|
2003
|
|
|
Foruak kinkan ibili ziren 1840ko hamarkada hartan. Izatez auzia mende hasieratik
|
zetorren
, eta zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia lan polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin:
|
|
|
Hasteko tubalismoa: . Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara
|
etorri
izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
50). Edozein kasutan, Iztueta eta Hiribarren alderatuz, argi ikusten da Iparraldeko historiografiak Gipuzkoakoak baino Nafarroarekiko atxikimendu handiagoa zuela, ziurrenik Oihenartengandik
|
zetorren
ildoa segituz.
|
|
|
Goihenetxerekin segituz, Etxepareren bide beretik
|
letorke
Joanes Leizarraga kalbinista, sortzez lapurtarra baina Nafarroa Beherean ezarria (1506??). Leizarragak ez zuen historiografia lanik idatzi, baizik Testamentu Berria euskaratu (1571 urtean argitaratuz).
|
|
|
Euskal Herrian Frantses Iraultzarekin hasi ziren aurreneko mobilizazio publiko masiboak, milaka herritar armada batean edo bestean borrokatzean. Konbentzio Gerraren ondoren Napoleonen gerrak
|
etorri
ziren, eta gero Hego Euskal Herrian gerra karlistak (tartean hainbat mobilizazio militar txikiagorekin gerrilletan etab.). Gatazka horien inguruan aurkitu ditugu euskaldun herritarrei zuzenduriko aurreneko kontakizun historikoak, bereziki bertsoetan txertatuak. Guk batez ere lehen karlistadako bertsoak aztertu ditugu.
|
|
|
|
Etorri
izan ciran, bada, Fenicioac, Cartagoac, Erromatarrac, Godoac, Arabeac, bacocha bere chandan indar andiac arturic Españara, bai ta berendu ere Erresuma zabal onen zatiric gueientsuenac; bañan Guipuzcoaco Provincia, etsai talde guztiai gogor eguiñic, guelditu izan da beti lenagoco oñean bere jaiotzaco itzcuntz garbi gozoarequin; 75
|
|
|
Bestalde, Caro Barojak (1981), Larramendiren hiztegiko lexiko espezializatu gehiena halabeharrez asmatua dela kuestionatuz, planteatu izan du hitz horietako askok Antzinako Erregimeneko kontzeptuak eta garaiko errealitate historikoak islatzen dituztela, gerora, errealitatearen aldaketak, hitz horien erabilera eza eta desagerpena ekarri bide badu ere. Gure aldetik, Larramendiren hitz guztiei fede eman ez arren, bat
|
gatoz
Caro Barojarekin auziak hobeto aztertzea merezi duela esatean, hortik, agian, euskaldun historialariontzat baliagarri izan daitekeen lexiko interesgarria berreskura dezakegu eta.
|
|
|
Azken mugarri hori, II. Inperioaren erorketak Frantzian (eta Ipar Euskal Herrian), eta foru abolizioak Hegoaldean markatu zuten. 1876tik aurrera giro euskaltzale foruzale nabarmena azaldu zen, agian hamarkada batzuk lehenagotik
|
zetorrena
, baina une horretatik agerpen politiko zein literario guztiz berriak garatu zituena, epe berri bat irekiz. Horra bada, mugarria hor finkatzeko arrazoietako bat.
|
|
|
266) (2002: 159) Hegoaldekoari dagokionez, bat
|
datoz
euskal historiografiaren paradigma aldaketa nagusia XIXren azken aldean kokatzean, ordura arteko guztia garai prekritikoan bilduz. Guk ere periodizazio hori segitu dugu bada.
|
|
|
Hori dela eta atlantiar aldean batez ere, arrantzara dedikatuko ziren: balearen ehiza, euskal balearen desagerpena
|
etorriko
zelarik harrapaketa handien ondorioz, ez dira errezetarik geratu, baina Busca Isusiren ustez (Busca Isusi, 1983) egongo ziren?; eta, balearen bila joan ostean, makailu harrapaketa hasten da Ternuan, makina bat hilko zirelarik lan gogorra izanik17 Foruek kongrioa ere aipatzen dute, baina egun apenas dago (agian balearen bide bera eramango zuen).
|
|
|
ez dira errezetarik geratu, baina Busca Isusiren ustez (Busca Isusi, 1983) egongo ziren?; eta, balearen bila joan ostean, makailu harrapaketa hasten da Ternuan, makina bat hilko zirelarik lan gogorra izanik17 Foruek kongrioa ere aipatzen dute, baina egun apenas dago (agian balearen bide bera eramango zuen). Eta gero Ameriketara emigrazioa eta merkataritza edo burdingintzara dedikatzea izan ziren irtenbideak gosearen aurrean (irteera hauekin euskal sukaldaritzaren hedapena
|
etortzea
ez da arraroa), Aro Berrian garatuko zirenak (XVI. mendean batez ere).
|
|
|
Soberakin demografikoak xurgatzen zituen eta indianoek dirua ekartzen zuten. Honekin batera, lanketa berri eta iraultzaileak
|
etorri
ziren: artoa, baba, patata.
|
|
|
35 Berez, hiru pertona izendatuak daude, baina testuak horrela
|
dator
, lau direla esanez aurkezpenean.
|
|
|
1791ko ondenantzetan zera
|
dator
:
|
|
|
XIX. mendean konfiteroek kanpotarren eraginez(
|
etorri
zirelako etab.), pasteleruen, izena hartuko zuten.
|
|
|
hobeki prestatzeko formulak adierazi zituzten. Liburuan
|
zetorren
, aipatutako guztien artean, sagardo eta gereziekin egindako pattarra nola egin, edota likore espumosoak egiteko zein sagar mota ziren hoberenak.
|
|
|
XVIII. mendean zehar eguneroko elikadurak aldaera gehiago lortu zuen, lekariak, barazkiak, esne produktuak, arrautzak, arraina, etab., sartuz. Beste aldetik, aipatu dugun merkataritzak, Ameriketatik
|
etorritako
labore berriak sartzea ekarri zuen: artoa, patata, indabak, tomateak,?
|
|
|
Mendearen erdira arte errekuperazioa izan zuen, eskari kolonialarekin, nekazaritzaren garapenarekin eta europar eskariarekin (baso mozketarekin zituzten arazoak zirela eta). Baina mendearen bigarren erdialdean beherakada
|
etorri
zitzaion, baso mozketa eta egur ikatzaren garestitzeaz eta errusiar eta suediar burdinaren konpetentziaz. Orduan ere, merkatu kolonialaren monopolioa zeukan bitartean, ez zen porrota igarriko, XIX. mendearen, beraz, etorri zitzaiona.
|
|
|
Baina mendearen bigarren erdialdean beherakada etorri zitzaion, baso mozketa eta egur ikatzaren garestitzeaz eta errusiar eta suediar burdinaren konpetentziaz. Orduan ere, merkatu kolonialaren monopolioa zeukan bitartean, ez zen porrota igarriko, XIX. mendearen, beraz,
|
etorri
zitzaiona.
|
|
|
–Ezti bidaiari? izena nondik
|
datorkion
ere jakin dugu erromatarrei esker: gauero ilargi faseak irauten zuen bitartean, senar emazteen logelara, pitxar bat ezti eramaten zitzaion bikote ezkon berriari.
|
|
|
azukrea, kotoia, tabakoa, indigoa) eta Ekialde Urrunaz zeukaten merkataritzaren ondorioz (espezieak, tea, zeta, kotoizko oihal estanpatuak, indiana izenekoak?, portzelana?
|
zetozen
handik). Bristol, Nantes, Liverpool, Bordele?
|
|
|
Goizetan, Historia Geografia arloan lan egiten zuten argitaletxe eta taldeen aurkezpena egin zen: Gero, Ingeba, Iker, Gordailu,
|
Etor
, Jakin, UZEI, UNED eta EUTGna, besteak beste; eta Arteari eta Geografiari buruzko zenbait hitzaldi eman ziren. Arratsaldeetan, aldiz, hiru mintegi antolatu ziren, BBBn (Batxilergo Bateratu Balioanitza) eskaintzen ziren Historia, Geografia eta Artea nola irakatsi lantzeko.
|
|
2004
|
|
|
AZKEN
|
ETOR
.
|
|
|
TARTEKO
|
ETOR
.
|
|
|
AINTZINAKO
|
ETOR
.
|
|
|
Taulan ikus daitekeen gisan 1955 urte ingurura arte (antzinako etorkinak, tarteko etorkinak) Gipuzkoatik eta beste euskal probintzietatik
|
zetozen
etorkinek pisu handia zuten8 Baina pixkanaka (1955 urtetik aurrera bereziki) espainiar estatuko etorkinak garrantzia hartzen joan ziren. Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen.
|
|
|
Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen. Bere hitzetan ikus daitekeen moduan lanaren areagotzearekin batera
|
etorri
ziren etorkinak, «empezo con la Papelera de Zikuñaga, y se empezo a trabajar y no, no, la gente aqui, segittun hasi zian lanian, jende gutxi zeion, geo toda esa plebe ya vino de Extremadura, todo se llenó de extremeños».
|
|
|
Emigrazio fenomenoaren protagonista izan zirenek oso gogoan dituzte hasierako etxebizitza arazoei aurre egiteko sortutako «bat bateko erantzunak», etxea elkarbanatzea ohiko, eta ezinbesteko, bihurtu baitzen. Hector Extremaduratik lanera
|
etorri
zen etorkina da. Hernanira iritsi zenean zuzenean bizi izan behar izan zituen etxebizitza gutxi egoteak sortzen zituen arazoak:
|
|
|
Laburki, historiari begiratuz, ikus daiteke 1900 urte inguruan gorakada handia bizi izan zutela industriek. Gorakada honen ostean hamar urteko egonkortzea
|
etorri
zen, eta gerora, 1910 urtetik 1920ra, berriro ere aurrera pauso handia. 1929an, AEBn hasitako krisi ekonomikoa berehala zabaldu zen Europa osoan, eta eragin handia izan zuen Hernaniko industrien garapenean.
|
|
|
1939an ekonomiaren sektore batzuetan produkzioa 1929ko mailara iritsi zen. 1941ean
|
etorri
zen oparotasuna eta lana, II. Mundu Gerra eta horrek eragindako mobilizazio militar eta ekonomikoaren ondorioz. Baina ordura arte, tratu berriaren neurri batzuk min handia egin zuten; nekazaritza politikak ez zien nekazari prekarioenei lagundu eta ongizate sozialaren programa oso eskasa izan zen.
|
|
|
Hala ere Hoover ek ez zuen porrota onartu. Herriaren arazoa ekonomikoa baino psikologikoa zela uste zuen, eta langabetuen kopurua minimizatu egin zuen oparotasuna azkar
|
etorriko
zela esanez; 1931ko udaberrian Presidenteari arrazoia emanez bezala produkzioa eta lana gehitzen hasi ziren. Baina beherakada berriro etorri zen Kreditanstalt banku suitzarraren bankarrotarekin.
|
|
|
Herriaren arazoa ekonomikoa baino psikologikoa zela uste zuen, eta langabetuen kopurua minimizatu egin zuen oparotasuna azkar etorriko zela esanez; 1931ko udaberrian Presidenteari arrazoia emanez bezala produkzioa eta lana gehitzen hasi ziren. Baina beherakada berriro
|
etorri
zen Kreditanstalt banku suitzarraren bankarrotarekin. Horrek, mundu osoan finantzen krisia ekarri zuen, baina batez ere AEBetan.
|
|
|
ekonomia suspertzeko neurria izan zen. Prezioak igo eta inflazioa
|
etorri
zen, baina egoera ekonomikoa hobetu egin zen. AEBetako artikuluak kanpoan konpetenteagoak egin ziren, baina barneko prezioak erori egin ziren.
|
|
|
Adibidez, definitiboa izateko asmorik gabe, honako epeketa proposa liteke: 1914/ 18tik 1936/ 45era, gerra eta gerrarte epe ezegonkorra (lehen mundu gerraren ondoren Europa osoan, XIXtik
|
zetozen
sistema liberal kontserbadoreak krisian sartu baitziren, alternatiba liberal demokratiko, komunista, zein faxistak agertuz; eta giro ezegonkor hau azkenean gerra berrietan lehertu zen. Hor koka ditzakegu Euskal Herrian eragin zuten diktadura desberdinak, errepublikak zein gerra zibil eta mundialak); 1945etik gure egunetara, atlantismoa eta Europaren eraikuntza aldia (gerra ostean mendebaldeko Europa estatubatuar orbita atlantiarraren pean geratu zelarik, multzo honen baitan zati batek, Alemania Frantziak gidatuta, europar eraikuntza abiatu zuen, Ipar Euskal Herria barne hartuz; eta beste zati bat, Espainia frankista kasu, atlantiar orbitan egon arren europar eraikuntza eta dinamika demokratikotik kanpo geratu zen 1975/ 86 arte; eta hola zenbait azpiatal bereiz litezke...).
|
|
|
–Euskal Herriaren historia? ikasgaiaren dekretuan zehazten den jarreren atal esplizitua bat
|
dator
esandakoarekin. Hots, ez da inon helburu nazionalizatzaile edo partidistarik nabarmentzen.
|
|
|
Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek
|
etorri
artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan. Goihenetxek proposatzen duen programaren baitan, hainbat material historiko konkretu aurkezten da, ariketa eta gai konkretuak lantzeko aukera eskaintzen dutenak.
|
|
|
Egitarau ofizialean, Erdi Aroko atalean segituz,. Hiribilduen sorrera? izeneko puntua
|
dator
segidan, horrek ekarritako aldaketa ekonomiko, sozial, politiko eta bestelakoak egoki aipatuz (ahaide nagusien borrokak...). Nik, ordea, Iruñeko erresumaren puntua XIII. mendean utzi ostean, eta hiribilduekin hasi aurretik, tarte horretan Erdi Aroko jendartea eta bizimodua nolakoa zen aztertzen duen puntua sartuko nuke15 Modu horretan hobeto ulertuko da ondoren hiribilduen sorrerak eragin zuen aldaketa sakona (bizimoduan, ekonomian, lurralde garapenean...).
|
|
|
Erratzun, guardia zibileko korneta batek Molaren bandoa irakurri zuen, gerra hasi eta gorriak Endarlatsa zeharkatuz zonalde honetara
|
zetozela
erranaz. Erratzuko alkateak eta guardia zibilaren sarjentuak biltzar bat egin zuten.
|
|
|
Irunetik Bera eta Etxalar aldera, milizianoen zutabe bat abiatu zen eta bertako guardia zibilekin enfrentamenduak izan zituen. Jendeak milizianoen zutabea Baztanera
|
zetorrela
jakitean beldurra eta izua zabaldu zen Baztango herrietan barna. Jendeari columna de comunistas garrasia entzutean, beldur ikaragarria sortzen zitzaion.
|
|
|
38 Primo de Riveraren diktaduran, estatua gehiago indartzeko somaten a sortu zuten, talde paramilitar modura. Somaten aren jatorria berez katalana da eta Aro Berritik
|
dator
baina Frankismoak, FET de las JONS eko kideak somatenetan bildu zituen, muga babesteko eta makien infiltrazioak eragozteko. Unitate paramilitar hauek, oso erabilgarriak izan ziren gerrilarien aurkako partidetan aritzeko, maquis blanco bezala izenaz ere ezagutua zen.
|
|
|
Gerrillari hauei alemanek maquisard deitzen zieten eta hortik
|
dator
maquis izena. PCE izan zen egitura finko bat osatu zuen alderdia espainiar errefuxiatuen artean Francoren kontra aritzeko.
|
|
|
Baztan, muga ondoan dagoenez, kontrabando lekua da dudarik gabe. Gerraosteko urte gogor haietan, muga ondora pertsona asko
|
etortzen
ziren muga zeharkatzeko laguntza eske. Gerra amaitua ez zegoen garaian, laguntza hau antolaketarik gabe egiten zen, baina denborarekin, EAJ alderdiak sare antolatu bat sortu zuen.
|
|
|
112). Sareko buruzagia zen Luis Alava 1943an fusilatu zuten; sarearen izena beregandik
|
zetorren
. Garai hauetan, Madrilgo kartzeletan 51 baztandar zeuden eta beste hainbeste Iruñea eta Donostiako kartzeletan, gehienak mugalari sareetan parte hartzeagatik (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986:
|
|
|
Gerrarekin batera, beharrezko produktuen eskasia
|
etorri
zen (olioa, irina, arraina...). Baserri asko zeudenez, auto askitasuna ziurtatuta zeukaten baserritar familiek.
|
|
|
Nafarroa altxatuen bandoko jarraitzaile sutsuz beteta zegoen eta nafar askok Francoren armadetara joan behar izan zuten, (denok ezagutzen ditugu nafar erreketeen ibilerak Gipuzkoan eta Bizkaian). Garai hartako sarraskietatik
|
dator
, adibidez, navarro ni de barro esaera. Nafarroan fronterik egon ez arren, heriotzak egon ziren.
|
|
|
Baztanek udaletxe bakar bat dauka Elizondon eta beste herriek alkate juradoak dituzte herrien beharrak asetzeko. Sistema konplexua da, baina antolamendu mota hau aspalditik
|
zetorren
eta oraindik urte askoz iraungo duela dirudi. Baztango herriak Elizondo, Irurita, Erratzu, Arizkun, Elbete, Azpilkueta, Gartzain, Lekaroz, Ziga, Aniz, Berroeta, Arraioz, Oronoz Mugaire, Almandoz eta Amaiur dira.
|
|
|
Ekitaldi politiko hauek, maiz festa giroan egiten ziren: kalejira, musika, dantzak... beste herrietako jendea
|
etortzen
zelarik eta baita urruneko agintari jendea ere.
|
|
|
Ignacio Iturria Baztan Buru Batzarreko lehendakari ohia zen eta alkatetzara heldu zen, zeren haraneko zinegotzi eskuindarren artean ideologia ezberdinetakoak eta independenteak zeuden, Eskuindar Blokearen gailentasunari aurre egin nahi ziotenak. Horrela zinegotzi nazionalistek, independenteak eta Eskuindar Blokearekin bat ez
|
zetozen
eskuindarrak, candidatura municipalista bat osatu eta alkate Ignacio Iturria jarri zuten4.
|
|
|
Sozialismoak berebiziko eragina izan zuen Arts and Crafts mugimendu britainiarrean, gero Art Nouveau n, eta aurrerago, arkitektura modernista eta inpresionismoaren ondorengo abangoardian. Dena den, marxismoak artearengan izan duen eragin garrantzitsuena Morris-en teoriatik
|
etorri
zen. Honek, eguneroko bizitzari garrantzia ematen zion, artea burgesiarengandik urrunduz.
|
|
|
Bestalde aipatzen du mugimendu iraultzaileek askatasun pertsonala kaltegarritzat hartu izan dutela, langileentzat sexua, drogak eta halakoak ez direlako onak. Denbora eta energia kontsumitzen dute eta ez dira antolamendu eta eraginkortasunarekin bat
|
etortzen
. Altxamendu kulturalak ez dira indar iraultzaileak, sintomak baizik.
|
|
|
Historiagileak eszeptikoa izan behar du, eta eszeptiko jarrita, zer gertatuko litzateke iragana ikuspuntu eurozentristatik baino beste perspektiba batetik interpretatuko balitz? Neokolonialismoaren eta planing aren aro honetan planak beste nonbaitetik
|
etorriko
balira?
|
|
|
Raymond Aron filosofoaren arabera, XX. mendea Alemaniaren mendea izan zitekeen Lehen Mundu Gerrak lurraldearen norabidea okertu izan ez balu. Ikuspegi horrekin bat
|
dator
Fritz Stern, eta halaxe azaltzen du El mundo alemán de Einstein liburuan. Zergatik gertatu zen Holokaustoa?
|
|
|
Beraz, ez zion zientziari oztoporik jarri, baina ezta laguntza handirik eman ere. Hain zuzen, urte haietan esku pribatuetatik
|
zetorren
dirulaguntzei esker lortzen zuten zientzialariek euren proiektuak martxan jartzea. Aurrerapen haietan, zientzialari juduek rol erabakiorra bete zuten.
|
|
2005
|
|
|
emakumeek administrazioan eta armadan ezin zuten parte hartu. Bestalde, gizon eta emakumeek lan berdinarengatik soldata berdina kobratzea eskatzen zen, sexu edo egoera zibilaren aldetik
|
etor
zitekeen diskriminazioa gaitzetsiz. Baina, gizonak segitzen zuen emakumearen ordezkari legala izaten, eta bere baimena behar zuen ondorengo kasuetan:
|
|
|
Autoreak testua itzultzea lortu zuen eta La ofrenda de los pueblos izena ematen zion, hain zuzen ere (bere ustez) hainbat herrik emankortasunaren jainkosa bati egindako eskaintza bat zelako53 Baina nondik sortzen du interpretazio hori? Toponimia aurrelatindarra aztertzeko milaka toponimo bilduta eduki eta gero, batzuk Serreta d' Alcoi-ko idazkian jasota
|
zetozen
hitzekin antzekotasun nabariegiak zituztela ohartu zen, adib. beruneko BAGAROK, eta Bacarot toponimoa. –Si los signos se asociaban, pues, a una referente geográfico y este podía ser identificado, sabríamos a través del referente, el significado del signo?
|
|
|
Roman del Cerro arlo ezberdinetan antolaturiko corpus morfematikoarekin ondorio harrigarrietara heltzen da. Adib. erliebe geografikoari dagokion KAN morfematik(=, mendia?)
|
etorriko
litzateke Campellus, hau da, KAN/ BE/ LAU iberierazko formatik eratorrita eta ez latinezko campellusetik. Beraz logikari jarraiki, zera esateko aukera dauka:
|
|
|
Atal bereko beste adibide batean egileak zera dio: GANDI, proceder de?, hau da, euskarazko gandik deklinabideko atzizkiaren parekoa da, eta hortik hain zuzen ere
|
etorriko
litzateke egungo Gandia toponimoa (Román del Cerro, 1990: 106), atzizkia leku izen bihurraraziz.
|
|
|
Gai honen inguruan ibili diren ikerlari garrantzitsuenak ezagutzen dituela ematen duen arren (bibliografian behintzat aipatuta daude), praktikan ez ditu bere lanera ekartzen. Adib. Mitxelenaren Fonética histórica vasca argi dago ez duela irakurri, eta Tovar-en lan batzuk aipatuta
|
badatoz
ere, Roman del Cerro-rentzat oso aproposa zatekeen Mitología e ideología de la lengua vasca (Tovar, 1980) liburuaren aipurik ez dago. Gainera historiografikoki atzeratuta dago, aipatuta datozen lanen hiru laurdenak gutxienez 80ko hamarkadatik atzera kaleratuta baitaude63.
|
|
|
Adib. Mitxelenaren Fonética histórica vasca argi dago ez duela irakurri, eta Tovar-en lan batzuk aipatuta badatoz ere, Roman del Cerro-rentzat oso aproposa zatekeen Mitología e ideología de la lengua vasca (Tovar, 1980) liburuaren aipurik ez dago. Gainera historiografikoki atzeratuta dago, aipatuta
|
datozen
lanen hiru laurdenak gutxienez 80ko hamarkadatik atzera kaleratuta baitaude63.
|
|
|
Ikertzaile bien artean Iberiar Penintsulako bi hizkuntza ezezagunak (iberiera eta tartesiera) deszifratzen dituzte, eta Italiako etruskoa zein Kretako A Lineala ere ulergarri bihurtzen dituzte. Azken finean, beraien ustez, laurak sustrai komun batetik
|
datoz
, Ipar Afrikako herrietatik. Herriok duela 6.000 bat urte Sahararen lehortze prozesuarekin, iparralderantz migratu zuten.
|
|
|
gogatu, bizitu, otoitu, dolutu, bihurtu,... Hiztegi honetan gainera ustezko euskal hitzak sarri gaizki aipatuak edo gaizki iruzkinduta daude, adib. letz euskarazko lege omen da, (bidenabar euskal lege hitza latinezko lexetik
|
dator
).
|
|
|
Hasteko, aztarna arkeologikoen arabera neolitizazioa mediterraniar arroko herrialdeetara (adib. Grezia edo Italiara), Ekialde Hurbiletik
|
etorri
zen, eta ez klimaren lehortzeak eragindako ipar Afrikako herrien migrazioengatik.
|
|
|
Hirugarren, Alonso-ren planteamendu historikoak sinpleegiak dira. Esate baterako kartagotarrak Iberiar Penintsulara
|
etortzean
etxeak eraikitzeko orduan zera gertatu omen zitzaien:
|
|
|
Euskoiberistentzat iberiera eta euskara hizkuntza berdinak dira, baina akitanierarik edo aitzineuskararik ez dute erabiltzen iberiera ikertzen dutenean. Ez dakigu horren arrazoia den ez dutelako akitaniera ezagutzen edota ezagututa ere ez duten aipatzen ondo ez
|
datorkielako
.
|
|
|
Ennebox eta beste baita galierarekiko harremanaren ondorioz adib. Dunohorigis Beraz, akitaniera eta iberieraren arteko berdintasunak zeren ondorio diren ikertu litzateke, adib. auzokide izatearen ondorioz, famili hizkuntza edo enbor berdinetik
|
etortzeagatik
, Oroz en substratu teoriarengatik,...
|
|
|
ez den eta/ th/ fonemarik euskaraz ez dagoen. Aldiz, Bergua k ez du honi buruz ezer esaten, liburuaren bukaeran iberieratik euskarazko hiztegitxoan aipatuta
|
badator
ere, eta Beltran-ek emandako esanahiarekin bat dator (1994: 239).
|
|
|
ez den eta/ th/ fonemarik euskaraz ez dagoen. Aldiz, Bergua k ez du honi buruz ezer esaten, liburuaren bukaeran iberieratik euskarazko hiztegitxoan aipatuta badator ere, eta Beltran-ek emandako esanahiarekin bat
|
dator
(1994: 239).
|
|
|
Bestalde Fletcher Menendez Pidal ekin bat
|
zetorren
, arro mediterraneoko herri aurreindoeuroparren artean existitu zeneko batasun ideia horretan, (Fletcher, 1985: 19). Noski denak kronologikoki eta linguistikoki aurreindoeuroparrak zirenez, herri guztiek talde bera osatzen zuten.
|
|
|
Fletcher ek substratu mediterraniar batu horretatik euskara eta iberiera
|
etorriko
zirela defendatzen du. Orduan zergatik ez dituzte emaitza asegarriak ematen euskararekin egindako ahaidetasun saiakera guztiek?
|
|
|
Honi kritika bi norabidetan egin diezaiokegu, batetik eta euskarara latinaren bitartez pasatu dela: Mitxelenak bere FHV lanean dioenez, eta latinezko etum forma pluraletik
|
letorke
. Pattison etimologia hau aipatu arren ez du onartzen.
|
|
|
17). Argi dago 1922ko Gomez Moreno-ren signarioan aldaketak egon direla eta zenbait zeinuren balioa aldatu edo ezagutu berri bada ere, oinarrian bat
|
gatoz
Velaza rekin,, nadie pone ya seriamente en tela de juicio los valores que Gomez Moreno atribuyó a los diferentes signos? (Velaza, 1996:
|
|
|
Beraz, metodo honetan oinarritutako euskara eta iberieraren arteko antzekotasunak ezin dira onartu zenbait arrazoiengatik: ...zkuntza edo hizkuntza familien arabera antolatuta, lusitanierazko zeltiberiera, iberiera eta euskara nahastuta daude46; 2) Muta cum liquida egiturak euskarari zein iberierari arrotz egiten zaizkiolako; 3) euskaran latinezkoak diren maileguak ezin direlako iberierazko hitzekin harremanetan jarri, adib. ATHEGMURA (iber.), euskarazko kanpora hitzarekin parekatzen du, euskal forma latinezko campusetik
|
datorrenean
; 4) Hitz gehienak zientzi fikziozkoak direlako, ez baitira ez euskara ezta iberierazko hitzak, txarto transkribatuta daudelako:
|
|
|
15 Garibairen euskarari buruzko ideiak: Compendio Historial de las Crónicas y universal Historia de todos los reinos de España izeneko berrogei liburuetan
|
datoz
.
|
|
|
18 Larramendiren ideiekin bat ez
|
zetozen
idazle bat baino gehiago zegoen, hala nola; Mayans y Siscar(), H. Flórez(),...
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat
|
dator
berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera
|
etorri
ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
XX. mendean berriz, euskara eta afrikar hizkuntzen arteko harremanak interes handiagoa piztu zuen. Adib. H. Schuchardt-ek euskara eta bereberea harremanetan jarri zituen, zeren euskara berdin iberiera bazen, eta iberiera Afrikatik
|
bazetorren
, euskararen jatorri zein ahaideak han egon behar zuten. Berrikiago H. Mukarovsky k euskal berebere hipotesia berpiztu arren antzekotasunen zerrendak kasuala izaten jarraitzen du.
|
|
|
Hizkuntzalaritzaren ikuspegitik egindako kritika honi, beste bi gaineratu ahal dizkiogu: lehena eszena eta testuak ez dute zertan bat
|
etorri
behar, bestela beste borroka irudietan hitz hauek errepikatuta aurkituko lirateke, eta bigarrena, testua txarto ulertuta egon daitekeela, Untermann ek testu berdinaren irakurketa berri bat proposatu zuelako: kutur.oisor, euskararekin itxuraz harremanik ez daukana.
|
|
|
Halaber Gorrotxategiren lanak zehatz ezarritako akitaniar stock onomastikoa (1984), Hego Euskal Herrian aurkitutako zenbait izenekin bat
|
dator
, hala nola, Abisunhari, Dusanharis, Edsuri, Naru[/] eni, Narhungesi, Serhuhoris, Ummesahar, eta] eihar pertsona izenak, eta Errensae, Larrahi, Losae, Loxae eta Selatse jainko jainkosa izenak. Bestalde badaude ere jatorriz iberierazko izenak direnak baina
|
|
|
Euskoiberismoak aurrera egin behar badu, beste proposamen batzuen gainean eraiki da. Hau da, euskoiberismoa etengabe berrasmatzeko aukera duen teoria bat da, eta iragarpenak zalantzazkoak badira ere,
|
datozen
urteotan ere euskoiberismoa defendatzen duen egile berri gehiago agertzea litekeena da.
|
|
|
Bueno, Arana Goiriri kritika asko egin liteke, nik daukat liburu bat bera kritikatuz eta guzti hori baina Arana Goiri periodista bat zen ez da ahaztu behar. Beraz, orain
|
etortzea
historia irakasle bat Arana Goiri kritikatzera, nire ustez, da etorriko balitz bezala filologo bat esatera: –pero Zapatero pues dice mal las frases en castellano?
|
|
|
Bueno, Arana Goiriri kritika asko egin liteke, nik daukat liburu bat bera kritikatuz eta guzti hori baina Arana Goiri periodista bat zen ez da ahaztu behar. Beraz, orain etortzea historia irakasle bat Arana Goiri kritikatzera, nire ustez, da
|
etorriko
balitz bezala filologo bat esatera: –pero Zapatero pues dice mal las frases en castellano?
|
|
|
Familia handiena, kuantitatiboki handiena. Bueno, eta gero
|
dator
horren kontra sortu den talde bat baina praktikamente tradizio eta erreferentzia berdinak dauzkana, eta hori da EA. EAJ eta EA, familia bera dira. Historikoki esan nahi dut.
|
|
|
Proiektu diferentea baino, erlatiboki diferentea, baita ere, ez oso diferentea. Bueno eta gero
|
datoz
, Euskadiko Ezkerra eta gero, hor seguru asko lau familia aipatzen baditut, izango dira HB edo izan zena. Euskadiko Ezkerra PSOEra joan zen beraz, ja ez dago.
|
|
|
Soziala zen, liberala zen, laizista zen, orduan kasi inimajinable ziren gauzak; ikaragarri progresista, beraz, garai hartako Euskal Herrirako inimajinable zen gauza bat. Gertatu dena da, ANVk ez zuen eduki denborarik desarroiloa edukitzeko, segituan gerra
|
etorri
zitzaiolako. Eta orduan, gelditu zen, ba hori, proiektu bezala.
|
|
|
–Nik uste Espainiako kasuan bai. Espainiako demokrazia den bezala delako,
|
etorri
den tokitik etorri delako etc. Ez da ahaztu behar zenbat jende biktima izan dena aurkitu den, todos demócratas?. Eta atzora arte torturatzailea izan zena, goizetik gauera demokrata da.
|
|
|
–Nik uste Espainiako kasuan bai. Espainiako demokrazia den bezala delako, etorri den tokitik
|
etorri
delako etc. Ez da ahaztu behar zenbat jende biktima izan dena aurkitu den, todos demócratas?. Eta atzora arte torturatzailea izan zena, goizetik gauera demokrata da.
|
|
|
–Ez dakit, ni ez naiz profeta eta noiz egingo duen nik ez dakit. Bueno, baina nik daukat, beharbada zaharragoa naizelako orain, daukat geroz eta gehiago, berriro historiaren errebindikaziora
|
nator
. Gu herri txiki bat gara, bueno ez, hasiko naiz urrutiagotik:
|
|
|
Behin puska bat, gero beste puska bat, gero beste puska bat. Orduan nire irudipena da herri txikien historia egiten dela uhinak bezala itsasoan: bat
|
etortzen
da, baina etortzen da beste bat ere.
|
|
|
Behin puska bat, gero beste puska bat, gero beste puska bat. Orduan nire irudipena da herri txikien historia egiten dela uhinak bezala itsasoan: bat etortzen da, baina
|
etortzen
da beste bat ere.
|
|
|
eduki behar dute? Baina azkenean
|
etortzen
da momentu bat non badirudi kontra eta kito eta ezin dugula ezta bestearengan ezer positiborik ikusi ere eta itsutasun bat sortzen dela. Hori da polarizazioaren arriskua.
|
|
|
Bi mailatan mugitzen da; gauza bat da, eta beharbada horregatik dago hemen bereizkuntza eginda: gero zer gertatu zen; ETA
|
etorri
zenean, edo armak hartu zituenean ETAk, ez zuen jarraitu Nietzche eta Miranderen morala, baizik jarraitu zuen moral demokratikoa. Jarraitu zuen moral moderno iraultzaile tradizionala eta ez moral moderno antidemokratiko Nietzcheanoa.
|
|
|
Nire ustez, interes globaleko gaia da, batez ere Euskal Herrian bizi dugun gatazka egoera sustraitik oratzen duen autoreetako bat dugulako Azurmendi. Bere lan honetan euskal biztanleriari kontuan hartzea txarto
|
etorriko
ez litzaiokeen apunte esanguratsu batzuk ageri dira. Lan honen lezioa, gainera, oinarrizko lege moralak izanda nola ez dugun argudiatzeko gaitasuna galdu beharrean dago.
|
|
|
aizu, hori ez da hain ebidentea, polemikan ebidentea da, baina bestela ez da hain ebidentea. Abertzaletasuna bera, iraultza egin eta gero
|
etorri
den gauza bat da, beraz lehenago iraultza bat dago, eta gero datoz demokrazia eta abertzaletasuna.
|
|
|
aizu, hori ez da hain ebidentea, polemikan ebidentea da, baina bestela ez da hain ebidentea. Abertzaletasuna bera, iraultza egin eta gero etorri den gauza bat da, beraz lehenago iraultza bat dago, eta gero
|
datoz
demokrazia eta abertzaletasuna.
|
|
|
Beraz, Estatu bat sortu nahi baldin bada proiektu batetik abiatuz oztopoak gainditu behar dira: . Euskal Herriari oztoporik handienak Frantziako eta Espainiako Estatu nazioetatik
|
datozkio
–dio Iztuetak, berauek, ekonomi arlotik orain begiratuz, beraien barne dagoen nazioaz laxatu nahiko ez dutelarik.
|
|
|
Hasteko, Nafarroako Revista Euskara rekin batera, euskal kultur aldizkarien sorreran aitzindari izan zen. Biek irekitako bidetik
|
etorriko
ziren Euskal Erria arrakastatsua Donostian() eta iraupen laburragako Revista de Vizcaya() Bilbon.
|
|
|
Edozein kasutan bi aldizkariok aitzindariak izan zirela ikus daiteke. Geroago, haiek irekitako bidetik, Donostiako Euskal Erria (1880) eta Bilboko Revista de Vizcaya (1885)
|
etorriko
ziren.
|
|
|
Datuok behatuz, literatur arloaren nagusigoa ageria da. Atzetik historia
|
dator
, bi arlo hauen artean edukiaren erdia betez. Aipagarriak dira halaber, kultur gaiak, kronikak, biografiak, hezkuntza artikuluak eta geografia bidaia kontuak.
|
|
|
Baliteke kultur aldizkari orokor izatean Gasteizko Ateneoko jarduerentzat toki gutxi uztea bere orrietan, eta elkartearekin arazoak ekiditeko, proiektua independizatzea. Halaber aipatu izan da Herrani erronkak gustatzen zitzaizkiola, eta hortaz Gasteizko egoera erraza utziz Madrilen zortea probatzera joan zela49 Jakina, zuzendariari hain loturik zegoen aldizkaria, Herranen joan
|
etorri
petsonalen ondorioz ere ezar zitekeen Madrilen. Nolanahi ere, toki aldaketa Herranek bideratu bazuen, ezin esan gauza bera eduki aldaketaz.
|