|
2013
|
|
|
Hainbatez eta
|
Euskal
Herritik begiraturik, erromatar hizkuntza eta zuzenbidea, bateko, eta euskal hizkuntza eta zuzenbidea, besteko, laukote sendo baten zimentarriak dira. Esan gabe doa, hari beretik joanez, lau horien arteko uztardura zabalak historian zehar bilbatzen direla:
|
|
|
Hainbatez eta Euskal Herritik begiraturik, erromatar hizkuntza eta zuzenbidea, bateko, eta
|
euskal
hizkuntza eta zuzenbidea, besteko, laukote sendo baten zimentarriak dira. Esan gabe doa, hari beretik joanez, lau horien arteko uztardura zabalak historian zehar bilbatzen direla:
|
|
|
1 Erromatar Inperioaren idazleek, jakina denez,
|
euskal
leinuen berri eman zuten. Orobat, ostean etorri ziren bisigodoen garaiko letradunek.
|
|
|
Orobat, ostean etorri ziren bisigodoen garaiko letradunek. Aldi berean,
|
Euskal
Herriko lurralde guneak arian arian ari ziren ontzen eta eratzen, euren zuzenbide beregaina foruak izeneko lege testu idatzi eta ahozkoen bidez. Azpimarratzekoa da halakoetan erromatar zuzenbidearen eragina, zeharka bada ere. Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira euskal lurralde guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren.
|
|
|
Aldi berean, Euskal Herriko lurralde guneak arian arian ari ziren ontzen eta eratzen, euren zuzenbide beregaina foruak izeneko lege testu idatzi eta ahozkoen bidez. Azpimarratzekoa da halakoetan erromatar zuzenbidearen eragina, zeharka bada ere. Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira
|
euskal
lurralde guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren. Besteak beste, gogoratu behar da, askoren artean, Bizkaiko Foruaren esana, sistema juridiko baten eitea erakusten duena, foru au aukerabidezkoa da buru zorroztasunezkoa eta eskugoaren indarrezkoa baino areago (Bizkaiko Foru Berria, 36 titulua, 3 legea).
|
|
|
2.Aro Modernoan berriztatzen dira, Erdi Aroko erromatar zuzenbidearen berreskuraketaren ondorioz, bi sistema juridiko horien arteko lotura, batik bat,
|
euskal
juristen heziketa prozesuan. Izan ere, Euskal Herriko legelariak, bertako unibertsitaterik ezean, kanpora doaz zuzenbide ikastera eta euren ikasketatik datoz zuzenbide erromatarraren jantziekin ondo apainduak, zuzenbide hori dela zuzenbide erkidea, ius commune?
|
|
|
2.Aro Modernoan berriztatzen dira, Erdi Aroko erromatar zuzenbidearen berreskuraketaren ondorioz, bi sistema juridiko horien arteko lotura, batik bat, euskal juristen heziketa prozesuan. Izan ere,
|
Euskal
Herriko legelariak, bertako unibertsitaterik ezean, kanpora doaz zuzenbide ikastera eta euren ikasketatik datoz zuzenbide erromatarraren jantziekin ondo apainduak, zuzenbide hori dela zuzenbide erkidea, ius commune, eta sona eta itzal gehien duena.
|
|
|
3.Ibilbide hori areagotzen da aldi horretan,
|
euskal
legelariak baitira zuzenbide zibilean ez ezik, zuzenbide kanonikoan ere adituak (iuris utriusque), bi zuzenbide horiek direla euren jarduera eta egineren ardatzak. Hurbiletik ikusten dute juristek orduko hartan errenazimendu garaiko teologia morala.
|
|
|
Hurbiletik ikusten dute juristek orduko hartan errenazimendu garaiko teologia morala. Hauen isla
|
euskal
autoreengan, hala nola Axularengan, gertalixkia baino gehiago da, Salamancako Unibertsitatearen ikasleen arteko euskal nazioa ere ahaztu gabe.
|
|
|
Hurbiletik ikusten dute juristek orduko hartan errenazimendu garaiko teologia morala. Hauen isla euskal autoreengan, hala nola Axularengan, gertalixkia baino gehiago da, Salamancako Unibertsitatearen ikasleen arteko
|
euskal
nazioa ere ahaztu gabe.
|
|
|
4
|
Euskal
legelariengan zuzenbide erromatarrak izan zuen bultzadak agerian jartzen du osterantzeko kontua. Jakina denez, Euskal Herriaren herrialdeetan zuzenbide erromatarrak izan duen eragina modu eta maila askotakoa izan da.
|
|
|
4 Euskal legelariengan zuzenbide erromatarrak izan zuen bultzadak agerian jartzen du osterantzeko kontua. Jakina denez,
|
Euskal
Herriaren herrialdeetan zuzenbide erromatarrak izan duen eragina modu eta maila askotakoa izan da. Nonbaitetik hasteko, esan daiteke Lapurdi, Behe Nafarroa eta Zuberoa salbuespenak direla Frantzia Hegoaldean nagusi den zuzenbide idatziaren multzo zabalean.
|
|
|
Hari beretik, glosagileek berreskuratutako zuzenbide erromatarrak erabateko aitortza du erresumaren ordezko zuzenbide moduan, bertako gorteek hala aldarrikaturik. Ordu arte eragin nabarmena zena, lege idatzi izatera igaro zen eta Aro modernoak aldeztu zuen pentsaera hori eta baita luzatu ere, XIX. mendeko Frantziako eta Espainiako kodeketa zibila gertatu arte, horrek talka gogorra egin baitzuen
|
euskal
foruekin.
|
|
|
5.Gizaldietako ibilbideak iraun artean, zuzenbide erromatarra, bere testuen bidez, eta zin zinez, Justinianoren Digesto lan erraldoiaren bidez, giza zuzenbideak izan dezakeen arrazoimen eta ekitatearen gorpuzterik egokiena dela uste da Europa osoan, XVII. eta XVIII. mendeetan. Pentsamolde hori zabaldu eta hedatzen da kontinenteko sistema juridikoen eta legelarien artean,
|
Euskal
Herria barne. Tradizio erromatarrarena izan, tradizio germaniarrarena izan, legelariak beti du aurrean zuzenbide erromatarra, iusnaturalismo hegaletan dabilenean ere.
|
|
|
6 Halako harremanek euren lorratza utzi dute zuzenbidearen hizkuntzan. Hartara,
|
Euskal
Herriko herrialdeek esparru juridiko bateratu eta beregaina osatu ez arren, Foru herrialde desberdinek euren zuzenbidea adierazten dute hizkuntza erromantzeen bidez (gaztelania, okzitanoa, frantsesa?). Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera Euskal Herrian eta maila apalean bada ere, hizkuntza juridikoa da.
|
|
|
Hartara, Euskal Herriko herrialdeek esparru juridiko bateratu eta beregaina osatu ez arren, Foru herrialde desberdinek euren zuzenbidea adierazten dute hizkuntza erromantzeen bidez (gaztelania, okzitanoa, frantsesa?). Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera
|
Euskal
Herrian eta maila apalean bada ere, hizkuntza juridikoa da. Era idatzian baino, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez.
|
|
|
7.Ezin, ostera, atariko hau amaitu
|
Euskal
Herritik, beste kontu baten berririk eman gabe. Askok ezagutu ez arren, zuzenbide erromatarra ere, egun, aplikagarri gerta daiteke Nafarroan, alegia, sistema bizia dela zenbait kasutan nafarren artean.
|
|
|
Eskerrak emate aldera, bihoazkie horiek jatorrizko egileari eta argitaletxeari, testua euskaraz argitaratzeko eman duten erraztasunarengatik. Orobat Zuzenbidearen
|
Euskal
Akademia Academia Vasca de Derecho delakoari, liburu hau azkena baino, lehena izan dadin zerrenda luze baten hurrenkeran, Abeurrea bilduman sarrera izan dezakeena.
|
|
|
Kultura juridiko baten historia/ Peter G. Stein. Bilbao: Zuzenbidearen
|
Euskal
Akademia/ Academia Vasca de Derecho, 2013.
|
|
|
© Argitaraldi honena: Zuzenbidearen
|
Euskal
Akademia/ Academia Vasca de Derecho
|
|
|
Laburdurak VIII Taula kronologikoa IX ATARIKOA,
|
EUSKAL
HERRITIK EGINA, Andres Urrutia XI SARRERA XV
|
|
|
ATARIKOA,
|
EUSKAL
HERRITIK EGINA
|
|
|
historiari muzin egin gabe, modu dinamiko batez erakustea, hasiera hasieratik gaur arte, zuzenbide erromatarraren bilakaera eta zereginak. Hartara, amaigabeko iradokizunen iturria dago bertan, batez ere,
|
Euskal
Herriaren ikuspegitik, bertan elkar bizi izan baitira eta oraindik ere, bizi baitira hizkuntza (euskara) eta zuzenbidea (foruak) beregainak, mendeetan zehar lurralde bera partekatu dutenak mendebaldeko kultura juridikoaren ardatz nagusiekin, alegia, latin hizkuntzarekin eta zuzenbide erromatarrarekin.
|
|
|
Zenbaki erromatarrek Atarikoa
|
Euskal
Herritik egina eta
|
|
|
|
Euskal
zuzenbidea, XI, XII Euskara, XI, XIII, XIV
|