|
2000
|
|
|
Objektu desberdin horien gainean jarri ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada ere, aldi guztietan praktikan
|
erabili
direnekin bat datoz. Gauzen egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak berak erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
|
Bestaldetik, kultu aniztasuna alde batera utzita ere, lege zibilak saihets dezake indarra eta bortxa
|
erabiltzea
, senar emazte pozgabeak loturik edo ezkon barruko ezkongetza nahitaezkoan iraunarazteko —azken hori deitoragarri izan arren, ohitura nahiz gizartearentzat—.
|
|
|
Okerretara ibiliko litzateke, egoera zibil autuetan, kriminal gaietan lekukoen frogak duen
|
erabiltzeko
erraztasuna bere horretan onartuko balitz.
|
|
|
Dirua
|
erabili
aitzin, gizartearen negozio guztiak mailegu soil edo trukaketaren bidez egiten ziren. Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek.
|
|
|
Dirua erabili aitzin, gizartearen negozio guztiak mailegu soil edo trukaketaren bidez egiten ziren. Dirua
|
erabili
eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek. Azaldu ditugu, bide beretik ere, horien gobernurako erregela nagusiak.
|
|
|
Dudarik gabe, arlo zibilean nahiz merkataritzakoan, kontratuen onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharren; zernahi gisaz ere, onuste, berdintasun eta elkarrekikotasun horiek itun betebeharrekoetan bermatzeko gogoetan ibiliz gero, okerretara egingo litzateke arrazoimena bera gai zibiletan
|
erabiliko
balitz merkataritzako gaietan bezalaxe.
|
|
|
Kode Zibilaren herritarrak eskubidedun dira bizimodu zibilean eta merkataritzakoan. Ondasunak salerosian
|
erabiltzen
dituzte, jabetza erabatekoaren izatedunak dira. Horiek, bistan da, barne mugarik gabeko estatua behar dute, eta merkatu aske baten gogotan dabiltza.
|
|
|
Dudarik gabe, arlo zibilean nahiz merkataritzakoan, kontratuen onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharren; zernahi gisaz ere, onuste, berdintasun eta elkarrekikotasun horiek itun betebeharrekoetan bermatzeko gogoetan ibiliz gero, okerretara egingo litzateke arrazoimena bera gai zibiletan
|
erabiliko
balitz merkataritzako gaietan bezalaxe.
|
|
|
Hauexek dira Kode Zibilaren proiektua idazteko
|
erabili
ditugun oinarri nagusiak. Gure helburua ohiturak legeei lotzea izan da; orobat, familia izpiritua zabaltzea, hori ere, esanak esan, herriaren izpirituaren aldaera baita.
|
|
|
Orobat garai hartako testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa. Pasadizo ziurrenetan izan ezik, hau da, gizonezko adiera argi dagoenetan izan ezik, norbanako, gizaki eta antzekoak
|
erabili
ohi ditugu, giza espezieari dagokiona zorrotzago zertzeko asmotan. Sexu bereizketarik —eta bereizkeriarik— gabekoa, agi denez, itzulpenaren barnebidea.
|
|
|
alde batetik, munduari dagokion enuntziatu bakoitza beste enuntziatu guztiekin erlazioan jarri, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu. Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran
|
erabiltzen
zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe. Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen.
|
|
|
Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat
|
erabiltzen
badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Sasirrazionalismoak zientziaren objektuak erabat kalkulagarri legez
|
erabiltzen
zituen, nozio argi eta bereiziak lortzera heltzea posible bailitzan. Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri nahi zuen bilakatu.
|
|
|
Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika—
|
erabiliz
aztertu. Aldiz, ikerketa logikoa ez ezik historikoa eta soziologikoa ere behar duten konglomeratuak dira:
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien mundu ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko
|
erabili
zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu. Ondorioz," munduaren ikusmolde zientifiko batek bertan behera uzten ditu ideologia nazionalsozialistaren printzipio deskribatzaileak" 134.
|
|
|
Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten. Zirkulukoak kritikoak ziren hizkuntza eta argumentazioaren auziekiko; naziak ez, hura gezurra hedatzeko
|
erabiltzen
baitzuten.
|
|
|
97 Carnapentzat ‘gauza hizkuntza’ (thing language)" inguratzen gaituzten gauza hautemangarriei buruz mintzatzerakoan eguneroko bizitzan
|
erabiltzen
dugun hizkuntza" zen. Hizkuntza horri buruz aritzen diren beste hizkuntzak metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan.
|
|
|
Jakina, fenomenalistek ezin zuten hain nozio misteriotsuak
|
erabiltzen
zituen diskurtsoa mantendu. Horregatik, ordez, hura enuntziatuen inguruan eraiki zuten.
|
|
|
Eta preseski ezagutza zen fenomenalistek, sentimen datuez baliatuz, oinarritu nahi zutena. Gogoeta edo enuntziatu baten eduki kualitatiboa ezin bada komunikatu, ezin izango da jakin zer nahi den esan termino bat
|
erabiltzerakoan
. Beraz, horrela solipsismoa agertzen da:
|
|
|
Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen, handik lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko hizkuntza bat ikas eta
|
erabil
daiteke, hau da, hizkuntza fisikalista:
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak
|
erabili
behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’
|
erabiltzen
ditu jadanik.96
|
|
|
Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera
|
erabiltzen
dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada. Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi.
|
|
|
nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada? Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen
|
erabilitako
terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du.
|
|
|
[i] nguratzen gaituzten gauza behagarrien (inorganikoen) propietateei buruz mintzatzerakoan
|
erabiltzen
dugun hizkuntza da. ‘Bero’ eta ‘hotz’ bezalako terminoak hizkuntza honen osagaiak direla aintzat har daiteke;(...) ‘pisutsu’ eta ‘arin’; ‘gorri’, ‘urdin’, etab.; ‘handi’, ‘txiki’, ‘lodi’, ‘argal’, etab.98
|
|
|
Hots, une zehatz batera arte
|
erabiltzen
dugun teoria alda daiteke proposaturiko hipotesi berria lasterren errefusatu beharrean. Teoria aldatzeko prozesuari Neurathek transformazioa deitzen zion.
|
|
|
pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea, honek dakartza ondorio egoki guztiekin. Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa
|
erabili
zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz.
|
|
|
Esan bezala, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu hau izanik logika berriaren, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria berria
|
erabiliz
doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera zetorrena. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren hainbat ekarpen:
|
|
|
Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen
|
erabiliko
dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza
|
erabiltzen
duen pertsona babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Hortaz, Zirkuluak Watsonen jatorrizko konduktismoa onartu eta jaso zuen, eta behavioristika edo, geroago, neokonduktismo izenaz berrizendatu zuen, nahasketarik egon ez zedin. Alabaina, bazegoen beste modurik psikologia positibizatzeko, esaterako ezagutza psikologikoaren kontzeptualizazioaren bitartez —edo portaerarena, nahi baldin bada—, enuntziatu psikologikoak gizakien egoera neurologikoei buruzko enuntziatuetara murrizteko prozedura
|
erabiliz
. Hala eta guztiz ere, murriztapen kasu orotan enuntziatu psikologiko oro hizkuntza fisikora itzul daiteke.
|
|
|
Jakina, honen arabera, psikologiaren arazoak soilik esperientziaren bidez konpon zitezkeen, ez filosofiarekin. Eta, ondorioz, ez zientifikotzat jotzen ziren introspekzioaren terminoak —’borondatea’, ‘sentimena’, ‘ideia’, ‘intentzioa’, ‘joera’ edo ‘disposizioa’, etab.—
|
erabiltzen
zituen azalpen edota deskribapen guztiak. Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian.
|
|
|
Kontrafaktikoen forma aintzat hartuz —’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —, orain eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten gauzak hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia edukiko zukeen. Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika
|
erabiltzen
baitzuten. Eta ez zeukaten modurik enuntziatu kontrafaktikoak logika horretan ahokatzeko.
|
|
|
Indukzioaren zaharra honako dilema honetan datza. Alde batetik, zientzialariak eta kaleko gizonak arrazoiketa induktiboa ardura barik
|
erabiltzen
dutela ikusten dugu; eta baliogarria eta ezinbestekoa dela iruditzen zaigu. Bestaldetik, Humek gure kontzientzia intelektuala ireki eta gero, ez dugu erantzunik aurkitzen oztopo honentzat.
|
|
|
lehenengo eta behin, bere logikak ez zuen zientzi jarduera behar zuen bezain ongi ezaugarritu. Berrespenaren eginkizuna ongi agertzeko
|
erabili
zituen hizkuntza eta sistemak artifizialegiak eta sinpleegiak ziren, hurrenez hurren, eta horrek, neurri batean, teorien eta zientziaren irudikapen mengel eta idealizatu baterantz hurbildu zuen Carnap. Aukeraturiko hizkuntzak errazegiak ziren, txiroak gauzak adierazteko, murriztuak eta agortuak zeuden.
|
|
|
Hipotesi honek hipotesi atomikoa ordezkatu zuen zientzian behagaitza denari buruzko enuntziatuen arketipoa betetzerakoan. Pentsa liteke entitate teoriko behagaitzak —atomoak, elektroiak, positroiak, etab.—
|
erabiltzerakoan
Zirkuluaren irteera bakarra instrumentalismoa zela, hau da, zientzia egiterakoan entitate horiek tresna egokiak bailiran erabiltzea. Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek.
|
|
|
Hipotesi honek hipotesi atomikoa ordezkatu zuen zientzian behagaitza denari buruzko enuntziatuen arketipoa betetzerakoan. Pentsa liteke entitate teoriko behagaitzak —atomoak, elektroiak, positroiak, etab.— erabiltzerakoan Zirkuluaren irteera bakarra instrumentalismoa zela, hau da, zientzia egiterakoan entitate horiek tresna egokiak bailiran
|
erabiltzea
. Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek.
|
|
|
Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak
|
erabiliz
defendatu zuten: planetekiko esperientzia egiaztagarria ez izan arren, esanahia zuela uste zuten, giza adimen batek planeten ibilbidearen esperientzia izan zezakeelako esperientzia horiek izateko egoeran balego.
|
|
|
Han bere ikus metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K. Ogden ospetsuak asmaturiko ingeles hizkuntza oinarrizkoa
|
erabiliz
, hau komunikaziorako hizkuntza unibertsal gisa onartu baitzuen bere proiektu kontrababelikoan. Bere harremanek Oxforden geratzea erraztu zioten eta bertan zendu zen 1945ean, jarduera sozial bizian murgildurik zegoela.
|
|
|
Horrela, bada, ezagutzaren edozein adarretako azterketak —filosofia barne— hura zientzia bat legez
|
erabiltzea
eskatzen zuen. Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa berri baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu bezala.
|
|
|
Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat zeukan azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak
|
erabili
zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko munduaren gure ezagutza] lanari, asko zion zor. Bestalde, argitze prozesurantz hurbilduz zihoan tesia barneratzen zuen:
|
|
|
Baliteke lege bat partzialki baieztatzea, egiaztagarritasun hertsia ez planteatu arren. Baina, tamalez, indukziotik erabat gertu agertzen den kontzeptu honek ez zuen Humeren arazoa ebazten, baieztapenaren kontzeptu arrunta —zientzi hipotesia baieztatzen duten behaketazko enuntziatuei buruz mintzatzerakoan
|
erabiltzen
dugun berbera— ezin baitzen egokiro formalizatu logika klasikoan. Batzuk ahalegindu ziren:
|
|
|
Filosofiaren eginkizuna ezagutza osoa ziurtasunaren oinarrietara murriztean zetzala uste nuen. Ezagutzarik ziurrena berehala emandakoarena denez, gauzen ezagutza eratorria eta ez hain ziurra den bitartean, nabarmena zirudien filosofoak oinarri lez sentimen datuak
|
erabiltzen
zituen hizkuntza bat maneiatu behar zuela.95
|
|
|
Ondorio horiek aldez aurretik zegoen zientzien filosofia oinarriztatzailearen aurrean —hots, filosofia transzendental kantiarraren aurrean— emandako erreakzioaren corpusa osatu zutelako. Beraz, Zirkuluak bere ikusmolde filosofiko zientifikoan harrezkero
|
erabiliko
zuen tresneria kontzeptuala ikuspegi bi horietatik berreskuratu zuen, alegia: logika berritik eta analisi nola enpirista hala positibistatik.
|
|
|
2) Esperientzia da ezagutzaren muga: razionalismoarentzat arrazoimena mugaezina bada, metodo egokia
|
erabiliz
dena ezagutu badezake, enpiristak tesi hori ukatzera datoz. Ikusiko dugunez, Humeren iritziak metafisikari buruzko eszeptizismora eramango du eta, horrekin batera, matematikaren defentsara, berau delako ezagutza seguru eta egiazko bakarra.
|
|
|
Nola jakin zer den erreala? Abiapuntu lez, onartzen zuen nahikoa dela inpresioak eta memoria
|
erabiltzea
orainaldiko eta iraganaldiko errealitatea baiesteko. Zailtasunak etorkizunaren inguruan datoz, aurresatearekin.
|
|
|
Ordenarekin batera etorri lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra zeukan. Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat
|
erabiliz
. Zentzu honetan, zientzia eta filosofia bat zetozen:
|
|
|
Zeintzuk ziren, beraz, Machen elementuak? Izenak zerikusi handia du Machen metodologiarekin, esan behar baita ‘elementu’ izena ‘sentsazio’ terminoaren ordez
|
erabiltzen
zuela bere diskurtso sistematikoan. Eta horren arrazoia sinplea zen:
|
|
|
Baina ez zuen zehaztu zenbat ziren. Nahasmen hau tresneria argi bat ez
|
erabiltzeagatik
gertatu zitzaion Machi, tresneria logikoa adibidez, Carnapek XX. mendean egingo zuen bezala11 Dena den, egoera korapilotsu horren atzean, kategoriak batez ere koloreak, soinuak, beroa, presioa, espazio eta denbora subjektiboak, sentimendu afektiboak, nahiespenak eta, beharbada, memoriaren irudiak zirela ikuska daiteke12 Identifika ditzakegu, hortaz, modu batean edo bestean, Machen elementuak, ond... Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik.
|
|
|
XIX. mende bukaeran eta XX.eko hasieran zientziek jasandako eraldaketa sakonak —geometria ez euklidearren sorrera matematikan, logika formalaren lehendabiziko urratsak, erlatibitatearen teoriaren eta kuantuen garapena fisikan—, Vienako Zirkuluko partaideak zientzi ezagutzaz eta bere ondorio filosofikoez sistematikoki arduratzeko abiapuntua izan ziren. Aipatu behar baita XIX. mende amaieran filosofia transzendental kantiarra, bertsio neokantiarrak ere aintzat harturik, zela oraindik zientzien izaera oinarritzeko
|
erabiltzen
zen ikusmolde filosofikoa. Jakina, zientzia horiek beren esanahi modernoan ulertuz, alegia:
|
|
|
Einsteinen gako bat izan zen erlatibitate bereziaren eta orokorraren printzipioak aurkezteko eta, horrela, fisika klasikoaren eskema zaharkitua gainditzeko. Lehenengo eta behin, fisika klasikoak higidura absolutuaren nozioa
|
erabiltzen
zuen —gorputzen higidura espazio absolutuari dagokionez—, higidura erlatiboa —gorputzen higidura beste gorputzei dagokienez— behagarri gisa bakarrik onartu ahal izan arren. Einsteinen hasiera bateko jarrera positibistak edozein aztarna metafisiko ezabatzera behartzen zuen bere burua, edozein arrasto behaezin, kasu honetan, teoria fisikoan higidura absolutuari eginiko edozein aipamen.
|
|
|
zeintzuk dira logika berriaren ezaugarri bereziak hura hain eraginkorra izan dadin? Bada, batik bat, bere sinbolismoa; matematikak
|
erabiltzen
dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera erabili ahal izatea, hain zuzen. Zeren, batez ere, sinbolismoak bi abantaila nagusi eta berri zituen:
|
|
|
zeintzuk dira logika berriaren ezaugarri bereziak hura hain eraginkorra izan dadin? Bada, batik bat, bere sinbolismoa; matematikak erabiltzen dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera
|
erabili
ahal izatea, hain zuzen. Zeren, batez ere, sinbolismoak bi abantaila nagusi eta berri zituen:
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta
|
erabiltzea
, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen.
|
|
|
Ikusmolde logizista, gainera, Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica k berretsi zuen. Hemen
|
erabilitako
kontzeptu gakoek (ukamena[], lotura logikoak —eta [ñ], edo[;], baldin... orduan[] —, unibertsala [V], existentziala [3] eta berdintasuna[=]), infinitutasun eta hautapen axiomekin batera, matematikaren kontzeptu primitiboak osatu zituzten: zenbakiak —naturalak, positiboak, negatiboak, zatikiarrak, errealak, konplexuak—, analisi matematikoaren kontzeptuak —limitea, deribatua, zatidura diferentziala, segida, integrala, etab.— eta multzoen teoriaren nozioak.
|
|
|
Horregatik, arazoa gainditzeko edo, gutxienez, saihesteko, Russellek eta Whiteheadek ‘tipoen teoria’ eratu zuten. Egun, jakin badakigu proposamenak, hau da, goian deskribaturiko logizismoak, akats ugari zeuzkala, baina, dena den, proiektuaren alde baliagarri asko
|
erabiliko
zituzten Zirkuluko partaideek. Logizismoaren ezinak, gainera, testu honen helburuetatik urrun geratzen zaizkigu.
|
|
|
Zer lortzen dugu haietatik, beraz? Ez informazio enpirikorik, jakina, kontzeptuak eta beren zeinuak
|
erabiltzeko
moduaren argitze era bat baizik. Adibidez, esaten badugu bizkaitar oro euskalduna dela, eta euskaldun oro europarra dela, orduan bizkaitar oro europarra dela ondoriozta dezakegu.
|
|
|
Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan
|
erabiltzen
diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan.
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk
|
erabiliz
. Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin.
|
|
|
Tractatus eko Wittgensteinen aburuz, proposizioak
|
erabiltzeko
modua eta zer nolako egoeratan egiazko enuntziatuak edo enuntziatu faltsuak osatzen dituzten erakustea, gauza bera dira. Proposizioak egiazkoak badira, orduan beren esanahia gauza designatua da.
|
|
|
Proposizioak egiazkoak badira, orduan beren esanahia gauza designatua da. Hau finkatzeko, Vienako Zirkuluko kideentzat nuklearra zen egiaztagarritasun printzipio, irizpide edo metodoa
|
erabiltzen
da. Hori bai, proposizioa ez bada oinarrizkoa, orduan bere egiaren balioa eta esanahia oinarrizko proposizioen menpe daude (Tractatus, 5:
|
|
|
Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela: esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko
|
erabiltzen
zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak.
|
|
|
Beste askok, intelektual talde desberdinetan sartuta egon arren, batez ere Reichenbachen Zirkuluan Berlinen, lotura sakonak zituzten, pertsonalak eta teorikoak, Vienakoekin. Esan daiteke ‘Vienako Zirkulua’ izenak pentsalari horiek guztiak besarkatzera heldu dela, nahiz eta oro har ‘enpirista logiko’ edo ‘positibista logiko’ izenak
|
erabiliz
ezagunagoak diren37.
|
|
|
Doktrina konbentzionalistaren oinarri teorikoa munduaren deskribapen baliokideen proposamenean zetzan. Errealitatearen zati bat —errealitate osoa ere bai ahal izanez gero— teorikoki deskribatzen dugu, tresna batzuk edo beste
|
erabiliz
; baina gakoa honako hau zen: badaude beste deskribapen alternatibo batzuk lehendabizikoarekiko bateraezinak, baina gauza bera deskribatzen dutenak, hau da, behaketetan kointziditzen dutenak.
|
|
|
Schlicken ideiak, eta Carnap ere bat etorri zen berarekin, jite nominalista zuen: kontzeptuak zeinuak dira eta arau batzuei jarraituz
|
erabili
behar ditugu. Bestalde, Schlicken bigarren tesi garrantzitsuak kantiar judizio a priori sintetikoak errefusatzen zituen, ondoko ataletan ikusiko dugunez.
|
|
|
Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue. Baina, adierazpen hauei guztiei buruzko atentzioa ematen didan lehenengo gauza da horietako bakoitza bi zentzu desberdinetan
|
erabiltzen
dela. Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut.
|
|
|
Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela
|
erabilita
, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik. Baina etikak ez ditu honela erabiltzen.
|
|
|
Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik. Baina etikak ez ditu honela
|
erabiltzen
. Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala:
|
|
|
gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Gure hitzak, zientziaren baitan bezala
|
erabilita
, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk
|
erabiltzeko
joera sentitzen dugunok, nik barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne? Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek
|
erabiliko
nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain. Une horretan zuek beti plazerra sentiarazten dizuen egoera berezi bat gogoratzen saiatuko zinatekete.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau
|
erabiliko
dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak
|
erabiltzera
. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta nik ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut:
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan
|
erabiltzean
, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona ona da", nahiz eta ona hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela. Hitz erlijiozkoak ere
|
erabiltzen
dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar.
|
|
|
Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin. Horrela, bada, badirudi hizkuntza etiko eta erlijiozkoan etengabe konparazioak
|
erabiltzen
ditugula. Baina konparazio batek zerbaiten konparazioa izan behar du.
|
|
|
Etikaz mintzatu beharrean, Estetikaz mintzatu zen xeheka, hurrengoa esan arren: " Egiatan ‘ederrari’ buruz esaten dudan guztia kasik modu berean
|
erabiltzen
da ‘onarekin’". Hala eta guztiz ere, Estetikaren bere erabilera bere ustez Urrezko abarra n Frazerrek behin eta berriro egindako suposizioekin nahastuta zegoen era bitxian, baita Freudi egindako kritikekin ere.
|
|
|
" Jainkoari" dagokionez, bere tesi nagusia hauxe zen, dirudienez: hitz hori gramatikaren aldetik zentzu desberdin askotan
|
erabiltzen
dela. Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela:
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: " Ez naiz
|
erabiltzen
ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: ...uot; Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez
|
erabiltzen
baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzue... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: ...zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan
|
erabiltzen
dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik. " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: ...Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan
|
erabiltzen
duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik. " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan"
|
erabiltzen
dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On" hitzari dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait" ona" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan" ona" erabiltzeko esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen dutenak" —.
|
|
|
Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On" hitzari dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait" ona" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan" ona"
|
erabiltzeko
esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen dutenak" —. " Edertasunaren" kasuan, esan zuen esanahi bereizketa dagoela hurrengo gertakarian erakusten dela:
|
|
|
Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza nola
|
erabiltzen
dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan:
|
|
|
" Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela
|
erabiltzen
eztabaida estetikoetan: " egoki" erabiltzeko joera gehiago daukagula, adibidez," Horrek oraindik ez du ematen oso egokia" esatean, edo kanta baterako emandako akonpainamendu baten aurrean esaten dugunean" Horrek ez du balio:
|
|
|
(1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan: " egoki"
|
erabiltzeko
joera gehiago daukagula, adibidez," Horrek oraindik ez du ematen oso egokia" esatean, edo kanta baterako emandako akonpainamendu baten aurrean esaten dugunean" Horrek ez du balio: ez da egokia".
|
|
|
adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde
|
erabiliz
irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait: " Hau ez da esan nahi dudana".
|
|
|
Frazer: "(...) that these observances are dictated by fear of the ghost of the slain seems certain(...)"["(...) Betebehar hauek hildakoen espirituen beldurrak eragiten ditu ezbairik gabe"] 6 Baina zergatik
|
erabiltzen
du" ghost" [espiritu] hitza Frazerrek. Oso ongi ulertzen du superstizio hori, ohikoa iruditzen zaion hitz baten bidez azaltzen baitigu.
|
|
|
Freud eta Wittgensteinen arteko konparaketa egiteko egokiena da ezbairik gabe. Psikoanalisiaren hizkuntza
|
erabiliz
, Freud eta Wittgensteinen mitologiak ditugu agerian. Psikoanalisiaren terapia eta filosofiaren terapia aurrez aurre, logika onirikoa eta hitzaren boterea direla medio, kulturaren ondoeza apurtzeko Vienako arrazoimen krisitik.
|
|
|
Antropologiaren metodologian iraultza bat sortu zuen Winchek liburu hau plazaratzean. Gizartearen erregelei eta arauei buruz Wittgensteinek egindako analisia
|
erabiliz
, Winchek antropologiaren arazoak mahai gainean jarri zituen beste gizarteak edo kulturak aztertzerakoan. Agian, Winchek kultur erlatibismorako joera du, baina ez datorkigu gaizki antropologiaren eta gizarte zientzien muga epistemologikoak eta metodologikoak ez ahaztea (Frazerren lanetik haratago).
|
|
|
" Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika". Baina zabalago samarra den zentzu batean
|
erabiliko
dut etika hitza, oro har estetika deitzen denaren alde nagusia dela irizten diodana barne hartzen duen zentzu batean. Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak jarriko ditut zuen aurrean.
|
|
|
Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu herri askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak
|
erabiltzea
eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke. Galdera hurrengoa da:
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 319 orr.25 Sua arazteko
|
erabili
zutela argi dago. Baina ezer ez da egiantzekoagoa hurrengo gertaera baino, hau da, geroago, gizakiek, pentsatzean, eguzkia eta arazteko zeremoniak harremanetan jarri zituztela, baita horiek jatorrian soilik araztaile gisa pentsatu ziren lekuetan ere.
|
|
|
Nolatan segitu zuten behin eta berriro zaputz erreka jotzera kondenatuta zeuden esperantzei eusten? Zein gogoz segitzen ote zuten ezertarako ez ziren barregarrikeria zaharrak
|
erabiltzen
eta eraginik ez zuen hizketa mordoiloan. Zergatik ote atxikimendu hura esperientzia erabat kontra zuten sinesmenekiko?
|
|
|
4 Frazerrek hurrengoa dio: " Haurrek hain gogoko duten imajinazioaren printzipio berberak eraman ditu beste herri batzuk jaiotzaren antzezpena norbait seme edo alabatzat hartzeko bide gisa
|
erabiltzera
, are hildakotzat jotzen dena berpizteko prozedura gisa ere. (...) Horregatik, Diodorok dioskunez, Zeusek bere emazte jeloskor Hera konbentzitu zuenean Herkules semetzat har zezan, jainkosa oheratu egin zen eta, heroi handia bere bularraren kontra estutuz, bere jantzien azpitik bultzatu eta lurrera erortzen utzi omen zuen, hartaz benetan erditu izan balitz bezala; historialari horretxek eransten du behiala barbaroek gauza bera egiten zutela umeak seme alabatzat hartzeko.
|
|
|
Ondorio hori hainbat arauren bidez lortzen da: gizonak eta emakumeak etxola bananduetan edo aire zabalean bizitzera, sexuzko harremanak baztertzera, bestek
|
erabilitako
ontziak ez erabiltzera eta abarretara behartzen dituzten arauen bidez. Eta gerrariak garaile datozenean ere, bereziki etsaien odola isurrarazi badute, ondorio berdina eragiten da antzeko bideetatik. Timor irlan, gerrari talde bat etsaien buruekin irabazle itzuli denean, erlijioak eta ohiturak debekatu egiten diote taldeburuari berehala etxeratzea.
|
|
|
Ondorio hori hainbat arauren bidez lortzen da: gizonak eta emakumeak etxola bananduetan edo aire zabalean bizitzera, sexuzko harremanak baztertzera, bestek erabilitako ontziak ez
|
erabiltzera
eta abarretara behartzen dituzten arauen bidez. Eta gerrariak garaile datozenean ere, bereziki etsaien odola isurrarazi badute, ondorio berdina eragiten da antzeko bideetatik. Timor irlan, gerrari talde bat etsaien buruekin irabazle itzuli denean, erlijioak eta ohiturak debekatu egiten diote taldeburuari berehala etxeratzea.
|
|
|
Ez zegoen desberdintasunik logika eta etikaren artean. Trebetasun handiz —eskailera batean igoko balitz bezala geroxeago eskailera bera botatzeko—, logika eta arrazoizko hizkuntza
|
erabili
zituen logikatik haratago joateko. Logika eta zientziatik haratago joan behar zuen nahitaez, bizitzaren zentzua ez zetzalako arrazoizko hizkuntzan.
|
|
|
Wittgensteinen esanetan: gure hitzak, zientziaren baitan bezala
|
erabilita
, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Etika, berriz, zerbait izatekotan, naturaz gaindikoa da.
|