|
2015
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat
|
eman
zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat.
|
|
|
euria ari du zarra zarra/ eta ni aterki barik/ hori dela eta oraintxe nago/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia
|
emanda
etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun ... Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik.
|
|
|
euria ari du zarra zarra/ eta ni aterki barik/ hori dela eta oraintxe nago/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. ...ura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia
|
emanda
idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte. Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik.
|
|
|
Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik. Kuriosoa da, gainera, zeren eta neure ama pertsonalak, etxera blai iritsita, ez lidake sekula errietarik egingo ezpada toalla lehor eta posible zen heinean epel bat
|
emango
; zer nola azaleratzen diren errepresentazio ohikoak, ordea, tradizionalak, gizaldi eta gizaldietan transmitituak, norbere bizipenarekin bat ez datozenean ere, norbera hamar urteren bueltako mukizua denean ere.
|
|
|
...r izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra
|
emanda
, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakum...
|
|
|
Baina zertarako sinplifikatu, zertarako aldatu? Eredu horrek fruitu onak
|
eman
dituela uste duenak pentsatuko du bide horretatik jarraitu behar dela. Eta zilegi da, gehiengoaren babesa daukan bitartean.
|
|
|
Ni, batez ere, defenditzen ari naizena da egon daitekeela beste eredurik ere. Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago
|
ematen
diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke. Dena den, berriz diot, ez gara ari eredu jakin bat errefusatzen, besterik ere egon daitekeela defenditzen baino.
|
|
|
Ni, batez ere, defenditzen ari naizena da egon daitekeela beste eredurik ere. Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi
|
emango
ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke. Dena den, berriz diot, ez gara ari eredu jakin bat errefusatzen, besterik ere egon daitekeela defenditzen baino.
|
|
|
Irakurleak dakien eran, Lazkao Txikiren bertsoa da. Txapelketa batean puntuari
|
emandako
erantzuna. Garai hartako testuinguru soziala kontuan hartuta, ez dago bertso hoberik botatzerik.
|
|
|
Hain zen erraza, 80 bat kilometroko errepide zuzena topatu genuela, amaierarik gabekoa. Kontua da arratsaldeko bostetan egon behar genuela JT Restaurantean, zortzietan hastekoa baitzen bertan
|
eman
behar genuen saioa, eta bidaiaren erdi aldera ohartu ginela miliak kilometroak baino luzeagoak direla, eta garaiz iritsi nahi bagenuen aukera bakarra zegoela: abiadura handitu.
|
|
|
Oso alai hartu gintuen, eta puntualtasun ezaren lotsak segituan aldendu zitzaizkigun. Ezertan hasi baino lehen, whiskiz egindako edabea
|
eman
zigun, eta, toparen ostean, muntaketa lanetan hasi ginen. Segituan prestatu genituen soinu ekipoak eta oholtza izango zirenak.
|
|
|
Oraindik Casabal eta Manexen bisitaren zain geundela egin genien aurre bertan
|
emango
genituen egunei. Segituan hasi ginen bost eguneko egonaldia antolatzen.
|
|
|
Ba hala sentitzen nintzen, aterkirik gabe. 2000 urtean txistulari moduan izana nintzen Jaialdian, eta harrotasun handiz hasi nintzaien Boiseri buruzko azalpenak
|
ematen
. Segituan ohartu nintzen 15 urte ez direla alferrik igarotzen, eta ezer gutxi gogoratzen nuela.
|
|
|
Eta bai, horretan denbora ez da pasatu. Poto eta poto artean
|
eman
nuen errima ezinezkoekin.
|
|
|
JTko sarreran taberna dago, eta irekia dagoen ate bat zeharkatuta, jantokia, beraz, gosaria hartu nahi zuenak zeharkatu egin behar zuen oholtza.
|
Demagun
, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara. “Jende asko” esamoldearekin izugarrizko pila esan nahi dut, kontuan izan AEBetan dena dela handia, baxuak kontrabaxu bihurtzeraino.
|
|
|
Eta hor agertu zen Casabal I Handia. Erakutsi zuen ingelesez oso ondo dakiela, gaiak
|
ematen
baitzituen, baina bereziki erakutsi zuen ahots izugarri handia duela, euskaraz tutik ere ulertzen ez zutenen arreta osoa lortu baitzuen. Umeez, musikariak arduratu ginen.
|
|
|
Azken egunean, San Frantziskoko Euskal Etxera abiatu ginen, ziztu bizian, eta, nahiz eta emanaldirik
|
eman
behar ez genuen, Johnny Curutcheti egin ez genion elkarrizketa grabatzera joan ginen. Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela.
|
|
|
Laidak ahots berezia zuen, “brillo” eta kolore sakonekoa. Laidak
|
emango
zizkidan aurrerantzean momentu goxo eta bereziak.
|
|
|
Eta momentu horretatik aurrera, Los Angeles hiriak ez zidan gehiegi eskaintzen. Nik banuen nire Laida, eta berarekin
|
ematen
nituen eguneko momentu ia denak. Lo elkarrekin egiteraino iritsi ginen.
|
|
|
Sunset Boulevard kasu. Kontatu zuten haren bila atera eta hiru ordu
|
eman
zituztela bueltaka, eta ez zitzaiela horren polita iruditu. Gero, txoritxo batek esan zidan GPSan gaizki idatzi zutela, eta horregatik ibili zirela galduta.
|
|
|
Ikusi omen zuten bista itzelak zituen Griffith Observatoryko miradorea ere; nonbait, hiriaren handitasuna bistaratzen duena, eta Los Angeleseko kale infinituak erakusten dituena. Roman ere egon zen Universal Studiosen, eta argazki bikainak atera omen zituen, baina nik, hoteleko gelan pasa nuen denbora Laida Rockekin akorde berriak asmatuz, Xalbadorren heriotzari bizia
|
ematen
, eta Lucky Lukeri kutsu erromantikoa ateratzen. Los Angelesek badu izar berri bat:
|
|
|
Eta harro esan dezakegu ez zirela damutu. Eduki dugun publikorik euskaldunena izan da dudarik gabe New Yorkekoa, eta lotura horrek askatasun izugarria
|
ematen
du gaiak eman, bertsoak kantatu edota musika helarazteko momentuan. Magia polita sortu zen, bai, New Yorkeko arrats gau hartan.
|
|
|
Eta harro esan dezakegu ez zirela damutu. Eduki dugun publikorik euskaldunena izan da dudarik gabe New Yorkekoa, eta lotura horrek askatasun izugarria ematen du gaiak
|
eman
, bertsoak kantatu edota musika helarazteko momentuan. Magia polita sortu zen, bai, New Yorkeko arrats gau hartan.
|
|
|
Empire Staten, Rockefeler Centerren, Askatasunaren Estatuan eta World Trade Centerreko hutsunean jarri genuen gure bandera. Baina benetako garaipenaren, barkatu, GARAIPENAREN PASIOA Central Parken
|
eman
genuen. San Frantziskon egin bezala, hemen ere bizikletak alokatu eta parkeko txoko guztiak arakatu genituen, John Lennonen negar malkoa aurkitu genuen arte.
|
|
|
Egunak Manhatanen
|
eman
eta gero, kale zabaletatik igaro ondoren, gospel ahotsak entzun ostean, eta, nola ez, NYCko oroigarri eta erosketak eginda, oso gozo tratatu gintuen lurrari agur esan behar genion. Ordua iritsi zen, 28 egun eta gero.
|
|
|
Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere. Ezagutu genuen beroa, benetakoa, eguzkiak
|
ematen
duena eta arbasoen hutsunea bete nahian pertsona batek begirada batez eman dezakeena. Sentitu genuen Euskal Herriarekiko gertutasuna, nahiz eta hamar mila kilometrora egon.
|
|
|
Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere. Ezagutu genuen beroa, benetakoa, eguzkiak ematen duena eta arbasoen hutsunea bete nahian pertsona batek begirada batez
|
eman
dezakeena. Sentitu genuen Euskal Herriarekiko gertutasuna, nahiz eta hamar mila kilometrora egon.
|
|
|
Aitaren magalean, lasai zegoen txikia. Urtebeterik ez zuen haurra bizitza osoa bidaiatzen
|
eman
izan balu bezala moldatzen zen. Halako batean, anabasa iritsi zen.
|
|
|
Nik gidatzen nuen bi pedal besterik ez zituen forda. Erraza dela dirudi, baina zin degizuet lehen kilometroetan Sierrak sekulako frenazoak
|
eman
zituela! Gero aitortu zidan ezker oinaz zapaltzen zuela frenoaren pedala.
|
|
|
Estatu Batuetara bidaiatu behar baduzu, eta bertan kotxe bat hartzekotan bazara, entzun gomendioa: ez galdetu jendeari zenbat denbora dagoen leku batetik bestera, eta aguantatu ezin baduzu, gehitu bi ordu,
|
ematen
dizuten denborari. Los Angelesetik Gardnervillerako bidaia xinplea zen, berez.
|
|
|
Zaila da deskribatzen Jaialdian euskaldun batek aurki dezakeen koadroa. Zailtasuna ez datza elementu ezezagunen presentzian, ezta urrik
|
eman
ere; Ameriketako pelikula pare bat ikusi duen euskal herritar peto petoak aise identifikatuko ditu Jaialdian koloreztatzen diren postalak.
|
|
|
Burutazio haren fruitu da Sports night Kirol gaua. Jaialdian sekula izan ez direnentzat, Interneten irudiren bat edo beste aurkituko duten arren, komeni da erreferentziak
|
ematea
. Gertuko bati entzun nion bezala, Kirol gaua izan liteke auzoren bateko igande goiz bateko herri kirol saio baten eta gure umetako larunbat goizetako Pressing Catch ikuskizunaren arteko nahastea.
|
|
|
Argiak itzali zituzten eta fokuak piztu. Amerikar batek euskaraz izango lukeen azentu berdina zuen gizon sendo baten ahotsak ongietorria
|
eman
zien bertaratutakoei, eta ohiko erretolikaren ondoren, iritsi zen herri kirolariak (gihartsuak eta burutsuak) banaka banaka deitzeko tenorea. Makina bat ke sortutako ke makina ari esker, laino artetik atera gintuzten banaka banaka, gertatzen ari zen guztiari oraindik laino artetik bezala begiratzen bagenion ere.
|
|
|
Aukera izanik hango eta hemengo bertsolariak oholtza gainean aritzeko, Nereak eta biok goizeko bigarren saioan gurekin jardutera gonbidatu genuen. Ez zigun saio osorako gonbidapena onartu, baina baiezkoa
|
eman
zigun, puntuka elkarrekin aritzeko; baita gustura aritu ere. Bertsolariok curriculumik bagenu, zerrendaratzeko modukoa da Ameriketako bertsolari batekin oholtza konpartitzeko ohorea.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean,
|
ematen
baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
Ez dut tokia deskribatuko; imajinatu nahi lukeenak, aski du Grease ko hanburgesa jatetxeko partea errepasatzea. Beraz, 50eko hamarkadan futurista
|
eman
nahi zuen hanburgesa, tipula uztai eta marrubi irabiatuen fabrika hartara sartu ginen. Atean, zain genuen zerbitzari bat, gizon heterosexual kanonikoen ehuneko berrehunaren atseginerako prestatua (norberak irudika dezala parte hori).
|
|
|
Gero, egia da oso gustuko lana zela gehienetan. Bertsozalea nintzen eta aukera
|
eman
zidan bertsolaritza barrutik ezagutzeko, filtrorik gabe, eta bertso on asko entzun nituen, eta txarrak ere mordoa”.
|
|
|
Hark bazekien oso bertsozaleak ginela, eta berak proposatu zigun grabatzaile lanetan hastea, jendea behar baitzuten. Berehala
|
eman
genion baiezkoa”, gogoratu du abiapuntua. Aramendik grabazio guztiak Xenpelarrera eraman izan ditu beti.
|
|
|
Aramendik berak egiaztatu ahal izan du 20 urte hauetan teknologiak nolako aldaketa egin duen. “Hasieran 60 minutuko zinta analogikoak erabiltzen nituen, eta oso kontuz ibili behar izaten zen buelta
|
ematean
, bertsorik edo punturik gal ez zedin”. Azkenengoan, soinu teknikariak ordenagailuz grabatu, “pendrive” batean pasatzeko eskatu eta “wetransfer” bidez bidali du Xenpelarrera.
|
|
|
“Saioren batean gertatu izan zait, saioa bukatu delakoan stop ari
|
eman
eta saio ofiziala bukatu ondoko azken saiotxoa ez grabatu izana”, aitortu du Zelaietak. Aramendiri Bilbon pasatu zitzaion iazko udan:
|
|
|
Sortzen ari denari lehentasuna
|
eman
arren, bertsolaritzaren ondare historikoa ere jasotzen da Xenpelarren. Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak eramatera.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak edo idatziak, bertso-paper edo eskuizkribuak, audio formatutik edo idatzitik jasotakoak, …) bildu eta modu bateratuan aurkitzeko aukera
|
emango
du Bertsolaritzaren Datu Baseak. Horrez gain, beste euskal generoek bere dokumentazio egitasmoa landu eta gauzatu nahi izanez gero, lagungarri izan daitezkeen elkarlanetarako zabalik gaude”.
|
|
|
Dokumentazio Zentro dinamikoari bide
|
eman
nahian, Euskal Herriko Bertsozale Elkartearen baitan erredakzio bateratua sortu da. Lan-talde honek kudeatzen ditu “Hitzetik Hortzera” telebista saioa eta Bertsoa sareko ataria.
|
|
|
Gaurkotasuna eta freskotasuna eskaintzen diote grabazio horiek irratsaioari eta aldi berean entzuleei. Gaurko bertsolaritzaren eta plazetan gertatzen ari denaren berri
|
eman
dezakegu horrela”, azaldu digu Sukiak.
|
|
|
Hala ere, Xenpelarreko artxiboetan barna ordu gehien sartzen dituztenak ikerlariak dira, oso arlo ezberdinetako ikerketak gauzatzeko aukera
|
ematen
baitu bertan bildutako ondareak. Garai bateko bizimoduaren kronika izan daitezke bertsoak, tokian tokiko hizkuntza aztertu daiteke… Xenpelarren bildutako datuak baliatuta hainbat ikerketa egin dira eta egun ere badira beste hainbat martxan.
|
|
|
Nerea Elustondo berriz, 1994tik 2014ra bitartean emakumeen plazetako presentziaren bilakaera aztertzen ari da bertako informazioarekin. Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra
|
eman
zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten ari da. Informatika arloan, Manex Agirrezabala, Bertol Arrieta eta Aitzol Astigarraga, dokumentazio zentroko bertsoen corpusa erabiliz, poesia sorkuntza automatikoa garatzen ari dira eta EHUko informatika musikaleko taldeak musikaren analisi konputazionala, sorkuntza automatikoa eta musikaren informazio bilaketak automatikoki egiteko ikerketa aplikatua du helburu eta horretara doinutegia erabiltzen ari dira.
|
|
|
Eta handik goizeko ordu bietan irten –dena ondo badoa goizeko hiruretan neure herrira itzultzeko. Hurrengo egunean,
|
demagun
igandea dela, beste saio bat dago arratsaldez; lagunaren tabernan kafe petrolioduna hartu eta berriz kotxe zaharrean, irratia ez dabil, banoa bidean ahozko tradizio honen balio objektiboak banan bana akatzen. Bederatziak inguruan etxean izango naiz”.
|
|
|
Bertso biltzaile “profesionalaren” ibilerak ederki deskribatzen ditu Goikoetxeak pasarte horretan. Baina bera eta bera bezala gaur egundaino ari direnen aitzindari bat aipatu behar bagenu, hori Antonio Zavala (Tolosa, 1928 – Iruñea, 2009) dugu, afizioz, eta pasioz, ingurukoek ondarea gordetzeari garrantzi eskasa
|
ematen
zieten garaian bertso bilketan hasi eta sekulako altxorra bildu zuena.
|
|
|
“Kontuan izan behar da garai horretan garbizalekeriak indar handia zuela eta bertsoak gaizki ikusiak zeudela, euskara traketsa erabiltzen zutelako –jarraitzen du– Bertsolaritza horregatik baztertu zen eta bazter horretatik ateratzen lan handia egindakoen artean Manuel Lekuona aipatu behar da. Literatura oral vasca [Ahozko euskal literatura]
|
eman
zuen argitara 1930ean. Badago beste gizon bat egin zuen lana gutxik aitortzen diotena eta Errenteriako Makazaga da, horrenbeste bertsopaper eta bertso liburu atera zituena eta urtebetez Bertsolariya aldizkaria argitaratu zuena.
|
|
|
Tratu bat egin ohi dut bertsopaperen jabearekin: berak niri orijinalak
|
ematen
dizkit eta nik berari horiek denak kopiatuta eta beste bertso asko ematen dizkiot. Batzuek nahiago izaten zuten orijinalarekin geratzea, eta, orduan, ez nuen errespetatu beste erremediorik izaten.
|
|
|
Tratu bat egin ohi dut bertsopaperen jabearekin: berak niri orijinalak ematen dizkit eta nik berari horiek denak kopiatuta eta beste bertso asko
|
ematen
dizkiot. Batzuek nahiago izaten zuten orijinalarekin geratzea, eta, orduan, ez nuen errespetatu beste erremediorik izaten.
|
|
|
“Sekulako agurrak” eskaintzekoa ez izanagatik, umea jaioberritan gurasoei eskaini zien agurreko bertsoa: “Zenbat buelta
|
eman
nizkion… Esaten nuen: ‘Jendeari zer inporta zaio? ’ Baina aldi berean esaten nuen:
|
|
|
Ariketa beretsua egin zuen Hendaian zailtasunez zailtasun jaiotzear zen haurraren inguruan kantatu zuenean. “Kantatzeko premia neukan, eta banekien gaiak zirrikitu minimo bat
|
ematen
baldin bazidan, kantatu egingo nuela, atera egingo nuela gaia. Ez neukan besterik, ezin izan nion ihes egin”, jardun zuen orduko hartan eduki zuen kantatzeko premiaz.
|
|
|
Ez neukan besterik, ezin izan nion ihes egin”, jardun zuen orduko hartan eduki zuen kantatzeko premiaz. Bere bikotea emakumezkoa zela azaltzeko pausoa
|
eman
behar izan zuen lehenengo, eta horretatik kantatu lehenbizi. “Hori egiteko ere aske ibili behar duzu.
|
|
|
“Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola emakumearen presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”, esango zuen Agirrek. “Gizonezkoetan nik dudarik ez daukat azkeneko 20 urteetan sekulako aldaketa
|
eman
dela zentzu horretan. Uste dut asko landu dutela batzuek.
|
|
|
“Emozioak zailak dira plazaratzen.
|
Ematen
du jendea hunkitzera jotzen dugula. Ni ez naiz jendea hunkitu zale hunkitu nahi dudalako.
|
|
|
Bertsoaren kalitatea izango da bat edo beste, baina beti dela sinesgarriagoa, eta satisfakzioa askoz beteagoa da”. Gaiak horretarako aukera
|
eman
behar duela ere uste du. Egunaren arabera eta norberaren barruan bila aritu beharra arriskutsutzat jotzen du Enbeitak.
|
|
|
Gutasun hori lortzea “zoragarria eta jeniala” Barrosorentzat: “Publikoa identifikatzen denean gu bat sortzen duzu, eta gu horrek indar bat
|
ematen
dio zure bertsoari. Publikoak nahi du ikusi bere zerbait zugan, eta zure zerbait ere bai noski.
|
|
|
Publikoak nahi du ikusi bere zerbait zugan, eta zure zerbait ere bai noski.
|
Ematen
badiozu jadanik dakien guztia, ez duzu harrituko, baina emozioetan ari garenean egia da gu baten beharra badela, eta denek jotzen dugu gu-ra nira baino gehiago”. Gutasun horretara lerratzea ontzat joagatik, niak ere gu-ari zerbait esan behar diola eta horrekin tentuz ibili beharra ere azpimarratu zuen Barrosok.
|
|
|
Egin beharrekoa ebatzia du Elortzak: “Lanketa horiek egiten ari zarenean, bakoitzarengandik datorren horri bidea
|
eman
eta hori lantzea da egin behar dena”.
|
|
|
Premiarik eta gogorik ez baldin badaukagu, hori beste kontu bat da”. Alde horretatik, Enbeitak ezartzen dizkio “frenuak” bere buruari, eta
|
ematen
duen irudiari bidea egiten uzten dio. “Ez nuke gura jendeak nire bizitza intimoaren transparentzia oso osoa edukitzerik.
|
|
|
“Ez nuke gura jendeak nire bizitza intimoaren transparentzia oso osoa edukitzerik. Gardentasun osoa
|
ematen
badut, gero jada ez dago ezer. Puntu batetik aurrera iruditzen zait oso sentipen eta emozio intimoak direla, eta jendearen aurrean pasatuko nukeela muga bat ez dudana pasatu gura, nahiz eta ez negarrik egin.
|
|
|
Azkenean, benetakosuna ez du zertan izan zuri gertatzen zaizun gauza zehatz bat. Bizitzaren eskarmentuak
|
ematen
dizu gauzak esaldi potolo batek esanda barik, bi xehetasunekin benetan sakonago esateko modua”. Adinari bizipenei maila gehitu zion Amaia Agirrek:
|
|
|
Maskara albora uztea eta biluzteari balio handia
|
ematen
dio Vazquezek: “Ausardia da, eta hori behar dugu”.
|
|
|
“Nik ez nuke nahi bertso bat negarrez kantatu, ahal banu. Ni naiz zentsuratzen duena nire burua gatazka psikologiko batzuei bide ez
|
emateko
bertsotan. Hori autozentsura da, eta nik egiten dut.
|
|
2016
|
|
|
Isiltasuna, gainera, ez da bakarrik etxeetan
|
eman
. Zergatik egon dira erakundeak isilik hainbeste urtean?
|
|
|
Hori guztia hor dago eta derrigorrez buelta
|
eman
behar diogu. Bestela, ezer jakingo ez duten hurrengo belaunaldiek –berentzat Franco izango da guretzat Karlistadak izan direna– horren guztiaren eragina izango dute.
|
|
|
Gizarte bezala nola tratatzen ditugu gure eritasunak? Hori guztia kontatzeko aukera
|
ematen
du ospitaleak.
|
|
|
Igor Elortza: Gainera, aipatu ditugun beste metafora batzuk tratatzeko aukera ere
|
ematen
du. Zeintzuk dira gure herriaren traumak?
|
|
|
Gugana etorri izanaren arrazoietako bat izan da, euren ikuspegitik, euskal antzerkia testuan oso oinarritua izan dela. Garrantzi handia
|
ematen
diote, gainera, horrela izateari eta horregatik jo dute gugana. Horregatik diot bertsoarekin lotura hori izan dezakeela; dena edo batere ez.
|
|
|
Iturriaga: “Isiltasuna, gainera, ez da bakarik etxeetan
|
eman
. Zergatik egon dira erakundeak isilik hainbeste urtean?
|
|
|
Jakina da Joxan Goikoetxeak harreman estua izan zuela Xabier Leterekin, musikari bezala, baita lagun gisa ere; bereziki bere bizitzako azken urteetan. Lete hil zelarik, haren ingurukoek bere ondarea bildu eta ezagutzera
|
emateko
beharra ikusi zuten: “Antzerki obra honi dagokionez, libreto eta eskuizkribu dezente nire eskuetan geratu ziren, eta argi genuen, lan hori lau haizetara zabaldu behar zela”.
|
|
|
Xabier Lete gogoan lehenik, urtebetez; Sortuko dira besteak iritsi zen ondoren. Ziklo horrek
|
eman
zuen berea, eta, ondoren, beste gai batzuk lantzeari ekin zioten ikuspuntu ezberdinetatik, hala nola musika, literatura, eta horretaz gaindi, Goikoetxearentzat aspektu garrantzitsua dena zinez: Lete eta antzerkia.
|
|
|
Tapiaren arabera, Letek ondo ezagutzen zuen gizarte tradizionala, eta gizarte modernoko konbikzio eta balioak zeuzkan. Komunikatzaile osoa zenez, antzezlanean ez ditu soilik bere ikusmoldeak
|
ematen
, balio tradizionalei ere tokia egiten die, eta horrekin osatzen du fartsa eta epaiketa. Tradizioa botere faktikoetan dago (epailea, fiskala, apaiza…), eta Leteren pentsamendu modernoak defentsako abokatuan hartzen du gorputza.
|
|
|
|
Eman
baino lehenago
|
|
|
guk
|
eman
|
|
|
ez dakizu ze problema
|
eman
|
|
|
Ta bertigoa
|
emanagatik
|
|
|
Ziur baietz, bertsozale elkartean denerako dago lantalderen bat eta gure gaiak lantzen laguntzeko ere egongo da, bai horixe. Erraza izango da, eta gidoia eginda
|
emango
digute, beharbada. Dena ezinhobeto joango da”.
|
|
|
Talde bat kantuan. Eta gu magiari forma
|
eman
behar zitzaiolakoan.
|
|
|
Mikrofonora atera eta gai jartzaileak gaia
|
eman
zien: “Hizkuntza txikiak”.
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena
|
eman
zuten, bakoitzak berea; eman edo esan; esan edo bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena eman zuten, bakoitzak berea;
|
eman
edo esan; esan edo bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Horregatik beste izen bat ere
|
ematen
zaio Cynghaneddi: “presondegia”.
|
|
|
Arau horietan itxitura baten barruan zaude. Hasieran
|
ematen
du eromena dela, baina sartzen bazara, disfrutatu egiten duzu. Egin kontu, batzuetan jendeak esaten dit zer isilik nagoen, zer antisozial nagoen, ez dudala hitzik egiten, eta askotan izaten da pentsatzen ari naizelako, pentsatzen, “presondegi” horren barruan.
|
|
|
Galesez ez genekien euskaldunok ere, sentitu, sentitu genuen zirrara, eta ez nolanahikoa, Tabakalerako saioan Karen Owenek Europa gaiari kantatu zionean. Dub base ilun eta eder baten gainean, ahots sendo eta minez, bere poema
|
eman
, esan, bota zigun; eta ulermenaren mugen gainetik, edo hobe esan azpitik, sakonagotik, entzuleon barruetaraino sartu zen.
|
|
|
Horrekin hautsi nahi nuke. Nahi nituzke ezkerreko balioak berriro modan jarri nire lanaren, artikuluen eta poesiaren bidez; eta ahotsa kendu zaion jende interesgarriari ahotsa
|
eman
. Ez baitugu jende hori entzuten ez dutelako ahotsa izateko modurik.
|
|
|
Europan eta munduan badago artisten mugimendu bat, artistak ari dira mugitzen, eta horrek poz pixka bat
|
ematen
dit. Artistek ez badugu egoera salatzen esan nahiko du Trumpek, Nigel Faragek eta Boris Johnsonek irabazi dutela partida.
|
|
|
Eta bertsoak eta bertsoak eta bertsoak ikasarazten dizkiete buruz, eta arau zorrotz horiek guztiak eta abar, baina ez zaie irakasten egiten. Osagaiak
|
ematen
zaizkie, baina gero ez dute egiten. Eta horrela ezin duzu zerbait maite.
|
|
|
Tartean, ispilu deformatuak. Beñat Krolemi beste erakusketa baterako mamia
|
emango
zion egun horretako azalak.
|
|
|
Ene gogoan isuri kulturala da pertsona baten baita marrazten duen pintzelik garrantzitsuena. Gainontzekoa ez da marko bat besterik, interes historiko batzuen arabera
|
emandako
forma politikoa, botere joko zahar edo berri bat. Funtsa, isuri kulturala da, eta haren baitan, mintzoa.
|
|
|
Gure Eroyak (Bonberenea Ekintzak) bigarren diskoan eroriez eta heroiez ari dira. Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari
|
eman
zituzten berriz halakorik egiteko. Azkenean, bestelako zerbait eskaintzea erabaki zuten, ordea, eta horri eutsita oihartzun handia lortu dute.
|
|
|
Ostiak, botereari beharrean, herrikideei
|
eman
nahi izan dizkiozue. Zergatik?
|
|
|
Akordatzen naiz oso ondo hartua ez zela izan, oso ondo ez zela ulertu edo ez genuela ondo ulertarazten asmatu. Gurruk esan duen zirikatzailearen, probokatzailearen eta min
|
emango
duenaren muga hori oso lausoa da. Hein batean horregatik ari gara hain gustura:
|
|
|
Gonzalez: “Testuinguruan aukerak
|
emanez gero
, eurek egiten dituzte gai horri buruzko hausnarketa guztiak”
|
|
|
Hizkuntzan trebeak direnak, adibidez, asko jolastuko dira horretara. Testuinguruan aukerak
|
emanez gero
, eurek egiten dituzte gai horri buruzko hausnarketa guztiak”. Edukien kontzientzia hartzeko, manipulatu eta esperimentatu beharra azpimarratu zuen Gonzalezek:
|
|
|
“Horretarako oso testuinguru egokia genuen, gainera. Era berean, pedagogikoki bertsolaritzak aukera handia
|
ematen
du berba jolasak egiteko, errimak egiteko eta gauza askotarako. Bertsogintzak beste edozein proiektutan dauka lekua, musikak daukan bezala”.
|
|
|
Lazkao Txikik polizia kontrol batean izandako pasadizo ezagunak
|
eman
zidan bertsolariaren definiziorik onena: zer kantatu behar duten jakin gabe jende aurrean kantatzera doazen pertsonak zirela ikasi nuen.
|
|
|
Erreportaje asko egin nituen, urteetan, Joxean Agirreren aginduetara. Pista
|
ematen
zidan, eta agindu zehatzik ez; ematen zidanean ere, ez nion oso ongi ulertzen, baina bai sumatzen zer nahi zuen. Nik uste, nire gisan, bertsoak, berez, ez zitzaizkiola gehiegi interesatzen, baina bai bertsolariak, kasik fenomeno antropologiko gisan.
|
|
|
Erreportaje asko egin nituen, urteetan, Joxean Agirreren aginduetara. Pista ematen zidan, eta agindu zehatzik ez;
|
ematen
zidanean ere, ez nion oso ongi ulertzen, baina bai sumatzen zer nahi zuen. Nik uste, nire gisan, bertsoak, berez, ez zitzaizkiola gehiegi interesatzen, baina bai bertsolariak, kasik fenomeno antropologiko gisan.
|