|
2008
|
|
|
1947an eskulturaren, reinbentzioa? hutsunearen bitartez
|
zetorrela
uste bazuen, 1951tik aurrera, espazioaren eta estrukturaren arteko erlazioaz arduratzen hasi zen, erlazio hori baitzen Oteizaren gogoetetan artelan abstraktuaren oinarri. Idatzi horien izenburuek Oteizaren interesak edo bere hizkuntza plastikoaren beharrak nondik nora zihoazen garbi azaltzen zuten:
|
|
|
Eta gertakari hori ulertzea eta besteei azaltzea da Quousque tandem?! liburuaren helburu nagusietariko bat eta hor datza gure ustez bere muina, nahiz eta helburu hori bestelako ideiez estalita egon, gehienak euskal kulturaren aspektu batzuen interpretazio mitikotik
|
datozenak
. Ideia horiek izan dira gehienetan Quousque tandem?!
|
|
|
Azken instrumentu horretan, espainiar barne legediaren erreferentzia mantentzen bada ere, dagoeneko ez da hain modu inperatiboan jasotzen, generikoagoan baizik, eta momentu orotan maila berean aipatuz hura Nazioarteko Zuzenbidearekin bat
|
etorriko
dela. Aldi berean,, facilidades?
|
|
|
Zenbait auzitegik, gure ustez, sinpleegia den logika semantiko bat besterik ez dute azaleratzen, diotenean, facilidades? hitza gerora edozein atzerritarrekin konparatuta betebehar berdintsuak eskatzearekin bat ez litzatekeela
|
etorriko
. Horrelako interpretazio batek ez baitu argitzen benetan hitz horren esanahia zertan datzan eta, gainera, interpretazio horretaz baliatuta administrazioari erreza gertatu zaio, urtarrilak 11ko Atzerritarren eskubide eta askatasunei buruzko 4/ 2000 Lege Organikoaren (aurrerantzean 4/ 2000 LO) 40 artikuluan jasotzen diren supostu berezietan11 Uruguaiko biztanleak barneratuz, 38 artikuluan jasotzen den nazioaren enplegu egoerari egiten zaion erreferentzia12 ez aplikatzea eta, ondorioz, tratu diferentziaren irizpide hori betetzea.
|
|
|
394). Kasu honek azaleratzen duen duda 1992ko Tratatu Orkorraren 18 artikulotik
|
dator
, bertan esaten baita:
|
|
|
Azken urteetan Latinoamerikako hainbat herrialdetako biztanleek aurkeztutako lan eta erresidentzia eskaeren inguruan lanean etengabe aritu izan dira espainiar auzitegiak. Horietako eskaera askok XIX. mendetik
|
zetozen
nazioarteko kooperazio eta adiskidetasun hitzarmenak zituzten oinarri. Hitzarmen horiek estatuek elkarrekiko hainbat eskubideren aurrezagutza zuten helburu, gehienetan eskubide horiek bertako herritarrekiko berdintasun mailan onartuz.
|
|
|
Horrela, dagoeneko sala horrek aurretik finkatutako jurisprudentzia bati jarraiki2, tratatu horietan espainiar legedira egindako igorpenak jarduera horien (lana, erresidentzia,?) egikaritzan ondorioak izan zitzakeen baina inola ere ez Espainian lan egiteko eskubidearen titulartasunean, «amplia y suficientemente recogido en los Convenios con Chile y Perú, y también en similares términos por el Convenio con Uruguay». Honek guztiak estatu horietatik
|
zetozen
herritarrei espainiar herritarrekin berdintasun maila batean mota guztietako irabazizko jarduerak aurrera eramateko atea irekitzea suposatzen zuela zirudien.
|
|
|
Horren aurrean, 2004 urtean zehar autonomia erkidegoetako Auzitegi Nagusiek erabaki horren inguruan egindako ulermena ez zen aurrekoarekin bat
|
etorriko
, ulertuz 1870eko Tratatua ezin zela modu isolatu batean kontuan hartu, gai beraren inguruan ondoren onartutako eta indarrean jarraitzen zuen beste hitzarmen sorta bat alde batera utzita. Batez ere, auzitegi horien ikuspuntutik, azken hitzarmen horien edukiak arauketaren erabateko iraulketa suposatzen zuenean3 Horrela, alde batetik, Bisatuen Desagerrarazte Akordioak, 1961eko abenduaren 18ko Nota Elkartrukean jasotakoak (BOE, 150 zk., 1982ko ekainaren 24koa, 17333 or.), bere 3 artikuluan jasotzen zuenez, «la supresión de visado?
|
|
|
Harritzekoa bada ere, ekimen legegile hauek kopuru handiago batean izan dira Espainiako Kongresuan, non modu errepikatu batean gobernuaren atentziora gai hau ekarri den16 Uruguaiko barne ordenamenduan, berriz, jarrera pasibo honek biztanleen aldetik kritikak sortu baditu ere, ekimen nabarmenik ez da gertatu eta horren adierazle garbia dugu 1992ko Tratatu Orokorrak jasotzen duen Goi Mailako Komisioaren bileran Auzitegi Gorenaren sententziaren zain geratzeko hartutako erabakia. Jarrera hori ulergarri egingo lukeen arrazoi bakarra Uruguaiko herritarren aldeko sententzia jasoz gero Espainiako Administrazioa lotuta geratuko litzatekeelako ideiatik
|
etor
daiteke, baina ez dirudi hori izan denik Uruguaiko Gobernua horretara mugitu duen arrazoia.
|
|
|
Gure lanean ondorioztatu dugu ingelesa eskola elebidunaren eremuan intentsitate baxuan ez dela eraginkorra. Ondorio nagusia, hortaz, bat
|
dator
adinaren auzia ikertu duten hainbat lanen emaitzekin (esate baterako, Muñoz 2000, 2003 eta 2006; Victori eta Tragant, 2003; Cenoz, 1998, 1999, 2002 eta 2003; Lasagabaster eta Doiz, 2003; Gallardo, 2004). Lan horiek nagusiki atzerriko hizkuntzaren azterketa egiten dute, ez ikasleen bestelako hizkuntzena; hurbilpen kuantitatiboa erabili ohi dute eta ikuspegi linguistikoa jorratzen dute gehienek.
|
|
|
Definizioan parte hartzearen garrantzia zuzenean antzematen ez bada ere, garapen jasangarriaren inguruko nazioarteko hitzarmen askotan arreta eskaintzen zaio, bereziki ingurumenaren babesa inplikatzen duten helburuak lortzeko estrategiak inplementatzeko garrantzitsua delako hainbat puntu kritikotan pertsona eta talde ororen inplikazioa. Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik
|
dator
kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta ... Bestetik, ildo beretik baina egiturazko taldeen arteko harremanetan bainoago jarrera mikroetan zentraturik, Olaizola eta Álvarez-ek (2003) diote ezen mundu jasangarri batek egungo eredu nagusian kokatzen den pertsona bakoitzaren aldaketa eskatzen duela, ostera produkzio eta kontsumo ereduak alda daitezen; horrek balio aldaketa dakar eta, beraz, herritarren inplikazioa eta parte hartzea premiazkoa da bizitza ereduak aldatu ahal izateko.
|
|
|
Izenek, hortaz, laguntzen dute belaunaldien arteko aldeak areagotzen: behinolako izen zaharrak, aitite edo amama izenak, urritzen doaz eta gure garaiko betiko izenen ostean gazte eta umeen izenak
|
datoz
... Horrez gain, izenek, kohorte?
|
|
|
sekularizazioa, hain zuzen. Santu izenak eta erlijio kutsuko izenak alde batera uztea Euskal Herrian azken hogeita hamar urteetan bizi izan den sekularizazio prozesu gogorraren eskutik
|
etorri
da. Toponimiak hartu du neurri batean, erlijioak betetzen zuen izen harrobiaren papera.
|
|
|
Horrenbestez, izena hautatzeko irizpideek bat
|
etorri
behar dute pertsonaren banakotasuna erakundetzearekin: pertsona bat, izen bat.
|
|
|
asmamen eta fantasiatik, idazleak bere egin duen bilaketaren errealitate autobiografikorantz: lehen Septentrio n, antzinako itsasgizonen kondairen ondotik, eleberri labur errealista bat
|
dator
, gero eguneroko baten zati bat eta bat bateko poetikoak, iparipar kanadiarreko inguru garaikidetik jalgiak. A. Arkotxa bere antzinekoen ondorio bererat halabeharrez heltzen da halere:
|
|
|
zergatik zerbait ote da eta ez ezer ez, eta zergatik hala eta ez bestela? Mallarmé ren arabera, «Salbamena» ez da beraz beste nonbaitetik
|
etorriko
, beste nonbait Ezdeustasuna baizik ez baita: Espiritua, bere burua islatzeko gaitasuna eta bere kontingentzia Poeman begiratuz da bere berezitasunaz ohartuko eta etsipenetik salbatuko.
|
|
|
Gaur egungo gizartea, aldaketa teknologiko eta konbergentzia multzo batek osatutako testuinguru globalizatu bat da. Horren adibide dira, komunikabideen esparrura
|
etorrita
, satelite bidezko komunikazio plataformak, lur gaineko uhinak edo kable bidezko irrati edo telebista edukiak barreiatu eta hartzeko aukera berriak. Zentzu horretan, teknologiak berebiziko garrantzia du sare itxurako gizarte eta komunikazio espazio eta egitura berrien eraikuntzan eta aitzineko errealitateekiko inflexio puntu baten sorreran.
|
|
|
Eskualduna astekariaren orrialdeetako haritik tiratuz jakin izan dugunez17, 1889ko apirilaren hasieran harrera handia egin zitzaion Elizaga erretore berriari. Igandearekin batera eta goizeko zortzietan abiatuta, kale nagusietan garaitza arku bi eraiki ziren, lorez jantzita, eta urrezko letrekin idatzita La ville de Saint Jean deLuz à son pasteur eta Ungui
|
ethorri
zeramatzatenak; kale bazterretan eta leiho balkoietan jendetza ikaragarria; hirurogei zaldunez osoturiko eskolta bat zetorren, ilara bikainetan, apaiz eta agintari andanaren berebilen aurretik, herriko fanfarriaren doinuez alaituta; segizio luze horren ostetik, freren eta seroren eskoletako umeak, den denak elizarantz. Elizaren atarian herriko kontseilua eta alkate jauna zain, ongietorrizko hitzak esateko, frantsesez.
|
|
|
Eskualduna astekariaren orrialdeetako haritik tiratuz jakin izan dugunez17, 1889ko apirilaren hasieran harrera handia egin zitzaion Elizaga erretore berriari. Igandearekin batera eta goizeko zortzietan abiatuta, kale nagusietan garaitza arku bi eraiki ziren, lorez jantzita, eta urrezko letrekin idatzita La ville de Saint Jean deLuz à son pasteur eta Ungui ethorri zeramatzatenak; kale bazterretan eta leiho balkoietan jendetza ikaragarria; hirurogei zaldunez osoturiko eskolta bat
|
zetorren
, ilara bikainetan, apaiz eta agintari andanaren berebilen aurretik, herriko fanfarriaren doinuez alaituta; segizio luze horren ostetik, freren eta seroren eskoletako umeak, den denak elizarantz. Elizaren atarian herriko kontseilua eta alkate jauna zain, ongietorrizko hitzak esateko, frantsesez.
|
|
|
Ebazpen horren sarrerako azalpen laburrak dioenez, Donibane Lohizuneko auzapezak uko egin zion Baionako suprefetak eskatutako argibideak emateari administrazio egintza baten gainean, eta,, auzapez horrek parte hartu zuen era desegokian burututako deliberazio batean, zeinaren bidez Donibaneko udal kontseiluak aginte prefekturaleko erabaki baten kontra protestatu baitzuen, udalerrian eskola publiko bat eraikitzeko. Zer esanik ez, astekariaren azalpen eta iruzkin suminduak
|
datoz
prefekturako ebazpenaren ostetik. Nolanahi, prefekturaren suspentsioaz gainera, otsailaren 14ko zenbakian20, Frantziako Errepublikaren presidenteak sinaturiko Goienetxeren errebokazioa ikusiko duzu, alegia, kargugabetzea.
|
|
|
eman zuen meza, eta Labourt katedraleko artzapezak alokuzio hunkigarria. Gero, gonbidatuen zerrenda ia amaigabea
|
dator
, hemen errepikatuko ez duguna, baina nolabaiteko who is who zehatza damaiguna. Orobat, kronika horri esker jakin izan ditugu Albert Goienetxeren titulu bi, alegia, Charles III.aren komendadorea eta bai Isabela Katolikoarena.
|
|
|
Jaiak abuztuaren 21 tartean izateko ziren, eta programa horrek, besteak beste, Andoaingo dantzariak eta Zuberoako pastorala eta maskaradak zekartzan azpimarratuta. Dena dela, handik astebetera, abuztuko 19ko zenbakian35, Donibaneko ospakizunek Eskualdunako lehen orrialde osoa irabazi zuten, eta izenaz bestelakotuta
|
datoz
, alegia,. Les Fêtes Basques de StJean de Luz, bilakatu dira.
|
|
|
Hortaz, 1895ean kokatu garelarik, otsaileko 15ean aurkituko dugu mediku donibandarraren lehen kukua53 Izan ere, Serbiako erregearen bisita laburra eduki zuten Donibanen, eta udaletxean egin zioten ongietorria, Goienetxeren diskurtso batez. Dirudienez, lau astetarako
|
etorri
zen 19 urteko Alexandre I.a Bidartera, amaren ikustera54 Antza, ama semeek astebete igaro zuten Donibaneko ville des Pins delakoan, eta eguraldi ederra profitatuz hainbat joan etorri egin zituzten, kasurako Irun eta Hondarribira55 Azkenik, martxoaren 22ko zenbakiak diosku makina bat lagun bildu zela Donibaneko geltokian agur esateko erregeari56; esker onez, Alexandre I.a erregeak St Sava ordenako...
|
|
|
Hortaz, 1895ean kokatu garelarik, otsaileko 15ean aurkituko dugu mediku donibandarraren lehen kukua53 Izan ere, Serbiako erregearen bisita laburra eduki zuten Donibanen, eta udaletxean egin zioten ongietorria, Goienetxeren diskurtso batez. Dirudienez, lau astetarako etorri zen 19 urteko Alexandre I.a Bidartera, amaren ikustera54 Antza, ama semeek astebete igaro zuten Donibaneko ville des Pins delakoan, eta eguraldi ederra profitatuz hainbat joan
|
etorri
egin zituzten, kasurako Irun eta Hondarribira55 Azkenik, martxoaren 22ko zenbakiak diosku makina bat lagun bildu zela Donibaneko geltokian agur esateko erregeari56; esker onez, Alexandre I.a erregeak St Sava ordenako komendadore izendatu zuen Albert Goienetxe, plaka, kordel handia eta enparauekin.
|
|
|
1897ko azken aipua ez da oraingo honetan Goienetxe medikuarentzat izango, Donibaneko euskal tradizioaren jaientzat baino; izan ere, Charles Bernadou baionarrak ehun bat orrialdeko liburua (Bernadou, 1897) eskaini ziela aipatzen du gure astekariak abenduaren 3an77, Etnografia Elkartearen liburua ere laster
|
datorrela
gogorarazteaz gainera. Kontua da zorioneko liburuaren benetako argitalpena nahikoa eta gehiago luzatu zela, eta Eskualduna astekariaren orrialdeetan beste lau bat aldiz aurkitu dut bazetorrela78, azkenean 1899an plazaratu zen arte79, gorago esan bezala.
|
|
|
Apirilaren 28ko kronikan irakur daitekeenez93, gure alkatea Lockroy jaunarekin bildu zen, hau da, itsas armadako ministroarekin, Donibaneko balnearioetara
|
etorri
baitzen egonaldi baterako. Goienetxe, batetik, Donibane, Sokoa eta Ziburuko patroi eta armadoreen ordezkari gisa joanik, arrantzale kontuez mintzatu zen ministroarekin.
|
|
|
Baina zer balio dute obra, despendio eta lan horiek guziek orai arte bezala kampo herriek lehertzen balin bagaituzte bihiz eta aziendez eta gehiago dena hiri handitan diren tratularien meneko bizi behar. Gure ganat zuzenki
|
ethorri
behar luken dirua badoha kampo herritarat; guretzat bakharrik gelditzen dire gaizki saldu ondoan gure bihiak eta aziendak, zergak, phetchak eta bethi eta gehiago pagatzeko izurritea.
|
|
|
Enpresak gero eta ahalegin handiagoak egin beharrean dira aldaketak nondik nora
|
datozen
/ doazen sumatzeko zantzuen bila. Ingurumari horretan, liderren zeregina puztu egiten da, giltzarri bihurtzeraino.
|
|
|
Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten. Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu berriak sortzeko eta saltzeko dauzkaten interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta, askotan, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez
|
datoz
bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003). Gai hori ikertzen dutenen arabera, enpresek modei jarraitzen diete, batetik, egindako akatsak eta izandako frustrazioak gainditzeko premiagatik; eta bestetik, itxura berritzaile eta originala edukitzeagatik.
|
|
|
Baina zenbaki hori Legutioko goarnizioari dagokio. Ez ditu kontuan hartzen laguntzera
|
etorritako
tropek izandako hildako eta zaurituak. Eskura ditugun datuek, osoak izan ez arren, kopurua nahiko altuagoa izan zela adierazten digute.
|
|
|
Errepublikaren alde mantendu ziren ofizial nagusiak poliziatik
|
zetozen
eta gehienek ez zuten esperientzia militar zuzenik, Ibarrolak salbu. Beste batzuk Eusko Jaurlaritzaren 1936ko abenduaren 4ko dekretuak mobilizatutako ofizialak ziren, eta soldaduen artean mesfidantza sortu zuten.
|
|
|
«El mando nacional había dispuesto que varias unidades tipo batallón que habían pasado el Estrecho el 1 de diciembre y que iban destinados al frente de Madrid se orientaran en dirección a Vitoria» (abenduaren 4an bi batailoi iritsi ziren). Frantziako informazio militarraren zerbitzuek, ordea, Arabara bidali zituzten marokoarren bi batailoiak Zaragozatik
|
etorri
zirela adierazi zuten txosten batean (Jiménez de Aberasturi, 1990). Egia da Mola jeneralak Madril utzi eta Burgosera etorri zela, baina bera bakarrik, eta ez dirudi Solchaga k eskatutako laguntza Espainiako hiriburua inguratzen zuten tropetatik sortu zenik.
|
|
|
Frantziako informazio militarraren zerbitzuek, ordea, Arabara bidali zituzten marokoarren bi batailoiak Zaragozatik etorri zirela adierazi zuten txosten batean (Jiménez de Aberasturi, 1990). Egia da Mola jeneralak Madril utzi eta Burgosera
|
etorri
zela, baina bera bakarrik, eta ez dirudi Solchaga k eskatutako laguntza Espainiako hiriburua inguratzen zuten tropetatik sortu zenik. Madril hartzea zen matxinatuen helburu nagusia eta bertan erabili zuten beren armadaren talderik onenak.
|
|
|
Ezin ahaztu, azkenik, Legutioko erasoaldia bukatu arren, matxinatuek asko indartu zutela Iparreko frontea soldadu kopurua nabarmen igoz, 3.550etik ia 10.000ra 1937 urtearen hasieran. Nonbaitetik ateratako soldaduak izango ziren, batzuk kinta berrietakoak eta beste batzuk beste fronteetatik
|
etorritakoak
.
|
|
|
63 Karlisten oroimen toki garrantzitsuena Isuskitza mendia izan zen. Irailaren 15ean bertan eraikitako Vía Crucis edo kalbarioa egin, gailurrean meza entzun eta bazkaria egiten dute Landan Espainia guztitik
|
etorritako
karlistek (Huidobro, 2005: 132).
|
|
|
Legutio zaintzen zuten soldaduen erreakzioak eta beraien ofizialen prestakuntza eta trebeziak gudarien porrota ekarri zuten. Are gehiago, egoeraren larritasuna ikusirik, Mola jeneralak Madrileko frontea utzi, Burgosera hegazkinez
|
etorri
eta Solchaga jeneralari eman zion Gasteizko tropen aginte zuzena (Iribarren, 1938). Horrela, Solchaga jeneralak hartu zuen bere esku Gipuzkoako eta Arabako tropen zuzendaritza.
|
|
|
Errepublikazaleen erasoek, ordea, ez zuten koordinaziorik eta batailoi edota konpainiaburuen kemenaren eta ausardiaren ondorio ziren, baina eraginkortasun mugatukoak. Dena den, egoera kritikoa zen defendatzaileentzat, baina, egun berean, Alonso Vega-ren zutabeak euskal indarrek Legutioren inguruan osatutako hesia apurtu zuen18 Tropa nazionalak Urbinatik
|
etorri
ziren eta Betxina hartu ondoren, Antelarra Txabolapekoko pinudian sartu eta bertan zeuden gudarien artean sarraski handia egin zuten19 Era horretan, Gasteizko bidea libre geratu zen eta bertatik heldu ziren Legutioko defendatzaileek hain beharrezko zituzten munizio eta bestelako laguntzak. Herriaren defentsa indartuta geratu zen egunaren akaburako.
|
|
|
Azpiroz, J. (1989): Gogoz kontrako pausoak, Auspoa
|
Etor
, Donostia.
|
|
|
Etxaburu, J. M. (1989): Neure lau urteko ibillerak,
|
Etor
, Donostia.
|
|
|
Baina gainera, lurzoru marroi hauek eskainitako azalerak hiritarren etxebizitza beharrak asetzeko ez erabiltzeaz gain, benetan gauzatu diren proiektuek, eta, oro har, hiri politika berriek, gentrifikazio prozesuak jarri dituzte martxan (Vicario eta Manuel, 2003). Gentrifikazio prozesuak zona deprimituetan gertatutako errehabilitazio errresidentzialaren eskutik
|
etortzen
dira baina ez errehabilitazioaren ondorio isolatu moduan, baizik eta hiriaren berregituratze prozesu zabalago baten ondorio gisa. Hiriko dimentsio espazial, ekonomiko eta sozialak nahasten dira beraz hemen.
|
|
|
Hau da, batetik, jende asko hirigunetik auzo periferikoetara mugitzeak sorturiko fenomenoa gauzatuko da, bertatik eratorritako behar berri eta ondorioak sortuz. Eta bestetik, auzoan bertan existitzen zen oreka eraldatuko da eta, besteak beste, auzoaren biziberritzeak sortuko duen balio handitzea
|
etorriko
da, lehenago beste auzoetan gertau den bezalatsu.
|
|
|
Energiaren kontsumoari helduz, hiri eredu estentsiboetan, etxea lana etxea bidaiek, aisialdikoek eta beste joan
|
etorri
guztiek energia behar handiak sortzen dituzte. Batetik, hiriek edo auzuneek azalera handiak okupatzen dituztenez, zerbitzuak, lantegiak, etab., urruti?
|
|
|
Beraz, ikuspuntu horretatik ez litzateke oso prozesu jasangarria abian duguna, funtsean, etxebizitza eta eraikin berrien eraikuntzan oinarritzen baita neurri handi batean oraindik ere. Horrela,
|
datozen
urteetan milaka etxe berri eraikitzeko asmoa azaldu dute Etxebizitza eta Gizarteko Gaietako Sailetik (27.000, hain zuzen ere, indarrean den Etxebizitza Planak dirauen hirurtekoan).
|
|
|
bigarrenez esatean, egun berean? bi aldiz
|
etortzea
adierazten omen da; aldiz, birritan esatean, bi egun ezberdinetan, egindako zerbait adierazten da.
|
|
|
Horregatik, lehenbizi hiztun helduenen arteko aldeak eta bat
|
etortzeak
aztertuko ditugu, eta ondoren, gazteen artekoak.
|
|
|
esaldiari Bolibarko hiztunak bi esaldirekin erantzun dio: eurek liburukin
|
etorri
sin eta liburuk ekarri sitxuen. Aditza, beraz,, ekarri, ren trinkoa da.
|
|
|
Bolibarkoaren bigarren erantzuna eta Etxebarrikoarena berdinak izango lirateke pluralarekiko komunztadura faltako ez balitz. Bolibartarraren lehen erantzunean?
|
etorri
–da aditz nagusia eta horrek instrumentala den osagai bat eskatzen du.
|
|
|
1 Bolibarko gazteak ezezko egitura eskatzean erantzun bikoitza eman du: estator etxa eta esta
|
etorriko
etxa. Lehenengoa aditz trinkoa bada ere, hurrenkera bera dute esaldi biek:
|
|
|
Etxebarrikoak ere, bigarrenaren pare eman du erantzuna, baina hurrenkera ezberdinarekin: esta etxa
|
etorriko
.
|
|
|
Lexikoa da belaunaldi bien artean bariazio gutxien izan duen alorra, egindako 120 galderetatik 111 galderatan(% 92,5) erantzun berdina jaso baita eta 9 kasutan(% 7,5) ezberdina. Atzetik aditz morfologia
|
dator
,% 82, 05tan erantzun berdina izan zen, eta zazpi kasutan(% 17,94), aldiz, ezberdina. Hurrengo alorra izen morfologia izan da,% 69,56an erantzun bera jaso da eta% 26,08 ezberdina.
|
|
|
Hogeita hamalau kasutan(% 87,17) berdina izan da erantzuna eta bostetan(% 12, 82) ezberdina. Horren ondotik izen morfologia
|
dator
: % 81,81ean erantzun berdina jaso da eta% 18,18an ezberdina.
|
|
|
% 85 erantzun berdinak dira. Ostean, aditza
|
dator
,% 79,48 erantzun berdinak jaso dira. Azkenik, izen morfologia da.
|
|
|
Ondotik jarraitzen dio aditz morfologiak, helduaren eta gaztearen erantzunetan% 81 berdinak direlarik. Horren ostean, izen morfologia
|
dator
, erantzunen% 75 berdina da, eta azkenik, baina oso alde gutxirekin, sintaxia, erantzunen berdintasuna% 71koa delarik.
|
|
|
Bakarrik
|
etorritako
emakumeen artean, seme alabak eduki arren, asko dira bikotekiderik ez dutenak, hau da, ama ezkongabeak dira, banandutakoak edo alargunak, eta beraz, familiaburuak.
|
|
|
Bikotekiderik ez, baina seme alabak dituzten emakume etorkinen kasuan, seme alaba horiek familiaren ardurapean utzi ohi dituzte; kasu gehienetan amaren aldeko amona izaten da zaintzailea. Gehienetan, hona
|
etorri
den emakumearen egoera egonkortzen den neurrian, joera izaten da familia berriz ere elkartzen saiatzea, nahiz eta zailtasunez betetako bidea izaten den.
|
|
|
Emigratzeko egitasmoari bakarrik heldu arren, jomuga den tokian familia edukitzea, elementu euskarri garrantzitsuenetariko bat da.
|
Datozen
emakume askok norbaiten bidez datoz, erreferentziaren bat dute, maiz familiarra izan ohi dena. Horrek hauxe esan nahi du:
|
|
|
Emigratzeko egitasmoari bakarrik heldu arren, jomuga den tokian familia edukitzea, elementu euskarri garrantzitsuenetariko bat da. Datozen emakume askok norbaiten bidez
|
datoz
, erreferentziaren bat dute, maiz familiarra izan ohi dena. Horrek hauxe esan nahi du:
|
|
|
Atal honetan deskribatzen diren emaitzak 2 taulan ageri dira. Emigratzeko arrazoiak ugariak eta konplexuak dira, baina, oro har, emakumeak bizi egoera hobetzeko
|
etortzen
dira, hau da, motibazio ekonomikoei jarraituta. Emigratzearen oinarrizko arrazoia ekonomikoa da latinoamerikarrentzat, hala ere, familiarekin berriro biltzea bigarren motibazioa da beraientzat.
|
|
|
Emakume asko eta asko profesio edo lanbide batekin
|
etortzen
dira euren jatorrizko herrialdeetatik, bai akademikoki prestakuntza hori jaso dutelako, edota bai lan jakin bat garatuz lan esperientzia hori eskuratu dutelako. Beren prestakuntza, beraz, ona da,% 53k derrigorrezko bigarren mailako hezkuntza du eta% 29k unibertsitatekoa.
|
|
|
Ekialdeko europarren hezkuntza maila altuena da,% 42,8 unibertsitatera joan da, Magrebekoena berriz, baxuena,% 16k ez du ikasketarik, X2 (10)= 54,62; p= 0,000 Gutxi dira, beraz, ikasketa maila baxuarekin iristen diren emakume etorkinak. Ikasketa maila baxua duten horiek normalean Afrikako landa eremuetatik, eta Europako gutxiengo nomadetatik
|
etorritakoak
izaten dira: kultura maila baxua dute, ez dute kualifikazio profesionalik eta, batzuetan, alfabetatugabeak dira.
|
|
|
Emakume gehien kontratatzen duen segmentuaren barruan, zerbitzuetan, emakume etorkinen aukerak dira etxeko lanak egitea edota adineko pertsonak zaintzea, eta neurri txikiagoan, ostalaritzako lanposturik gutxietsienetan aritzea. Emakume etorkinei eskaintzen zaizkien lanak, prestigiorik gutxien duten merkatuko segmentuetatik
|
etortzen
dira eta segmentu bakoitzaren barruan, lanik prekarioenak izan ohi dira, biztanleria autoktonoarentzako onargarriak ez diren baldintzak dituzten haiek.
|
|
|
Lan horien adibide bat, Ameriketako Estatu Batuetan egin zen azterlan batean aurki daiteke. Depresioa eta depresio faktoreak ikertzean aurkitu zuten emakume etorkinek, batez ere herrialde pobreetatik
|
etorritakoek
, bertakoek baino depresiotasa altuagoa zutela. Desberdintasun hori honako aldagai hauek esplikatzen zuten:
|
|
|
Ekialdeko Europatik
|
etorritakoengan
ez da agertzen aldagai sobera erlazionaturik: depresioa familia ondoan edukitzearekin lotzen da eta antsietatea beste etorkinekin harremana izatearekin.
|
|
|
Bakardadeaz hitz egiten dutenean, jatorrizko herrialdeetan dituzten harreman sareez, eta harreman horien estutasunaz ari dira. Herrimina eta jatorrizko herrialdean geratu den familiarekiko kezka handiagoa dute emakume etorkinek euren seme alabak han utzita
|
etorri
direnean. Gainera, egoera irregularrean egoteak familia bizitzan eta norberaren jatorrizko herrialdearekiko deserrotzean ere baditu ondorio latzak.
|
|
|
Latinoamerikako egoera psikosoziala beste emakumeena baino hobea da. Hauek jabetzen dira gainerako herrialdeetatik
|
datozen
emakumeekiko duten abantailaz gaztelania jakiteagatik. Gaztelania ez jakiteak nolabaiteko urrakortasun sentsazioa eragiten du, beste gauzen artean mugatzen baitu lan mundurako sarbidea.
|
|
|
familia egoera konplexuak, krisi ekonomikoak, jomuga diren herrialdeetan eraldaketa sozioekonomikoak, etab. Asko dira euren jatorrizko herrialdeetan familiaburuak eta horientzat familia aurrera ateratzeko aukera da emigratzeko egitasmoa, motibazio hauek, batez ere, latinoamerikarren taldean ikus daitezke. Gutxiago dira familia elkartzeko prozesuen ondorioz
|
etortzen
direnak. Kasu horiek ohikoagoak dira Magrebetik edota Ekialdeko Europatik datozen emakumeen artean, edonola ere, talde horietako emakume guztiek ez diote patroi honi jarraitzen.
|
|
|
Gutxiago dira familia elkartzeko prozesuen ondorioz etortzen direnak. Kasu horiek ohikoagoak dira Magrebetik edota Ekialdeko Europatik
|
datozen
emakumeen artean, edonola ere, talde horietako emakume guztiek ez diote patroi honi jarraitzen.
|
|
|
Latinoamerikako emakumeei dagokienez, gehinenetan emakumeek prozesua hasten dute, horregatik ezagun horiek ezinbestekoak dira bizi berria hasteko. Beste aldetik, Magrebeko emakumeak, oro har, familiarekin biltzeko
|
etortzen
dira, hori dela eta, senitarteko asko dituzte ondoan, batez ere bikotekidea eta seme alabak.
|
|
2009
|
|
|
Liburuan Oinarrizko Aritmetika azaldu zuten, baita Neurri Sistemak eta Geometria ere; euskarazko atalak, guztira, 259 orrialde ditu. Hiztegiko sarrerak% 31,09 dira terminoen artean; segidan, hitzelkarketa eta sintagmazioa
|
datoz
,% 20,59 eta% 18,91 hurrenez hurren.
|
|
|
[72 NEH] hiztegia osatzeko, ikasgai bakoitzaren hasieran gaiari dagozkion hitzen zerrenda eta liburuaren bukaeran agertzen den hitzen zerrenda erabili ditugu. Terminoak ez
|
datoz
beti bat bi zerrendetan; kasu horretan parentesiak idatzi ditugu bi idazkerak agertzen direla adierazteko. Adibideak:
|
|
|
Lan honetan aztertutako bederatzi testuekin batera lau hiztegi, edo hitz zerrenda,
|
datoz
: 1931ko Argia asterokoan Zenbakiztiko iztegia argitaratu zuten, sei astetan 66 hitz agertu zituzten; 1932ko Zenbakiztija testuarekin batera Idazti onetan erabilt zen diren itz atzalgarrijak hiztegitxoa dago orri batean bereizirik, 101 hitz zerrendaturik; 1933ko Zenbakizti Lengaien ikastia testuaren bukaeran 114 hitzen zerrenda eman zuten; eta, azkenik, 1972ko Neurriztia testuaren egileak gai bakoitzaren hasieran hitzen zerrenda bat eman zuen, eta testuaren bukaeran Iztegi berezia, guztira 302 hitz.
|
|
|
Baina, ortografiaz gain, badago garrantzi handia duen ezaugarri bat: egile batzuek ikusi zuten euskal ahozko zenbakikuntza eta matematikako zenbakikuntza ez
|
zetozela
bat; lehenak oinarri gisa hogei eta hamar erabiltzen dituen bitartean, bigarrenak hamar erabiltzen du. Horrek ahoskatzeko eta irakurtzeko zailtasunak sortzen zituen, eta ahozko zenbakikuntza aldatzea pentsatu zuten.
|
|
|
Bai ba: 30 idatzita ikusiezkero, iru itza
|
dator
ezpañetara, ta ogei ta amar esan bear, ordea...
|
|
|
hurbil ago
|
zetorren
(49) Zeinua hurbildu denean
|
|
|
Gu lagunt zera
|
dator
|
|
|
abiatu, aideratu, ailegatu, aldendu, altzatu, atera, aurrera egin, buelta eman, bueltatu, ekarri, eraman, erori,
|
etorri
, geldierazi, geratu, gidatu, heldu, hurbildu, hurrindu, igon, inguratu, irten, itzuli, jarraitu, jarri, jeiki, pasatu, sartu, segitu (29)
|
|
|
Modu horiei esker, mugimenduzko ekintza bat modu askotara deskriba daiteke euskaraz: aditz sinple batez(
|
etorri
, ibili), aditz elkartu batez (igeri egin, buelta eman), aditz eratorri batez (aideratu, inguratu), sinonimoen bidez (atera, irten) eta inguruko hizkuntzetatik hartutako maileguen bidez (ailegatu, segitu).
|
|
|
Hala ere, sindikatuendako arlo publikoa oso erakargarria da. Uste dut sindikatuen lana zenbait sektoretan oso garrantzitsua dela eta hemen ere egin dezaketela, borondate onez
|
etortzen
badira behintzat»17.
|
|
|
«Enpresa bat sortzen denean, lehenengo ikusi behar da dirurik dagoen edo ez, dauden langileei modu duin batean ordaintzeko. Hemen kontrara egiten da, lehenengo sortu egiten da eta gero arazoak
|
datoz
dirurik ez dagoelako. Hori da militantziaren ondorio bat.
|
|
|
Demagun, 22 urte dituzula eta kazetaritzako lizentziatura bukatuta Berrian hasten zarela lanean, trebatzen zara eta 29 urterekin bihurtu zara oso kazetari ona.
|
Badator
Noticias taldea eta eskaintzen dizu hemen kobratzen duzuna baino% 50 gehiago han lan egiteko. Aukera handia dago langile horrek alde egiteko eta horrek egituran izugarrizko eragina du.
|
|
|
EKTk 1990 urtean argia ikusi zuen eta 2003an Del Olmo epailearen aginduz itxi zuten Euskaldunon Egunkarian du oinarria. Bertako ordezkariek argitu nahi izan dute langile asko proiektu berri horiek gauzatu baino lehenagotik
|
datozela
. Beraz, garrantzitsua da antzinatasuna kalkulatzeko orduan horiek kontuan hartzea, batez bestekoan izan ditzaketen eraginagatik eta bi kasuotan langileen antzinatasuna, oro har, 7 urtetik gorakoa delako.
|
|
|
Enpresa horietan lan egiteko jendea unibertsitatetik etengabe irteten delako. «Batzuk joango dira ilusioa galduta, baina atzetik beste batzuk
|
datoz
, beraz, hor badu unibertsitateak erantzukizuna»44.
|
|
|
lehentasuna emanez. Proiektuei ez zaie konponbidea kanpotik
|
etorriko
, norberak bere etxea gobernatu behar du eta norberaren aurreikuspenen arabera finkatu behar du langileria.
|
|
|
Gaia ez da atzo goizekoa eta ez dauka zerikusi zuzenik egun bizi dugun munduko krisi ekonomikoarekin, nahiz eta krisiak ez duen batere laguntzen. Hala ere, ez
|
dator
krisiaren harira, euskarazko hedabideetako langileen egoerak urteak daramatza kinka larrian.
|
|
|
Paralelotasun handia badago, esaterako, mende eta erdi geroago Lekaroz herrian kaputxinoek ireki eta zuzendu zuten ikastetxe ospetsuarekin: horra ere, emigrazioaren seme asko
|
etorri
baitziren, ikasketak egiten zituzten bitartean euskal inguruan hezteko. Egiaz, horren atzean ez zegoen bakarrik kalitate goreneko hezkuntza bat lortzeko asmoa, hezkuntza horren euskaltasuna ere aintzat hartzen zen erabaki horretan.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi helburu horiek oso zehaztuta zeudenik, horrexegatik euskal etxe bakoitzaren bilakaerak ibilbide bana hartu ohi du. Baina hala ere, guztiak puntu batean bat
|
zetozen
: kanpoko kolektibitate hauen euskaltasunaren defentsan.
|
|
|
2.3 Euskal Herritik
|
etorritako
eredua: ikastolak
|
|
|
Aspaldiko eztabaida batean, antropologoak, soziologoak eta historialariak etorkinen lanbide integrazioak eta espezializazioak nola bilakatzen diren argitzen saiatu dira: oro har, kanpotik
|
etorritako
taldeek harrerako gizarteetan oso lanbide esparru mugatu eta definitu batean espezializatzeko joera erakusten dute. Euskaldunak, esaterako, Estatu Batuetan artalde handien artzaintzan aritu dira batik bat.
|
|
|
Baina ez litzateke gaizki
|
etorriko
jakitea zergatik jarri zen La Baskonia aldizkaria hain goiz sortzen ari zen euskal etxe berriaren alde; alde batetik, gogoratu beharra daukagu La Baskonia aldizkari abertzalea zela, eta bestetik, onuragarria izango litzake argitzea nor zen bertan lan egiten zuen kazetaria34:
|
|
|
Euskal etxe horretan jarritako estatutuen artean, argi ikus dezakegu zein izan ziren erakunde haren jaiotzeko arrazoiak eta nori zuzenduta egon zen: Hego Euskal Herritik
|
etorritako
biztanleriari laguntza ematea, Uruguaiko edozein tokitan bizilekua eskainiz, eta horretarako Uruguai osoan ordezkaritza lortu nahi zuten; Euskal Herrira itzuli nahi zutenei, beren nahia bete zezaten dirua ematea. Bazkideak zuzendaritza batzordeak onartu behar zituen (nahitatez Hego Euskal Herrikoak izan behar zuten).
|
|
|
– Euskal etxe hau Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako lau probintzia anaietatik
|
etorritako
jendearentzako bilgune eta aisialdi lekua izateko jaio da; ideologia politikoa edo erlijiosoa kontuan hartu gabe.
|
|
|
Gure ustez, ezin dezakegu esan Euskal Erria euskal etxean sortu zen ideologia abertzaletasun aranista zenik, bertan aurki ditzakegun bazkideek ideologia oso heterogeneoa baitzuten. Hori erakutsi nahian, adibide gisa Parrabere, Basaldua eta Aramendiren ideologien azalpen txiki bat egitea ondo
|
etorriko
litzateke.
|
|
|
Parrabere, euskal herritarra eta frantsesa sentitzen zen. Basaldua, ordea, euskaldun abertzale sutsua izan arren, Aranaren tesien aurka azalduko zen, ez baitzen abertzaletasun arrazial baten ideiekin bat
|
etorriko
. Azkenik, Hermenegildo Aramendi abertzalea aurkituko dugu.
|
|
|
Azken urteetan jazarpen politiko eta erlijiosoengatik edota errekurtso ekonomiko zein sozialen faltagatik, milioika pertsonak norberarentzako zein familiarentzako bizimodu hobea lortzeko euren herrialdea utzi egin behar izan dute. Haietako askok Europa aukeraz beteriko lurralde gisa, eta testuinguru komunitarioan dagoen herritarren berdintasun eskubideen bermatzeak erakarrita
|
etortzen
dira (Miller, 1999).
|
|
|
Euskal Herrian ere, immigrazioaren ondorioz, udalerri eta auzo askotako konposizio demografikoaren dibertsitate kulturalak gorakada handia jasan du. Errealitate horrekin bat
|
etorriz
, ikerketa eta esku hartzeetan dimentsio kulturala kontuan hartzea erronka nagusietako bat bihurtu da (Bernal eta Sáez Santiago, 2006; Marín eta Marín, 1991; Martínez, Martínez eta Calzado, 2006).
|
|
|
Europako herrialde ezberdinetan talde arteko eta hierarkia etnikoen lehentasunen inguruan egindako ikerketek (ikusi, adibidez, Hagendoorn, 1993; Pettigrew eta Meertens, 1995; Sabatier eta Berry, 1996) taldeen onarpenean ezberdintasunak erakutsi dituzte, betiere jatorri kultural, etniko eta erlijiosoaren arabera (Dijker, 1987; Nesdale eta Mak, 2003; Van Oudenhoven eta Eisses, 1998). Oro har, nahiz eta herrialdearen arabera aldatu egiten den, Europatik zein herrialde garatuetatik
|
datozen
taldeak onartuagoak izaten dira; Asia eta Latinoamerikatik datozenek hierarkiako erdiko kokalekua hartzen dute, eta aintzat gutxien hartzen direnen artean Magrebeko eta ijitoen populazioak izaten dira (Navas eta Cuadrado, 2003). Era berean, gutxiengoetako kideen esperientzien inguruan egin diren ikerketetan, harrera gizartearen aldetik jasotzen duten diskriminazio eta gutxiespena azaleratzen da (Díaz Nicolás eta Ramírez Lafita, 2001; Ramírez Goicoechea, 1996).
|
|
|
Europako herrialde ezberdinetan talde arteko eta hierarkia etnikoen lehentasunen inguruan egindako ikerketek (ikusi, adibidez, Hagendoorn, 1993; Pettigrew eta Meertens, 1995; Sabatier eta Berry, 1996) taldeen onarpenean ezberdintasunak erakutsi dituzte, betiere jatorri kultural, etniko eta erlijiosoaren arabera (Dijker, 1987; Nesdale eta Mak, 2003; Van Oudenhoven eta Eisses, 1998). Oro har, nahiz eta herrialdearen arabera aldatu egiten den, Europatik zein herrialde garatuetatik datozen taldeak onartuagoak izaten dira; Asia eta Latinoamerikatik
|
datozenek
hierarkiako erdiko kokalekua hartzen dute, eta aintzat gutxien hartzen direnen artean Magrebeko eta ijitoen populazioak izaten dira (Navas eta Cuadrado, 2003). Era berean, gutxiengoetako kideen esperientzien inguruan egin diren ikerketetan, harrera gizartearen aldetik jasotzen duten diskriminazio eta gutxiespena azaleratzen da (Díaz Nicolás eta Ramírez Lafita, 2001; Ramírez Goicoechea, 1996).
|
|
|
Tresnaren bigarren aldea, berriz, Hitzen Asoziazio Librearen esparru batez horniturik dago, bertan partaideei ondorengo estimuluen aurrean burura
|
datozkien
lehengo hitzak idaztea eskatzen zaie: Magreb, Latinoamerika eta Europako Ekialdeko pertsona.
|
|
|
Horregatik, galde sortak etorkinen artean maiztasun handienarekin erabiltzen diren hizkuntzetara itzuli izan dira (gaztelaniara, frantsesera, arabierara eta errusierara), eta zenbait elkarrizketatarako Magrebetik zein Ekialdeko Europatik
|
etorritako
bitartekarien laguntza izan dugu.
|
|
|
Latinoamerikatik
|
etorri
direnentzat behin behineko finkapena aukera nagusia zen,% 64,8k izan ere,% 17,6k soilik bere herrialdea modu iraunkor batean uzten zuen. Magrebtar populazioaren kasuan, erantzunen aniztasun handiagoa ikusten da, nahiz eta behin betiko geratzeko asmoarekin etorri zirenak gehiago izan.
|