|
2018
|
|
|
Eusko Alderdi Jeltzaleak ez dauka pultsu kulturalik, sekula ez du izan. Hemen bultzada beti etorri da ezker abertzaletik,
|
euskara
batuaren bultzatzaileengandik… Historiako paradoxa da ezkertiarra izan eta burgesia kultural nazionala izatearena, baina horrela da. Berak inposatu behar ditu gustu dominanteak.
|
|
|
Hasi gara, itzulpen ideala buruan, Txirritaren hizkerara ahal bezainbat gerturatu nahian hark egingo zuena imitatu nahian, haren beste bertso jarri batzuetako puntuak kopiatuta… Baina atzera egin dugu, fideltasunaren izenean desleial ari baikinen hizkuntzaren historiarekin, dialektologiarekin eta Txirritarekin berarekin.
|
Euskara
batuaren alde egin dugu azkenik, hautuak aitortuta desleial izanagatik ederrago direlakoan beheko bertsook (itzulpen askori buruz esaten den bezalaxe, les belles infidelles direlakoan). Jakin badakigu xehetasunen bat hizkuntza batetik besterako bidean galdu zaigula, baina, dagokigun prozesuko itzultzaileen hitzak gure eginez, esan dezagun bertsoon mezua eta prozesuko paperetako mezua alderatuta, “funtsezkoenean ez dagoela bariaziorik”.
|
|
|
|
Euskara
batuak 50 urte daramatza gure artean eta oraindik bisitari arrotz baten modura tratatzen jarraitzen dugu. Euskalkiak ez, euskalkiak betikoak dira.
|
|
|
1968an jaio zen
|
euskara
batua Arantzazun, berandu xamar Xalbadorrentzat, urtebete lehenago txistu jo baitzioten milaka hegozentrikok bertsotan zerabilen euskalkia ulertzen ez zutelako. Horrelako arazoei irtenbidea emateko sortu zuten batua garaiko euskal eszenako garun astunenek, tartean Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi, Gabriel Aresti, Telesforo Monzon, Koldo Mitxelena eta enparauek.
|
|
|
Oro har, garaiko euskaltzale gehienak zeuden
|
euskara
batu baten beharra zegoenaren ideiarekin ados, EAJ eta ETA barne. Aldiz, eztabaida eta iskanbila gehien eragin zuena euskal hiztegiko hizkirik isilena izan zen, h a.
|
|
|
Hala ere, aurkakoak ere bazituen h hizkiak, gutxiago izanagatik oso zaratatsuak. Koldo Mitxelena zen
|
euskara
batuaren proiektuaren txostena aurkeztu behar zuen batzordeko buru, eta h aren auziaren inguruko giroaren jakitun, biltzarraren amaierarako utzi zuen Arantzazuko gai arantzatsuena. A zer azeria.
|
|
|
Oi, Pierre, Pierre, hik bai jakin bururik gogorrenari bihotza biguntzen! Geroztik,
|
euskara
batua daukagu, h eta guzti. Eta orain, Xalbadorri bezala txistu egiten zaionean norbaiti merezi duelako da, aitzakiarik ez daukalako, badagoelako euskaldun guztiek ulertzen duten euskara bat, eta gazteleraz formalki idazten duena ez duelako jasoa den bere herriko euskalkian idazten.
|
|
|
Zuk,
|
euskara
batua baino ez dakizun horrek, zenbat aldiz entzun duzu zure hizkerak ez duela graziarik. Xarmarik?
|
|
|
“Eta doinuak eta, nola ikasi dituzu, bada? ”. “Niri bertsoak gehiago gustatzen zaizkit herriko hizkeran eta ez
|
euskara
batu artifizial horretan, eske ez zaizkit ulergarriak egiten, baina ongi dago zuek ere saiatzea, inguru horietan ez baita erraza! ”. “Niri euskara naturala egiten zait erraxen, bixia, espresiboa (eta ez adierazkorra), betikoa; kontua da bertsoek grazia handiagoa daukatela euskalkian kantatuta”.
|
|
2019
|
|
|
Noiz arte entzun dute euskalkirik gabeko bertsolariek euren plastikozko euskararekin ezin dela umorerik egin? Nork sinesten du etorkizuneko bertsolaritzak, sexualitate zein gorputz ezberdinez, gure mapa linguistikoaren ertzez, hiriez eta
|
euskara
batuaz beste egin dezakeenik. Horregatik, nahiago nuke bertso eskolako ikasle ijitoak, liburua oso “zuria” iruditu zaielako, azal zuriko jende honen kontuak esplikatzera etorriko balira.
|
|
|
Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen: emakumeak emakumeak direlako; homosexualak heteroon logikak derrigorrez barneratu behar dituztelako; kanonetik kanpoko gorputza dutenak lente zuzentzaileekin irakurriak direlako; gasteiztarrak asteasuarren labelik ez dutelako; zortzi euskal abizen ez dituenak bere iragana salatzen duelako;
|
euskara
batuan ari direnak gipuzkeraz ari ez direlako (ez gaitezen engaina, zuberera ere euskalkia da, baina…); beganoak txuletarik edo arkumerik jaten ez dutelako; astemioak pattar botila hustuta hobeto egiten delako bertsotan… Eta, horrela, Txirritaren bi alkandoretatik Igor Elortzaren BECeko amerikanaraino.
|
|
|
Testu honen ondorio gisa, ikerketatik atera dugun ondoriorik argiena azalduko dugu. Ikusi dugu batzuek
|
euskara
batuko hitanoari mesfidantzaz begiratzen diotela, eta beste batzuek iritzi hori dutenei begiratzen diete mesfidantzaz; batzuek kanon jakin batekin lotzen dute hitanoaren erabilera, eta beste batzuk kanon horretako kide direla esan genezake; batzuentzat hika egiteak naturaltasuna eta freskotasuna transmititzen du, eta beste batzuentzat ez da inklusiboa generoari dagokionez. Baina ia denek helarazi digute oso gustuko dutela, ederra dela norbait bertsotan hika entzutea.
|
|
|
Hasteko… bertsoak,
|
euskara
batuan ala euskalkian?
|
|
|
Agirreren hitzetan, Txirritak %95ean “dira” erabiltzen du bertsotan, nahiz eta kalean ez zuen “dira” erabiliko. Nahiz eta alfabetatu gabe egon, nahiz eta
|
euskara
baturik oraindik ez egon, bertsoak beste erregistro bat eskatzen omen du. Senak aginduta egokitzen zuten erregistroa, Amurizaren hitzetan, “eta sen hori zen kultua”; hau da, bertsolaritza bezalako jardun batean hizkuntza jasoago batera jotzea zen senak agintzen ziena.
|
|
2020
|
|
|
Ernai daude, eta ernari. Hizkuntza eta euskaltasunaz janzteak dauzka kitzikatuta, gehitzeak, hobetzeak, ez dute aski haien euskalkiekin, ez
|
euskara
batu estandarrarekin. Euskara totalagoaren bila daukate barrua.
|
|
2021
|
|
|
Zavala eta
|
euskara
batua
|
|
|
Ez zuen
|
euskara
batuan idazten, baina Auspoako liburu batzuetako testuetan onartu zuen, eta euskaltzain osoa izan zen. Zer iritzi zuen euskara batuari buruz?
|
|
|
Ez zuen euskara batuan idazten, baina Auspoako liburu batzuetako testuetan onartu zuen, eta euskaltzain osoa izan zen. Zer iritzi zuen
|
euskara
batuari buruz?
|
|
|
P.E.– Klixe hori ere gainditu beharra dago, Zavala jesuitarena eta Zavala karlistarena bezala. Zavala ez zen
|
euskara
batuaren aurkakoa. Euskara txarraren aurkakoa zen.
|
|
|
J.I.– Badauzkagu argitaratzeko lan batzuk, Zavalak bizi balitz argitaratuko lituzkeenak seguru asko, baina gertatzen da lan handia eskatzen dutela. Jakin nahiko nuke zenbat zientoka ordu lan egin zuen Pellok Txantxangorri kantaria ren
|
euskara
batuko bertsioa egiteko, nahiz eta Aldundiko Euskara Zerbitzuak oinarrizko lana egin aurretik.
|
|
|
J.I.–
|
Euskara
batuko bertsioek lan handia eskatzen dute, baina, gero, irakurtzeko askoz errazago geratzen dira. Alde handia dago, erraztasunaren aldetik, Txantxangorri kantaria ren Auspoako bertsiotik Hauspoa bildumakora.
|
|
|
* Mikela Elicegui eta Antonio Zavala: Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua (Auspoa arrunta, 32, 1963)(
|
euskara
batuko bertsioa Hauspoa bilduman, GFA, 2016)
|
|
|
* Sebastian Salaberria: Neronek tirako nizkin (Auspoa arrunta, 38 zenbakia 1964),(
|
euskara
batuko bertsioa Hauspoa bilduman, GFA, 2016)
|
|
|
* Iñaki Alkain eta Antonio Zavala: Gerrateko ibillerak (Auspoa arrunta, 148, 149, 150)(
|
euskara
batuko bertsioa Hauspoa bilduman, GFA, 2018)
|
|
|
* Ataño (Salbador Zapirain): Txantxangorri kantaria (Auspoa arrunta, 137 zenbakia, 1979)(
|
euskara
batuko bertsioa Hauspoa bilduman, GFA, 2020)
|
|
|
Auzi potentea da
|
euskara
batua eta euskalkien erabilpenarena bertsolaritzan, luzea bezain beharrezkoa. Bidea egin dugu Xalbadorrek txistuak jaso zituenetik, eta argi dago bertsolaritza ez zela gaur egun dagoen posturara iritsiko euskara batuak bateratu ez balu.
|
|
|
Auzi potentea da euskara batua eta euskalkien erabilpenarena bertsolaritzan, luzea bezain beharrezkoa. Bidea egin dugu Xalbadorrek txistuak jaso zituenetik, eta argi dago bertsolaritza ez zela gaur egun dagoen posturara iritsiko
|
euskara
batuak bateratu ez balu. Hala ere, euskalkiek beren lekua mantendu dute bertsolari gutxi batzuen ahotan oraindik.
|
|
|
Batzuk ez dira lotsatzen, eta nonahi erabiltzen dute herrian ikasitako euskara, haien inguruko saioetan zein plaza ofizialagoetan. Besteek, aldiz, euskalkia etxe ondoko plazetan aterako dute,
|
euskara
batua lehenetsiz publiko zabalago bat ukituko dutenetan.
|
|
|
Alta, ezin diogu
|
euskara
batuari muzin egin. Tresna izugarri aberasgarria bihurtu da denek elkar uler dezagun, Muskizetik Barkoxera, eta Tuteratik Ahurtira.
|
|
2022
|
|
|
Urteen joanak ez zituen lausotu haren oroitzapenak. Hemen,
|
euskara
batuan ipini ditut haren hitzak.
|
|
|
Era berean,
|
euskara
batuan doaz gainerako aipuak ere, baina jatorrizko bertsioan utzita bertsoak.
|
|
2023
|
|
|
Kontua dela, neurri handi batean, gure kulturan zeinen balio handia ematen zaion oraindik ere ahozkotasunari eta hari loturiko zenbait ezaugarriri –erraztasunari, freskotasunari, hurbiltasunari–, eta zeinen balio ttikia literaturari eta, hedaduraz, hizkuntza idatziari. Euskadi Irratian eginiko
|
euskara
batuaren inguruko kolaborazio batean, Iñaki Segurola zenak euskara batua letrakuntza dela zioen, hizkuntza baino gehiago, eta gaineratu zalantzagarria dela idatzia dagoenari hizkuntza deitzen ahal ote zaion. Segurolaren muturreko posiziora ailegatu gabe, begi bistakoa da gure artean ahozko hizkuntzak aise prestigio handiagoa duela idatziak baino, eta bertsolaritza horren sintoma argia da, nire iduriko.
|
|
|
Kontua dela, neurri handi batean, gure kulturan zeinen balio handia ematen zaion oraindik ere ahozkotasunari eta hari loturiko zenbait ezaugarriri –erraztasunari, freskotasunari, hurbiltasunari–, eta zeinen balio ttikia literaturari eta, hedaduraz, hizkuntza idatziari. Euskadi Irratian eginiko euskara batuaren inguruko kolaborazio batean, Iñaki Segurola zenak
|
euskara
batua letrakuntza dela zioen, hizkuntza baino gehiago, eta gaineratu zalantzagarria dela idatzia dagoenari hizkuntza deitzen ahal ote zaion. Segurolaren muturreko posiziora ailegatu gabe, begi bistakoa da gure artean ahozko hizkuntzak aise prestigio handiagoa duela idatziak baino, eta bertsolaritza horren sintoma argia da, nire iduriko.
|