2002
|
|
Horidela eta, iberiar, zelta, erromatar, gotoetaarabiarren eragina izanzuen gureak, besteakbeste, etanolaez, hebraieraetagaskoialuzazegonzirensendo erroturikhemenmerkatari, artisauetaofizio desberdinenlokarriekin. Erregeeta handizkienjauregietan, Elizarenizkribuetan
|
bezala
, latina zenhizkuntzaofiziala ErdiAroanbertakoerromantzeanagusitzenhasiarte, administrazio, legeria eta erlijiogaietarakoeuskaraofizialkiherrimailanbazterturikzetzalarik.Kulturaeta hizkeraaskotarikoherriaizanda, beraz, betidanikNafarroaaniztasunakdakarren aberastasunarekin.
|
2005
|
|
Azentuerabereizgarriamendebaldeanbainoaskoz berriagoa da hemen. Zubereraz hitz batek azentuera markatua (oxitonoa) badauka, arrazoiaizandaitekebukaeranbokalbatgaldudela, ·gizoná (g) ek> gizonék,, fa/ habáa eta> alhabá kasu aipatuetan
|
bezala
(edo ta mendían > mendín berriagoan). Modu honetan hitzbatoxitonoa badazubereraz, kontraziobatpairatuduelasusmatudezakegu.Bainahonekmaileguzaharrakedo konposatu zahar fosilduak aurkitzeko ez digu laguntzen. Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa izan daiteke etimologia lanetan.
|
|
...rbatzaileenean). Gertakari hauklitikoekin ereaurkitzen dugunez gero (cf.gizoná be (re), gizónbarikikusHualde, ElodietaetaElordieta1994: 59), hipotesibezala, proposatu dezakegugaurregungoatzizkimarkatuen etamarkatugabeenartekobereizkuntzagarai batekoatzizkienetaklitikoenarteko kontrastemorfologiko bati dagokiola.Taldeklitikoetanazentuberezia sartzen zenmugamorfologikoa markatzeko (hitzelkartuetan
|
bezala
), etaordukoklitikoakgaurkoatzizkimarkatuakdira.Klitikoenetaatzizkimarkatuen arteko loturadiakronikoaargietagarbiagertzenzaigusoziatibo edokomitatiboaren kasuan.Baisingularrean etabaipluralean ere, atzizki hauforma mugatuari eranstenzaio, etaezerroari.Biformekazentumarkatuadute, bainasilaba desberdinetan: lagun a gazlagunágaz, > lagun ak gazlagúnakaz.
|
|
LokatiborakoMitxelenaren hipotesiaezbaduguonartzen, nolaazaltzen dugu, pluralean
|
bezala
, aa> eadisimilazioaezdelabetetzen kasuhonetan. Erantzuna ezdazaila.Hizkuntzalariaskokonturatudiragaraibateanatzizki haukontsonantezhasizela (ikusTrask1997: 202).
|
|
koa, adib.lurr eanetaez:: ··turr an (bainabaso an, etab.). Alomorfoenbanaketak· Can protoformaeskatzendu.Beraz, ·baso Canizangogenuke, alde batetik, eta·turr e Can, bestaldetik, bokal epentetiko batekin kontsonante taldeaapurtzeko (deklinabidearenantzeko kasuguztietan
|
bezala
, cf.lurr eko). Atzizkiarenhasieranzegoenkontsonanteazeinzenezzaiguaxolaorain.
|
|
Egiada, totelka
|
bezala
hitzegitendugu, hitzakebaki ezinik, ideiabatamaituordukobestebatadierazibeharrez.
|
|
Framazonen eta juduen kontra jokatzen da garrazki Michel Elissamburu, pentsatzen baitu, frantses eskuindarrek
|
bezala
, horiek direla Frantziak ukan dituen errepubliken sustatzaileak() erlisionea suntsitu nahiz, apezak soldado igorriz eta hezkuntza bereganatuz.
|
|
Oraiko euskaldun fededuna jarraikitzen zaie arbasoei, lehen
|
bezala
orain ere, sanoki bizi baita Jainko bakarraren baitan sinetsiz. Bi aldiz errepikatuz gure hitza (gure arbasoetan, gurek) Dibarrartek azpimarratzen du nola euskaldunen historian, belaunaldiz belaunaldi, seinale lehena den fidelitatea, erlisione sainduan egoitea eta irautea.
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti
|
bezala
badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk
|
bezala
. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
Karia hortara antolatua izan da, Lore jokoetan
|
bezala
, kantu sariketa bat. Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman zuen lehen prima.
|
|
Zazpiak bat aipatzen du, bainan ez bertze olerkariek
|
bezala
. Zalduby batek aldarrikatzen du Zazpiak bat en geroa, biharko ametsa.
|
|
otoitza. Haurrei biharko euskaldunei mintzo zaie, otoizten ditu atxik dezaten, arbasoek
|
bezala
, euskara eta fedea. Hedatzen ari den inpiotasunaren uhainaren kontra, framazonen eta haien deabrukerien aurka, ordu arte tente potente egona baldin bada Euskal Herria, zer bilakatuko da bihar?
|
|
Hortik dator otoitza: egon dadin Euskal Herria, den bezala, arbasoak eredutzat hartuz, lehen
|
bezala
orain ere, beti euskaldun fededun, orduko leloari jarraikiz. Otoitz bihotz hunkigarria, kontserbatzailea.
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez
|
bezala
, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo
|
bezala
, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
Baina ez ditugu nahastu behar biak. Ni neuk hemen historia zientzia
|
bezala
lantzen zutenen historiografía ibilbidea landuko dut. Beste gai bat litzateke, politikari eta fikziozko literatu ra idazten zutenen arteko ikuspegi historikoaren azterketa.Dena dela, aldaketa nagusia, XX. mendearen lehen herenean gihartu zen.
|
|
Hala ere, zenbait gogoeta orokor azalduko ditut.ETORKIZUNARI BEGIRAAzpiegiturazko ikerlanak burutu behar dira, oraindik gure iraganaz eza gutza urria dugulako Euskal Herriko ikuspegia garatuz. Euskal Herria, edo zein herri
|
bezala
, anitza eta moeta askotakoa dugu eta kostaldeko herrialdeen edo barrualdekoen dinamika eta denborak ez dira berdintsuak. Historiak era kusten diguna zera da, denbora kronologikoez gain, beste denbora eta errit moak bereiztera, arkaikoa, mitikoa, betidanikoa duguna eta erabat errotua gizarteko hainbat arlotan.
|
|
Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere ez, ez balego
|
bezala
. Euskal Herriaren historian zehar, XVI. mendeaz geroztik berezitasun nagusienetakoa dugu, Batzar Nagusien inguruan, herrialde batzuk, nortasun politiko kolekti boa landu zutela eta 1877 arte iraun zuten mendebaleko hiru herrialdeetan eta XX. mendean berriz eratu dira.
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek, euskara estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek hartu dutela. Errealitatekoatalgehienek
|
bezala
, badu horrek egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz, herri euskara ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar a... Tradiziozko euskaldunahalketuengaiaereezdabilhonetatik urrun etaarazoa EuskalHerriannonahi agerizaigunarren, berebizikoa daNafarroa Garaiko kasua.Baztangoaegokideskribatu duKasaresek':
|
|
Ohi
|
bezala
, zoragarriidatzirik dagoenIñigoAranbarrirenartikulu batean, euskalki erregistroa11 erregistro sozialarekin identifikatzea arazotzat hartzen da (1999: 58): Bizkaiko berbetea omen darabil Euskadi Irrati kosaio bateanestudioagarbitzerasartzendelaegitenduenaktoreak12 Iñigobezalako Azkoitikoeuskaldun jatorbatentzat gogorrabeharduizaneuskalkiagizartekomailaapalekinidentifikatzehori, baina ezdezagunah... Identitate sortzailedira, inolazere, hizkuntzarenbaitako hainbatetahainbatezaugarrietaosagai.Denaden, «edukaziorikgabekojendearena da», «erregiorialismoa da», «baserritarrek erabiltzen dute> >, «maila sozio kulturalapala adieraztendu> >, «anatomiako hutsada> > edota«Zatarrada> >
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez
|
bezala
, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez
|
bezala
, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
Bestetik, hizkuntza komunak ez
|
bezala
, hizkuntza tekniko zientifikoak erruz erabiltzen ditu ikurrak, siglak eta akronimoak bezalako laburtzapenak, eta ikurrez osaturiko segidak, hizkuntza naturaletik urrun daudenak. Honelako ikurrak nazioarteko adituen komunitate osorako erabakitzen dira
|
|
Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu? Marratxoa jarri behar al dugu ikurraren eta deklinabide atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin
|
bezala
jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko zientifikoaren zati handia bat dator hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia.
|
|
Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa. Hirugarren atalean aipatu
|
bezala
, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunetako bat da izakiak eta gertaerak sailkatzeko joera handia eta sailkapen horretarako erruz erabiltzen dira euskararen inguruko erdaretan erreferentziazko adjektiboak. Hortaz, euskara gaurkotzearen lehendabiziko ondorioetako bat izan da euskara' izena+ erref. adjektiboa' moduko segidez betetzea.
|
|
Ikus esate baterako España (1997).' Tasunezko adjektibo terminoa erabili dut gaztelaniaren adjetivo calificativo' terminaren ordain gisa, Zabalaren (1999a) lanean
|
bezala
.
|
|
39 Dun daramaten adjektiboek ere bi kokaguneak onartzen dituzte. Edonola, Sarasolaren (1997a) arabera, hauek, tar daramatenek ez
|
bezala
, tradizio hobea dute eskuinean. Gainera, erlatibozko perpausetako adizkiekin harremanetan jartzetik ere etor liteke ezkerrean onar garriak izatea.
|
|
Hiztegi Batua eta terminología berezituaren arteko harremana ere, gogo eta iturria dugu. Hizkera tekniko zientifikoaren barruan bereizi ditugun hiru hiztegi multzoren artean, lehenengo biak Hiztegi Batuaren eremuan daude zalantzarik gabe baina zientzia eta teknikaren esparru desberdinetako terminología berezituaren arloan ere erabilera komunean
|
bezala
jokatzea eskatzen al digu Hiztegi Batuak. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi behar dela esan digunean edota:: bolkan hitza baztertu duenean hitz horien erabilera komunaz aritu da.
|
|
Ataltxo honetan partizipioen azentuera baino ez dugu aztertuko; aukera teoriko bat baino gehiago dagoen arren, kasu gehienetan azentu nagusia partizipioak berak hartzen du. Beraz, datuen aurkezpena, orain arte
|
bezala
, partizipioaren silaba kopuruaren arabera egingo dugu, laguntzailearen azentu bigarrenkariaren arazoa hurrengo baterako utziaz.
|
|
Aurrekoadibideetan ikusdezakegunez, gaztelaniaren gramatikan de morfemarenbidez adieraztendirenakasko eta oso ezberdinak dira. Lehenengo etabehin, jabetzaadierazten da (3b), euskaraz (r) en (r) enatzizkiaren bidezematenduguna (3a), baina, modu berean, atzizkiak
|
bezala
, genitibo kasuaren beste hiru funtzioakere betetzen ditu: egiletza (4), osagarri zuzena (5) etaadjunkzioa (6). Horretazgain, gaztelaniazdeerabiltzen daeuskarazizen elkarketaerabiltzen dugunean (7), etaorobat (e) kopostposizioarenbidezadierazten ditugunak3 adierazteko, adjektiboa (8), jatorria (9), berez adjektibo batbainoezdena, etagaia (10) edonorabidea (11), nonpostposiziosintagmabat, zurezedoetxera, izenbihurtzendugun?. Amaitzeko, mugimenduaren jatorria adierazten duen de aurkitzendugu gaztelaniaz, euskaraz
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza
|
bezala
. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore handiaren gatik (sic), ikusi behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
Euskarazko katiximaren gaia da auzi hori, jadanik aipatua izana, buraso zenbait hasiak baitziren bere apezen kontra, galdatuz zer behar zuten Euskal Herriko apezek euskarazko katixima haurrei inposatzen ari izanik? Ez ote zuten denetan
|
bezala
frantsesez ematen ahal?
|
|
Behin baino gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera. Nago Pariseko handi mandiek ez ote duten Frantzia bazterretako jendea eskoil eta gibel atxiki nahi, haien herbailtzeko eta kraxturitik
|
bezala
abere ba tzuen pare kudeatzeko.
|
|
Korsikako hiriburua zen Ajaccion jaio zen 1775.eko martxoaren 21ean Lucien Bonaparte Ramolino, gure Printzearen aita, Alexandrine Bleschampekin ezkondua. Semeak
|
bezala
, Printze titulua zeukan aitak, Caninokoa, Pio VII.ak emana. Ez zen Napoleon anaiarekin ondo konpontzen eta Estatu Batuetako bidea hartu zuen Civita Vecchia portuan 1810ean; baina ingelesek atxilotu zuten eta Maltara eraman eta handik Ingalaterrako Plymouthera.
|
|
(3) eko bigarren kokaguneko perpausetan, ordea, Euskaltzaindiak garbi finkatu dituen emendiozko harreman zehatz bat, ondo rioa eta kausa antzeman daitezke hurrenez hurren. Hala ere, iradoki
|
bezala
, esangura harreman garbirik ez duten{ 1) ko adierazpideen perpausek, esan gura harreman nabaria duten (3) ko horiek bezainbesteko harremana izango dute elkarrekin, testu mailako harreman bat alegia. Lan honetan, edonola, ohiko esangura harremanak dituzten perpausez soilik arituko gara.
|
|
Lokailurik gabeko alboratuek
|
bezala
, lokailudunek ere ez dute erabat debekaturik koma, baina azpimarratzekoa da Euskaltzaindiak ematen dituen (literatur) adibide gehienak puntu baten bidez antolaturik daudela13 Koma eta lokailua daramaten alboratu hauek lokailugabeak baino are desbideratuagoak direla dirudi, testu jaso berezituetan behintzat 14 Bestalde, ez dago kontzesio
|
|
Pilaketen okerra testu mailara igo gabe nonbait perpaus mailatik bertatik indarra duen ekonomi arau baten eraginez gertatzen dela onar dezakegu, batez ere lokailuari testu mailako zereginaz gain perpaus mailako zeregina ere onartzen badiogu. Hala ere, esangura harremanen arte ko bateraezintasunek, oro har hizkuntzan
|
bezala
, hemen ere badute zeregina.
|
|
Bibliografian ikus daitekeenaren arabera, juntagailuek esangura harrema na gauzatu ez ezik, perpaus mailako funtzio bat ere betetzen dute: lokailuek ez
|
bezala
, berdintasun maila batean juntatzen dituzte bi perpaus, goragoko perpaus elkartua emateko. Lan honetan komak juntagailuen gainetik izan dezakeen eragina alde hatera utziko dugularik' S, 31 eta 32 sailetan hurrenez hurren juntagailuen eta lokailuen arteko pilaketak, eta juntagailuen arteko pilaketak ikusiko ditugu.
|
|
e2) Morfologiagardenadu (zer+ genitiboa), lokailuekizanohiduten
|
bezala
.
|
|
Ildo horretatik, esan beharrekoa da juntagailuak ez
|
bezala
lokailuak men deragailuekin hatera azal bide daitezkeela (56). Bait horrekin hatera ere esku ragarriak direla dirudi (57) baina bestalde, bait hori hain menderagailu garbia ez dela ere onartu behar da:
|
|
Zeren honek, bada, eskuragarri ditugun irizpideei begira juntagailuek
|
bezala
jokatzen du gehienetan, baina ez da erabat baztertzekoa lokailu fun tzioa (ere) izan lezakeelako ideia.
|
|
d) Euskaltzaindiaren iritziz, esangura harreman garbia suma daitekeen alborakuntza lokailugabean, komari dagozkion prosodia ezaugarrien multzoa e juntagailutzat har liteke. Guk geuk bakarrik esango dugu pilaketen ikuspe gitik koma ezaugarriek lokailuek
|
bezala
jokatzen dutela: juntagailuak onar tzen dituzte, baina lokailuak onartzeko unean, ordea, zenbait murriztapen dituzte.
|
|
Puntuarenbidezislatzen ohidirenezaugarriek, aldiz, komaren esangurez gain, argudioa etakausaere iradokidezakete eragarbian.Lanhonetan, gainera, hainaztertua ezdenpro sodia ezaugarrienhirugarren multzo bataztertu dugu: aipaturikolehenengo multzoakbainoisiluneluzeagoaetabigarrenmultzoakbainogoragoko doi nua (bipuntuak oro har). Ezaugarri hauek osoesangura harremanzehatzak adierazten dituzte: oro harargudio/ ondorioztapenetakausa/ ondorio arda tzekoak; gainera, ezaugarrimultzo honeklokailuekin etajuntagailuekin ema tendituen pilaketa berezien berriemandugu: lokailuak
|
bezala
, ezin jardai tezke juntagailuenaurrean, etaagerdaitezke, ordea, esanguraegokiko lokai luekinhatera.
|
|
48). 1 Hemendik jarraitzen da, aitzineuskara zaharrerako erro aren egitura kanonikotzat CVC hartuaz, hurrenez hurren konposatu eta era torri bana ditugun horbel edo zuri rekin
|
bezala
egiterik ez izanik,?: ardano rekin, mailegaketaren aukera ere ez genukeela ahaztu behar honetan.
|
|
' Neure eskerrik beroenak Blanca Urgelli aurreko zirriborro batí egindako zuzenketenga tik, Henrike Knorri probetan egindakoengatik eta, orobat, beharbada gaia politikoki dese goki gerta zitekeela adierazi didaten adiskideei_ Lan hau MCyT ko Fundamentos para unos Monumenta Linguae Vasconum ikerketa proiektuaren harnean kokatzen da. Geroztikoak dira bibliografian aipatu ditudan 2000 ondorengo saioak, hau
|
bezala
erroa, berreraiketa eta horien ondorio den etimologiazko azterketez_
|
|
– Ez, ordea, berak nahiko lukeen bezala hitz guztiak direlako mailegu eta, beraz, maila bere ko; azken finean Schuchardtekin eztabaidan Meilletek duela ia mende bat gogoratu
|
bezala
, hizkuntza guztietan jatorrizko lexikoa kontzeptu erlatiboa izan arren, hizkuntzaren bila kabide ezagunaren harnean absolutua bilakatzen da eta garai diferenteetan sartutako maile guek ez bezalako informazioa eman liezaiguke.
|
|
Gehiegi ote haien arteko edozein lotura ukatzeko? ...an eta orobat gertatzen da beaza eta mehatxa mehatxu renetan ez dela menaza ren (beste) aldaerarik 1haren sinonimo eta eratorri modernoago den amenaza renak baizik; izan ere, nola horrelakorik espero huraxe baita menaza ri dagokion bilakabidea delako lurralde horretan. Abagadaune ren (nahiz atzizki ezaguna edeki ondoko abagada ren) for mak bere mailegu izaera salatzen badu, Mitxelenak esan
|
bezala
, bide da erabakitzea zertan den haren jatortasun eza. Etorki zehatza anekdota hutsa bada ere, honela jokatzea emankorragoa gertatuko da etorkizunean mailegu haboro eta horien bilakabideaz gehiago ezagutu baitugu euskal morfe men egitura baldintzak eta baldintza horien aldaketaz irizpideak landuaz.ltxura batean hiru silabako hitza luze begitandu zitzaion Mitxelenari eta morfema tamainari buruzko uste horren arabera (cf.
|
|
48) mai legu edo eratorri/ konposatua baino ezin izan; bigarren honetarako euskal erro oinarrizkoagorik eta atzizkirik aurkitu ezinik edo, mailegutzat jo beharra ikusten zuen.Geroztik mailegu izaera hori are seguruagotzat jo genezake: baldin etaLakarra 1995 en erakutsi zen legea, morfema barneko >: ·>: ·TVTV ezintasuna, 17 Hobeto esan, metatesi bikoitza, kalitatearena ere (fortis < > lenis) hor baita Mitxelenak ikusi
|
bezala
; ez dakit hau (d. laño< llano ere) bcste inon aztertu den, baina baluke intere sik morfema egitura mailako erregelei dagokienez.' 7h Orobat goiko! eiho eta bentana rekin: nekez aurkituko ditugu lexo edo* bendana berenaldaerekin batean.346ZEMAI ABAGADAUNEalegia, onartzen badugu eta kontrako arrazoi gutxi dela dirudi are ezi nezkoago genuke TVTVTV. Bestalde, noizbait erro guztiak aitzineuskaraz monosilaboak izan zirela onartuz, arrazoi haboro genuke abagada mailegu tzat (edota berankortzat, bederen) jotzeko, areago morfema horiek oro Ceskatzen zutela pentsatzen bada.17OEH ren Etim." ohar horretan zalantza markarekin egindako propasa mena (abagada < abaga+ ada) ez zait aitzinamendua iruditzen ikusiaren eta ikuskizunaren aurrean.
|
|
Han hemenka, aste guztietako lehen mintzaldiaz bertzalde, guziz Zer eta zer deitu ozkan, ezagun zen, bai eta zuten ezagutzen aspaldian gehienek, haren eskukaldi berezia. Euskara
|
bezala
hedatu ere du Euskal Herrian euskararen amodioa, garbitu ondoan gure mintzai eder zaharra, zahartzearekin lotuak zitzaizkon helar gaixtoetarik. (Charritton:
|
|
Hiztegi aberatsa da utzi diguna, kazetaritzako arlo gehientsuetako hitzak erabili behar izan baitzituen. Kazetari senez, bere garai ko jendearen ahoko hitzak erabiltzen zituen, Broussainek ohartarazi
|
bezala
–. Eta Harrieten hiztegia Larresoron egonik, baliatu zukeen, Lhanderen hiztegi oraino argitaragabean kausitzen baitira kazetariaren hitzik anitz, bearnes nahiz gazteleratikako ere.
|
|
4.1 Hizkuntzaren hotsetan eta erritmoan oinarrituriko hizkuntz baliabi de eta figurak lehenik. Hiriart Urrutik maisuki eta gutik
|
bezala
marruskatzen daki soinu bustien erabilera adierazkorra (zahar 1 xahar), eta orobat kontrako fenomenoa, haunditasun edo gaitzespenez markatua (xorta 1 zorta).
|
|
Burregoa ari zaiolarik bizkar gibelean bi eskuen estekatzen, ahora jin guziak erraiten diozka, erdi irriz, erdi hortz karraskan, iduri josteta
|
bezala
(Hil dute, E 268,).
|
|
Aliterazioak
|
bezala
, figura hauek ez dute adierazkortasun indarra huts hutsik, pertsuasio indarra ere badute, hitz adierazlearen eta adieraziaren arte ko harmoniak egiantzekotasuna islatzen duelakoan (Reboul: 1993:
|
|
koan
|
bezala
:
|
|
Hona hemen crasis figuraren erakusburu polit zenbait. Lehena Ferry hil ondoan, ahokia gurutzerik gabe eraman zutela-eta: Abereak
|
bezala
bizi; abereak bezala hil, abereak bezala ehortz.1 Hori dute deitzen gero errepublika. Ez da, ez, hori errepublika.
|
|
Hona hemen crasis figuraren erakusburu polit zenbait. Lehena Ferry hil ondoan, ahokia gurutzerik gabe eraman zutela-eta: Abereak bezala bizi; abereak
|
bezala
hil, abereak bezala ehortz.1 Hori dute deitzen gero errepublika. Ez da, ez, hori errepublika.
|
|
Hona hemen crasis figuraren erakusburu polit zenbait. Lehena Ferry hil ondoan, ahokia gurutzerik gabe eraman zutela-eta: Abereak bezala bizi; abereak bezala hil, abereak
|
bezala
ehortz.1 Hori dute deitzen gero errepublika. Ez da, ez, hori errepublika.
|
|
Xurien soraiotasuna eta beldurra adierazteko hona irudi indartsu bat: Nago, ihes egiteko ere ukanen dugunez, oraiko itxuraren arabera, zai nik aski? Ala, xoria sugearen aho zilorakoan
|
bezala
, beldurrak gure tokian itzatuko gaituenez ote? (E 814,). Etsaiak degradatu nahian abereekin konparatzen ditu (otso, azeri, txakur errabiatu); Berdoly, adibidez, zahagi zahar edo barrikarekin (EO 21,).
|
|
Lafittek zioenez, dantzaria (figura hitzak latinez dantzako eskemak adierazten ditu) eta fantasía poxi batekin: zumea
|
bezala
bazerabilkan eskuara, gogo bihotzak eta aldarteak gidari (1971: hi tzaur., 38). Aditzaren erabileran oinarritzen da josturaren zalutasun hori; batez ere aditz elipsi eta inversioetan, hein bat adizki trinkoetan.
|
|
Hitzeko gizon ez bagira, zuek oroitaraz. Berri heltzalek, behar orduan, guk
|
bezala
egin balezate, lan bat gutiago guretzat otom... uthur eta asto buztan mozten artzea. (E 1151,
|
|
Ahopaldi nasaiak zituen laketenik; sekula kasik ez biga, datxikola, josturaz berdin. Batzutan bospasei alditaraino hatsa artetan hartuz, eta zu begia zabalik hari beha, ondarre rat aurdikitzen zuela sartu nahi zautzun pindarra; bertze batzuetan dena mami, eraskitza eraskitzari jarraikaraziz joriki, burua eztiki joaren ariaz, betetzen zautzula eta argitzen; noiztenka pilota batzu
|
bezala
hitz andana bat erainik, xingilika heien artean ibilarazirik, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua uzten zautzula, irriz. O.
|
|
Makhila khen? artikuluan maki la debekatu dutela eta zolan burdina duelako estakuruan kazetariari irria dario euskaldunen makilazaletasunaz mintzatzean, baina hondarrean barrega rri uzten du debekua: Zer debru nahuzue egin, jaun jujeak, eskualduna eta makila elgarretarik ezin bereziak balinbadire, kasik... senar emazteak
|
bezala
–(...).
|
2019
|
|
Dena dela, J. Urquijoren osasunak, euskaltzainburuarenak
|
bezala
, okerrera egin zuen garai horretan. 1949ko abuztuaren 13an gauza izan zen Ph.
|
|
Hiztegiak gaztelaniari ematen zion lehentasuna, diktadura primorriveristan
|
bezala
, agintari frankisten aurrean errazago baitzen zuritzen Akademiaren eginkizun nagusi gisa, JCVk berak 1941eko baimen ofizialean ageri zuenez. Lexikografia batzorderako R.
|
|
Zenbait neologismo ezabatu eta tradizio jeltzaleko" z" edota" ŕ" grafemak desagertu egin ziren: " vasco= euskaldun, euskotar", baina ez" vasco= euzkotaŕ" jatorrizkoan
|
bezala
. J. Artechek Donostiako egunkarian adierazi zuenez, edizio berriaren arduraduna, I. López de Mendizábalen baimenarekin, A. M. Labayen izan zen (La Voz de España).
|
|
Barnealde/ erbeste lehian, halere, kritikatu egin zuen Eusko Jakintza soilik erdaraz agertzea. Hiru ereduren arteko bidegurutzean harrapatuta
|
bezala
agertzen zen A. Irigaray: isilpean gordetzen zuen Akademiaren jarduna, miraz jarraitzen zuen Baionaldeko euskal prentsa, eta jeltzaleen euskara garbizalea:
|
|
Gavel jaunarekin (erabakitzen badute izen au autatzea nik eskatu
|
bezala
) 4 dire, A. Lhande gai baldin badago. Orai zuk erran ontzat artzen duzun, eta berdin besteek; emengo batzarretara etortzeko.
|
|
Esan
|
bezala
, Euskaltzaindiak instituzio gisa ez zuen parte hartu EGLZDCEko jardueran. Sintomatikoa da J. Gorostiaga bera langile izan zuen Akademiaren Diccionario español vasco bezalako literatura tresna erabilgarria," Euskera ta Euskal Elerti Saľa" ren lan plangintzan ez agertzea.
|
|
Zubicaray, E. Erquiaga, J. M. Arizmendiarrieta, A. Mendizábal) ere, bizkaierazko prosa naturalagoa erabili arren, Esteban Urquiaga" Lauaxeta" k Euzkadi egunkariko euskal atalean bultzatutako eredua izan zuen eskola nagusi. Errepublikan, alderdikeriaz, lehenago E. Bustinza" Kirikiño" k
|
bezala
, gogor egin zuen Euskaltzaindiaren autonomia akademikoaren aurka.77 Euskaltzainek, esaterako, ez zuten Egunan testurik idatzi (Díaz Noci 1995; Altzibar 2005; 2015; Urkiaga 2005; Kintana Goiriena 2008: 601).
|
|
M. Azkuek adeitsuki erantzun zion, Pío osabak, iraganeko haserreak baztertuta, berari buruz hitz egin ziola IdeE ren Salamancako ekitaldian. Badaezpada, J. Carok ez
|
bezala
, R. M. Azkuek gutuna baliatu zuen, militar kolpisten aldeko adierazpena egiteko:
|
|
Kasu honetan akta ofiziala gordetzen da, soilik euskaraz egina, eta horren arabera, euskaltzainburuordeak esan
|
bezala
F. Krutwigen auzia epaituta egon arren, JCVrekiko arazoak konpondu gabe jarraitzen zuen, nahiz eta Akademiako idazkaria JCVko buruarekin harremanetan egon: " Oleaga jaunak azaltzen dauz lenaurreko batzarrean artu zan Krutwig jaunaren gaizko erabagia beterik Bizkai’ko Junta de Cultura’ren lendakariagaz erabili dabezan autuen gora berak.
|
|
Are Bilbon umezurtz geratutako Nuevo Ateneo-ren inguruko kideak ere baliatu nahi zituen lapurteraren aldeko giroari eusteko.917 Bistan dago A. Irigarayk GPD eta RSVAPeko kideekin zuen tratua, eta erbesteko abertzaleek salatzen zuten Akademiaren hutsaltasuna gainditzeko nahia. Frantziskotarraren idazlana problematikoa izan zitekeen, euskara estandarraren auziak hizkuntzaren estatusarekin zuen lotura zuzenagatik, eta euskaraz idatzitako prosa lan jasoa zelako, diktadura frankistan ordura arte baimendutako literatura lanak ez
|
bezala
. Hala ere, kontuan hartu behar da BPDko presidenteak G. Riestrari F. Krutwigen hitzaldia salatu zionean, L. Villasanterenaren edukiak ez zuela inolako eragozpenik adierazi ziola.918
|
|
Bestetik, euskal literatura aztertuko zen, ikuspegi estetikotik nahiz historiko kulturaletik. Esan
|
bezala
, 1943ko" Ley sobre ordenación de la Universidad española" ri jarraituta, mintegia Valladolideko Unibertsitateari eta CSICi atxiki nahi zitzaion. Agerkari moduan, CSICen Gipuzkoako ordezkari zen BRSAVP erabiltzea proposatzen zuen presidentearen mozioak (SFVJU 1955:
|
|
A. Tovar Salamancako errektorea. Urrian ikasturtea behar
|
bezala
hasteko guztiak bideratuta zirudienean, zuzendaria izendatzeko maniobrak porrot egin zuen.959 Gipuzkoako zenbait agintarik eta euskaltzainek eta A. Tovarrek adostuta, L. Michelena abertzalea proposatu zuten posturako, baina bere aurrekari politikoengatik, betoa jarri zioten. Kolpe handia izan zen hura, 1946ko atxiloketa gogorarazi ziona, R.
|
|
Bañan nunbait, kutsuturik arkitu dute, Caballero jaunaren iauregiko iaunek... Or ere zeru imperi saindu artako agintariek belarritxoa erakusten dute, beti
|
bezela
(Euzko Deya).
|
|
188). Izan ere, J. Urquijo zenaren biblioteka aberatsak ere ez zuen merezi adinako erabilerarik, F. Arocena GPDko artxibozainak prentsan interesatuki iradoki
|
bezala
:
|
|
J. M. Urrutia zuzendariak ere ezin zuen aurreikusitako ikerketa lanik burutu, hain zuzen, L. Michelenaren ohi ez bezalako gaitasunendako" ad hoc" diseinatutako postua zelako. Esan
|
bezala
, ikasturtean, 137 lagunek eman zuten izena euskara ikasteko eskoletan, Círculo Cultural Guipuzcoano ren eskolekiko eta" Escuela Municipal de Lengua y Declamación Vasca" rekiko nolabaiteko konkurrentzian. Ikerketa lanak eta ikasle kopuruak gaindituta, GPDko bibliotekan euskara eskolak ematera mugatu zen J. M. Urrutia.
|
|
" Errege" izendapenaz gabetuta zegoen Academia Española errepublikanoaren 1936ko azken batzar ofiziala ekainaren 25ean egin zen Madrilgo Felipe IV.a kaleko egoitzan.86 Gerra zibila piztu ondoren, Academia Españolak aldaketa berriak jasan zituen. Euskaltzaindian
|
bezala
, Academia Españolan ere eskuindarrak nagusi ziren, baina R. Menéndez Pidal burua, JAEko Centro de Estudios Históricos en liberalismo errepublikazale eta demokratikoaren sinboloa, beste akademiko eta intelektual batzuekin Errepublikaren alde agertu zen manifestu labur baten bidez Madrilgo egunkarietan:
|
|
M. Azkue, J. Urquijo eta Pío Baroja. P. Barojak 1935ean RAEko sarrera hitzaldia irakurri zuenean, G. Marañón liberal errepublikazaleak erantzun zion, baina horrek ez
|
bezala
, P. Baroja Parisko erbestetik 1937ko irailean itzuli eta zin frankista egin zuen. Madril Alcaláko apezpikuak, zina heretikotzat jota, promes baino ez omen zuen egin.
|
|
F. Rodríguez Marín liburuzain eta J. Casares idazkari ohiak Madril errepublikanoan zeuden artean eta ezin zituzten kargu horiek bete. Gainerako prentsak ez
|
bezala
, Bilboko egunkariak jaso zuen J. Urquijo euskaltzain sortzailea RAEko idazkari (akademia bateko bigarren postu garrantzitsuena) izendatu zutela (La Gaceta del Norte). Hilaren bukaeran, berriz eman zuten izendapenaren berri, fotografia eta guzti.
|
|
Esan
|
bezala
, Espainia frankistan J. Urquijok idatzitako aktak ez dira oso fidagarriak. Zuzenketaz beterik daude, edukian ez ezik, baita datetan ere.
|
|
G. Lacombe minberarekin baino, J. Urquijok konfiantza gehiago zuen H. Gavelekin. G. Lacombe ez
|
bezala
, H. Gavel eskuindar kolpisten alde agertzeak lagundu zuen, noski: " le triomphe de la cause de la justice —et du bon sens— étant, de toute façon, assuré" zioen Angelutik Donostiara 1938ko neguan idatzitako gutunean.125 Tolosako Unibertsitateko irakasleak Parisko ICOS biltzarreko eztabaiden berri eman zion, eta J. Urquijok ordainetan IdeE z hitz egin zion, baita herri hizkuntzek erakunde berrian ikergai gisa izan zezaketen lekuaz zerbait adierazi ere.126 Errezelo politikoak begien bistakoak ziren.
|
|
Hain zuzen, Errepublikan autonomia estatuaren eragile garrantzitsua izan zen. 1937an atxilotu egin zuten, FET JONSen alderdi bateratzea onartu ez zuten beste buruzagi karlista batzuk
|
bezala
. Gerraostean, isildutako ahotsa izan zen (Estornés Zubizarreta 1983; 1990; Martorell 2010:
|
|
Euskaltzainburuarekiko harremana 1944an hasi zuen, hainbat liburu eta aldizkari erosi zizkionean, eta Madrilen familia arteko zenbait arazo ekonomiko ere bideratu zizkion R. M. Azkueri.312 Beste askok
|
bezala
, bere burua J. Urquijoren dizipulutzat izan zuen. Euskaltzain zaharrak paternalismoz deskribatu zuen:
|
|
Lafon, A. Irigaray eta H. Gavelek hainbat ohar egin zizkioten, baina funtsean proiektu ofizialak huts egin zuen, P. Yrizarren bizi osoko ikerlan bilakatuta. Esan
|
bezala
, P. Yrizarren galdeketa aditz morfologiara mugatu zuen, XIX. mendeko L. L. Bonaparte protodialektologoa hartzen zuelako eredutzat. Gainera, L. Michelenak zirriborratutako arlo fonetikoa alboratuta geratu zen (Cortés, García Blanco & Tovar 1958:
|
|
Donostiako Felisa Martín Bravo() fisikan doktorearekin ezkonduta zegoen. A. Tovar
|
bezala
, dizipulu menendezpidalista eta Centro de Estudios Históricos en jarraipen haria zen. Biak batera izendatu zituzten urgazle; biak izan ziren L. Michelenaren mesedegile, nahiz eta elkarrekin ongi ez konpondu.
|
|
Izan ere, A. Irigarayk 1949ko urtarrilean eman zion E. Esparzaren dimisio asmoaren berri zuzendaritzari. Akademiaren aginduz, E. Esparzarekin jarri zen harremanetan egoera argitzeko, Donostiako El Diario Vasco egunkariko zuzendari J. Berruezoren bidez. Esan
|
bezala
, Lesakako kazetariak uko egin zion euskaltzain izaten jarraitzeari, baina Akademia Nafarroan babesik gabe gera ez zedin, prest zegoen Iruñean Euskaltzaindiaren ordezkaritza bat antolatzeko. Ordezkaritza hori osatzeko, A. Irigarayk kide batzuk iradoki zizkion.
|
|
J. M. Seminariori, esan
|
bezala
, erantzuna F. Krutwigek eman zion, baina Euskaltzaindiak agerkaririk ez zuenez, hitzaldiaren edukia ezezaguna izan zen 1952ko zenbakian Guatemalako Euzko Gogoak argitaratu zuen arte. F. Krutwigek era dramatikoan eman zion agurra, gustuko zuen sinbologia erabiliz, Akademia ia ezkutuko elkarte bat balitz bezala.
|
|
A. Irigarayren bidez jarri zen F. Krutwig harremanetan P. Lafitterekin, Nafarroako Auritzen jaiotako Fermín Irigaray aitak
|
bezala
, Pirinio Behereetako euskaltzaleen ezagutza ohi baino handiagoa baitzuen. Adin bertsukoak ziren A. Irigaray eta P. Lafittek, 1928 urgazle izendatuak, Errepublikako urteetan estutu zuten ezagutza.
|
|
Adin bertsukoak ziren A. Irigaray eta P. Lafittek, 1928 urgazle izendatuak, Errepublikako urteetan estutu zuten ezagutza. Lehenago H. Gavelek
|
bezala
, Akademiaren ortografia normatiboa eta Baionaldeko euskal prentsaren eredua bateratzen saiatu ziren (Zuazo Zelaieta 1988: 377).
|
|
Argitaratzen zuten aldizkari bakarra Yesus’en Biotza’ren Deya suntsitua, euskal idazle geienak erbestetuak. Euskera ez ezik Euzkadi ere zatitu ta lauskitu dute, oyal batez yantzitako lau aizpak elkarrengandik bakandurik, Castellana Orientalis, Castella Occidentalis ezizen lotsagarripean laurak estalirik, gure erriaren izenik aipatu ere ez dedin; nec nominetur inter vos Paul bidaliak pekatu satsuaz zion
|
bezela
" (Ibinagabeitia 1952a: 29). gaztelania euskara hiztegi handia prestatzen ari zela jakinarazi zuen M. Lecuonak.780 Donostiako elizbarrutiaren baimenarekin argitaratzeko bidean zeuden beste bi libururen berri ere eman zuen Calahorrako elizbarrutiaren artxibozainak:
|
|
Nolanahi den, maiatzaren 9ko batzarrean eztabaidatutako gaien artean beste batzuk ere egon ziren. 1952ko abuztuan Suediako Uppsalan egin zen ICOS biltzarrean parte hartzeko gonbita jaso zuen Euskaltzaindiak, baina beti
|
bezala
uko egin behar izan zion maila internazionalean jarduteari. Biltzarraren Frantziako ordezkaria A. Dauzat zen eta Espainiakoa A. Griera frankista, noski.782
|
|
Eliza katolikoaren euskararekiko jarrera aztertu ez ezik, salatu ere egin nahi zuen. Ohi zuen
|
bezala
, baldintza historiko politikoei behar adina erreparatu gabe, Euskal Herriko eta" Mitteleuropa" ko egoerak erkatu nahi zituen, euskal hierarkia erlijiosoaren utzikeria agerian uztearren. Aginte politiko frankistari zuzenean eraso egitea baino egingarriagoa iruditzen zitzaion Eliza katolikoa jomugan jartzea.
|
|
Zergatik orain Euskalherriaren bihotzean, gaztediari erdaraz irakasten eta predikatzen zaiko? Ez othe deraue Vatikanuk debekatzen gure herriko etsaie [i] ’ iura naturalearen kontra ari izaitea, bertze thokietako gaizkilei
|
bezala
–Herriko etsairik handienak monjattoetan eta praideen eskoletan eduki ukhan ditugu, Elizaren altzoan.
|
|
Elizaren registruetan’ zein hizkuntzaz egiten dira inskripzinoak? Zergatik eztira gure herriaren hizkuntza vernakulaz egiten, Kroatian, Bácskan [sic], Banaten eta Errumanian
|
bezala
–Zergatik gure herrian dagoen Hierarkhiak Erromako agintza generalei ez entzun egiten deraue?
|
|
Orduan ahalkegarria lizateke Hierarkhiaren mundutiarr interessen aldeko ekhintza kynikoa! Zer da Euskalherriko Hierarkhia, ama ala amaizuna? 801 Zergatik ezkagoz hemen bertze herrietan
|
bezala
–Adibidez lithuanaraz irakastekotz Koenigsbergen seminarioetan kathedrak zegozen, eta Ekhialdeko Prussian, herririk askotan lit [h] uanarren proporzinoa %5 baizik izan ezarren, lithuanaraz [ere] predikatzen zan.
|
|
802 Euzko Gogoaren zuzendariari 1952ko maiatzaren 20an bidalitako bertsioak" herri guztietan eta orduan
|
bezala
–" dio (Euskaltzaindiaren Artxiboa, Jokin Zaitegi funtsa).
|
|
Besteak beste, Italia faxistak Tirolgo eskualde alemanofonoa italianizatzeko ahalegina ere ekarri zuen hizpidera. Esan
|
bezala
, abertzaleen aurrean bere izen ona berreskuratzeko balio zezakeen ekitaldi publikoan egindako Espainia frankistaren politika linguistikoaren salaketak. Baita ere, adibidez, J. M. Azaola batek CSICen Arbor aldizkarian agertutako posibilismoaren ondoan ausartago(" viril" esango zuketen garai hartan) agertzeko (cf.
|
|
Euskaltzaindiko idazkariak maiatzaren 17an egin zuen hilaren 30erako batzar deia.807 1952ko lehen lau hilabeteetan batzarrik ez egin ondoren, maiatzean hiru batzar egin zituen Akademiak, beraz. Aurreko bi batzarrekin gertatu ez
|
bezala
, maiatzaren 30eko akta ofiziala gordetzen da. GPDko jauregian, A. Irigaray mahaiburuaz gain, J. Gorostiaga, L. Villasante eta N. Oleaga euskaltzainak eta L. Michelena urgazlea bildu ziren.
|