|
2002
|
|
|
|
eraman
aditzaren daramala forma trinkoak (darama zuzenean hiztegiratuak) hiru analisi posible ditu, hiru menderagailu desberdin: denborazkoa, konpletiboa eta moduzkoa.
|
|
2005
|
|
|
e4) Bukatzeko, zeren hori bait aurrizkia
|
daraman
aditzekin hatera azal daiteke, baina hori, bai koma ezaugarrien atzetik (53) bai puntuaren atzetik ere (54). Areago, zeren eta bait puntu ezaugarrien atzetik azal daiteke, geure klasikoen puntuazio sisteman behintzat (55).
|
|
|
Laburtzeko egun Beltran-en gudua deitzdeari egiten zaizkion kritikak hauek dira: alde batetik gudu hitzak beharbada jatorri germanikoa duela, eta itsatsirik daraman a artikulutzat har daitekeela, hots, euskarak erromantzetik jasotakoa26 Bestalde deitu aditzari dagokionez, ez dirudi hitzak euskal jatorria duenik, latinezkoa baizik (dictum), tu
|
daramaten
aditzak ez baitira normalean euskal jatorrikoak. Horretaz guztiaz gainera, euskaraz tzd kontsonante multzorik ez da ezagutzen.
|
|
2012
|
|
|
Corpusean ugariak dira deklinabide atzizki bera
|
daramaten
aditzik gabeko enuntziatu parentetikoak. Aditzik gabeko enuntziatu parentetiko hauek formaz sintagmak dira.
|
|
2015
|
|
|
Euskara zaharrean ohikotasuna adierazteko erabili ohi ziren joan eta eroan/
|
eraman
aditzak (Lakarra 1996: 179).
|
|
|
Esaterako, pentsa dezagun daramakio ERG ABS. DAT aditza dugula. Goran aipatu bezala, kotxeahitzarekin konbinatzen badugu berriro (kotxea)
|
daramakio
aditza izango dugu baina balentzian (VAL), hau da, SAT atributuen zerrendan aldaketa bat gertatuko da: ABS den elementua sartu da.
|
|
|
Kotxea eta daramakio hitzak konbinatu baino lehen,
|
daramakio
aditzak honako balioak ditu:
|
|
2016
|
|
|
bideoan zera ikasi dugu: egin
|
daramaten
aditz lokuzioak nor
|
|
|
– egin
|
daramaten
aditz lokuzioak
|
|
|
Kermanen" Itziarren mutil laguna" bideoan zera ikasi dugu: egin
|
daramaten
aditz lokuzioak nor
|
|
|
egin
|
daramaten
aditz lokuzioak
|
|
2019
|
|
|
Gainera, eman aditzaren paradigma guztiak (demagun adizkia hizkuntza jasoan baino ez da erabiltzen) galduak izatea eta eratorriko
|
eraman
aditzak, aldiz, denetarik izatea harrigarria da.
|
|
|
ibilgailua" gauzak garraiatzeko"," gauzak eramateko"," gauzak ekartzeko" asmatu izana zen eta erromatarrek tresna horri carrus izena jarri omen zioten; baina, ibilgailua eta hitza asmatu baino askoz lehenago, baita zirrika asmatu baino askoz lehenagotik ere, gauzak leku batetik bertzera eramaten ziren; eta jarraian: batzuetan hemendik harat, eta
|
eraman
aditza asmatu zuten; eta bertze askotan handik honat, eta ekarri aditza asmatu zuten. Urteak, beraz, milaka pasatu ziren gauzak garraiatzen hasi zirenetik lehenengo" carrus", lehenengo gurdia asmatu zuten arte.
|
|
|
Aginduak, nahitaez, hona adberbioa eskatzen du.
|
Eraman
aditzak, hara adberbioa.
|
|
|
• Lehenengo begiradan: aditz hauek antonimoak direla-eta, binaka asmatuak izan zirela iruditu zaigu; eta, jarraian,
|
eraman
aditza ikusi bezain fite, ekar eta eraman bertze biak baino modernoagoak direla pentsatu dugu. Ondorio gisa, etor eta joan NOR motako aginte esaldiekin, adberbio horiek indarrean jarri zituztela onartu dugu.
|
|
|
• Bigarren begiradan: joan aditzarekin
|
eraman
aditzarekin izan dugun sentsazio bera izan dugu. Joan aditza etorri aditza baino modernoagoa dela pentsatu eta iritziz aldatu dugu:
|
|
|
geldi aditza burura etorri zaigu eta, beharbada, sobera zorrotz ari garela pentsatu eta ohartu gara aditzen arabera espazioak antolatzen ibili zirela eta oposizioen arabera espazio bat edo bertzea aukeratzen zutela: etor eta ekar aditzekin, lehenengo espazioa eta hona izan zen asmatu zuten adberbioa; geldi eta eman aditzekin. hor adberbioa eta hori erakuslea asmatu zituzten; eta oposizioan asmatutako joan eta
|
eraman
aditzen bitartez, hirugarren espazioa antolatu zuten.
|
|
|
Etor, joan, har eta
|
eraman
aditz nagusiak dira, eta horien artean etor eta har, aspektu markarik gabeak direnez, aditzoinak ditugu.
|
|
|
Beraz, zakarrontzira bota behar duguna: uztartze hori
|
daramaten
aditz laguntzaile guztiak eta ez hizkiak.
|
|
2021
|
|
|
Horrenbestez, ezin daitezke beste hizkuntzatako gerundioekin parekatu. Inesiboa
|
daramaten
aditz izenak (adibidez, amets egiten, jolasten eta abar) aditzak dira sakonean, eta ondoren izengile batekin nominalizatzen dira. Horregatik aditzei dagozkien ezaugarriak gordetzen dituzte (ikus § 11.3).
|
|
|
eragin, eraman, erakarri, irakatsi eta abar. Baina aspaldi utzi zion emankor izateari; artizki hori
|
daramaten
aditzei ere ez diegu gaur balio arazlerik ikusten, oro har: irakatsi ez da ikasarazi, eraman ez da emanarazi...
|
|
|
Bestalde, n menderagailua
|
daraman
aditza maiz perpausaren amaieran badoa ere (Ez dira bihotzez estekatuak, zeren erlisionea kasik orok haurdanik mintzaira hartan ikasia duten, Hiriart Urruti), sarritan beste osagairen bat ondotik duela ageri da, adizki jokatua —zenbaitetan adizki sintetikoa— zeren en ondo ondoan ematen delarik: Iduri eta itzaingoa ez dela beste edozein bezain bizibide, zeren den asko baino nekeago (Hiriart Urruti); Zeinak nahi bailituzke tratatzen duen eriari menbroak pikatu, zeren dituen menbro hetan zenbait min eta minxka (M. Elizanburu); Eta zeren duen hori, azken urte hauetan ikusi dugun bezala, bete, zor genion gure ezagutza (Hiriart Urruti).
|
|
|
Ezin izan, ostera, bietara ikusiko dugu: Gaur ezin naiz zinera joan vs Gaur ezin ditut erosketak egin; hau da, ezkerrean
|
daraman
aditzaren ohiko laguntzailea hartzen du (ez du laguntzailea aldarazten: etorri naiz> etorri behar dut, etorri nahi dut/ ezin naiz etorri).
|
|
|
[Zuk X diru gorde duzu bankuan] eta [Horrek X diru galdu du kasinoan] —X k ‘zenbatekoaren adierazpena’ seinalatzen du, ez bataren eta bestearen zenbateko zehatza— Ikusten denez, paralelotasun handia dute perpaus biek eta konparazio gaia den X diru sintagma bietan da; sintagma horixe da, hain zuzen ere, konparazio perpausean hutsik dagoena, eta, are, hutsik egon behar duena, perpaus nagusiko adina diru sintagmaren barnean den X diru sintagmarekin bat. Perpaus horrek, bestalde, konparazio morfemaren mendekoa izanik, n menderagailua
|
darama
aditzari atxikia: [[Zuk bankuan ø gorde duzun] adina] diru galdu du horrek kasinoan.
|
|
|
literatura ikusgarriro loratzea/ literaturaren loratze ikusgarria. Bi adibide horietako lehenak
|
darama
aditz izena eta aditz joskera (§ 11.5c); bigarrenak, ostera, tze atzizkidun izena eta izen sintagmaren joskera (izenlaguna+ izena+ adjektiboa). Bigarren adibideko loratze, loraldi izenaren sinonimotzat har daiteke erraz asko.
|
|
|
Adibide horietan ikusten den bezala, tzearren forma
|
daraman
aditza mendeko perpausaren azkenean ematea ohikoa bada ere, hura aurrean dela ere eman daiteke: Ahalik eta gehien luzatzen zuen isilune hori[...], ikustearren jendearen artetik sortzen ote zen inolako erantzunik (Berria); Tentazioa sentitzen du bengala bat botatzeko, ikustearren ea, sabaitik harago, beste zerbait ote dagoen espazio honetatik aparte (Markuleta).
|
|
|
Objektuari begirako bigarren mailako predikatuen artean aukerakoak eta nahitaezkoak aurki ditzakegu. Adibidez, Emaztea hil zitzaionean, lur jota eraman genuen Jon hilerrira perpausa daukagularik, adieraren aldetik ‘Jon hilerrira eraman genuen’ barnean darama,
|
eraman
aditza ohiko esanahiarekin agertzen da, eta lur jota elementua azaldu edo ez azaldu adibidea zuzena eta zentzu berekoa izango litzateke; objektuari begirako aukerako bigarren mailako predikatua izango litzateke lur jota [Jon – lur jota]. Horrelakoak dira honako hauek:
|
|
|
26.3.2.2b Hizkuntza askok aditz izena eta osagai lokatibo bat (preposizio bat edo postposizio bat) oinarri dituzten egitura analitikoak erabiltzen dituzte aspektu burutugabearen adierazteko. Euskaraz ere aspektu burutugabea adierazten duten adizki analitikoetan inesibozko postposizioa
|
daraman
aditz izena erabiltzen da. Hortik, aspektu burutugabearen ekarletzat daukate euskalari askok, eta ten edo tzen atzizkiak aspektu burutugabearen markatzat.
|
|
|
esaten badugu, adibidez, ez gara uste edo nahi apal bat adierazten ari, ez dugu adierazten espero duguna, baizik benetan gerta dadin nahi dugun zerbait. Horregatik ere, arruntean geroko marka
|
daraman
aditzarekin doa adberbio hau: Ez ahal gaitu, Jainkoarren, gaur gauean zurtz utziko (Aldasoro); Gaixoa ni, babestuko ahal gaitu Jaunak, ez ahal dugu sekula horrelakorik ezagutuko (Navarro).
|
|
|
tzeke (saiatzeke) da erabiliena. Gero, tze
|
daraman
aditz izenari ko erantsi, eta ondoren modu izen jatorriko zenbait postposizioz hornitutakoak daude: tzeko moduan (ikusteko moduan), tzeko eran (ikusteko eran), tzeko gisan (ikusteko gisan), tzeko maneran (ikusteko maneran), tzeko zorian (hiltzeko zorian) eta abar; hauetako bakoitza, berriro ere, forma desberdinetara irekia.
|