ustiatzen ditu, beraz, bereziki kazetari tzako hitz orokor eta tekniko berriak sortzeko; honetan ere ez da batere gu txiestekoa haren ekarria, eta hitz franko garaiko kultura eta
|
gauzetarakoak
izan arren, beste anitz egun ere baliagarriak dirateke.
|
|
|
Aditz laguntzailea ren elipsia da Ithurrik syntaxe de la rapidité de la phrase deitzen duenaren oinarri (Grammaire, 445). Aditzaren bere gisa lekuratzeak (are SOV delako ordena kanonikoa maíz elkarrizketan ere ez gordetzeak) nahiz aditzaz landako inversioek, anakoluto ek eta figurek Hiriart Urrutiren hitzordenaren askatasuna baina mintzairaerretorikoaren edo estilistikaren manupekoa salatzen dute. Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela
|
gauzak
, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan.
|
|
|
Aieia, putil, baduk hoberik! (E 825,). Hipotiposia, edo
|
gauzak
aurrean ikusiko balira bezala konta eta, beraz, hunkitu nahi duen figura, kroniketan baliatzen du, kontaera nahiz deskripzio biziak eginez. Aipagarria da Ravachol anarkistaren gilotinatzearena (Hil dute, E,; ik. l. Caminoren Gontzetarik jalgiaraziak, 123).
|
|
|
Alegoría batzuk ere lantzen ditu, adibidez, Eskualduna kazetaz mintzo, nola20 urtetan hazi edo gizondu den erakusteko kuia eta ezkurrarena darabil, hain zuzen Zaldubiren alegia batetik hartua. Atsotitz edo erran zuhurrak, ordea, usu baliatzen ditu (biltegi aberatsa ere bazuen, bearnes, frantses eta gaz telaniazkoak barne)
|
gauzen
aterakizun morala finkatzeko. Baina erranakbihurtzen ere zituen, edo erranetarik adierazpideak sortzen.77XABIER ALTZIBARIronia da errege Hiriart Urrutiren pentsamentu figuretan, orain arteko adibide anitzetan ikus daitekeenez.
|
|
|
Ironia irri edo umorezkoa da beste ba tzuetan eta trufa gozoaren erakusburu politik bada. Ironia hotz itxurakoa edo sarkasmoa ere ez da eskas, gontzetarik jalgiarazten duten
|
gauzei
hotz eta motz, zorrotz ihardestea ez baita gutiago eragingarria. Sarkasmoa beste ironia motekin nahasirik ageri da maiz.
|
|
2019
|
|
|
Dena dela, J. Urquijoren osasunak, euskaltzainburuarenak bezala, okerrera egin zuen garai horretan. 1949ko abuztuaren 13an
|
gauza
izan zen Ph. Veyrinen erakusketa bat ikustera joateko, J. Arteche, J. Yrizar eta A. M. Labayenekin batera.
|
|
|
Sintomatikoa da J. Gorostiaga bera langile izan zuen Akademiaren Diccionario español vasco bezalako literatura tresna erabilgarria," Euskera ta Euskal Elerti Saľa" ren lan plangintzan ez agertzea. Hain zuzen, Euskaltzaindia ez zen
|
gauza
izan euskara estandar bat arautzeko, gramatika eta lexiko mailetan bederen, eta ondorioz, EJ GEren 1936 irizpide linguistikoak tradizio jeltzaleko idaztankera eta terminologia garbizalearenak izan ziren. Alde batetik, J. M. Leizaola sailburuak ezarri zuena, nagusiki gipuzkeraz idatzita egonagatik, Diario Oficial del País Vasco= Euzkadi’ko Agintaritzaren Egunerokoan.
|
|
|
Word aldizkari ospetsuan argitaratutako" Concordances morphologiques entre le basque et les langues caucasiques"() eta BRSVAPen argitaratzen ari zen B. Dechepareren frantsesezko itzulpen edizio kritikoa, G. Guillaumie Reicher ekin Mundu Gerran egindako saioa berreskuratzen zuena.
|
Gauza
bera egin zuen A. Oihenarten poemekin 1955eko BRSVAPen (Lafon 1999: 759; 819). 897
|
|
|
M. Azkueren Diccionario vasco español francés eguneratu eta zuzentzea zatekeen. SFVJUko eskoletan, alde batetik, linguistika historikoaren oinarriak erakutsi nahi ziren, ikasleak ikerketak egiteko
|
gauza
izan zitezen. Bestetik, euskal literatura aztertuko zen, ikuspegi estetikotik nahiz historiko kulturaletik.
|
|
|
I. M. Echaidek, azken finean, Euskaltzaindiaren Donostiako ordezkaritza eta SFVJU
|
gauza
beratzat jotzen zituen. 1954ko urte amaieran erretiroa hartu zuen, eta probintzia jauregiko solairu nagusian zuen bulegoan kokatu nahi zuen bi erakundeon ordezkaritza bateratua.970 SFVJUri zegokion aurrekontuaren zati bat Akademiari emateko itxaropena zuen, GPDko kontu hartzaileari adierazi zionez:
|
|
|
" da una parte l’inaridirai progressivo di una lingua artificiale, dall’altra il tradimento della lingua materna e il suo abbandono da parte di uomini geniali como Unamuno". 332 J. Urquijok urgazletarako proposatu zuen eta esker onez erantzun zion Erromatik. A. Bausani euskaraz oso ongi idazteko
|
gauza
zen eta 1948ko irailean EIL SIEBen biltzarrean parte hartu zuen Biarritzen.333 Gero J. M. Barandiaranekin harremanetan jarraitu zuen eta IAEVeko kide ere izendatu zuten (Barandiaran Irizar 1995: 16; Beramendi 2012:
|
|
|
Berdin bozkario eta atsegin aundirekin segitzen dugu emen zuen Aintzina zuhurra;
|
gauza
funtsezkoak errateko eta egiteko ezta bear arrabotsa eta arroitu. Emen ainitzek ez dugu ontsa ikusten gure P.’ko agintariek deramaten bidea; naiago, eskualdungoaren azkartzea, axolatu gabe geyegi Españako koloreaz estalia dagonez; berdin Frantziaz.
|
|
|
I. M. Echaidek, Donostiako ordezkaritzako korrespondentzia idazteko, GPDko laguntzailea erabiltzen zuen, baina J. A. Esnoz ez zen
|
gauza
gutunak euskaraz idazteko. Horregatik, buruordearen gutunak ia beti gaztelaniaz zeuden.1180 Dena dela, berak nahi zuen N. Oleagak ere laguntzaile bat kontratatzea Bilboko idazkaritzarako.
|
|
|
1200" Nik uste Gorostiaga berriz Ameriketara bialtzea
|
gauza
ona izan dela. Bere agertzean idazten bezela baldin bada, eztut uste or mesede andirik egingo zuanik.
|
|
|
Agertu zizkigun oiñarriak jatorrak dira geienbat, derizkiodanez, baiña populistegia, Krutwig’en itza erabilli bear emen, arkitzen dut.
|
Gauzak
bere neurria bear dute beti eta erabateko jokabide extremistak eztira beti onenak izaten jendea nai dugun bidetik eramateko. Ta batez ere euskal literaturari zor zaiona eztiola ematen iruditzen zait.
|
|
|
Nik eztut beintzat orain arte entzun. Jatorragoa, bai, izango zan agian, aurrekoen oiturei estuago lotua, baiña, zer egingo zukean nekazari orrek edo urtzaille orrek besteek esan zituzten
|
gauzak
esan bear izan balitu. Berriz ere:
|
|
|
Etxaide jaunak bere idazkiaren bukaeran diñona kontuan artuta, eragingo deutsat Euskaltzaindiari agiri bat egin dagion bere damutasuna agertuaz ta auŕerantzean olakorik geiago gertatuko eztala itza emanaz. Eta ia onenbestegaz
|
gauzak
aztuten direan eta asunto gogaikaŕi oni luŕa emoten yakon betiko.840
|
|
|
Krutwig ere ikusi dut. Emen dago orain, Parisen, eta ostatua bila ta beste zenbait
|
gauzetan
lagundu diot. Iz aspertu luzeak eginak gaituzu.
|
|
|
Askotan ausnarka aritzen naiz artzai txarren eskutik euskera nolatan azkatu genezaken. Erri agintari ta artzaiak bat eginik baitdaude gu itotzearren, genozidio orren kaltean edozein
|
gauza
zillegi. Gure artean protestantismo eliz batzar bat bilduko ba litzake orduan beldurrez bear bada apezpikuok bestela jokatuko lukete.
|
|
|
M. Azkueri laguntza eskatu behar izan zion (Urrutia 2001). Maiatzaren 16an idatzi zion dokumentuak frogatzen du, J. B. Egusquizaren ustezko frankismoa baino areago, agintari errepresiogileek euskaltzainburua taldekotzat zutela, besteri berme politikoak ziurtatzeko
|
gauza
izan baitzen:
|
|
|
Ni, Atsularrez gustaturik, pozik asi nintzan bide aratz, baiña orain zalantzaz bete naiz, eta etsi agiñean naukazu. Ain zuzen ere, aste ontan berton, beste
|
gauza
bi iaso zaizkit: Altuberen La Vida del Euskera irakurten diardut, eta amaitu baiño leen, gure bide oiek egokiak eztirela izango ulertu dut, aintziña Euzkeltzale Bazkunakoenak izan etziran bezala; eta bestetik, Artetxetar Joxe-k, eskutitz baten," basterrak nasten asiko ote garen ortografi berri" oitaz.
|
|
|
ipui abesti, antzerkitxo eta abar. Sciencia Natural edo Izadiaren
|
gauza
jakingarriari buruz, lenengo mallako" hatsapenak". Bi izkera diran lekuan, indartsuenak aulena jaten duna ba dakit:
|
|
|
Nora goaz bide ortatik? Sortu duan" sistema" da
|
gauza
bat: ondo euskeraz egitea bestea.742
|
|
|
Erbesteko prentsan eta N. Ormaechearekin sortutako istiluen ondoren, Euskaltzaindiak erabaki ofizial bat hartuz gero, aurka egingo ziotela uste zuen. Akademiak egin behar zuen lehenengo
|
gauza
, A. Irigarayren ustez, lehen hezkuntza mailako erdara euskara hiztegi txiki bat sortzea zen," de mots sur la vie urbaine, et techniques" (Andiazabal & al. 2005: 224). 506 R.
|
|
|
Espainiako gerra zibilak eta berrogei urteko diktadura amaigabeak euskarazko kulturaren memoria publikoa eraso eta, hasieran, genozidio kulturala burura eramateko asmoa izan arren, ez zuen katea guztiz eten. Maila guztiak hautsi izan balira, ez nintzateke honelako ikerlan bat egiteko
|
gauza
izango. Nire tesiaren asmoa da, hain zuzen, Euskaltzaindiaren eta euskal kulturaren aro ilunegi hori orain arte ez bezalako oinarri enpirikoarekin eta edozein azterketak izan lukeen zintzotasun historikoarekin aztertzea.1
|
|
|
Elkarri amore eman ta jarrai zagun lan egiñez bakoitzak al dugun giñoan. Iñoiz
|
gauzak
zuzentzen diranean, ezpairik gabe ez dizute iñork ukatuko garaipena. Au da biotz biotzez egiten dizudan aitormena.
|
|
|
EAJ PNVko J. Rezolari ere Akademia alternatiboaz iritzia galdetu zion A. Ibinagabeitiak Paristik Ziburura (Pirinio Behereak). 600 Paperezko gerrak ziren horiek, Euzko Gogoa, Guatemalatik, ez zen mundu mailako euskal idazleen Akademia alternatibo bat koordinatzeko
|
gauza
. N. Echániz apaizak ere, Euskaltzaindiari aurka ez egitea aholkatu zion J. Zaiteguiri 1951ko irailean, eta, Akademia paralelo baten ordez, idazle elkarte bat sortzea zitekeela egokiena, euskararen erabilerak berak ematen zuelako nagusitasun morala hizkuntzaren gizarte auzian.
|
|
|
Esperantoa, latina, gaztelania eta batez ere euskara omen zekizkien, baina ez zen
|
gauza
ikerketa filologiko sakonetan murgiltzeko.192 Hala ere, ikasliburu interesgarriak idatzi zituen, hala nola Manual del vascófilo (1913). Edizioa L. Lezama Leguizamón karlista aberatsak ordaindu zuen eta hari eskaini zion liburua.
|
|
|
Lafonen Le système du verbe basque au XVIe siècle tesi bikaina(,); R. Lafon eta G. Lacomberen" Indo européen, basque et ibère" artikulua eta G. Lacomberen" Structure de la langue basque" hitzaldia(). 277 Lan horiek bere harreman sareari esker lortu zituen, egileek bidalita edota, A. Tovarren bidez, Madrilgo Biblioteca Nacional eko alearen fotokopiak eskuratuta.278 Dena dela, gerraondoko Euskaltzaindia ez zuen
|
gauza
ikusten ikerketa lerroan aurrera egiteko, A. Tovarri aitortu zionez: " En reserva, diré a V. que, durante mi estancia en Bilbao, Azkue me declaró que la verdad era que él no entendía mi artículo sobre la inscripción de Liria". 279 Gauza bera gertatu zitzaion H. Schuchardt-en" Sobre la formación de las flexiones de relación del verbo vasco" idazlana (G.
|
|
|
Lafon eta G. Lacomberen" Indo européen, basque et ibère" artikulua eta G. Lacomberen" Structure de la langue basque" hitzaldia(). 277 Lan horiek bere harreman sareari esker lortu zituen, egileek bidalita edota, A. Tovarren bidez, Madrilgo Biblioteca Nacional eko alearen fotokopiak eskuratuta.278 Dena dela, gerraondoko Euskaltzaindia ez zuen gauza ikusten ikerketa lerroan aurrera egiteko, A. Tovarri aitortu zionez: " En reserva, diré a V. que, durante mi estancia en Bilbao, Azkue me declaró que la verdad era que él no entendía mi artículo sobre la inscripción de Liria". 279
|
Gauza
bera gertatu zitzaion H. Schuchardt-en" Sobre la formación de las flexiones de relación del verbo vasco" idazlana (G. Bähr ek gaztelaniara itzulita) irakurtzen hasi zenean:
|
|
|
S. Altubek berak kopiarik ez zuenez, C. Jemeini berari eskatu zioten, berehala bidal zezan.428 Erabakiak asko mindu zuen C. Jemein, berak eta A. Urrutiak hizkuntza estandar bakarra ezartzearen aurka prestatu427 ABA LAF: P. Lafitteren gutuna [C. Jemeini?], [1949?]. tako dosierrak ez zituztelako aintzat hartu.429 Euzkeltzale Bazkuna sabindar esentziaren zaindaritzat jo, eta gogoratzen zuen Euskaltzaindia ez zela
|
gauza
izan estandar bat aurrera ateratzeko. P. Lafitte eta F. Krutwig" pseudo académi co y pseudo vasco" baino ez ziren, eta euskaltzainburua bera" antisabiniano desde la uñas de los pies hasta las puntas de los dedos".
|
|
|
Mundu Gerran, erregionalismoaren aitzakian, petainzaleekiko hurbil egon zen, baina gero alemaniarren aurkako erresistentzian parte hartu zuen. Horrela, Eskualduna astekari kolaborazionista debekatu zutenean,
|
gauza
izan zen bi orrialdeko astekari filogaullista bat sortu eta zuzentzeko 1944tik aurrera, Herria izenekoa. Hain zuzen, erbesteko EAJ PNV izan
|
|
|
Noiz izango dugu zure Aulki hartze egun handia?
|
Gauzak
okhertu egin dira eta egunak ioan doaz. Eta gure Elkhargo ospetsuaren gorabeherak ere, eztira makalak.
|
|
|
Akademia orrekin adiskidantzan bai nago, badakit
|
gauzak
ez direla" Herria" ren buruzagiak erraten duen bezalache gertatu.
|
|
|
Banago ere, on baiño kalte geyago ez duenez egin artikulu orrek zombeit buru minberetan. Berandu izanen dea orai
|
gauza
zaharren churitzen astea?
|
|
|
176 Egia esan, Akademiatik aspaldi aldenduak zeuden A. Urriolabeitia, J. M. Errazti, L. González de Echávarri edota C. Elguezabal, gogor eutsi zietelako aurreritzi linguistiko jeltzaleei.
|
Gauza
bera gertatzen zen M. Arriandiaga edota P. Soloeta Dima elizgizonekin (cf. Kintana Goiriena 2008).
|
|
|
Ba dirudi, ordea, euskaldunak izatez oso zale edo integrista gerala, edo oituraz ala biurtu. Eztugu bear erdizkako
|
gauzarik
, zatirik edo apurrik; zearo eta erabat bear ditugu egin gure egitekoak. Nai izate utsa zernaitarako aski dela uste dugu nonbait, eta ez aitortu nai aunitz gauza direla gure naimenarentzat eziñezkoak.
|
|
|
Eztugu bear erdizkako gauzarik, zatirik edo apurrik; zearo eta erabat bear ditugu egin gure egitekoak. Nai izate utsa zernaitarako aski dela uste dugu nonbait, eta ez aitortu nai aunitz
|
gauza
direla gure naimenarentzat eziñezkoak. Buruenik, urteek eta mendeek jasoa edo desegiña egun eta aste gutxiren buruan eraberritzea (Michelena 1953a:
|
|
2021
|
|
|
Edo irailaren 26an: "
|
Gauza
ageria da, eta guk bazterretik gaudezinek garbiki ikusten duguna, zuen zorigaichtasuna ethorri dela zeren askok utzi ditutzuen herriko egitekoak eta sarthu zareten Espainiakoetan. Zer zinuten ikusteko Espainiako nahaskerietan?
|
|
|
Tamalgarria Pello Errota, Udarregi, Gaztelu Gorri, Ugarte, ‘Prantxesa’ ta beste geyagon izenak, goi malletara iritxi gabe urratzea. Tamalgarria orien jakinduri ta egokitasunezko iturri agortu gaitza, oraiñ beian gelditzea, garrantzi gabeko
|
gauzetan
itzaltzea. ¡ Tamalgarria bai, mila bider esanda ere!
|
|
|
Euskera apaindu ta goraltzen, aberriari abesten, Abenda edo ‘arraza’ zarra indartzen[...] ta beste olako
|
gauzetan
lenen lenengo beardu bertsolariak, askotan izlari askok baño geyago egin lezakete ta. Bide ontatik jokatzen diran bertsolariak, Euzkadi gure aberri maitearen aldezlerik bikañenak dira, ta onelakoak euskaldun zintzo guziak txalotzen dituzte.
|
|
|
Ta irurok, gure deiaren zai zai bezela dauzkagunak. Jakina,
|
gauza
guzietarako bezela, diru apur bat bear. Ta diru apur ori, duanaren eskutatik ezpadator...
|
|
|
" Gai onetan, nire esku balego denbora geixeago beteko nuke baña emen, amar ‘minutu’ soileko tartea bakarrik euki. Beraz, nik esan nai nituzken
|
gauz
asko ta asko eziñ aitatu denborik ez dagoalako". Diskurtsoan lehen zati batean bertsolariak goratzen ditu:
|
|
|
"[...] Tamalgarria. Garrantzi gabeko
|
gauzetan
nekatu dituzte beren adimenak. Ardandegi ta sagardotegietan neurtu dituzte beren almenak.
|
|
|
Txirritak saria jaso zuen urtean[...] handik kantatu zuen, eta gogoan hartua du jendeak bertatik zabaldutako bertso hau: ‘Inbentu ederra egin digute/ gure euskera zabaltzeko;/ inpernutako sorgiñak dira/ nere ustetan tarteko!/ bañan alare onik artzen det,/ ez
|
da
gauza tristetzeko,/ baldin emendik kanta al badet/ euskaldunak agurtzeko.’ (2002: 108) 150
|
|
|
Hori, denak despreziatua bezala zeukaten garaian, eman nion zera bat, biziera bat. Horixe da nere
|
gauzarik
ederrena, horixe da" (Oh! Euzkadi, 1982ko otsaila, 14 zk. ‘Manuel Lekuona’).
|
|
|
1851n okertu zitzaizkion
|
gauzak
, Charles Louis Napoleon Bonapartek estatu kolpea jo, bere burua enperadore izendatu eta errepublikazale ezkertiar sutsuenak erbestera bidali zituenean55: Belgikan egin behar izan zituen hilabete batzuk, eta bi urte Gasteizen.
|
|
|
Mendearen azken alderako, ordea, dezente aldatu dira
|
gauzak
:
|
|
|
Inbentu ederra egin digute gure euskera zabaltzeko; inpernutako sorgiñak dira nere ustetan tarteko! bañan alare onik artzen det, ez
|
da
gauza tristetzeko, baldin emendik kanta al badet euskaldunak agurtzeko.
|
|
|
"[...] Aranak bazekien euskaran eta euskal kulturan zenbaiterainoko pisua zeukan Azkuek. Bitxia da nola Sabinok ez zuen Azkuerengan konfidantza politikorik, baina kulturalki begirune haundia zion; eta, aldiz, Azkuek Arana politikoki errespetatzen bazuen, kulturalki eta batez ere hizkuntz
|
gauzetan
ez zuen inoiz ere kontuan izan" (Díaz Noci, 1995b, 68).
|
|
|
Iñork esatenbadizute ezertarako balio ez duten zarkeriak ekartzea dala guk naideguna, erantzuiozute Euskalerria jarri nai degula bide berrian [azpim. nerea] eta jarraitu azi aurrera beti; gure
|
gauza
zarretatik batzuek betiko utzi nai ditugula, antolatu oraingo bearrak betetzeko beste batzuek (R.I.E.V., 1907, 1 zk., 544 or., ‘Euskeraren alde’, Gregorio Mujika; Zalbide, 1988: 397)
|
|
|
Jose Artola102 1899ko ekainaren 22ko Euskalzaleren zenbakian azaltzen du bere asmoa: " Bilintsen itz neurtuak ispilutzat bezela argitaratuak dira geienak, baiñan bere aotik aorako esaerak ilunpean egon diralako, eta erbestetarrak beren semeen kondaira, lan ateraldi eta beste doiak
|
gauza
aunditzat zabaltzen dituzten antzera[...] azaldu bear ginuzkeala derizkiot[...]".
|
|
|
Katalanez inprimaturiko lehen liburua 1474an argitaratu zen, gaztelaniazko aurrenekoa baino bederatzi urte lehenago, eta Biblia ere kalean zuten berehala, 1478an. Handik gutxira hasi zitzaizkion, ordea,
|
gauzak
okertzen: " Sin embargo, después de que Fernando de Aragón contrajera matrimonio con Isabel de Castilla, la corte se traslado a Castilla, y con ella la aristocracia catalana" (id:
|
|
|
Gure ustez, euskeraren barrengo gaitza euskerazkoa da, guk guerok sortua. Euskalerriak gaur bere izkera
|
gauza
guchitzat daduzka. Ona zeiñ dan onen gaitza izugarria.
|
|
|
Gaztetxeko esperimentu haien harira honela dio Irazuk: " Atzera begira,
|
gauza
batzuk nabarmen samar ikusten dira: 80ko hamarkadan ikusmira handia sortu zen bertso eskoletan sortutako bertsolari gazteen inguruan, eta, besteak beste, horrek ahalbidetu zuen gaztetxearen eta bertsoaren arteko lehen konexio hura[...].
|
|
|
Bestalde, erraztasuna izan ohi dute edozeri, baita euren buruari, barre egiteko ere. Aldizkariaren lan hauetan kazetaritza ikuspegitik
|
gauza
berriak egiteko gogoari bertsolarien jolas hauetarako joera batu zitzaiola ikus daiteke. Baita, aipatu den legez, hedabideratzeko grina berezi bat zuen belaunaldi baten jarrera irekia ere:
|
|
|
Berezkoa, Jainkoak emandako dohain ezkutua, etab., lilura bat duena, misteriozkoa denez. Beste joera batek hor misteriorik ez dagoela, esango du; bertsolaritzak teknika batzuk ditu, txikitatik hasiz gero ikas litezke, beste edozer
|
gauza
ikasten den moduan. Hori dela eta, hain zuzen, bertsolaritzaren oinarrizko kontzeptuak argitu beharra etorri da, eta ari dira argitzen.
|
|
|
Txapelketa horretan puntuazioa bistara ematen hasi ginen. Nolabait laboratorio modura funtzionatu zuen, bertsolariek egin nahi zituzten hainbat
|
gauza
probatzeko balio izan zuelarik. Hain zuzen ere 85 horretan hasi zen Euskaltzaindia frankismo osteko hirugarren txapelketa antolatzen eta bertsolariek planto egin zioten, gurean hartutako esperientziatik eurek antolatzeko ardura hartuz.
|
|
|
" Nire kezka nagusia, bertsolari eta bertso entzule askorena den bezala, puntuatzeko sistemaren argitasun falta da. Esan dira
|
gauza
batzuk, baina oso etereoak dira[...]. Ene eritzia, gakoa metodoa bilatzean datza.
|
|
|
Egoera anormalaren ondorio. Behin egoera apur bat aldatuz gero
|
gauzak
normaltzeko ordua da. Elkartea hor dago.
|
|
|
Eta botere publikoen laguntza badu oso ondo. Izan ere
|
gauza
horiek ez dira egiten inor aberasteko. (Sarasua, 1992:
|
|
|
Hor pista batzuk eman zizkiguten, baina, batik bat, eskatu ziguten esperimentatzeko. Aukera eman ziguten
|
gauza
berriak egiteko [Artanoren hitzak]" (Gaztelumendi, 2009: 84).
|
|
|
Igande arratsaldetan 15:00etan kalera ateratzen zinen, eta leiho guztietatik Hitzetik Hortzera entzuten zen. [...]
|
Gauzak
asentatu egin dira. ‘Hitzetik Hortzera’k ez dauka dimentsio hori eta finkatuta dago" (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17).
|
|
|
Izatez Elkartea ere horrela da. [...] nire ustez,
|
gauza
oso txukunak egin dira, eta egiten dira. Esaten dudana ez diot modu etsitu batean" (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17). telebista (Elortza, Sukia eta Murua, 2008:
|
|
|
" Nikolas 2007ko udaberrira arte egon zen hemen, elkarrekin sei bat hilabete edo egon ginen[...]. Luxu bat izan zen, eta
|
gauza
pila bat irakatsi zizkidan. Hasteko, alde guztietatik nabari zitzaion zerbitzu publikoaren bisioa" (X. Sukia, elkarrizketa pertsonala, 2017/ VII/ 14). 385 Eta eskertuta dago:
|
|
|
Sarasuak 1991ko Gipuzkoakoan kantatutako hasierako agurra, Egañak 93an lehen txapela irabazi zuenean botatako bukaerakoa... Horrelako
|
gauza
tematikoak egiten genituen, eta efemerideak ere bai asko..." (X. Sukia, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/14).
|
|
|
" Telebistarekin gertatzen dena areagotuz, ez dut uste irratia plaza bihurtzeak bertsolariari onik egiten dionik. [...] ez da
|
gauza
tristeagorik eta irudimen moztaileagorik, pareta zuriari eta argi gorriari begira aritu beharra baino" (2004: 166).
|
|
|
Gidoiak egiteko orduan, hitzekin jolastea asko gustatzen zait, gehiegi agian. Badaukat halako jario moduko bat eta oso erraz ateratzen zaizkit
|
gauzak
. Ez da nire buruari loreak botatzeagatik, baina uste dut Hitza Jolasekin gauza ezberdin bat egin dudala gidoietan[...].
|
|
|
Badaukat halako jario moduko bat eta oso erraz ateratzen zaizkit gauzak. Ez da nire buruari loreak botatzeagatik, baina uste dut Hitza Jolasekin
|
gauza
ezberdin bat egin dudala gidoietan[...]. Saiatzen naiz esplizituegia izan gabe, zubiak, bertso saioen artean zubitxo batzuk montatzen.
|
|
|
Bertsoa den
|
gauza
freskoarekin enlatatu sentsazioa izaten nuen grabatua egiten nuenean. Orain zuzenekoan beste girotxo bat sortzen zait.
|
|
|
Ekaineko azken programan bertsoak eskatu genizkien entzuleei Whatsappez bidaltzeko. Aspalditik nenbilen horrelako
|
gauzak
egiteko gogoz.
|
|
|
Nozis sisteman egin zuen. Kristoren programa da
|
gauzak
bilatzeko: fetxa, bertsolari zehatza, gaia... hainbat irizpideren arabera funtziona daiteke.
|
|
|
Eta ordutik Aldairen lana gehitu behar zaio: "
|
Gauza
bat da grabazioa eta bestea bertsoaldi hautatuak etiketatuta izatea. Artxiboa bertsoaldi hauek osatzen dute.
|
|
|
|
Gauzak
honela, krisian dagoen beste alor batean egindako lanaren emaitzei esker lortu da 75.000 inguruko urteko aurrekontuak orekatzea: azken hiruzpalau urteetan hirukoiztu egin dira publizitateko sarrerak.
|
|
|
Etxean balda luze bat hartzen du, eta kolekzioak berak duen balioa handia da.
|
Gauza
asko atera dira, bertsolaritzaren dimentsio gutxi faltako dira zuen aldizkari horretan" (J. Sarasua, elkarrizketa pertsonala, 2017/X/06).
|
|
|
Izan ere, webguneen sorrerarako eta berrikuntzetarako datak bat datoz askotan txapelketaren datekin (2001, 2005, 2009, 2013 eta 2017): " txapelketek beharrizan berriak eragiten dituzte, diru ekarpen bat ere izaten da Euskal Herrikoa, bestela ez da diru-laguntza handirik izaten
|
gauza
hauetarako, eta inbertsio aukera orduan izaten dugu. Txapelketak nahikoa lan ematen du eta estra bat izaten dira, baina horrela tokatzen da" (E.
|
|
|
Beraz, autonomoak gara eta erabakiak geuk hartzen ditugu. Dena den, koordinazioa ezinbestekoa da,
|
gauza
bakoitzak non joango lukeen jakiteko eta antzeko edukiak ematen direnean ikuspegi desberdinak lantzeko. (J.M. Irazu, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/28)
|
|
|
[...] inguruko faktoreek (telebista eta irratien presentzia nagusiki) bertsotan egiteko moduarengan eragina izan dute. Bertsolariak jaialdian zehar intentsitatea bilatuko du, denbora gutxian
|
gauza
asko eta onak esateko modua, almazena hustekoa, betiere gailurren bila, ikuskizunera joan den entzulea asebetetzeko eta irratiz nahiz telebistaz ‘emangarri’ den zerbait burutu asmoz. [...] arrakasta duen bertsolaria noizbehinka gailurrak joko dituen hura da[...] Hargatik, ohizkoa hautsi nahian, erabiltzen ditu egungo bertsolariak hainbeste literatur baliabide.
|
|
|
Esan zidaten kritika egingo zutela, eta esan nien inor iraintzen bazuten neronek moztuko nuela.342 Espraia atera eta ‘Kalea guztiona da’ egin zuten pintada.343 Ikusgarria izan zen, baina ez zitzaidan ezer larria iruditu. Gero bertsotan oso
|
gauza
graziosoak esan zituzten; batean ‘desinformazio gehiago orduoro Euskadi Irratian’ bukatu zuen Unaik. Publizitaterako etena zetorren jarraian, eta iragarkien tarte horretan zalaparta nabaritu nuen baina erredakzio taldekoa zen Martikorenak denak lasaitu zituen eta aurrera jarraitu genuen.
|
|
|
" [Irazuren hitzak] Joan ginen plazetan egiten genuenaren ahalik eta antzekoena egitera, ez saboteatzera[...] [Elortzaren hitzak] Punka izan zen, espontaneoa, barruak askatze bat[...]. Oso harro itzuli ginen etxera,
|
gauzak
diren moduan, baina egia da ordurako bazegoela kanpaina gogorra Elkartearen aurka, ezker abertzalearen ingurukoa zela zabaltzen ari ziren etengabe, eta Elkartea hori zaintzen ari zen. Eta, beharbada, ikusi zen gure irteera aitzakia bat izan zitekeela administrazioarentzat[...] hordago bat jotzeko" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Konponbidea izango duela uste dut. Konponduko direla eta
|
gauza
berriak eta freskoak grabatzera plazetara itzuliko garelakoan nago[...]. Nahiago nuke lehen bezala jarraitzea, baina momentu honetan ezin da eta bitarte horretan hau egin behar bada, egingo da[...]." (Argia, 1995/V/07," Maite Odriozola:
|
|
|
bisioa sortu, etorkizuneko ikuspegia, alegia. Irudikatu genuen bertsoa hezkuntzan eta transmisio sistema propioarekin, irudikatu genuen bertsoa hedabideetan eta gaur egungo masa kulturan tokia egiten, eta jakintza bideetan txertatuta eta beste hainbat
|
gauza
. Irudikapen horien atzetik etorri da estrategia jardun bat.
|
|
|
Proiektua idatzirik zegoen, baina lehen txinparta piztu zenetik forma hartu bitartean, 2004tik 2008ra
|
gauza
asko gertatu ziren Elkartean. Aipatu dira jada 2005eko krisia, 2006ko gogoeta kolektiboa, hainbat postu garrantzitsutan izan371 Barandiaranen liburuan azaltzen da eztabaida hainbat ikuspegitatik landuta eta behar besteko ñabardurekin.
|