|
2007
|
|
|
Xano hartu zuten, esku zangoak estekatu, garbitu ere hain zen zikina eta bereber utzia aspaldi hartan, eta herri beherean zen etxe zahar batetako borda erdi lurreratu batean zerratu zuten, janari gisa arto edo ogi bihiz ohatutako talo meta bat emanez ondoan. Eta Xanok, horiek guzien artean, ttiuttiuka eta hixtuz segitzen zuen,
|
beti
atxikiz ezpain xokoan, bere irri ezti eta umila.
|
|
|
Bidetan zehar zabilen jende kasta hori ez zen lekukoetaz hainbat maitatua, bainan zaldi tratuetan ezagutuak zirenez eta gainerat komerzio ganbaran fixatuak, nehork ez zeien deus trabarik egin nahi. Egia erran, ez ziren arras
|
beti
bidetan gaindi kurritzen, bainan ingurumenetako merkatu eta feria guzitan parte hartzen zuten edozoin tratularien gisa, eta beren bizi moldea bitxia izan gatik, partikulazki beztimendu eta mintzaira mailan, herabeki onhartuak ziren zaldi edo beste kabala mota zerbait erosten zuten ber. Biziki pobreak emaiten zuten, iduriz bakarrik, zeren eta ongi kasu egiten zelarik beren ontasunak gordetzen bazi... Beren urguilua zen iduripenezko pobretasun baten azaltzea hobeki enganatzeko lekuko xalantak.
|
|
|
Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain zuen anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen. Halere, irria
|
beti
ezpainetan zaukan, eta norbaitek, trufa edo imintzio maneran, galdetzen ziolarik zer zen mutiko ala neskatoa, ile luze eta atorraren gatik ez baitzen hanbat ageri, atorra gora altxatuz errantzuten zuen, harro: " mutikoa, to!" galdezkazalea ez baitzen guti harritzen, ikusiz, mutikoa zela bai, bainan ere ez zuela atorraz besterik deus soinean.
|
|
|
sekulan nehork ez du jakin nola, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal zuen hau edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait,
|
beti
pagatuz bixtan dena, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan. Eta, nihoiz, nihon, bat ere ez zen kontrako abisuarekin gertatu, aztiaren erranak beti betetzen zirela, nahitaez batzutan, bainan nehork ez zuen erraiten ahal tronpatu izan zenik sekulan.
|
|
|
Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan. Eta, nihoiz, nihon, bat ere ez zen kontrako abisuarekin gertatu, aztiaren erranak
|
beti
betetzen zirela, nahitaez batzutan, bainan nehork ez zuen erraiten ahal tronpatu izan zenik sekulan.
|
|
|
Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari
|
beti
galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe: ahal bezain ongi so eginez, entzunez, behatuz, miatuz, ikertuz ez zen oraino heltzen ulertzera zer truka erabiltzen zuen Maritzak eta hori zitzaion mirakuilu handi bat, izanik ere, berak, ez zuela elizako erranetan sineste pilik...
|
|
|
Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du
|
beti
egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe: ahal bezain ongi so eginez, entzunez, behatuz, miatuz, ikertuz ez zen oraino heltzen ulertzera zer truka erabiltzen zuen Maritzak eta hori zitzaion mirakuilu handi bat, izanik ere, berak, ez zuela elizako erranetan sineste pilik...
|
|
|
...baiten zelatan, gero xanpa bortitz eta sendo batekin ez baitute nehor ez deus egoitzatik hurbiltzerat ere uzten, beren eremua ebatsiko diotelako lotsarekin, goizetik arrats ate sahetsean etzanik baitagozte, denmendren hezur edo salda ondar baten esperoan, beren lana ongi egin dutelako sariaren beha, larruari lotu kadena lepoan ez baitira paretetarik hiru urhats baino gehiago urruntzen ahal, halere
|
beti
kontent jana loa eta pereka zonbait aski baitzaiote beren biziari zer erran nahi baten emaiteko...
|
|
|
...uztela beren zakurtegian zerratuak izana gatikan, ustez eta beren xanpa elkor eta estuekin nagusiari jatzararaziko deien bere ihiziko gura eta kurri abiatuko diren larre, oihan edo alorretan zehar, sasietan gaindi, sudurra lurreradino sartuz, erhauts, lohi edo ihintzean murgilduz, lakastaz emukatuta sartzen baitira etxean, mihian girla, izerdiz blai, hatshantuak, hainbeste laster egin ondoan kesta
|
beti
gogoan, ez baitute ez xanparik ez kasurik egiten norbait edo zerbaiten aintzinean gertatzen direlarik...
|
|
|
...baten biltzeko altzoetan jautzika xanpa mehar eta xehe bat bakarrik ateratuz, lumadun izakien arrabotsa iduri baitu zakur ots bat baino gehiago, kapa eta xingolez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago baitu bi hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ezagutzen ahal, zituen bi mokorroak kendu baitizkiote gazte gaztean, lasai, legun eta umil egon dadien,
|
beti
beropean, saloian bereziki, edota negu betean su bazterrean mimenezko zare oihalez apaindutako xirtxil batean etzanik, nun ez den ere, gauza harrigarria, bi hankadunen ohantzean sartzen, izitua, hain den lotsakor bere gorputz mendrea arratoi edo berdin sagu ttipi baten janen diola...
|
|
|
...baitzaio aterbean den ber, beroak erretzen badu ere, airearen eskasak itotzen badu ere, eta kanporat ateratzeko soka labur batez tinkaturik bere nagusiari hurbil hurbila ibiltzen den horietarik, ez baitakite ere zer den libre izatea, hain dira gogorki manatuak, alde guzitarat erabiliak, batzu armadun gizakietaz, beste batzu begiak estalgi beltzez gordeak dituzten makila xuridun batzuen zerbitzuko,
|
beti
umil, makal, sukre mokor baten beske...
|
|
|
... eta, ez aipa gehiago zuri ta belzez ilestatuak diren xakur aihartu txar horiek, arrotzak gainerat leku hotzetarik baiderabila, ardietaz ni bezala (ez, ez arras ni bezala ez!) arduratzen baitira,
|
beti
nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin zer eta nola egin, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren bi hankadun jabeari kausitzeko... hobeko baitzuken, hunek, labrika xume eta bizi ...
|
|
|
Artzai xakur erne eta alai bat bakarrik, ile kuskulatu labur eta harro batez jauntzirik, begiak xorrotx, beharriak erne, ez deus batentzat gorputz guzia daldaran. Haatik, aitortu behar dut, ni ere besteak bezala, bi hankadunen zerbitzuko naizela, bainan ez nola nahika, nortasun bitxikoa naizenez, duintasunez beterik, ez baitut
|
beti
manatua egiten ostiko zonbaiten hixtuak ez naukalakotz beldurtzen, partikulazki nagusiak adardun edo apodun izakien bila manatzen nauelarik eta nik, horiek ezin soportatuz, uzten baititut nahi dutena egitera.
|
|
|
" Oi! Zortea!" Horra aitatxi Pettanek
|
beti
ahoan zuen hitza. Auzoko norbait herioak jotzen zuelarik:
|
|
|
Ikusten zen ardura zare edo saski batzuen egiten, hurtze kimaz txirikordatzen, edo berdin ganibeta eskuan arto xuritzeko xiri lantzen edo arrestelu hortzen bermoldatzen, berdin ere ilezko lepoko edo galtzerdi pare baten trikotatzen, hau ez bazen ere gune hauetako gizonen ohizko ekitate bat, begiak erdi hetsirik puntuen aldarrikatzeko ez baitzuen ikusi beharrik, ezpainak murmurikan nehork sekulan jakin gabean otoitzez ala sakreka ari zen. Gauaz, suaren argiaz besterik bazen
|
beti
bere gelan, irakurtzea ere maite zuelakotz eguna bete ondoren, liburu baten ametsezko lerroak hobeki preziatzen zituela gauaren giro lasai eta misteriotsua lagun. Gertatzen zitzaion ere, baieztatzen bazuten bederen, bere ilober berak irakurtu ixtorien kondatzea, bainan, bere eran, liburuan ikasiak eta berak asmatuak nahasten baitzituen berdin.
|
|
|
— Egizu beraz nahi duzuna,
|
beti
bezala!
|
|
|
Bitxi bada bitxi, bi hankadunen harremanen berri susmatzen dut airean limurtzen den giroaren usaina ahoratuz, dirudi, elhez ez banaiz hornitua eta ezin konprenituzko gauza batzu ulertzen ez baditut, ene zentzuan beste ulertzeko modu eta sendimendu bat dutan. Ene beharriak, beren laburtasunean,
|
beti
zai dirade eta ene zakur lagunek diotenaz, kartierreko hoberenak ditut, kanpoko ala barneko kalapita edo arrabots guziak entzuten ditut eta jakinean ala sekretuan egiten diren gauzak senditzen. Nahiz ez den beti gaitz hortaz ohartzea, ikusten badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela.
|
|
|
Ene beharriak, beren laburtasunean, beti zai dirade eta ene zakur lagunek diotenaz, kartierreko hoberenak ditut, kanpoko ala barneko kalapita edo arrabots guziak entzuten ditut eta jakinean ala sekretuan egiten diren gauzak senditzen. Nahiz ez den
|
beti
gaitz hortaz ohartzea, ikusten badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela. Hola entzuten dut usutan, batek" a, hi ba, zakurra lagun bat hiz, konfidantzazkoa, hi ba..." eta handik berehala besteak nau deitzen" llabri, te, te, haugi haugi enekin, gu biek elgar ulertzen diauk hobeki..." jakin zazue orduan hobe dutala biekin akort izaitea, bat ez bestea hautatu gabe, zeren eta zerbaitetaz edo nunbait elgarren samur baitira, eta nik, pairatzeko partez, nahiago dut biekin ongi izan, hori ikasi dut ene bizi luzeari esker.
|
|
|
Lastaga aldiz, bere izenez Joseph Dumoulin, Frantziako aldetik etorria zen," mila zortzi ehun eta hogoita bost edo seia inguruan" lekuko baten arabera, zituen puskila bakarrak taulazko kofre zahar batean ekartzen zituela,
|
beti
berekin zuena, alabainan beste ontasunik ez zuelakotz. Arkaitz herrian kokatuta, lastoz estalitako olha batean bizi izan zen, nundik ere bildu baitzuen bere izen gaitikoa.
|
|
|
Arkaitz herrian kokatuta, lastoz estalitako olha batean bizi izan zen, nundik ere bildu baitzuen bere izen gaitikoa. Luzaz egon zen bakarrik eta jendekin ez sobera nahasiz, han hemenka lan ttipi zonbait eginez laborari etxetan mutil bezala, bainan ardura lekuz aldatuz, zeren eta neke baitzitzaion
|
beti
leku berean egoitea eta nagusi beraren xerbitxatzea. Bestalde, eta lekukoek ziotenez," ez zen ez hanbat elekaria, beti ixilik eta aurpegi hotzekoa, idurita zerbait gordetzekorik bazuen...".
|
|
|
Luzaz egon zen bakarrik eta jendekin ez sobera nahasiz, han hemenka lan ttipi zonbait eginez laborari etxetan mutil bezala, bainan ardura lekuz aldatuz, zeren eta neke baitzitzaion beti leku berean egoitea eta nagusi beraren xerbitxatzea. Bestalde, eta lekukoek ziotenez," ez zen ez hanbat elekaria,
|
beti
ixilik eta aurpegi hotzekoa, idurita zerbait gordetzekorik bazuen...". Halere, xerbitxu ainhitz egiten zuen gauza guzietaz erdi jakinean baitzen, bai kanpoko lanetaz, bai ta ere edozoin xintxuketa moldetan abila ere.
|
|
|
Auzoak ez zituzten hain urrun eta Arkaitzerat heltzeko oren laurden bat ibilaldi aski zeien, frango sanoki ibiliz halere. Lastagak, soldado izana, lurraren entretenitzeko asko denbora emaiten zuen,
|
beti
edo usutan kanpoan, eta neguan han hemenka langile kondu segitzen zuen. Haurrik ez zuten eta iduriz, mokokatzen ziren ardura, auzoek eta inkestak bildu erranen arabera.
|
|
|
Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu. Galdezketa larriak (eta bortitzak?) jasan izan gatik, Artañok
|
beti
ukatu zuela altxorraren jabe zenik, biek ekintza egin eta Dumoulinek zuela nunbait gorde, eta ez zakiela ez hau ez hura nun ziren. Azkenik, Artaño armen puntan pasatua izan zela gerla denborako ebasketa egitea gatik eta armadako arduradunek, emeki emeki afera utzi zutela ixiltzera, Dumoulin hura ordukotz desagertua baitzen eta beren paperretan desertur ekarria.
|
|
|
Hogoi urtez zahartzen ikusi nuen ama bat batean,
|
beti
eskutik atxikitzen gintuela, eta etxekoanderea atean agertu zelarik ez zakien gehiago zer erran eta bahar bada ere, zertara jina ginen. " Egun on, anderea" entzun zuen eta bost minutu aski izan zizkion gazteluko berrien iresteko, madamaren gandik gainera!
|
|
|
Eta bai, familia heldu den bezala onartu behar da, ados naiz, bakarrik eneak ez nau ni onartu. ...ari zidan" gazteegi nindian ama izateko, Ion, ez duk hire falta, baina hamazazpi urte nintian bakarrik sortu hintzelarik" eta nik ene esku ttipia luzatzen nioian eskolara laguntzen ninduelarik, eta burua altxaturik galdegiten" Errazu ama, orain, ama izateko adina jina zaizu, ez?"," bai, laztana, orain bai", erraiten zidan, baina ez dut uste sekulan sinetsi dutan, non
|
beti
egiten nion galdera bera.
|
|
|
Orduan,
|
beti
gauza beraren entzutea, bere senarra gau guziez berantago sar zedin, bera lan ttipiz ttipi ibil zedin sekulan deus funtsezkorik kausitu gabe, horiek guziek nardatu zuten ene ama. Gainera, aitortu behar da emazte pollitaren eitea zuela, gaztea, beti irriz eta ongi apailatua.
|
|
|
Orduan, beti gauza beraren entzutea, bere senarra gau guziez berantago sar zedin, bera lan ttipiz ttipi ibil zedin sekulan deus funtsezkorik kausitu gabe, horiek guziek nardatu zuten ene ama. Gainera, aitortu behar da emazte pollitaren eitea zuela, gaztea,
|
beti
irriz eta ongi apailatua. Ez zen harritzeko inguruko gizon guziak ondotik bazituen.
|
|
|
Ez ninduen behin ere ene izenetik deitzen. Halabeharrez nahi balin bazuen jakin non edo zertan nabilen, amari erraiten zion
|
beti
: " non da haurra?" edo" zer deabru ari dun hire semea?", horrela naiz azkenean beraz futitu, beraz eta gaineratikoez.
|
|
|
Eta, beraz," gizona" hitza aipatzen dugu lehengo biztanleez mintzatzeko,... hola delako gure mintzairan..." gizona" hitz horrek gizarte osoa izendatzen duelako, bai emazteak bai gizonak hein berean. Bestalde,
|
beti
gure arduradunen arabera, pentsatzekoa da denbora basati eta bortitz heietan, emaztea gauza guti zitakela, eta orain baino zapalduagoa eta menperatuagoa zitakela hain segur...
|
|
|
Eta etzi, erranen dugu, egun herenegun zela. Ondoko eguna, haurra,
|
beti
bihar da, baina hara eta, egun da.
|
|
|
Bazkaltzeko denbora bera luzeagoa zitak, eta etxekoek zein laster jaten duten harritzen nauk. Nik jateko deia entzuten dudanean, ez
|
beti
zeren eta gero eta apalago deitzen naie eta gero eta berantago ere, beti besten ondotik jartzen nauk mahaian, eta handik zutitzeko beti azkena nauk.
|
|
|
Bazkaltzeko denbora bera luzeagoa zitak, eta etxekoek zein laster jaten duten harritzen nauk. Nik jateko deia entzuten dudanean, ez beti zeren eta gero eta apalago deitzen naie eta gero eta berantago ere,
|
beti
besten ondotik jartzen nauk mahaian, eta handik zutitzeko beti azkena nauk.
|
|
|
Bazkaltzeko denbora bera luzeagoa zitak, eta etxekoek zein laster jaten duten harritzen nauk. Nik jateko deia entzuten dudanean, ez beti zeren eta gero eta apalago deitzen naie eta gero eta berantago ere, beti besten ondotik jartzen nauk mahaian, eta handik zutitzeko
|
beti
azkena nauk.
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean,
|
beti
presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Udak ere ez dituk lehengoak bezalakoak, erretzeko beroak jasaiten ditiaguk, barnetan bereziki, aire korronteak azkarrago dituk, eta hori heldu daiteke, segurago, leihoak lehen baino arruntagoak egiten dituztelako. Etxetik jalgitzeko ere nekeago zaitak, bidaiaz joan gogo diat baina, norat ere abia
|
beti
urrunegi duk
|
|
|
... zer debru, ez datak bakerik emanen bere lapin zikin... xo... xo... zertan nintzan... a ba, hola pasatu dituk uda huntako egunak... suerte on bat ukan diauk holako langilearen kausitzea... langilea bai, bainan ez lan gose diren hoietarik ez... gozoki ari den bat, karkulatuz... denbora hartuz ere zonbait aldiz... auzoeri ez zeian ez sobera gustatzen hori... bena, bakotxak bere heina... eta
|
beti
prest halere... iduriz frango laket zian gure etxean... eta frango ontsa akomatzen gintian...
|
|
|
— jiten hiz nahiko dukalarik... bortak
|
beti
zabalik dituzkek hiretako... ados?
|
|
|
... ez dakinat zer dien egun, edo sobera untsa konprenitzen dinat... bainan zer nahi dun, akitua nindunan barda, eta errañetako min tzar hori
|
beti
kitzikan... noizbait dinat ba operatu edo nik dakita zer debru... halere... ez dun arrazoin bat ez gitun beti prest diren hoitarik, ez?...
|
|
|
... ez dakinat zer dien egun, edo sobera untsa konprenitzen dinat... bainan zer nahi dun, akitua nindunan barda, eta errañetako min tzar hori beti kitzikan... noizbait dinat ba operatu edo nik dakita zer debru... halere... ez dun arrazoin bat ez gitun
|
beti
prest diren hoitarik, ez?...
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina bezala bezti, ez
|
beti
besoetan dagoen horietarik ez... jes, nola beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu bezala!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia! nola mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi denak xuxen doatzin egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
Hemen edo han, gainetan edo aran zoletan, ordokietan ala maldetan, lekuak berdinak ziren, zeren eta bizitzeko, hazteko, etzateko eta ibiltzeko baizik ez zitzaizkion baliatzen. Denak ulertzen zituen, salbu eperraren sort lurraren kemena,
|
beti
berriz itzultzen baitzen harrapatuko zuten lekurat. Lurra zen beretzat, haurren sortzeko area, edozoin oihanxka edo alorretan egiten baitzuen holako lana lasaiki.
|
|
|
A! " championnat du monde de ski" hien
|
beti
ahoan, harri konkor kuskula hen gatik ez gindian metra bat ere egiten ahal lerraka!
|
|
|
Hau huna duk! Hobeki lerratzen ba, bena patarrak bestalderat emaiten zian eta gu zolarat lerratu orduko, funtsian ez
|
beti
lerren gainean bena ipurdi gainean ere, berriz goiti jin behar ez ginelakotz eskolarat buruz ari! Hauxe duk ba balentria!
|
|
|
— Ez zakala
|
beti
dena beltz ikus, gaizo mutikoa! Irri egin ere badiauk ba, bigarrren pentze hura hartu dularik, gure gibeletik hixtuka ari zen ihiztari zozo hua lekian gainean utzi diauk, ba ala ez?
|
|
|
—
|
Beti
berdina hiz ba hi! Hiretako lerratzen den ber, izan dadin" luge" edo" ski", ez hiz batere inket, bena ene ipurdi mazela gorritietan hobeki baizik ez nintian senditzen errientaren zehalo mehearen xaflak!
|
|
|
... holako xantza izanik (denek hala baizioten), mutil ttipi jarri nindutean hasteko (eta betiko ere hain xuxen, bainan ez nakian oino!) etxalde handi batetan, abere kundiaz artatzeko, hartako bederen on nintzela, pestia eta ixila ere, nausiak mana zer egin eta nik" bai nausia", bai nausiaz besterik ez diat sekulan erran: " askal aintzin behiak uztarzkik"" bai nausia"," oherat joan aintzin arnesak bilzkik"" bai nausia",
|
beti
ixil ixila, botza altxatu gabe eta etxekandereari berdin (edo hobekiago, zeren emazte bat zian hura!); ene zorteaz frango kontent nindian, kanpoan ere izaiten ahal nintzelarik bakarrik, nehoren laguntza gabe, nihaun egitearen jabe, bai segur kontent nindian nausia baitzen plantakoa, ez baitzen ahatik obligatia ene hartzeaz...
|
|
|
Medikua deitua izan zen; denborarekin pasatuko zaiola erran ondoan, bere ezjakintasunaren ale bat baizik ez zuen erakusterat ereman, segurrez ere oihan hartan zerbait gaitz edo ezin jasanezko gauza bat ikusi zuelako, eritasun bat bildu zuela segurtatuz, xorien gaixotasun zerbaitek jo zukela, izialdura batek burua makurtu... Halere, ikusten zuen Xanok trixteziaz besterik erakusten zuela,
|
beti
irriz baitzagon.
|
|
2008
|
|
|
Dakizuen bezala, Uda aroan, alorretan artoak berde edo heze direlarik, abere basak, azkon eta basurdeak
|
beti
aiher zaizkiete. Basabere horien haizatzea da lehenbiziko buru haustea, nahi bada gure lur mehetako uzta osorik altxatu.
|
|
|
Jara gainean da arranoa hegalak zabal zabala Haiek ez ditu higitzen bainan
|
beti
goratuz doala Gu pentsalari, bizi borrokan, lanak setian gauzkala, Guk ere nahi bakean bizi hori airean bezala Gure mendietan, dio Katixak, emazte eta gizonen bizi moduak beherekoarena baino airosagoa behar luke izan. Izadi garbiaren soinu aberatsagoan baigara bizitzen.
|
|
|
Ez duzu sekulan ikusiko, musean, pilotan edo beste edozein kiroletan" zuri" bat" gorriarekin" taldean.
|
Beti
elgarren aurkako jokoetan dira kausitzen. Artetan pozoinkeria batzu ere egiten badituzte elgarri, ez doa nihoiz hain urrun auzia.
|
|
|
Elixaldea du izena eta etxe horretan bizi da" andere serora" deitzen duten Geaxina mutxurdina. Emazteki bipil eta
|
beti
pixkor dagon horrek badazki karrikako berriak, egunerokoak. Etengabean horra buruz baitauzka entzumen eta behakoak.
|
|
|
Iduri eta bizi errealaren zerbait gaztigu kargaren eremaile naizela. Osasun galdez nago,
|
beti
azkar segi dezadan emana izan zidan biziko bidean.
|
|
|
Zu Katixa!
|
Beti
zureari bada?
|
|
|
Familiako eta auzoen dolu minek haur bihotz hori, zerbait gisaz, lotsakor ezartzen zutela! Norapait, gogoz amenstu iheslekuetara nahi horrek
|
beti
segitzen ninduela! Iduri ere nerea etzen estalgi batek ninduela besten begietara agertzen!
|
|
|
Egin dute irri, bai eta kantu ere. Katixa gaztea zelarik ikasiak eta geroztikako kantuak gogoan dauzka
|
beti
. Kondalari pollita ere da.
|
|
|
Joana emazteki mehatx eta behako eztikoa, zer graziarekin zeraman arats hortako sukaldaritza, etsenplu ederra emanez gazteagoeri. Bertsulari bat ere bazen, dio katixak, Lutxianok galdetu zion aldeko mendi horri, Jara mendi deituari bi bertsu emaitea.
|
Beti
gogoan dauzkat bertsulariak eman bi bertsuak, bertan kantatzen dizkizuet:
|
|
|
Adixkideak, horra gu nola gabiltzan Ainitxkori mintzatuz ahal dugun gisan Izanagatik
|
beti
pobrezia moltsan Bada altxagarria gure jite surtsan Nik, gaurko agertzan Luzaz mintza nezan
|
|
|
Karga ekartzeaz gain, pentsu dut aspaldi Ez daitekela
|
beti
ahularen aldi
|
|
|
Lo egin ote duzu buruz beheiti? Ala amentsetan zagotzi
|
beti
–
|
|
|
Egia gordeak du
|
beti
pizten pena!
|
|
|
Amintore Satorrelik: Sastakaia ahotik sartu eta ipurtik atera. Ez, bainan nihauren galtzetara kakegin! O," shiet", dio Peiok, beste guziek bezala irria nagusitua, Zezena, lehoina,
|
beti
aurkako gaixtoak aurkitu izan dituzu ezta. Nola baztertu zinduen beraz gaitz bide latzgarri hori. Segidako honetan jakinaraziko dizuet, o mirakuilu guziz espantagama!...
|
|
|
Obra on bat egina dietek Peiok, eta iraganaz ahantzkor, guk ere barkatzen dioguk. Maiana ere ahizpa bat izana duk
|
beti
neretzat. Helena eta hiri esker tinkagailu familiakorragoen hartzera goazak.
|
|
|
Egun batez, Peio, hola bere berrien kondan ari zen artetik, haur batek galdetu zion bazterretik: Hogei urtez
|
beti
ardi berekin bizi izana zara Jaun Pelo. Gaizki ikasi txarra, nork dauk erran ni Pelo naizela?
|
|
|
Familiarekin, adixkideekin berri guti gurutzatuz. Uda ala negu,
|
beti
bere ardien erdian, sos bat nehun gastatu gabe. Hogei urtez, irabazi arau, banko intres onetan segurtaturik meta haunditu eta ederki borobildurik orai sorterrira itzulia, diruz hanpatua.
|
|
|
dio Peiok zigarro puroari tirako bat eginez. Utz nazazu otoi ni hemen kondatzera, zer gisaz" tenia" hau sarturik hertzera, zidan lotu ni janez bizia kentzera, laster mundu honetarik nendaman bertzera. Hainbeste ogi zerra arraultze ta kosko,
|
beti
gosean bizi, asea nehoizko, egun bakar batean janez bi oilasko, ene molts txarrarentzat aise soberasko...
|
|
|
Nik
|
beti
entzun dudanez
|
|
|
Gogo bihotzez lantzea da
|
beti
zor dizuguna Zuzenbidean, eginbidean, finki agertzen zaiguna Oinarri duzun euskal mintzoan dela gure nortasuna
|
|
|
Ikusten dugu bestelakoa dela zuen hemengo ibilera. Haatik zuen ele gaixtoek ez dute hemen nehor hhunkitzen, ele gaixto edo txarra
|
beti
apaletik datorrelako. Ezin diozue histu orori idekia dagon herri besta hau, horretarako etorriak bazinezte ere.
|
|
|
Hemen zuen ezagutua orai emazte gaitzat hartu duen Marie Leona ederra. Hau ez da gehiago hemengo zerbitzari bainan
|
beti
atxikitasuna badauka. Egun, Peioren aldean dago zorion betean.
|
|
|
Ikasiz baituk
|
beti
adimen hartuko
|
|
|
Aita, ez otoi nitaz iritzi txarrik har Zuzen bide gogoa daukat
|
beti
azkar Ez nabil argi bila izarretan zehar Jakin gabe lurrean zangoa non ezar
|
|
|
|
Beti
bertsu berriz
|
|
|
Esaera da, prestu zintzoek
|
beti
bilatzen dutela Sendaraztea, giza jaidurek elgarri egin uspela Giza mundua indartu dadin heltzeko aska bidera Ni naiz denena! Sentimen hori zorionez gozatzera Hor du iduri, askatasuna aments bat baizik ez dela.
|
|
|
Alta, gaurko egunean, gizadia emendatuz bezala, gizonak gero eta gehiago ekai hartzen du eta hartuko ere izakiari. Honen neurriak
|
beti
hein berean dagozilarik. Ez da zientifiko haundi bat izaitearen beharrik ororen bixtan agerian dagonaz iritzi bat izaiteko.
|
|
|
pentsa dezakezue herriko besta, lau egunez hoin ongi iragan ondoan, balitzandarrak zorionean dagozila. Lan onak
|
beti
ondorio atsegingarriak ditu. Bestako antolamenduetan eta edozein beste egitekoetan.
|
|
|
Zenbaitek ziotelarik egiaz mintzo zela gizon hori, zendako bada urrun erabil, bizigailuen merkataritzan, tokian berean, garraio gasturik gabe, eros daitezkelarik herrian bereko ekoizpen sanoak. Beste batzuek aldiz, gisa hortako egoera baikorra izan arren, balituzkeela, hala ere, bere salbuespenak, zeren eta,
|
beti
beharra agertuko delakotz kanpo herriekilako gurutzamendua, tresneriako, eraikuntzarako eta beste asko arloetako salerospenetan.
|
|
|
Ez dira nor nahi! Ez dute
|
beti
bizi erreztasuna hautatu, hauen artixtgoa sakrifizio ainitzen bururapena delakotz. Berriz ere ikusleek, xutik, txalokada bero batean eskertzen dituzte hoin gustagarri izan diren artixt maitagarriak.
|
|
|
Ez naiz horretaz harritzen! Bere amari aitortua zion zu maite zinituela eta
|
beti
maitatzen ditugu gure haurrek maite dituztenak. Hautu bat egin du, arrebak zor dion ontasunaz zu jabe ezartzea gerokotz.
|
|
|
—Ahal delarik da lo egiten, eta ez
|
beti
gauaz, zuhaurrek badakizu ahaidea.
|
|
|
— Egia da Tiber, saguak maite izan dituzu
|
beti
, ez nuen gogoan ere... A, banuke bai hor zure asebetetzekoa... auzoko zapatagileak saguz betetako ezkaratz bat badu...
|
|
|
— Ni, ados bazira, Errege jauna, ez naiz Gorrailen lotsa. Elkarrekin
|
beti
bizi izan gara akomeatuz, eta betidanik adiskidantza edo laguntza erakutsi dionari kalte egiteko ez daiteke aski bihurria.
|
|
|
Behin bere partea hartzen zuen, gero Otsame bere eme lagunarena, eta azkenik,
|
beti
ondotik zuen bere otsokume troparena, zazpi artino ikusi baitizkiot! Eta ene aldia heldu zelarik, hezur karruskatu batzuk zaizkidan bakarrik gelditzen, eta hola ados izan behar ez banituen laido eta kolpeak jasan nahi.
|
|
|
Nola fidatu ahal zira horri?
|
Beti
gezurrean da, hori gabe ezin da bizi!
|
|
|
Emateak zerbait balio du, baina gogoak gehiago... Otsamek erre zidan arratoi umetxo hura ere ttipia zen, hargatik
|
beti
atxiki dut zuretzat ikustate biziena.
|
|
|
— Egizu
|
beti
, erran zion Otsogrisek alegia ez axolatua, ikusiko dugu zer balio duen.
|
|
|
— Nola nahi duzu sinestea?
|
Beti
gezurretan zabiltza!
|
|
|
Otsogrisek holako tratu abantailos besterik ez zuen espero, baina Gorrailekin egin ibilerez ez zen fidatzen,
|
beti
gaizki bukatzen baitziren beretzat.
|
|
|
— A!... Gorrail madarikatua!, oihuztatu zuen gerlia ahoan, asken hatsa artino izorratzeaz besterik ez didazu egin eta ni
|
beti
petzero!
|
|
|
— A, Errege Jauna, egokiago mintza ahal zinateke.
|
Beti
prest gaude zu laidoztatu zituzten guzien haikatzeko, berdin izan dadila zure Barruentzat. Otsogrisek Gorrail akusatzen du kalte egiteaz, Gorrail kondenatuz justizia emaiozu Otsogriseri.
|
|
|
ohoin tzarra, egin zuen. Bide xuxenetik
|
beti
urrundua izanez, ez ote zenuke ehun aldiz lepoan soka merezi?... Ez nizuke sinetsi behar, eta agian zutaz urrikaltzeak doluaraziko nau... baina, denen bistan, ene errege hitza ematen dut, azken aldikoz. Hemendik goiti, den mendren gaiztakeria egiten baduzu, urkabetik nehork ez deusek ez zaituela begira.
|
|
2009
|
|
|
Duela hiru urte izango zen. Uda hartan sasoina egitera joan nintzen hemendik kanpo,
|
beti
frutaletan, Landesetako aranak kultibatzen zituen nagusi batenerat. Orduantxet eginak nituen hogei urte.
|
|
|
Han egunak luzeak ziren, baino gauak alegerak.
|
Beti
bazen zerbait aitzaki besta egiteko, eta maiz goiza hurbildua zen ogeratzen ginenean bizpahiru ordu batzuentzat. Denbora izaten ahal den ederrena zen egun haietan, beroa baino sanoa, tartezka haize hego epel batek astintzen zituelarik nesken arropak eta zeruko lanu arinak.
|
|
|
Nik han izagutu nituen hiru mutil, aitz argiak, eta nere begietako aski ederrak.
|
Beti
elkarrekin ibiltzen ziren, eta neri hiruak batian hurbildu ziren. Ez nintzen bate lotsatila, mutilletan aski trebe nintzen, eta hiru izaitiak ez zian traba haundirik ematen.
|
|
|
Egun guzian gure jokoa dantzatu ginuen,
|
beti
hiruak nere inguruan, nere saski beteak eskutik hartu eta husten, gero eta hurbillagotik tinkatzen, kanpoko berotasunian denak izerdietan, erdi bihurrik, bat bertzeari ofrenda bereziak eskainiz.
|
|
|
Ahantziak baginen ere, ez ginen belarrian luze luze egoteko pagatuak, eta nagusiak agudo altxarazi ziguten landarat etorri zenian. Arrats arte han segitu ginuen, lauak
|
beti
hertxi juntatuak.
|
|
|
Illia kima luze mehi batzuetarat billakatua nuen.
|
Beti
barrenean izanez, xuri xuri bihurtua nintzen, xuri eri tinta zikin batekin.
|
|
|
Ez zen goizegi! Nere burua ez nuen gehiago izagutzen neska
|
beti
lo motel triste hartan. Depresio bat izandu nuela erran zuten, ez nintzela bakarra hartatik pasatua, eta aski ongi atera nintzela.
|
|
|
Orain dutena nuen, eta kanpoan aritziak on handia egiten zian. Eguzkitan, haizetan, eurietan, hotz ero bero,
|
beti
han nintzen, nere arbolak hazitzen. Aitz gustuko lana nuen, arratsetan nekadura sano batek gogortzen zizkielarik besoak eta bizkarra, ez nuen pentsamendu beltzetan denbora galtzeko gogorik.
|
|
|
Arratsetan berritz familiko debatetan sartzen nintzen,
|
beti
bezala gurasueri atsegin egiteko. Denak kontent ginen denbora illunak gibelean genituela, eta izaten ahal zen obekiena bizi nintzen.
|
|
|
Bere estaja bukatu zuenian, gure elkar ikusteak bakandu ziren, eta gero seko gelditu. Ez zen erraz
|
beti
hura bortxatzen bere bakartasunetik ateratzerako.
|