|
2022
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia,
|
etxekoa
, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure ing...
|
|
|
Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea. Eta
|
etxera
itzuli ginen, besterik gabe, ulerturik iniziatibak han beretik behar zuela etorri eta ez gugandik.
|
|
|
maskaradak, Bortükariak elkartearen ibilaldi jarraikiak, Xiberoko ekonomia, kantonamentüko bozak, Santa Kruz pastorala, antzerki, Dantzari Egüna, Xüberoko sindikata, eüskal kantu txapelketa, txülülen jeialdia, De Treville pastorala, Lucien Afios müsika egilea, Müsikaren Egüna, herriko jeiak Barkoxen, libertitze gaüaldia, gasbidearen üngürüko gatazkak, Chips made in Züberoa, Xiberoko Botzaren berriak, züberotar mintzajearen üngürüko ikastaldia, Mauleko zerbütxütegia, herriko mozkinen feida, GaPeio JORAJURIA. Allande Sokarros, Herria astekariko berriketari 148 rindainen kantaldi, Eüskaltzaindia Züberoan Allande Oihenarten goraipatzeko, Mauleko Etxahun gelan blues gaüaldia, Basabürüko hautetsiak mintzo, Mauleko Eperra ikastolaren besta, Aita Junes Casenaveren obra berria, Uhaitza Züberoako kültür
|
etxearen
lanak, Urtats aiharia presoen alde...
|
|
|
Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz hitz egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago. Are larriagoa, txikitatik erdaldun gisa hezitzen dira haur horiek eta, gurpil zoroarena ezin geldiarazirik, haur eta gazte erdaldun hauek are erdalduntzenago dute ingurugiroa, euren
|
etxekoetatik
hasita. Horiek horre la, Zuberoa mitikoa, euskal kulturaren gotorleku ezin hartutakoa, mito hu tsa dela argi geratzen da.
|
|
|
Jakin 66 biak uztar daitezkeela erran daiteke azkenean. Itsuskeria, bai, euskaraz dauden
|
etxe
, etxalde edo auzoen izen horiek ortografia frantsesa oinarritzat harturik egin baitira. Itsukeria, berriz, hautetsi horiei okerrean daudela eta euskarazko grafia besterik dela erraten bazaie... eta euren ustezko jakintzaz oso seguru daudela erantzuten dutelarik.
|
|
|
Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat,
|
etxean
, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela.
|
|
|
Zazpi eüskal probintzietan –lürralde zabaldüraz era jentezionez– ttipiena, pastorala, maskaradak, eüskaraz mintzatzeko manera berezi bat, dantza jauzi bereziak, espartiña ateleriak. Pirinio bortüaldeko
|
etxeak
, eliza zeinütegi hiru püntakoak, Kakuetako arroila, Holtzarteko zaldaina, Mauleko gaz te lü zaharra... Horik dira Züberoaz mintzatzean kanpoko jenteari –eta kar tielekoari ere hanitxetan– gogoala jiten zaitzonak.
|
|
|
Herri gehienetan, ez, erranen nuke. Gure
|
etxean
euskaraz ari ginen beti, eta ene gurasoek euskaldun kontzientzia bai, baina politika kontzientziarik ez zuten.
|
|
|
Zeruko Argia ren garai horretan, kultur asteak egiten genituen Zuberoan, eta hori biziki garrantzitsua izan zen askorentzat, euskal kontzientziaz harro izaten lagundu baikaitu. Bazen elkarte bat, antolatzaile, Bedaroa izenekoa, hots," belarra egiteko aroa" duzu bedaroa; parte batez, Ühaitza kultur
|
etxe
bilakatuko zen. Bedaroa hartan ezagutu nituen nik lehen abertzaleak:
|
|
|
" Eta maita Herria üken dezadan plazera" 114 ere haren esküetarik igaraiten ziren inprimatü gabe, hala nola herriko besta, Pastoral ala edozoin jeietako afitxak. Halaber Herriko
|
Etxeetako
ützülpenak oro: agiantza eta berri arruntak bai eta urteko aldizkari eta beste.
|
|
|
Beste hainbat
|
etxetara
bezala, gurera ere heltzen zen Ekaitza astekaria, bere ziki Euskal Herri kontinentaleko giro politikoaz eta gertakariez ari zena. Ar tikuluak ez ziren izenpetuak.
|
|
|
Kazetari eta gogoetalari 118 zailagoa zen Internet oraindik zabaldu aitzineko denboran. Alabaina, egunkari bateko lana da egunero harremanean egotea erredakzioarekin, eta eguneko berri freskoenen berri biltzea, biharamuneko papererako idazteko –hori, Egunka riaren garaiko urteetan, gero berrien zirkulazioa azeleratu baitzen– Allande So carrosen kazetaritza lana
|
etxetik
egindakoa izan da, gehiena. Denborarekin, komunikazio teknologiak hobetzen ikusi zituen, eta horrek hainbat lan sinpli fikatu zituen.
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko
|
Etxeko
dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi hauetan.
|
|
|
Etxebarre Zuberoa Basabürüko herri txiki bat dugu, ehun bizilagunez petikoa, Bosmendieta mendi kate ertainaren maldan kokatua, Larraineko bortu goratik hurbil, Ühaitza ibaiaren ezker aldetik. Horko
|
etxe
baten izena ezaguna zaigu Bereterretxen Kantoreari esker, altitudez apalena, Ezpeldoia, gaur Ezpeldoipea, Bereterretxen lauburu sonatua kasik atean duena. Haatik Allande MauleLextarren plantatua zen goizik, eta hor zendu zaigu.
|
|
|
Arren, Allandetaz, lehen lehen oritzapena, leiho baten gibelean agertü zen begitarte bat date. Hola nola, lagün baten
|
etxean
, Euskal Kultur astearen antolatzen ari ginelarik, berrogei lagünetarik batek, ahapeka erran zeigün: " So egizüe leihoaren gibelean norbait kukuxka ari zaigü!" Erran gabe doa segidan denak leiho hari so egin geneiola, jüsto ikusteko begitarte bat bertan desagertü zena.
|
|
|
Etxebarrekoa.
|
Etxearen
jabeak erdi lasaitü güntüan erranez ezagütü züala, herriko seme bat zela eta bere ofizioa argazkilari zela. Balinba uste üken züala talde politiko baten bilküran ginela eta bera Bayrouren alderdikoa izatez bere eginbeharra" Enbatak edo Enbata zikinak" deitü abertzale horien egitaten begixtatzea zela.
|
|
|
· Eüskara sarrarazi Herriko
|
etxe
eta Elkargoan: gütün, webgüne, seina le tika (bastimentüak, lan eremüetan) eta xede berrietan.
|
|
|
Bidarte hegoaldean, Getariarekin mugan, kokatua den Uhabiako hondartza txikia izango dugu abiagune. Leku horretan lehenago izan zen arrantzale portu tik ezer ez da geratzen gaur egun. Lehen urratsak hondartzan bertan egin on doren, aski gutxi ageri diren itsasertzeko xendaren seinaleei jarraituz, zurez egindako eskailerei esker egingo dugu labarraren gora, Parlamentia auzuneko
|
etxeen artean
igarotzeko. Aberatsen etxeak direla hemengo hauek nabarmen age ri da eta dolurik gabe emango diegu bizkar, Santa Madalena kaperatik bere hala itsasoaren albora berriro jaisteko; aldi honetan ere, eskaileretan behera.
|
|
|
Leku horretan lehenago izan zen arrantzale portu tik ezer ez da geratzen gaur egun. Lehen urratsak hondartzan bertan egin on doren, aski gutxi ageri diren itsasertzeko xendaren seinaleei jarraituz, zurez egindako eskailerei esker egingo dugu labarraren gora, Parlamentia auzuneko etxeen artean igarotzeko. Aberatsen
|
etxeak
direla hemengo hauek nabarmen age ri da eta dolurik gabe emango diegu bizkar, Santa Madalena kaperatik bere hala itsasoaren albora berriro jaisteko; aldi honetan ere, eskaileretan behera.
|
|
|
Iazko abenduan, Artxiloako kurutzetik harat, itsasertzetik hurbilenik eratu tako xenda paratzen ari zirelarik, apur bat lurren barnera ibiltzerat behartzen zuen ibilbide seinalatuak. Une batez ere arretaz ibili behar da, pankartetan sei nalatuta izatetik bidearen galtzada gainean baitira emanak marka horiek, ze hazki L' Hyppocampe izen ponpotxa eman dioten
|
etxe
aberatsaren aurretik. Kirolzaleentzako eremu batetik pasa eta gero, xendak Santa Barba lur muturrera eta hementxe eraikitako kaperara geramatza.
|
|
|
Hona, Battittu Coyosek berak zer dion bere ama zenaren
|
etxekoen
ori tzape nentako hontü zütüan izkiribüetaz:
|
|
|
Eneko Bidegain ere Allanderen lankidea izan zen. Enekok, Ekaitza as te karia
|
etxean
ezagutu ondoan, kazetaritzako lehen urratsak hor egin zituen Allanderen aholkuekin. Eta gero Euskaldunon Egunkarian.
|
|
|
Neguaren gogorkeriak arazoa are larriago egiten duelarik, Simone Veil, Frantziako Osasun eta Gizarte Arazoetarako ministroak gabeziari eta egoera ne keei aurre egiteko premiazko plangintza aurkeztu du. Horren arabera, ahaleginak egingo dira
|
etxerik
ez dutenek aterbeak izan ditzaten hotzaldi handie tan. Gaur egun, gutxien gutxienik 220.000 lagun inguru bizitegirik gabe dau de Frantzian.
|
|
|
Elf Aquitaine enpresako kapitalaren% 70 jabego pribatuaren esku egongo ba da ere, Frantziako Estatuak% 13 gordeko ditu eta akziodun iraunkorrek, al diz,% 10 Gainontzekoa, berriz, Elfeko langileen esku uztekotan da. Akziodun iraunkorrei dagokienez, Frantziako enpresa handi batzuek osatzen dute multzo hau, hain zuzen ere, UAP eta UAXA segurantza
|
etxeek
, BNP, So ciete Generale de Belgique eta Paribas bankuek eta Renault autogileak.
|
|
|
" Castellon autobus istripua izan zuten ikasle frantziarrak
|
etxerat
itzuli dira"
|
|
|
Andre Bondorok, La Ciotat (Bouches Du Rhone) hiriko Matagots ikastegiko zuzendariak, harrera egin zien. Istripuan hil zen Evelyne Barral, 43 urteko gaztelera irakaslearen gorpua ere atzo ekarri zuten
|
etxerat
.
|
|
|
" Castellon autobus istripua izan zuten ikasle frantziarrak
|
etxerat
itzuli dira", Estatuak,................................. 31 or.
|
|
|
Bistan da, bortxaz, Allanderen lan anitz ez ditugu hemen aipatuko. Adibidez bizitzaren zehar egin zituen itzulpen lan ugariak Euskararen Erakunde Publikoa, Xiberoko Herri Alkargoa eta Mauleko hiriarendako, Zuberoako Ühaitza kultur
|
etxea
, haurrentzako Pika aldizkaria, Ikas euskal pedagogia zen troarendako, eta abar. Zuzentzaile izan zen ere Sü Azia elkartea, Xiberoko Bo tza irratia, beste elkarte batzuendako.
|
|
|
Honi jarraituko diogu 250 metrotan, baina erne egon dugu erabat ekialderantz sartzen den xenda hertsi bat hartzeko, Legorre d’Ibarry malda oso aldapatsuaren behera. Apalago (777 m), malda honek Ombre d’Ibarry izena hartzen du, eta La Moulineko
|
etxeen artera
eramaten gaitu. Errepidean, ezker har tuz eta 300 bat metro eginda, autoak utzi ditugun lekura iritsiko gara azken batean.
|
|
|
Laborantxarentako galdü diren lür eremü horik, zer egin dira ote? Horietarik zonbait baleite lür auhertü edo tartatü ere diren, bena ontsatto, aldiz,
|
etxe
bastiarazteko eremü egin dira. Azken kasü hontan, horrek erran nahi lüke herri zonbaitetan laborariak gütitü direla, edo lür eremüen baliapenarentako antoladürarik ez dela plantan ezarri, nahiz bi arrazuak ere badirela.
|
|
|
Egünko egünean, zonbat oletan ez da laborari bat edo beste baizik baratzen? Ez ote direa geroago eta haboro
|
etxeko
kabaleak bor tüko alhagietara eramaiten ez dütüen laborariak. Eta aldiz, olaltetan eta buil tetan üdüri lüke kabale sobera bezala badela, bazkaren grado...
|
|
|
Püntü hartan, hanko ikastolak gaüaldi, kantaldi e.a. antolatü nahi bazüan, ordüko merak edo aüzapezak aldi oroz eza emaiten züan gela prestatzeko izan ledin edo beste. Ordüan züen ikastolako aitetamek deliberatü alkarte baten sortzea (Bortükariak), gero haren izenean, eman dezagün gela baten galtatzeko Atharratzeko herriko
|
etxeari
, erran gabe prefosta ikastolarentako zela.
|
|
|
Oraindik gogoan dut, bizi bizian, behinolako gertaera. Euskaltzaindiaren izenean Mauleko Kultura
|
Etxera
joanik Bilbotik, zu Martzel Bedaxagar adiski dearekin batera, Sü Azia elkartearen nondik norakoak erakusten, eta horien artean, zure hiztegia, zuberera eta euskara batua uztartzen dituena. Holakoak dira euskaldunentzat baliagarriak eta lagungarriak.
|
|
|
Ororen buru galdu zutena, dakizuen aintzira hor baita, arrakastatsu. Delako editorialean, ene
|
etxekoekin
hurbiletik bizi izan nuen guduka hori aipatu nuen –" Laku bat munduan" lemak bihotza minberaturik, guretzat desohorezko lakua izan baita– eta gaur egungo belaunaldieri jakinarazteko nolako iragana zuen Senpereko aintzirak. Proposatuz ere Herri Urratsek urte batez omendu ditzan laborari horiek...
|