|
2009
|
|
|
Da uzaba geureak
|
euki
aben hurrungo etxe baten neba bat ezkondute, uzabak, arreba bat. Da hak ezetuten nindun ni ondo, da karo ume txikarrak ekozan hak pe, bost.
|
|
|
Joan nitzen da bost urte egin nituzen han, han beste baserrien be, etxe ondoan bost urte. Da bosgarren urtean ama hil zen, da ama hila zan orduen, andria hil zen orduen, ba, amama
|
euki
eurien, da ni orduantxik etorri nitzen etxera.
|
|
|
Da eneuen jo «portxiripa» eskape ein ostelako. Ze ostantzean
|
euki
neuen ganea emoteko pasadea terriblea. Da oin gehau enaun ikusi, gehau enaun ikusi.
|
|
|
D, etorte nitzen etxera umeagaz eta eurek ixte ostien jaten oin. Da ogie, nik, bakixu, gose
|
eukiten
neuen, da ogie noizeanpehinan, uzandre egoten ez zan orduen, hartu eiten nauen. Da atzenean eite ostien ogieri honan markak egin nik hartzean baneun ez baneun igirteko.
|
|
|
Umea negarrez euki naun ate kontran, da eztakit ba zegaitiño, ta uzandrea badator... Josten ostikadeaz, holan
|
euki
gindun umeantzako jausi ez eiten balkoian, da, beste aldera bota nindun!
|
|
|
Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik eta urrago da bildur gehau, e? Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri,
|
euki
neuen bildurre. Ixen zan ordu bi t, erdik ingurun allegeu nitzen orduen etxera.
|
|
|
Egun baten banao, ta uzabaori beharrean, uzandriaz ta. Umea negarrez
|
euki
naun ate kontran, da eztakit ba zegaitiño, ta uzandrea badator... Josten ostikadeaz, holan euki gindun umeantzako jausi ez eiten balkoian, da?
|
|
|
Da eite osten? Ume gaztetxu bet
|
euki
euen. Da nik bederatzi urte einde nituzen, antza, orduentxe kunplidute.
|
|
|
Da Igorrera joan ginan oinez, da Igorren tranbia hartu behar gindun. Da tranbiek erraile deko, erraile
|
euken
, da Igorren akorde jatan: «Bueno, deskuidu baten etxera etortea pentsetan bot, erraileri begitu biotset».
|
|
|
Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian
|
edukitzen
zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat.
|
|
|
Beste hirurogeita bost euskaldunen kokagunea ezin izan da konfirmatu, hilerriko artxiboek arazoak eragiten jarraitu baitute. Plaka non ezarriez
|
zeukaten
kokagune ezezaguneko euskaldun horiei ondorengo urtean monumentu bat egin zitzaien, euren izenak han grabaturik, eta emaile anonimo berak ordaindu zituen harrizko lauza monumentuaren gastuak.
|
|
|
1996ko ekainaren 23an, Hardesty izan zen Morris Hill hilerrian zehar eginiko bisitaldi eta zeremonia baten buru, egitasmoa deskribatu, eta oroitarririk gabe geratzen ziren hirurogeita bi euskaldunen metalezko plaka berriak bisitatu eta ospatu zituzten. Hasieran hamar bat hilobi kokatzeko asmoa zen arren, azkenean hirurogeita bi topatu ziren kokagune ziurrekoak, eta beste hirurogeita bost izen, hileta datuak
|
zeuzkatenak
, baina ehorzte leku segururik ez. Harrizko monumentuan azken hirurogeita bost horien izenak eta jaiotze nahiz heriotza datak grabatu eta, apaintzeko, Estatu Batuetako bandera eta ikurrina elkarturik eta lauburuak zizelkatu ziren.
|
|
|
Dolores Totoricaren aitonak Idahora emigratu zuen Munitibarretik eta Gernikatik, eta geroago berarekin elkartu ziren emaztea eta zazpi seme alabak. Liz Hardestyrenaitonak, Mateo Arreguik, Idahoratua zelarik, zenbait euskal ostatu
|
eduki
eta gobernatu zituen, bezeroak artatuz, batzuetan baita haien heriotzan ere. Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin.
|
|
|
John katedraleko eta Gibson hileta zerbitzuetako idazkera erabilirik? hilobia aurkitu eta ziurtatu zaien euskaldunak; orain metalezko plaka bat
|
daukate
, eta bertan idatzirik dute jaiotze nahiz heriotza data:
|
|
|
bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio lanak egin, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen. Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere lehen emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu
|
eduki
edo gobernatu zituzten. 1912an Modern Rooming House ostatuaren jabe ziren, eta urte hartan 238 euskaldunek aldi baterako edo iraunkorki ezarri zuten euren bizilekua han.
|
|
|
Euskaldunek hartan dirua sartuko zuten eta, beharrezko balitz, diru laguntza bat jaso zezaketen osasun edo heriotza gastuetarako. Boiseko La Sociedad de Socorros Mutuos eratu zen 1908an, 200 kide inguru
|
zeuzkalarik
. 1928an La Fraternidad Vasca Americana sortu zen gizonezkoentzat, eta 1930ean emakumezkoentzat osagarria.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa
|
zeukaten
hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei urte egoteko asmoa
|
zeukaten
, gogor lan egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Inork ez
|
dauka
lagun hurkoa epaitzeko eskubiderik. Askoz hobe da zuzen zuzenean kondenatzea.
|
|
|
Susmoa
|
daukat
Mahoma ez zela sekula mendizale amorratua izan.
|
|
|
«Talentu aski baduzu, litekeena da ausardiarik gabe ere, puntu bateraino behintzat, aurrera ateratzea; eta litekeena da nahikoa ausardia izanez gero talenturik gabe aurrera ateratzea, puntu bateraino behintzat. Baina ezin aurrera atera bietako bat bederen
|
eduki
ezean. «Guztiz idazle ez diren horiek» tragikoak dira oso, eta orduan eta burutsuago izan, are tragikoagoak oraindik:
|
|
|
Horien testuak gaur erreferentzia saihestu ezinak dira diziplina horretan, diziplinak berak gero eta hots nabariagoa
|
baitauka
literaturaren eremuan. Aipamenak modu askotara egin daitezke.
|
|
|
Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke. Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia)
|
zeukan
French Liquour Store delakoan egin zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen, harik eta hiriko bizimoduaz aspertu, eta Elkora (Nevada) joan zen arte, Pedro eta Bernardo Altuberen Spanish Ranch en lan egitera.
|
|
|
Panamint gailurretik distantzia gutxira, Petek itxura oneko tontor bat ikusi zuen, eta begirada bat ematera gelditzea erabaki zuen. Jo zuen lehen harkaitz puskak urre gordina
|
zeukan
! Lagin batzuk hartu eta Shortyrengana jo zuen lasterka.
|
|
|
Hala, Shorty Harrisek eskubideen erdiak zituen. Lekuari zer izen eman ere erabaki beharra
|
zeukaten
. Petek «Aguereburg» deitzea pentsatu zuen.
|
|
|
Harri bat puskatu nuen. Urrea
|
zeukan
, solte. Korrika joan nintzen Shortyrengana, erakustera.
|
|
|
Beldurra ematen zidan bakarrik uzteak, bere onetik aterata zegoen eta. Baina batek Ballaratera joan beharra
|
zeukan
hornigai bila.
|
|
|
»Sosik ez
|
neukan
, baina txekea han izango nuela pentsatu nuen. Bi hirugihar xerra eta katilukada bat irin neukan.
|
|
|
»Sosik ez neukan, baina txekea han izango nuela pentsatu nuen. Bi hirugihar xerra eta katilukada bat irin
|
neukan
. Hirugiharra frijitu eta irinarekin taloa egin nuen gure alorraren eta Ballaraten artean kanpatu nuen aldi bakarrean.
|
|
|
Ballaratera heldu nintzenean txekea iritsi gabe zegoen artean. Denda muntatu eta itxoitea beste erremediorik ez
|
neukan
. Postaren bila joaten nintzen egunero, baina ez zegoen niretzako txekerik.
|
|
|
»Baina inolako dibidendurik ordaindu baino lehen, konpainiak zerga bat ezarri zien tituluei. Shortyk sosik ez
|
zeukan
hura ordaintzeko eta horrek kanpoan utzi zuen. Ez dut uste Shortyri batere axola izan zitzaionik.
|
|
|
Frontoi batean izan zuen lehenengo lana, hura zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez. Baina hiru hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta
|
zeuzkan
eta ezin izan zuen horretan jarraitu. Norbaitek gizon bat behar zuen zaldi basatiak menderatzeko?
|
|
|
Zaldia lurrera erori zen, eta Pete harekin batera. Orbaina oraindik bistan
|
dauka
.
|
|
|
–Neguan halako hotza egiten zuen batzuetan, zaldiek lau hazbeteko izotz kandelak
|
edukitzen
zituzten sudurretik zintzilik, gogoratzen zuen?. Toki jakinetan gelditu beharra geneukan zaldiak aldatzeko.
|
|
|
–Neguan halako hotza egiten zuen batzuetan, zaldiek lau hazbeteko izotz kandelak edukitzen zituzten sudurretik zintzilik, gogoratzen zuen?. Toki jakinetan gelditu beharra
|
geneukan
zaldiak aldatzeko. Ezin zuten luzaroan jarraitu.
|
|
|
hamarreko edo hamabiko ardi kanpoak egiten dituzte artaldea gizentzen den bitartean; hemen kantari eta mutil koskorrak bezala txakurrekin jolasean egoten dira ilunabar luzeetan, eta hemen zahatoa eskuz esku pasatzen da. Ilea barrurantz duten ahuntz larruzko ontzi hauek Euskal Herrikoak dira eta ardi kanpoan edaten duten klarete ahulari zapore paregabea emateko
|
edukitzen
dituzte jabeek. Euskal artzain talde bat suaren inguruan elkartzen denean, arrats luze osoan zahatoak ez du lurrik ukitzen.
|
|
|
Gero, ateratzen dena ateratzen dela, zaila egiten zaio bati berak buruturiko obraz kritika (literarioa) egitea. Edozein idazlek
|
dauka
iritziren bat bere obrari buruz.
|
|
|
Komedia genero zaila da, parodia (pertsonaien imitazioak, estereotipoen ustiaketa) ez hainbeste. Batzuetan, sentipena
|
daukat
, geure buruari barre egitearen aitzakian, ez dugula umorea serio hartzen. Geure buruarengan aski konfiantza ez bagenu bezala.
|
|
|
Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen hau eta hau, hara zer ez den inoiz egin behar, bestela hori eta hura gertatuko zaizue, halako haiei garai hartan gertatu zitzaien moduan? Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa
|
dauka
egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Ni ez naiz inoiz atzerriratuen komunitate baten kidea izan eta, lan egingo banuen, azkar ikasi beharra
|
neukan
hizkuntza. Hizkuntza berri bat hitz egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten.
|
|
|
Mary Poppins en Mr Banks-en antzera hitz egiten dudala iruditzen zait. Filma egin zutelarik haurtxo bat nintzenez, argi
|
daukat
adin horretan entzun genuen hizkera umeei errepikatzeko joera dugula.
|
|
|
Administrazioko hizkerak berezkoak ditu hitzak luzatu beharra; naturaltasunari ez erreparatzea; diskurtsoa lausotzea; hizkera astuntzea. Bagenekien kontu bat da, begien aurrean
|
baikeneukan
gero mimetismo izugarriz kopiatu dugun eredu espainiarra. Gauzak horrela, gure administrazioak eta hizkera estandarrak uztarpe berean ibili behar izan dute eta garatu.
|
|
|
Izaki bakarti, neurotiko, egozentrikook hor jardun dugu ahalegin kolektibo batean murgilduta: nobela bat idazten ari ginenean ere, beti
|
geneukan
kaskezurrean hizkuntza estandarizatu baten aldeko inperatibo kategoriko halako bat. Baina idazlearen zereginetako bat ez da ba tribuaren hizkera erabilgarri egitea bai zerurako nola infernurako?
|
|
|
Ez du idazlearen ordez pentsatzen, ez dio lanik arintzen. Ez
|
dauka
egoera guztietara egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen du bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua dena. Hizkuntza hegemoniko batean ari den idazle batek, ingelesez, gazteleraz, frantsesez?
|
|
|
ez die erreparatu ere egiten osagarri txikioi. Automatizatuta
|
dauzka
. Horra, besteak beste, zertarako balio duen tradizioak.
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan ari garen idazleok ez
|
daukagu
hizkuntza hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen ari gara:
|
|
|
Niretzat idaztea ez da istorioak kontatze hutsa. Hizkuntza bat
|
daukat
, eta hizkuntza horrek, hainbat eragozpen izateaz gainera, baditu abantaila egundokoak ere. Eragozpenen tripetan maiseatu eta abantailak ikertzea gustatzen zait.
|
|
|
Komikitik abiatu naiz, baina, pixkana pixkana, neure bidea hartu dut. Inork ez du ezerezetik sortzen, aurretik
|
zeukan
zerbaitetan oinarritzen da.
|
|
|
Jakin izanda ere, nuke orduan bezala idatzi. Nire euskarazko tradizioan
|
neuzkan
nobela historikoaren jardun apurrek ere ez zuten nik bilatzen nuena betetzen. Hona zer uztartu behar nituen jario natural batean:
|
|
|
Bestalde, bere ideia musikalak grabatzeko ere erabiltzen zituen Mikelek magnetofoi txikiak. Hori bai, nahiko garbi zituenean bakarrik, ze askotan esaten zuen ideiak en reposo
|
eduki
behar zirela luzaro. Balio baldin bazuten, itzuliko ziren.
|
|
|
Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai. Mikel Iñaki Salvadorrekin hasi zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta hirurok joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat
|
neukala
, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela. Jakina, gai hori buruan, berak beti hartzen zuen bide okerra, beti aldrebes.
|
|
|
Mikel pozik gelditu zen Roy Hart ikusita! Badakizu, bera hasi zen lekeitioekin 1968an, eta Gernika, Lekeitio laugarrena egina
|
zeukanean
, 1972an. Bueno, egin 1971ren inguruan egin zuen, baina estreinatu 1972an?
|
|
|
1968aren inguruan hasi zela Lekeitio sailarekin edo serie horrekin. Lehenbizi egin zuen bat, galdutzat
|
zeukana
: Lekeitio bat.
|
|
|
Ondoren Baga, Higa, Dialektikaren laudorioa, Gernika? Sail edo serie horri titulua eman zionean, nahiz eta 1968an hasi zen lan horiekin, bere txikitako esperientzia
|
zeukan
gogoan, halaxe zioen, barruan hazi bat zeukala. Bera gelditu zen Lekeitioko euskararen musikarekin?
|
|
|
Ondoren Baga, Higa, Dialektikaren laudorioa, Gernika? Sail edo serie horri titulua eman zionean, nahiz eta 1968an hasi zen lan horiekin, bere txikitako esperientzia zeukan gogoan, halaxe zioen, barruan hazi bat
|
zeukala
. Bera gelditu zen Lekeitioko euskararen musikarekin?
|
|
|
Berak arreta izugarriarekin entzuten zuen, eta gestoak? Berak beti esaten zuen hizkuntza desberdinek, baita dialekto desberdinek hizkuntza baten barruan ere, musika
|
daukatela
desberdina, eta gestoak ere desberdinak. Asko maite zuen mundu hori, izugarri.
|
|
|
Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez. Garai hartan Mikelek oso zaletasun handi bat
|
zeukan
. Paperezko etxeak egitea ikaragarri gustatzen zitzaion.
|
|
|
Eta jakina, horretarako pegamentua behar zuen. Ba, joan ziren frontoira eta, partidua hasi eta laster, konturatu zen pegamentua bukatuta
|
zeukala
eta ezin zuela bere etxea bukatu.
|
|
|
bata berea, Feliciano, asko maite zuena, eta sentidu batean, gainera, oso inportantea izan zena beretzako, eta bestea Juanjo Lasa, neuropsikiatra, zientzia maite zuena..., ez dakit, beste istorio bat, oso diferentea, vasquista, liberal, izquierdista? Juan Joseren familiak
|
zeukan
etxe bat oso ederra Baztanen, Arizkunen, eta gure seme alabek ere asko ezagutu dute. Nik asko maite nuen.
|
|
|
Eta esan zidan: ez dakit zergatik, baina ez
|
daukat
orain gogorik.
|
|
|
Erabili du pila bat, ze partiturak eta hitzak datoz bertan. Haika Mutil, Bereterretxeren Kantorea, hementxe
|
dauzka
seinalatuta.
|
|
|
Bera berezia zen. Barruan beste mundu bat
|
zeukan
. Ikusteko eta entzuteko, ez dakit, pertzepzio berezi bat zeukan, eta batzuetan gelditzen zinen harrituta.
|
|
|
Barruan beste mundu bat zeukan. Ikusteko eta entzuteko, ez dakit, pertzepzio berezi bat
|
zeukan
, eta batzuetan gelditzen zinen harrituta.
|
|
|
Berarentzat karnetak inportantzia
|
zeukan
profesional bezala ibiltzeko, baina gero debekuak etorri ziren, ez bakarrik beretzako, besteentzako ere bai, eta karnetak ez zuen balio handirik. Bi aldiz eraman zuten komisariara.
|
|
|
Renon lanean hasi eta lau, bost bat urtera, euskal gaiarekin guztiz identifikatuta
|
nindukaten
nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
|
Guk, bospasei biloba amerikarrek, Euskal Herria bisitatu genuenean, Markinako lehengusu batek amama umea zenean familiak zituen zilarrezko baxerako piezak banatu zituen. Gauero, afaltzen dudanean, amamaren deituren hasierako AE letrak grabatuak dituzten zerbitzatzeko koilara eta sardexka
|
dauzkat
mahaian. Beste biloba batzuk imajinatzen ditut Mendebaldean, hasierako letra berdinei begira, Euskal Herrian deitura hori bera duten ahaideetako batzuek bezala, nire familia euskaldunari buruzko istorio honen irakaskizuna iradokiz:
|
|
|
Badut zuri beltzeko argazki zahar bat, Estebanek erosi zuen janari denda batena; gero bigarren solairua gehitu zion, Mendive Hotel gisa baliatu ahal izateko. Dendan bakailaoa eta kafe eho berria
|
edukitzen
zituen, basamortuko euskaldunentzat. Nire etxeko aurreko portxean daukat eskuzko kafe ehogailu handia.
|
|
|
Dendan bakailaoa eta kafe eho berria edukitzen zituen, basamortuko euskaldunentzat. Nire etxeko aurreko portxean
|
daukat
eskuzko kafe ehogailu handia. Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen bai denda eta bai hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere azken egunetaraino.
|
|
|
Orain, emakume itsuak bezala, denok
|
dauzkagu
gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan. Euskal Herriko nire ahaideek gogoan dute nire amamak hirurogei urte zituela nola etorri zen Bizkaira urtebeterako.
|
|
|
Eta, halarik ere, heriotzaren harrak, pazientziaz, barrenak jaten dizkit, eta aditzen diot zuloak egiten, eta entzuten dut bere ibiliaren konpasa. Bizirik
|
daukat
barrenean, niri lagun egiten, txakur baten pare, bere onetik aterata arramaska egiten dit erraietan, suntsitzaile aseezin, ederki dakit egunez egun suntsitzen nauela, eta den denean zuloak egin eta egin sentitzen dut jasaten dudan bizitasun orotan. Lur azpiko tunel ikaragarri handiak, haizearen ibiltoki hotzak.
|
|
|
Eta eguneroko otoitza errezitatu beharra baldin banu, honelakoa izanen litzateke gutxi gorabehera: Jauna, Errukiaren Jainkoa, Ontasunaren jabe zaren Jainko hori, Jainko Bihozbera eta Guztia Ahal duena, baita hezleak eta bezatzaileak eta etxeko hegaztien hazkuntzako adituak astindu eta umildu ere, emadazu, eskura
|
daukazun
lehenbiziko aukeran, urakan bolada bat, min kaltegarri bat, kolpean kontzientziaren argitxo dardaratia itzaltzeko, bila ezazu zure larrialdietarako botika kutxan esparatrapu miragarri bat iltzez eta giltzez ixtearren nire begiak, belarriok, aho berritsu hau, eta, horrela, bihur nazazu nire bezatzaileek nirekin egin nahi duten hori: arnasa hartzen duen gorpu.
|
|
|
Ordenatu gabeko egunkari txatal pilek betetzen dute bere jantokiko mahaiaren gaina. Bere aitaren heriotzari buruzkoak dira (euskal egunkari baten titulua gogoan
|
daukat
beti: «Agur, Bob»).
|
|
|
Isiltzen duguna aipatzen duguna bezain adierazgarria delakoan nago. Duela gutxi egin nion bisitan, konturatu nintzen amak bere argazki bat besterik ez
|
daukala
beste guztien artean. Arrebak eta biok emandakoa da orain urte gutxi, hemezortzi urte zitueneko erretratu zahar bat, odol koloreko behor bat belardi batean barrena daramala bridatik helduta.
|
|
|
Batzuetan, guk ez dakigun sinbolismoa gordetzen dute objektuek beren baitan. Idazmahaiaren gainean
|
edukitzen
zuen akatsik gabeko gezi buru perfektua, Washoe Haraneko bere etxearen atzeko mendietan topatua, Renotik ordu erdira. Aitona amonen etxean pasatutako asteburuetan beti hartzen genuen tarte bat salbia eta purshia sastraka artean ibiltzeko, begiak lurrean josita, lur horizta arakatzen beira itxurako obsidiana printzen, punta hautsien edota agian gezi buru osoren baten bila.
|
|
|
Bere begi erorien zirrikituetatik begiratzen ziola, aitak gezi burua jasotzeko aitonaren atzera jo, eta prozesua errepikatu zuen. Azkenean, mendi maldan hainbat aldiz gauza bera egin ondoren, Aitatxi bere suhiak gezi burua utzitako tokira hurbildu, esku ahurrean pixka batez
|
eduki
, bizkarra jaso, eta bakeroen txanpon poltsikoan gorde zuen. Aitona hil ondoren, idazmahaiko paper eta ebakin eta zirriborro artean topatu genuenean, osorik eta akatsik gabe zegoen artean.
|
|
|
Horretaz aparte, gizarte honek ez du gehiegi pentsatzen lagun hurkoan, ez milaka eta milaka kilometrora dagoen lagun hurkoan, baizik eta alboan
|
daukanarengan
. Kalean zoazenean zure albotik pasatzen doazen pertsonek zure arazoei penaz jositako begiratu ikusezin bat botatzen diete, egiatan arazoei jaramonik egin gabe.
|
|
|
–Bata, nire esperientziaz baliatuz egokiena eta pozgarriena deritzodana, besteenganako
|
edukiko
zenuteketen jokabidea ikusi ezin duen pertsonarekin izatea litzateke, hau da, normal tratatzea, laguntzen saiatzea, baina ez pena ematen dizuelako, zuek bezalakoa delako baizik.
|
|
|
Mundu honen gauza xinpleenekin harremanetan jartzeko, beraien izaera eta bizitasuna nabaritzeko, entzumena eta ukimena erabiltzea ezinbestekoa zaigu itsuoi. Gure azal guztian zehar dauden nerbioek adierazten digute non gauden, zer
|
daukagun
gure aurrean eta ondoan, non dauden hormak; eta gure belarriek, entzuteaz gain, soinuek zer esan nahi diguten interpretatzen laguntzen digute.
|
|
|
dena gure begien aurrean azaltzen zaigu, eta gure buru barnean irudikatzen ditugu, zuek ikusten duzuen era berdintsura. Horregatik, guretzat oso garrantzitsua da liburuak eskura
|
edukitzea
. Braille puntuetatik behatz puntaraino, eta hortik gure burura doa informazioa.
|
|
|
Hain da misterio zoragarria, hain enigmatikoa, hain sinesgaitza non ez Homero, ez Cervantes, ezta Shakespeare ere, ez ziren gauza izan hori bezalako metafora bat sortzeko eta imajinatzeko. Ez baitidazue ukatuko kontu honek ez
|
daukala
grazia izugarririk: hiru pertsona diferente, baina benetako Jainko bakar bat.
|
|
|
niretzat hitz, aditz, metafora ororen jatorrikoa irudikatzen du. Bibliak halako originaltasuna, indar kognitiboa, metaforikoa
|
dauka
non Shakespeare ere ez baitzaio iristen Moisesi orporaino, berdin da zer esaten duen Bloom potoloak. Lot eta bere alaba malthusiarren istorioa goi mailako kronopioa da, Alvaro Pombok bere bizitza osoan idatz dezakeen guztia baino bikainagoa.
|
|
|
Baina, Ane, oreztek, berez, ez dute zertan beste ezeren seinale izan! Ez
|
daukat
isilik egoteko asmorik. Politagoa zinen zu... esan diot.
|
|
|
Ezin nau ikusi, baina badaki hemen nagoela, badaki, eta hori
|
daukat
nire alde: onartu egin du nire presentzia.
|
|
2010
|
|
|
Gustura irakurri dut Postkronikak, apurka, gauza onak dastatzen diren moduan. «Post» aurrizki horrek azaleratzen baitigu hasieratik liburuak duen asmoa, bai
|
edukiz
, bai formaz. Eta egia da horrelakoak han hemenka irakurriak ditugula, Holokaustoaren, Gerra Zibilaren nahiz indarkeria politikoaren gaineko diskurtsoen garaia bizi dugulako, «post» guztien garai honetan, memoria ezinbestekoa baitzaigu izaten jarraitzeko.
|
|
|
Oraingo honetan irakurtzeko
|
eduki
ditugun bost liburuetatik hiru fikziozkoak izan dira eta bi ez fikziozkoak. Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan behar dut nik ezin ditudala era berean irakurri:
|
|
|
Elorriagak gai inte resgarria aukeratua zuen bere azken nobelarako. Hala ere, irakurle gisa esan beharra
|
daukat
gaiak berak zein atal bakoitzaren hasieran agertzen diren aipuek sorturiko aurreikuspenak asetzeko gai ez dela izan Algortakoaren liburua. SPrako tranbiatik hona gutxi aldatu da Elorriagaren estiloa, hots, aipatu lan horretan bezala, Londres kartoizkoa da nobelan absurdoaren «langue»ra jo du berriro.
|
|
|
Aipagarriak dira horiek guztiak. Baina irudipena
|
daukat
Elorriagaren azken eleberri honetan ere errepikatu egiten direla haren narratiba markatzen duten ezaugarriak, estiloa, besteren gainetik. Esti, zuk aipatutako «langue»a dago batetik, SPrako tranbiatik datorrena, eta edukiari baino gehiago formari errepa rarazten diona.
|
|
|
Bizi bizia iruditu zait hasiera, harrapatu egin nau, eta hortik aurrera, gorabehera txikiren batekin, orrialderik orrialde aurkitu dut zeozer, ideiaren ideiaren bat, esateko moduren bat? adi eta gogotsu
|
eduki
izan nauena, eta pena moduko bat sentitu dut amaierarantz hurbiltzean. Egia da Fermin Etxegoienek kontatu digun istorioa lineala eta misterio handirik gabekoa dela, eta estiloa ere ez duela zainduegia, baina eskertzekoa da liburuari alde guztietatik darion bizitasuna eta benetakotasuna.
|
|
|
Bosgarrenean, kazetariak zelako inplikazioa behar duen eta nola erantzun behar duen gogoetatzen du, Madrileko trenetako sarraskiaren aurrean dagoela. Baina, bestalde, erreportajeak idazteko modua
|
daukagu
. Nik uste, Barandiaranek asmatu egin du horretan ere.
|
|
|
Baina ez nago ziur flash efektu horretatik aurrerago joan nahi ote zuen egileak. Literaturak baditu bere eskakizunak, jakina, munduak sortze hori, argumentuak eratze hori hitzekin egiten da eta horretan ez
|
dauka
Ugartek «lumarik» oraindik, bidea egin behar du bere idazte taxua sendotzeko eta paragrafoan hedatzeko, showing horretan bertan harantzago joateko. Niri ere iruditu zait hitzak motz geratzen zaizkiola tarteka, baina zein freskagarria iruditu zaidan bere irudimen joria, pertsonaia ez-ohikoak, eta aldian behingo «ze demontre» adierazgarriak.
|
|
|
Zinez akigarria! Trilogiako hirugarrena irakurtzeko irrikan
|
nauka
.
|
|
|
Hasteko, istorioa bera da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza: Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han
|
daukana
. Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen ari da, Canovas garbitu berri dute, eta hiru morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat.
|
|
|
Liburuak bide interesgarri bat hartzen du emakumeez hitz egiten hasten denean, gaur edadeko diren emakumeez, horien larrutik: «Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten emakumeak eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez
|
daukazunean
–(?) Eta arazoa larriagotu egiten da, inor ezin zerbitzatzetik norbaitek zaindua izatera pasatzean»; edo suhia bilobarekin ikustean konturatzen denean «ez bakarrik zenbat irabazi duten gure alabek, baizik eta zenbat galdu zuten gure senarrek».
|
|
|
Beste kontu bat ere aipatuko nuke, zelan azalduko dudan argi ez
|
badaukat
ere. Momentu batean, Aritz, aipatu duzu literaturak gainditu eta irauli lituzkeela topikoak eta klixeak.
|
|
|
|
Dauka
gaur heroi izateko borondaterik. Zorionez.
|
|
|
Honek erlazioa
|
dauka
, orobat, udaberriaren kontuarekin. Izan ere, udaberriaren amaiera aipatzen da apur bat aurrerago.
|
|
|
Ez dut arrastorik ere. Auskalo zer nuen kaskoan hura idaztean, baldin eta pentsatzen badugu idazteko aurrez ideiaren bat
|
eduki
behar dela buruan. Ez nabil txantxetan.
|
|
|
Gero, akostunbreu nitzen orduen, normal egiten neuen, normal. Biximodu itzela
|
euki
neuen, penea euki neuen señorita bata hil, zaharrena hil zen orduen, ba, gero kriadea be sobra. Etxean be ama bastante maloka, ta etxera peneaz etorri nitzen.
|
|
|
Gero, akostunbreu nitzen orduen, normal egiten neuen, normal. Biximodu itzela euki neuen, penea
|
euki
neuen señorita bata hil, zaharrena hil zen orduen, ba, gero kriadea be sobra. Etxean be ama bastante maloka, ta etxera peneaz etorri nitzen.
|
|
|
ha esan da? hori esan eurek, eztot ezebe aituten, ta erdera ikesten joan beakot hainbatera.» Aitek tia
|
bat
euki euen Bilbon, iziko bat, ta izikoari emon otsen parte; topau eusten entsegida krieda lekue ta joan nitzen Bilbora.
|