|
2003
|
|
|
Gaztainek aspaldibatekomunduraino
|
garamatzate
, supazterreanipuineta istorioliluragarriak kontatzenzirenekora.JuancitoEtxeparekbete betean biziizanzuenEuskalHerri zaharhori, negukoarratsluzeetahotzetan sutondoanbildutasunezbatzenzena, eta, izanere, harenargazkiederra utzi zigun, lehenagoereaipatudugunBiritxiakkontakizunautobiografikoan:
|
|
2006
|
|
|
AzkuekjasotakoaLaboagandikikasigenduen etaSarobe errekakoakantatzen genduentzatnahikoarraroagertatuzitzaigun, batezerelehenengoetahirugarrenesaldiak. Bigarrengoaetagureaantzekoakdira, puntiloaizanezik.Ritmoaldetikesaldienarteanba tasunfaltanabarizaio.Halaerejakingarriena, Agur, oí izarmaitiaDufauetaaitaDonostiak Laburdin jasotakoarekin duen antza da; berazLaburdi aldera
|
eramaten
gaituela. Gureak, berriz, osotasun bateskeintzendu ritmoeta modu kontuan hasiiritxi.eta bukaeta sentimentu haundikokantuada.Goizueta aldeanzedoiñuerabiltzenduzute. Gustatukolitzaidakejaki tea.AlduntzinBordakoBenitokerabiltzenzuenaezdaguregaiñano
|
|
2007
|
|
|
Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko guztiei. Eskerrik asko Eusko Ikaskuntzari ere, posible egin zuelako aurrera
|
eramatea
Iparraldeko> euskalzaleak> eta> Espainiako> Gerra> ahozko Historiako proiektua, 1997 eta 1998 urteetan buruturikoa.
|
|
|
Euskaldunen bizibiderako probetxugarriak ziren foruak deuseztatu zituen Iraultzak. Horrela, ideia berrien arabera, Iparrean zatiezina zen etxondoa banandu behar izan zuten baserritarrrek herentzia ondoko guztien artean; ondasunen banaketak porrot egitera
|
eraman
zuen hainbat baserri, ordurako autokontsumo eta eguneroko biziraupenerako gai zirenak. Izan ere, baserriaren ondasunak ugariak ez zirenean, familiek etxea eta lurrak saldu behar izan zituzten oinordekoen artean banandu ahal izateko, pobrezia nagusituz familiako partaide guztiengan.
|
|
|
Gauza jakina da III. Errepublikaren buruek azken punturaino
|
eraman
zutela Eliza eta Estatuaren arteko bereizketa, Elizaren boterea deuseztatzea helburu hartuz.
|
|
|
Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian. Komunismoaren eraginetik babesteko agertu zuen Arotçarenak Alemaniarekiko iritzi berria; baliteke gerrako garailearekin adiskidetu beharrak
|
eramatea
Arotçarena iritziz aldatzera. Izan ere, Euskal Herria alemanen menpean zegoen eta alemanen kontra agertu izanak astekariaren debekua eta lankideen atxiloketa ekar zitzakeen.
|
|
|
1926ko bilera hartan erabaki zuten Uztaritzera
|
eramatea
elkartearen egoitza. Elkartearen izenaren idazkera ere aldatu egin zuten:
|
|
|
Savant érudit382 eta très érudit et très informé383 deitu zuen Henri Gavelek. Baina Georges Hérelle izan zen goren
|
eraman
zituena Daranatzi zuzenduriko laudorioak, hau esan baitzuen:
|
|
|
Jean Etchepare euskara berriak mintzaira zaharra hiltzera
|
eramango
zuelako beldur zen509.
|
|
|
Nafarroa Beherean Ybarnégarayk (Indépendant> Républicaine) eta Baionako bigarren barrutian Bernard de Coralek (Gauche> Démocratique> Républicaine> Indépendante). Baionako lehenengo barrutian, ostera, René Delzangle zentro ezkertiarrak (Gauche> Démocratique> publicaine> Indépendante)
|
eraman
zituen botorik gehienak.
|
|
|
Dena dela, ordurako La, ttek urteak
|
zeramatzan
Eskualdunan eta Gure Herrian idazten, eta ez zuen inoiz ideia politikorik agertu aldizkariotan:
|
|
|
Mugimenduaren propaganda egiteko Eskual> Herriaren> Alde> taldearen xedeak eta Aintzina> aldizkaria Eskualzaleen Biltzarrak egiten zituen urteroko bilkuretara
|
eraman
zuten. Horrela, 1933ko irailaren 25ean Luhuson elkartu zirenean, Jean Pierre Casabonne pozik agertu zen lortutako emaitzekin:
|
|
|
...rrekin batera, Aintzinan idatzi zuten gehienak apaizgaiak ziren eta apaizgaiek debekaturik zeukaten egunkariak Apaizgaitegian sartzea, baita aldizkariak argitaratzea ere734 Beraz, isilpean aritu behar izan zuten Aintzina> argitaratzeko; irakasleetatik Narbaitz735 eta Larralde euskaldunek baino beste inork ez zekien eta zeukan aldizkariaren berri736 Marc Legassek, kanpoan zegoen eta, testuak
|
eraman
zizkion inprentatik Xarrittoni, zuzenketak egin zitza.
|
|
|
apaiz ikasketetako bi urte zituen buruturik eta hiru urte geratzen zitzaizkion amaitzeko. Are gehiago, La, tte gazteak, aldizkari hartan idazten urte bakarra
|
zeramala
, Jean Etchepare idazle, nkatuarekiko adostasuna agertu zuen Gure> Herrian.
|
|
|
Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen berri eman zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora
|
zeraman
Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten, baina ez zuen egoki ikusi aldizkariotan euskaltzaleen berri ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen berri emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
2008
|
|
|
aurkitu, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin,
|
eraman
, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konpara...
|
|
|
Ikus daitekeenez, ez dago osagai bat baino gehiagoko aditzik (lo> egin, > egon, > re> egin?). Hau, alde batetik, aditzen artean hautaketa egiteko irizpidea ere izan da nolabait, baina batez ere gure tresna automatikoek, orain dik unitate lexikal gisa analizatzeko dituzten zailtasunek
|
eraman
gaituzte hauek baz terreratzea. Esan behar dugu, halere, taldean badirela hitz anitzeko unitate lexikalen inguruko azterketak, eta dagoeneko urrats batzuk ere emanak ditugula (Aduriz et al.,
|
|
|
Horrek guztiak, aukeran dauden bideak aztertzera eta horietako bati lehentasu na ematera
|
eraman
gaituzte.
|
|
|
2 Aurretik zenbaki bat
|
daramaten
adibideak Euskaltzaindiaren Euskal> gramatika> laburra.> Perpaus> bakuna> (1993) libu rukitik hartu ditugu.
|
|
|
Bestalde, garapenean dagoen saio baten berri emango dugula azpimarratu nahi dugu. Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara
|
eraman
gaituzten arrazoiak agerian jarriz, baina ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten ari garena. Honenbestez, hemen, aditzak lan.tzeko hautatutako metodologia bera eta horretarako baliatu ditugun tresna auto matikoak nahiz beharrezkoa izan zaigun eskuzko lanaren nondik norakoak azaltzeak du garrantzia.
|
|
|
Adibide batera joaz,, iritzi? hitza, izena zein aditza izan daiteke, baina horretaz gain, kontuan hartu behar da zenbait> iritzi> edo iritzi> bat> topatzen dugunean, lehenengoak mugagabearen marka (ez ageria)
|
daramala
, eta, aldiz, bigarrenak, ez; edota iritziak> hitza, Alkatearen> iritziak> rak> harritu> ditu> edo Egunkariek> herritarren> iritziak> plazaratu> dituzte> gisako esaldietan ager daitekeela, hau da, ergatibo singular gisa nahiz absolutibo plural gisa. Orobat, iritzi?
|
|
|
Jar dezagun adibide bat. Ikastetxeek astero astero hamaika paper ematen diete umeei, etxera
|
eraman
dezaten: zorrien aurkako kanpainak, kultur ekintzei buruzko informazioa etab. Oraindik ere, eskola gutxik du web orria, eta herritar gutxik, ordenagailua etxean.
|
|
|
/ jubilatzen direnean/ bai? / beraien kapitala koperatiban bertan uzten dute/ I ez dute
|
eramaten
beraien kapitala// > (KH)
|
|
|
(23) Bueno nik esango nuke/ hor beti/ bi gauza dagoz/ beitzeko e/ bat/ nondikan diru hiri batzen dan/ e// eta nora/ diru hori
|
eramaten
dan// batu/ egin go da/ juan dan urtian bezelaxe/ aldundi bakoitzak diru gehiena/ ba/ ein die aldaketak/ zerga batzuetan/ baino bueno/ gutxi gorabehera batuko dira betiko/ beti edo/ atzenengo urtian bat dan bezela/ dirua// eta joan ere diru
|
|
|
Indoeuroperazko jatorriaren aldeko arrazoi indartsue na hidronimia horretan aurkitzen diren zenbait ibai izenen etimologian datza: esate rako Salia> ibaiak, gero Sella> edo Saja> emango duenak, indoeuroperazko erro argi bat(* sal>, gatza?)
|
darama
, edo Inglaterrako Tamesis>(* tam essa> formatik datorrena) eta Galiziako Tambre> (antzinako Tamara tik datorrena), urtu, isuri, esanahi duen indoeu roperazko* ta/ t, errotik eratorriak izan dira.
|
|
|
Artikulua
|
daraman
silaba inoiz ere hasperenduna ez izateak nahiko garbi era kusten du silaba hori atonoa zela, antzinako erakuslea, hau bai azentodun eta haspe rendun, bere autonomia galduz artikulu gisa hitzari atxikitu zitzaionean sortu zena. Badaude, beraz, etimologikoak ez diren aspirazioak alde batetik eta baita galerak ere, bestetik.
|
|
|
Aurkikuntza berriak ez dira honenbestean bukatzen, eta oraingoan Ebro Ibaira begiratzen duten Soriako lurralde garaietara
|
garamatzate
. Espinosa eta Usero histo riagileak (1988) Cidacos ibar goieneko latin epigrafeak aztertzerakoan konturatu ziren bai izenen aldetik, bai marrazki eta formaren aldetik epigrafe horiek multzo berezi bat osatzen zutela, Calagurris inguruko giroarekin Mesetakoarekin baino zer ikusi gehiago zuena.
|
|
|
Agirseni> izena bere alde tik Ascoliko brontzean agertzen diren Agirnes> eta Agerdo> izenekin lotu behar da, dudarik gabe, baina ia ez da hain segurua izen horiek nahitanahiez iberiar leinukoak direnik. Zerrenda horretan agertzen zen ezaugarri ñimiñoa nahi bada baina zeharo esanguratsua thar> atzizkian adierazten den aspirazioarena da, horrek baskoien hiz kuntza girora
|
eramaten
gaituelako dudarik gabe. Hori zen dena.
|
|
|
Morfologi erabide honek bere baitan
|
daraman
berrikuntza dela eta, esan behar dugu bai hizkuntza orokorrean ikus daitezkeen azpimotak bai erabilera berezituetan ugari (ago) azaltzen direnak emankor samarra den eta eguneko euskarak berea duen morfologi prozesu bati zor zaizkiola. Horren seinalea da nonbait Euskaltzaindiaren (1992) adibidetegia, elkarte arruntez zein berezituez osatu zena.
|
|
|
* Lan hau aurrera
|
eramateko
UPV 033.310 HB194/ 98 eta DGICYTeko BFF2000 CO3 ikerkuntza egitasmoen diru-laguntzaz baliatu gara. Eskerrak eman nahi dizkiegu egin dizkiguten iruzkin interesgarriengatik Juan Carlos Odriozolari, Elixabete Pérez Gazteluri, Asier Larrinagari eta Edurne Etxebarriari.
|
|
|
Hori dela eta,, burua azken? motako hizkuntzetan maiz ikus daitezke buruak aurreratzera
|
eramaten
gaituzten estrategiak9.
|
|
|
hartzen ditugu egun eta markatutzat utziko ditugu. Garbi dagoena da ez ditugula onartzen konplementatzailea aurreratuta baina aditza bukaeran
|
daramaten
(1e, f) segidak, aurreratze horrek ez baitu prozesatzea azkartzen.
|
|
|
(3b) bezalako segidak posible dira euskaraz12 baina batetik, hiztun guztiek ez dituzte onartzen eta bestetik, (3a) bezalakoak prozesatzen errazagoak dira, informazioa premiaren arabera antolatuta
|
baitaramate
. Hortaz, (3a) bezalakoak dirateke ereduzkoak testu zientifikoetan.
|
|
|
Bateratze indartsu eta ahulaz ere hitz egiten da: indartsua (Tipo I bezala ere ezagutua) dialektoa desagertarazteraino
|
eraman
lezakeena da; bateratze tipo ahul edo motela (tipo II bezala ezagutua) denean dialektoak ezaugarri batzuk baino ez ditu galtzen.
|
|
|
Eta egileren batek, hizkuntzalaria izan ez arren, mitologia gaia jorratzean, halabeharrez etnometeorologiarekin egin du topo. Beraz askotariko ak dira dagokigun gaira
|
garamatzaten
bideak. Guztiak baliagarriak, jakina.
|
|
|
12.> Sintaxian gauza bera gertatu da. Urte hauetan Pragmatika izeneko metodo logiak, ez idatziari, baizik eta hizketari begira
|
eraman
ditu aurrera bere lanak. Gaur egun egin genukeena hauxe da, alde batetik, conectores pragmáticos?
|
|
|
Badakit arlo honetan oraindik arazo anitz dagoela argitu gabe. Pentsatzen dut eztabaidatzeko bizitza guztia
|
eramango
gaituen denbora luze izango dugula (ba tzuentzat luzea izango da, besteentzat laburra, baina gizarteari dagokionez luzea izan go dela pentsatuz eta nahian ari naiz, eta gizarte filologikoari buruz mintzatzen ari naizen ezkero, batez ere euskal gizarte filologikoari eta nire iritzia eman behar baldin badut, Filologia eztabaida dagoen lekuan nahitaez aurkitzen dela esan nuke.
|
|
|
Ondo dakigu euskararen historia erromatarren presentziarekin argitzen dela (baita mugen aldetik Euskal lurraldeenak gero eta gehiago gutxitu egin direla ere, ezaguna den ezkero). Gure historiaren den boraldi ilunenetako bat. Goi Erdi Aroa, aztertzeko metodo historikoaz baliatzeak
|
eraman
zituen arkeologo batzuk azterketa sistematikoak egitera, baina estudio haue tatik bildu den informazioa, hala ere, sakabanaturik aurkitzen da, batez ere argitalpen monografikoetan, historia kongresuetarako aktetan, aldizkari zientifikoetan. Filologiaren aldetik hemen agertzen den corpusa biltzeko dugu oraindik ere.
|
|
|
Euskara eta erromantzeen artean izandako harremanak denboraldi luzeena iraun duten eta edozein hizkuntzen artean ezagutzen dugun harreman iraunkorrenak izan direla esan daiteke: gaztelania Hego Ameriketan bost mende bakarrik
|
darama
eta gauza bera gertatzen zaio ingelesari Ipar Ameriketan edo frantsesari Kanadan edo suedierari Finlandian eta abar. Baliteke laponiar eta suomiarraren artean izan diren harremanak euskara eta erromantzeen artekoak baino luzeagoak izatea, baina ez dau kagu dokumenturik edota nolanahiko lekukotasunik denboran hain urrutiraino joate ko.
|
|
|
Erdaratik kopiatzera mugatu gara, eta nabarmen ihartu zaigu guk geuk sortzeko ahalmena. Eta garbi dago gaixotasun bi hauek ez direla nolanahikoak; terminalak dira, hizkuntzak heriotze bidera
|
eramaten
dituztenak.
|
|
|
Egitasmo berri hau aurrera
|
eramateko
, ezinbestekotzat jotzen dut irakaskuntzan, herri barruko hedabideetan eta herri barruko administrazio erakundeetan iraultza bat egitea.
|
|
|
eten egin dela guraso eta seme alaben arteko hizkuntza lotura, eten egin dela transmisioa. Eta hori ere ez da nolanahiko gaixotasuna; terminala da, hizkuntzak heriotze bidera
|
eramaten
dituzten horietakoa.
|
|
|
Argumentuok bigarrenera
|
garamatzate
. Hasian hasi, irakurle jakinguratsuak gaztelaniazko hiztegia eskuan hartu eta hura biribiltzeko jorratu ziren idazle nahiz tes tuen zerrendari men eginez gero, berehalakoan konturatzen da formula zabala erabili zela.
|
|
|
Horretarako, euskararen alde ko zenbait ekimen burutu zuen. Euskara edozein jarduera aurrera
|
eramateko
baliaga rria zela uste zuen; hori dela eta, gutunak, kontratuak etab. euskaraz idatzi zituen. Esandakoaren froga modura, bi adibide aipatuko ditugu, bietan Larramendiren itzala garbia dela.
|
|
|
Haren ekarritik ere badira gaur erabilgarri direnak, jakina (emakida, > rgetsi, > > edota egikaritu> bezalako berbak). Baina gehiena historiak
|
eraman
zuen, haren ordezkoa ere deuseztatuta geratu zen bezala.
|
|
|
Hasiberriek uztailean amaitu zuten lehen denboraldia eta oraingo hilean hasi dute bigarrena, pantailan izandako arrakastari esker. Agerian dago hasieran aipatu ditudan hogei urteak ez direla alferrik joan, Euskal Telebista egiten dugun pertsona guztion artean ezerezetik ikus entzunezko hedabideetako hizkuntza izatera
|
eraman
baitugu euskara.
|
|
|
Azentukera ereduez ari naizenean, azentua hitzaren zenbagarren silaban doan begiratuz egindako behin behineko sailkapenaz ari naiz; azentua txertatzeko norabidea eta silaba erabili ditut, beraz, irizpide modura10 Neure lan soziolinguistiko honetarako erabiliko dudan lehenengo ereduan, esate baterako, azentua hitzaren hirugarren([+ 3]) edo laugarren([+ 4]) silaban
|
daramaten
hitzak barneratu ditut. Bigarren ereduan, berriz, azentua hitzaren lehen silaban([+ 1]) daramaten hitzak agertu ditut.
|
|
|
Azentukera ereduez ari naizenean, azentua hitzaren zenbagarren silaban doan begiratuz egindako behin behineko sailkapenaz ari naiz; azentua txertatzeko norabidea eta silaba erabili ditut, beraz, irizpide modura10 Neure lan soziolinguistiko honetarako erabiliko dudan lehenengo ereduan, esate baterako, azentua hitzaren hirugarren([+ 3]) edo laugarren([+ 4]) silaban daramaten hitzak barneratu ditut. Bigarren ereduan, berriz, azentua hitzaren lehen silaban([+ 1])
|
daramaten
hitzak agertu ditut. Eredu bakoitzean salbuespenak edota belaunaldiz belaunaldiko diferentziak agertzen eta kontrastatzen ahalegindu naiz, ahal denean hipotesi bat gauzatzera iritsiz11.
|
|
|
Lehenengo> reduan, > beraz, adineko askok azentua hitzaren hirugarren (edo laugarren) silaban
|
eramateko
joera agertu dute (kamisója12, > konformídadea, Donostía> adl., arrokérie, > etab.); gazteek, berriz,[+ 2] azentukera erakusten dute hitz hauetan azentua hitzaren bigarren silaban agertuz. Aldaketa, ordea, gazteetara iristerako helduen azentukeran gertatua dagoela esango nuke:
|
|
|
Bigarren> reduan, berriz, adineko askok azentua lehen silaban agertuz erroa markatzeko joera duten adibideak aurkeztu ditut (adb.: txántxangorrie, > e, > rdikok, > koa, > etab.); gazteek azentua bigarren silaban
|
eraman
ohi dute adibide hauetan ere (adb.: txantxángorrie, > e, > rdíkok, > koa, eta.); 50 urte inguruko helduek azentua lehen silabara agertzeko gazteek baino joera handiagoa dutela iruditzen zait; orain artean jaso ahal izan ditudan adibide batzuk hauek dira:
|
|
|
txantxángorrie, > e, > rdíkok, > koa, eta.); 50 urte inguruko helduek azentua lehen silabara agertzeko gazteek baino joera handiagoa dutela iruditzen zait; orain artean jaso ahal izan ditudan adibide batzuk hauek dira: gójti> bera, > érritarrak, > májetzen>, maiatzean?, etab. Baina hauen ondoan azentua bigarren silaban
|
daramaten
adibideak ere asko dira: euskáldune, > galdétu> zion, > etab.
|
|
|
Adinekoek, nundi> damea> ure? >, nondik
|
daramate
ura?. Gazteek, nundi> ai> die> ure> eamaten?
|
|
|
Heg.> ikurraren esanahia bestelakoa da, eta bitarikoa. Batzuetan, Heg.> ikurraren bidez adierazi nahi dugu, delako hitza berria dela eta gaztelaniaz ez dakitenentzat ezin ulertuzkoa, aleazio, > esaterako?; horrelako hitz askok bikotea osatzen dute Ipar.> marka
|
daramaten
hitzekin. Heg.> ikurra duen alfonbra k Ipar.> duen tapiz ekin adibidez?. Kasu hauetan Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen forma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du.
|
|
|
Bat bakarrik eta ez
|
darama
laburdura hori bakarrik
|
|
|
Ez dago Naf.> marka huts hutsean
|
daraman
hitzik. Daudenek, Naf.> markaz gain, Ipar. marka daramate.
|
|
|
Ez dago Naf.> marka huts hutsean daraman hitzik. Daudenek, Naf.> markaz gain, Ipar. marka
|
daramate
. Hona hemen halakoak:
|
|
|
Lege eta administrazio arloari dagokionez, Hiztegi Baturako lehendaurrezko egiaztatzeak
|
garamatza
puntu honetara, alegia, Zuz.> eta Admin.> laburdurak erabilita, ea nahiko izango litzatekeen halako laburdura daramaten hitzak jasotzea, Hiztegi Batutik molda dezakegun hiztegiño juridikoa osatzeko. Hori egin?
|
|
|
Lege eta administrazio arloari dagokionez, Hiztegi Baturako lehendaurrezko egiaztatzeak garamatza puntu honetara, alegia, Zuz.> eta Admin.> laburdurak erabilita, ea nahiko izango litzatekeen halako laburdura
|
daramaten
hitzak jasotzea, Hiztegi Batutik molda dezakegun hiztegiño juridikoa osatzeko. Hori egin?
|
|
|
Horra hor, bere soil biluzian, dio Zalbidek aitzindari irizpidea (Azkuerena) eta aitorle irizpidea (Mujikarena) aurrez aurre. Aitzindari irizpideak hitz berriak sortzera
|
darama
hizkuntzalari edo euskaltzaina. Hitz erabide arruntez, normalean:
|
|
|
–Heg.> ikurra
|
daramaten
hitz askok bikotea osatzen dute Ipar. marka daraman besteren batekin, Heg.> ikurra duen alfonbra k Ipar.> duen tapiz ekin adibidez. Kasu hauetan Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen forma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du?
|
|
|
–Heg.> ikurra daramaten hitz askok bikotea osatzen dute Ipar. marka
|
daraman
besteren batekin, Heg.> ikurra duen alfonbra k Ipar.> duen tapiz ekin adibidez. Kasu hauetan Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen forma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du?
|
|
|
beste hainbatek aztertua, sutondoko lekuen antolaketaz Kaltzakortak (1989) Orixeren lana aipatuz esaten duena, eta abar. Nolanahi ere, berbazko elementuak jaso eta aztertuko ditugu eta konta saioetan agertzen diren bestelako elementuak ere (musika, dantza, eszenatokira
|
eramaten
diren objektuak) kontutan hartuko ditugu.
|
|
|
Den denetan uztartu dira euskara batua eta euskalkiak. Hala ere, euskalkiek presentzia handiagoa izan dute ahozko komunikabideetan, ida tzietan baino (erraten ahal da Sakana aldean banatzen den Guaixe> aldizkaria dela eus kalkia idatzira
|
eraman
duen bakarretakoa).
|
|
|
Filologoen ikuspegitik, ordea, egia da aldaera dialektaletan azken buruko eti moa topatzeko edo hitzen bilakaera historikoa argitzeko arrasto oso interesgarriak aurki daitezkeela, baina horrek ez du zerikusirik ohiko hiztunek elkar aditzeko behar duten erraztasunarekin, ez eta hizkuntza biziaren normalizazioarekin ere. Halere, badirudi euskalkizale eta dialektologo batzuek, deformazio profesionala azken mutu rrera
|
eramanda
, oraindik bitxikeriak esaten dituzten hiztunak, eta dirudienez zen bat eta letragabeagoak hobeto, giza zoologiko pribatuetan kontserbatu nahi lituzke tela beren plazer partikularrerako, edo agian beren klub txikiko kideei giza espezimen horiek erakusteko, magnetofoiak aspaldian asmatu zirela ahaztuta nonbait.
|
|
|
Eta gau den egoera honetan, jendea inolako testu idatzirik ez daukan bere txokoko euskera txuan alfabetatzeko saioak egiten jardutea, esan ditzagun gauzak garbiki, horko ikas leak lotsagabeki engainatzea besterik ez da5 Eta ez du balio, ondoren, kausalitatearen ordena hankaz gora jarrita, joan den mendearen hasieran Federiko Belaustegigoitiak jadanik salatu zuen, auzotegiko euskara? edo, euskera> de> barriada? > moduko aldae rak maila idatzira
|
eramaten
saiatzeak, egiten ari den alfabetatze lan desegokia a pos teriori justifikatzeko.
|
|
|
5 Gure arteko zorakeriak ikusita, gogora datorkit, ezinbestean, Arthur Koestler ek bere biografian kontatzen duen pasa dizo xelebrea, Sovietar Batasun sortu berria bisitatu zuenean berari gertatua. Behin Asiako lautadetako Merv herriko eskolara
|
eraman
zuten, Afganistandik ez urrun, eta ikasgela batera sartu zenean, harriduraz ikusi zuen, maisuaren kei nuari jarraikiz, ikasleek A> > Tog! esanez agurtzen zutela bera, alemanezko ohiko Einen> > Tag! en ordez!.
|
|
|
aldeko porrokatu agertu nahi izatea6, baina jaki na, aldi berean orotarako erabili nahi den euskara batu artifizial horren kontra. Garbi baitugu guztiok, azken buruan, bide bakoitzak nora
|
garamatzan
.
|
|
|
Euskara batuaren aitzakian idazle batzuek beren erdialdeko euskalki pribilegia tua bultzatu eta gainerakoen aberastasunak jasotzeko interes berezirik ez dutela iku sirik, ondorioz, beste idazle batzuek, erreakzioz, beren dialektoei eutsi nahi izan diete, eta pendulua beste puntaraino
|
eramanez
, euskalki kutsuko guztia goresten eta azpi marratzen hasi zaizkigu. Kasurik nabarmenenetako bat, Xabier Amuriza idazle eta bertsolaria dugu,.
|
|
|
omen dugun euskara batuari laguntzeko modurik egokiena denik, bera hainbeste nekez eta ikastordu luzez esku ratzen ari direnen lepotik. Marteko euskara? moduko loreak asmatu eta lau haizeetara hedatzea, euskalkiak? über> > eta, for> ever? > bultzatu nahi dituztenen fabore, ura beren errotara
|
eramaten
utziz. Are gutxiago,, porque> jene > ralmentien> Pamplonako> campo> de> deportesen> entrenetan> dogu? > gisakoak parra parra esaten dituztenen euskeratxu jatorrari inolako deiturarik ezartzen ez zaionean, zenbait euskaldun berriz gainera, euskalkidun ugarik ere euskara txar eta kaxkarra egingo ez balute bezala.
|
|
|
aspaldiko urteotan Euskal Herrian argitaratzen diren egutegi gehienek eredu batuko izenak besterik eskaintzen ez dituztenean, eta, zenbait baserritako lagunek salbu, kale giroko jende gehienek, era batuak ez badakizkite, enerue, > febrerue, > etab. besterik esaten ez dutenean, herri mai lako hizkuntza mintzatu zein idatzian behialako forma dialektalak birpiztu nahi izateak ez dirudi premiazko ez bidez koa denik. Bestalde, gaurko gizartean dugun lekualdaketa ugari eta toki ezberdinetako euskaldunen arteko ezkontza mistoak gogoan izanda, zaila da hiri handietan eta ez hain handietan ere ume euskaldun talde homogeneoak aurki tzea, proposatzen diren euskalki egokitzapen horiek praktikara
|
eramateko
, eta are zailagoa izango da, zalantzarik gabe, etorkizunean. Horrek ez du esan nahi, noski, posible diren lekuetan gaitzestekoak direnik.
|
|
|
Batzordeak erantzun gabe utzi zuen galderari (aldez) erantzun. Azterketak
|
eramango
gaitu zain, zale hiztegi sarrerak direla eta, honenbestez, hauek eskuinean dituzten eraikuntza lexikoak hitz elkartuak direla aldarrikatzera.
|
|
|
Euskaltzaindiak (H E/ 3, H E/ 4) zain eskuinera
|
daramaten
eraikuntza lexikoak egile elkarte sintetiko errokarien artean sailkatzen ditu bigarren osagaitzat gin/ gile eta dun dutenekin batean7 Baina bere izaerari buruzko zalantza ere jasotzen dute, euskalariak harturik lagun: izen beregaintzat daukate baina beste izen bati lotuta maizago darabilgula ere badiote.
|
|
|
16 Uste dugu gaurko hiztunak elkartua lehenetsiko lukeela. Baina adibide horiek eraikuntza sintaktikoetara
|
eramango
bagenitu, behar bada, lehenago joko genuke IS (GEN) etara ISetara baino, alegia: oso jaki on eta edari onen zale, oso jaki on eta edari on zale baino.
|
|
|
19 Izenordainek genitibo atzizkia
|
eraman
behar dute: * Ni zale/ Nire zale?
|
|
|
alde batetik zale k ezkerretara eraikuntza sintagmatikoa du, elkarketatik urruntzen duena? baina, era berean, IS horiek ez
|
daramate
determinatzailerik, eta hori sintaxian, oro har, ezinezkoa da18.
|
|
|
(1866, 33). Eta izan ere horre la
|
eraman
zuen praktikara, 3 sailkapenean Nafarroari ez baitzion bertako dialektorik eman eta goi nafarrera ez zuen aipatu ere egin, horrela, bizkaiera izan ezik, beste guziak sartu zituen Nafarroako lurraldean. Ikus, Pagola (1991, 141
|
|
|
Hainbat testu hautatu dugu zenbait arazoren berri eman ahal izateko. Testu batzuk soilik hautatzeak ezinbestean
|
eraman
gaitu arazo ugari aipatu gabe uztera.
|
|
|
Gainerat, oro
|
bazeramatzan
orduko giroak, han zirelarik ere, partida bukatu bezain sarri, soinua eta dantzariak, neska eta mutil, iduri oro estaltzen zituela apez batzuen beneizoneak, aldiz beste erretor bipilago batzuek beste burrunbarik balinbazuten ere. Orduan ikus zitazkeen batzuen hautsi mautsi plaxentak bezala besteen uko egiteak ere:
|
|
|
Irabazi zuten Zalgizen, herriko plaza berria estrainatu zutelarik, Leonis eta Ganix Ibarbururen kontra joka tuz. Urte berean Akizen
|
eraman
zuten partida hiru tantoz Durruty Damestoy pare famatuaren kontra 40 Eta irabazi ere, berriz, Atharratzen, Sein eta Titiren kontra.Huntan Harriet aitzinetik arizana zen, bere lekuan beraz, eta Bidegain gibelean. Maulen ere arizan zen Harrietekin Muskildiko xuberota rra, Salegi eta Atano IV en kontra.
|
|
|
Duzunariztarra zen Jakes Chirumberro apeza, 1920 an sortua, Xalbador bertsulariaren urte berekoa, bainan haren gisa zahartu gabe joana mundu huntarik. Erakaslegoan
|
eraman
du bizia, dohainak halakoak baitzituen. Goizik apeztua, hartze onekoa, itzal haundia izan du Mauleko San Frantses kolesioan.
|
|
|
Lizarragaren lanean Euskal Herriko ekialdera
|
garamatzaten
adizki, hitz eta esamoldeak ez dira bakanak; Caminok (2004: 10, 35) Aezkoako eta Artzibarko hizkeretarik dakusa hurbilenik Eguesibarkoa.
|
|
|
Ekialde Iparraldera
|
garamatzaten
beste hitz batzuk hauek dira: Barber> («eta> > zegolaik> barbera> emateko> sualeak> zango> batean», > JMESB, 142), begitarte> (ibid., 172), > kredita> («ta> gendearen> kredita> > zuena», ibid., 162), otoi>, mesedez?
|
|
|
6)
|
Eraman
: > «San> Lorenzo, > daramana> bere> izenean> > triunfoaren> lau > rela»> (JMESB, 492), «nik> gorputzean> > badaramazkit> ene> Jaun> Jesu
|
|
|
animaletu, eta aberetzar> pertsona batez ari dela rik), abea>, habea? (Euskaltzaindiaren Hiztegi> Batua> delakoan sobera murriz garria den ipar.> marka
|
darama
; Bonaparteren materialetan abe> ageri da, a> gabe)(, abeatu), abre>, behorra??,, zaldijendea??
|
|
|
1 5.166 zenbakia
|
darama
dokumentu honek. Euskaltzaindiaren liburutegiko mikrofil maz baliatu naiz.
|
|
|
Haatik, norberaren ogibidetik abiatu eta zuzenbidea jarri da abiapuntuan, zer non bilatu nahian Axular-en liburuan. Hori egiteak, gainera, ez gaitu okerreko bideetara
|
eraman
behar, zuzenbideko liburua ez baita nafarrarena. Horren zuzenbideko edukiak, alabaina, argi erakuts diezazkiguke XVII. mendeko euskal idazle ikasi batek zuzenbidearen inguruan zeuzkan jakituria eta erabilera.
|
|
|
Beste behin ere, Axular-ek apustu garbia egiten du bere betiko bideari eusteko, alegia, esku eskura dituen bizitza gertaeretatik abiatu eta entzuleak konbentzitu, euren barruan dituzten balioak eta bizimodua lur honetatik harago
|
eramanez
, irudi batzuen bitartez, betiko salbazio bidean jartzeko bere dotrina hartzaileak.
|
|
|
Horra gure leloa, gure esanahi nagusia. Horrek
|
eramaten
gaitu, aurrenik, zuri eskerrak ematera eta ohore eskaintzera, bikain egindako lanarengatik. Hurrenik, horrek guztioi eskatzen digu, eginkizun ditugun horietan, halako adore eta kemena izatea, gu ere, zure antzera, euskararen eta Euskal Herriaren mesederako saia gaitezen.
|
|
|
Denbora luzea
|
daramat
, urteak, Baztango euskalkia aztertzen. Gai hori ibili nuen doktorego tesia egiteko Mitxelena zenaren eskutik, gero bi liburu tan argitara eman nuena2 Eta lehenagotik ere banituen lanak argitaratuak gai beraren inguruan.
|
|
|
Esaldi guzietako azken silaba luzea da, eta lehenik gora eta gero beheiti egiten du doinuak: gogora ekartzen dit umeek galderak irakurtzen ikasten dutenean nola azentuatzen duten azken silaba goiti
|
eramanez
. Bada, hemen horren antzeko zerbait gertatzen da, baina azentua juxtu juxtu alderantziz doa.
|
|
|
" Hautalana Mikel Lasarekin egin nuen. Nik paperak bete eta bete egiten nituen, Oteitzari
|
eramateko
, egunean egunekoa, eta hor konpon. Oteizak bere lantegian gorde eta pilatu egin zituen.
|
|
|
Arestian azpimarraturiko inausketaz gain, liburuaren antolatzaileek olerkiren batzuk leku batetik bestera
|
eraman
zituzten. Txakolinaren> Ospakuntza
|
|
|
Bitoriano Gandiaga ala Gandiagaz, Lasaz eta Zabaletaz osaturiko triunbiratua? Badakit galdera hori guztiz probokatzailea dena, baina ez arrazoirik gabekoa, zeren banaketa berriari atalen izenburu berriak jarraikitzen baitzaizkio eta horrek testuaren interpretazio berri batera
|
garamatza
, aldaketa lodiak direnak olerki testu batean.
|
|
|
4 Badirudi egia dela Bitoriano Gandiagari zaila egiten zitzaiola olerki liburuak bukatutzat jotzea. Baina a) ez dugu oztopo hori muturreraino
|
eraman
behar. Adio, bere, post mortem?
|
|
|
Gerora, Almanakaren lanari hamarkadetan heldu zion Piarres Lafitte mirespenez mintzatu izan da J. B. Etxeberri horretaz(), birritan (almanaken mendeurrena betetzean, 1949, eta geroago ere, 1970) 1 Eta J. B. Etxeberri hau hiltzean, Almanaka ez zen desagertu, baizik eta M. Landerretxe-k eta Etxepare tarrek (apezak eta medikuak, biek)
|
eramanik
|
|
|
Euskal Esnalea Elkartearen ekimenak historia honetan azpimarragarria den alde jakin bat gogoraraztera
|
garamatza
: euskal egutegi eta almanakak aldizkari eta elkarteen emaitza izan dira sarritan, eta batzuetan egutegi horixe gertatu izan da taldearen urteko lan nagusiena ere.
|
|
|
Todo él está escrito en euskera?. Kanpaina aurrera
|
eramateko
, 2.000 aleko edizioa egin zen (Euskal
|
|
|
Euskal Esnalea Elkarteak bazituen bere ezin ekonomikoak argitalpenak aitzina
|
eramateko
(aldizkaria une batez desagertzeraino: 1910), eta lehen edi zioko salmenta porrot horrek ez zion, noski, egutegi takoari batere lagundu.
|
|
|
Narbaitz/ Eskualdun Gazteriaren egutegi takoa herrian. Almanaka? bezala ezagutu izan da, baina ez du titulu berezirik
|
eraman
izan,. Eskualdun Gazteria, baizik.
|
|
|
Euskerazaleak Alkarteak proposaturik Caja de Ahorros Vizcaína k asmoa babestean (1981) eta Mensajeroren ardura teknikopean jaio zen egute gi tako hau, eta Olazar, tar Martin izan da beronen gidaritza
|
eraman
duena
|