|
2000
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege
|
batzuk
, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira.
|
|
|
Halaber, efektu higigarri
|
batzuk
higiezin moduan har daitezke, norberak ere efektu horiek har ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Bi bion arteko liskarrak, jakina, gaurko Europan ere ageriko. Beste lurralde
|
batzuetan
, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko. Ameriketan, berbarako, Quebec dugu horren erakusgarri, hantxe gertatzen baita historia juridikoaren bitasunik erabatekoena (Common Law sistema juridikoa ingeles hizkuntzaz, eta Zuzenbide Zibila frantsesaz).
|
|
|
Portalisen testua filosofia juridikoaren eta lege positiboaren bide erdian dugu. Aukera
|
batzuk
eskaintzen ditu, hortaz, berori euskaratzeko orduan.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako
|
batzuei
, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko
|
batzuek
arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek. Aspaldiko usadioan, Erromako herritar batek baimena zuen bere emaztea beste bati maileguan emateko, seme alaba hobeak izatekotan; horra hor lege politiko hutsa.
|
|
|
Hala ere, abusu horrek beste abusu
|
batzuk
ekar al ditzake. Legeen ustelkeria gizabanakoenari areagotu behar al zaio?
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste
|
batzuen
izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio zer guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Publikoa, beraz, beti dago ezkontza kontuetan eta publikotik aparte ere, badira hirugarren
|
batzuk
, begirune osoaren hartzekodun direnak. Horiei kalte egiteko borondaterik zein ahalmenik ezin izan.
|
|
|
Nahi izan da, idatzi
|
batzuetan
behinik behin, ondasun banantzea ahalbideratzen duen orok dibortzioa ere baimentzea. Bi gauza horiek ezin daitezke joan batak bestea alboratuta.
|
|
|
Gizona kudeatzaile makala izan daiteke, senarrik erakoena izanik ere. Emaztearen amodioa izan dezake horrek, eta ez, ostera, arazo
|
batzuen gaineko
konfiantza. Emazte hori, behartuta al dago bere bihotza bortxatzera, ondasunak gordetzekotan edota ondasunok abandonatzera, bihotzaren taupadei men egin ahal izatekotan?
|
|
|
Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan. Aspaldikoa da eta bizitzak hala erakutsia, dibortzio baterako adiskideak eta aliatuak batuta ere, horiek ez dutela osterantzekorik egiten beste
|
batzuek
idatzi agiriak sinatu eta gertatu den ororen gainean ezjakinarena baino.
|
|
|
Zuzenbide erkidearen indarra apartera eraman eta uste ohi da ezkontide baten onustea nahikoa dela ezkontza horretatik sorturiko seme alabak legeztatzeko. Juriskontsulto zahar
|
batzuek
, haatik, argudiatu zuten seme alaba horiek legezkoak izan behar zutela ezkontide batekiko eta ezlegezko bestearekiko; nolanahi ere, iritzi hori bazter utzi da, gizakien egoera banaezina baita. Zalantzan izanez gero, hobe da legezkotasunaren alde jokatzea.
|
|
|
Eskabideok erarik indartsuenean zapuzteko gauza zirenak hil eta gero egiten ziren. Orduan ziren epaitegiak
|
batzuen
eta besteen erasiaren oihartzun, eta gizarte osoa eskandaluan eta perilean zen.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko
|
batzuen bitartez
familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki
|
batzuk
.
|
|
|
Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra behar du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu behar du babesean aginpidean baino; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu behar duena. Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde
|
batzuetan
dagoen modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke. Baditugu, sexu ahularengan, berrikeriak eta arinkeriak; dohainak dira horiek, eta ordena baztertu eta lotsa galtzeko egintzak eragin gabe, saihets dezagun horien kontrako zehazpenik, askatasun politikoarekin bateraezina izango bailitzateke halakoa.
|
|
|
Iraultza barruan, adin nagusitasuna hogeita bat urte horietan jarri zen. Ez dugu hori aldatu, aldatzeko arrazoi
|
batzuk
tartean izan arren. Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea.
|
|
|
Ezinbestekoa izan da absente baten ustezko bizia, horri buruzko albisterik ez dagoenean, familiak eta jabetzak zehazgabetasun kaltegarrian ez uzteko. Absenteei dagozkien puntuetan jurisprudentzia desberdinak erkatu ditugu eta oinarri
|
batzuen alde
egin dugu hautua, uste izanda horiek direla ekitate zabalena eta kalte txikiena bideratzen dituztenak.
|
|
|
Bazkide batek, adibidez, sozietate baten mozkinak banatu nahi ditu, arriskuak zatitzeke; gogoa eskandalugarria da, eta ez da halako itun batetik kanpo bilatu behar zuzengabekeria, itun horretan bertan gauzatzen baita hori. Badira, alabaina, gauza
|
batzuk
, non justizia bera korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik. Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu behar dugu landatar akuretan jarritako hizpaketa edo itun batzuen justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua.
|
|
|
Badira, alabaina, gauza batzuk, non justizia bera korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik. Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu behar dugu landatar akuretan jarritako hizpaketa edo itun
|
batzuen
justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua. Gure merkataritzako ezagupideek agortu dituzte eztabaida amaigabeak, mailegu korritudun, monopolio edo itsas kontratuetako baldintzen legezkotasuna eta antzeko gaien ingurukoak.
|
|
|
Gure merkataritzako ezagupideek agortu dituzte eztabaida amaigabeak, mailegu korritudun, monopolio edo itsas kontratuetako baldintzen legezkotasuna eta antzeko gaien ingurukoak. Konturatu egin gara arlo
|
batzuetan
, zuzenbide edo moralaren arazoak zenbaketa edo administrazioaren kontuen azpian daudela.
|
|
|
Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da. Gizaki
|
batzuk
maltzurrak dira, eta gizaki aldrak jakituriaz gobernatzeko, behar beharrezkoa da gizakirik maltzurrenak ere, diren baino hobeak direla uste izatea.
|
|
|
Eskubideen larregiak egiten ditu gizakiak fidabera, horiek beti harritzen baititu berehalako irabazpideak, geroko arriskuak baino. Hartara, euren segurtasuna ezbaian jartzen dute tarteko diren esanezko zein ezkutuko egiune
|
batzuek
. Gero, jakina, segurtasun hori ezin bermatu.
|
|
|
Zentzu ona, arrazoia, onura publikoa, horiek guztiak ezin daitezke bertan behera utz; badira arrazoi
|
batzuk
, komenigarritasuna eta ekitatea, besteak beste, jabearen familiari uzteko ondasun horiek; zehatzak izatera, familia horren inolako kiderik ezin, tituluz behinik behin, horren jabetza galdatu. Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa?
|
|
|
Oinordetza dela eta, erromatarren lehendabiziko araubideak zuzenbide politikoak zuzenduak dira; horrexegatik, araubide horietako xedapen
|
batzuk
arrotz egiten zaizkigu. Lurren banaketa zati berdinetan zen egina; halakoa zen helburua, alegia, zatiketa horri, ahal zen neurrian bederen, osotara eutsi.
|
|
|
Frantziarren Kode Zibila (Code Civil des Françaises) zuen izena, laster batean, Napoleonen Kodea (Code Napoleon) deituko zutena. Bonaparteren garaia agortu, eta, aldaketa
|
batzuen
ostean, Kode Zibil soilaren izentazioa jaso zuen hark. Hala ezagutu ohi da eta halaxe ezagutzen dugu guk ere, Frantziar Iraultzaren lege emaitza hori.
|
|
|
Legelari praktikoak ditugu laurok, urte askotako jarduera neketsuaren ostean Bonapartek lan horretarako bereziki deituak. Euretariko
|
batzuk
Herri Batzarretako ordezkariak eta hautetsiak ziren. Orobat Kasazio Auzitegiko kideak.
|
|
|
Haren bultzada eta hainbat kontutan (familiakoetan nagusiki) ere, haren zuzeneko eraginak itxuraldatu zuen Kode Zibilaren bide malkartsua. Bonaparteren alboan, kontseilari trebe, Cambaceres magistratu hori, orduko Kode Zibilaren proiektu
|
batzuen
egile.
|
|
|
Cambaceres kontsulak, urte
|
batzuk
direla, halako kode proiektua argitaratu zuen. Bertan gaiak egoki sailkaturik daude, zehatz eta taxuz.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo
|
batzuk
besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Lege zibilek arautzen dituzte harreman naturalak eta konbentzionalak, aginduzkoak nahiz borondatezkoak, nahitaezkoak zein komenientziazkoak, norbanako guztiak beste norbanako batekin edo
|
batzuekin
lotzen dituztenak.
|
|
|
Konstituzio nazionala eta libertate publikoa abantailatsuago baitira probintzientzat hauetakoren
|
batzuk
gozatzen dituzten pribilegioak baino, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati guztien artean batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular guztiak, diruzkoak nahiz beste edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses guztien Zuzenbide Komu...
|
|
|
Oro har, ezkontzarako baimena dute erakundearen xedea bete dezaketen guztiek. Ez dago berezko erregela horren salbuesterik, gradu jakin
|
batzuen arteko
senideak izan ezik. Ezkontza debekatuta dago aurreko eta ondorengo senideentzat, lerro zuzenekoak badira horiek.
|
|
|
Ezkontzarako finkatu diren eragozpenak eta berori baliozko izateko moldeak eta baldintzak neurtzerakoan, errazagoa da gaitza sendatzea, zigortzea baino. Alderdien jokaerak zein denboraren joan etorriek deuseztasuna noiz estali duten ere bereiztu izan dugu eta horretarako inguruabarrak desberdindu beste
|
batzuen artean
, beste horietan abusuak eskatzen baitu, zalantzarik gabe, legeen erantzuna.
|
|
|
Harrigarria da, zinez, erresuma berberean diren ohitura ugariak: hartara, esan daiteke Frantzia ez dela besterik gizarte
|
batzuen
gizartea baino. Aberria komuna da; Estatuak, bereiziak eta bestelakoak; lurraldea, bata; nazioak, ostera, anitzak.
|
|
|
Magistratu deduzko
|
batzuek
asmatu dute, behin baino gehiagotan, erabereko legeria ezartzeko proiektua. Idazle aipatu baten hitzetan, eraberekotasuna bikaintasun mota da, izpiritu handiek noizbehinka antzeman eta txikiak, hutsik egin gabe, jipoitu egiten dituena.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...a ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi
|
batzuetan
zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Cambaceres kontsulak, urte
|
batzuk
direla, halako kode proiektua argitaratu zuen. Bertan gaiak egoki sailkaturik daude, zehatz eta taxuz.
|
|
|
Gure bileretako hasieran iritzi batek harritu gaitu, hain zuzen ere, Kode Zibil baten idazkeran arlo bakoitzeko testu oso zehatz
|
batzuk
nahikoak direla, testu osoa egiteko. Bide bertsutik ere, esan ohi da trebeziarik nabarmenena dela oro laburtzea oro aurreikusi eta gero.
|
|
|
Gizaki mota bat beren beregi salatu beharra al dago giza izpirituaren eri orokorra den horrexengatik? Badira aldiak non ezjakintasuna den nagusi, libururik ez baitago; badira, hala ere, beste aldi
|
batzuk
, non ikasten ere zaila den, liburuen gehiegikeria baitago.
|
|
|
Gai kriminalak, ekintza
|
batzuen inguruan
bakarrik mamitzen direnak, zehaztuta daude; gai zibilak, ordea, ez. Muga zehatzik gabe barruan hartzen dituzte gizarte batean bizi diren bi gizakien arteko auzigai guztiak, egintza nahiz interesak, azken horiek korapilotsu zein aldakor izanda ere.
|
|
|
Bigarrenez esan beharrekoa hauxe da: gai zibiletako eztabaida herritar biren edo
|
batzuen artean
suertatzen da. Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin daiteke beraien artean zalantzan geratu, ebatzi gabe.
|
|
|
Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat hartu gabe, gauza eta pertsonen arteko unibertsalitatea hartzen du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo, beti atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke
|
batzuentzat
, baldin eta horien arteko gatazkak lege horien parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu askoren zabal horietan, batik bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa baino gehiago, testu
|
batzuen
konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera eduki beharrean, ebatzira bertara eramaten gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Lege zibilek arautzen dituzte harreman naturalak eta konbentzionalak, aginduzkoak nahiz borondatezkoak, nahitaezkoak zein komenientziazkoak, norbanako guztiak beste norbanako batekin edo
|
batzuekin
lotzen dituztenak.
|
|
|
Gai militarrak, merkataritza, ogasun eta beste objektu
|
batzuek
, harreman partikularrak dakartzate; horiek ere ez dira erraz moldatzen aurreko sailkapen horrekin.
|
|
|
Legeek indarra dute beste lege
|
batzuek
indargabetu edo erabilpenik gabe utzi arte. Eraz eta moldez ez dugu legeen indargabetzea baimendu, legearen deserabilera edo erabilerarik eza tartean direla.
|
|
|
Legeak aplikatzeko ezarrita dagoen epai botereak zuzendua behar du izan, aplikazio horretan, erregela
|
batzuen arabera
. Zehaztu ditugu horiek:
|
|
|
Frantzia, beste aldi
|
batzuetan
ohiturazko herriak eta zuzenbide idatzizko herriak ezagutu zituena, zati batean ohiturak eta bestean zuzenbide idatzia zituen aginduzko. Erresuma osorako errege ordenantza batzuk ere tarteko ziren.
|
|
|
Frantzia, beste aldi batzuetan ohiturazko herriak eta zuzenbide idatzizko herriak ezagutu zituena, zati batean ohiturak eta bestean zuzenbide idatzia zituen aginduzko. Erresuma osorako errege ordenantza
|
batzuk
ere tarteko ziren.
|
|
|
Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten. Aldi hartan hartu zuten gure epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri
|
batzuen
menpe jarri zen.
|
|
|
Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko
|
batzuei
, bai, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean. Jakina, horien idatzia ez litzateke besterik izango eguneroko liskarren iturria baizik, eta hori arrazoimenak eta gure usadioek uxatu egiten dute.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo
|
batzuk
besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe. On da gordetzea eta zaintzea suntsitu behar ez den guztia:
|
|
|
Zenbait teologok ez zuten besterik ikusten, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren
|
batzuek
, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto moduan hartuz, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu moduan, bi izate horiek bertara bilduta. Lege naturala ez zen aintzat hartzen izadiaren lehendabiziko eta goreneko egintza horretan.
|
|
|
Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima
|
batzuetan
baino. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa
|
batzuen arabera
, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
esan bezala, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren.
|
Batzuek
, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik gauzak horrela ez direla ikus dezakegu. Harrezkero Neurathek Vienako Zirkuluaren partaide batzuei eginiko kritika pragmatikoa 1913ko ideia hauetan funtsatuko da.
|
|
|
Batzuek, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik gauzak horrela ez direla ikus dezakegu. Harrezkero Neurathek Vienako Zirkuluaren partaide
|
batzuei
eginiko kritika pragmatikoa 1913ko ideia hauetan funtsatuko da.
|
|
|
Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala. Neurri batean, beraz, geroago Kuhnek defendatuko zituen ideia
|
batzuk
ikustatzen ziren jadanik Neurathengan.
|
|
|
Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke, honek berez errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen. Helburu metafisiko hau ez zen enpirismoaren auzia, ustezko enpirista
|
batzuena
baizik: Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako.
|
|
|
Entziklopedia
|
batzuen artean
aukeratzen dugu historian, batzuk besteak baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian,
|
batzuk
besteak baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
2 Argi dago Vienako Zirkuluaren filosofiak bere eginkizunagatik bakarrik nahikoa duela filosofiaren historian agertzeko. Dena den, alabaina, interesgarria da beti ikusmolde filosofiko bat bere garaiko beste
|
batzuen aurrean
kokatzea, batik bat antagonikoak badira. Antagonismo mota hauen haria erraz nabaritzeko, ikus adibidez D’AGOSTINI, F.:
|
|
|
Orrialde berean, gainera, Carnapek honako hau dio: " Oinarrizko kontzeptu sinple
|
batzuk
aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina besteren bat izan zitekeen, hura aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
110 Honekin ez da esan nahi Schlick neokantiarra izan zenik, ikusmolde horren eraginaren ildo
|
batzuk
kontuan izan zituela baizik. Schlickek beti errefusatu zituen a priori sintetikoa eta Kanten espazio eta denboraren teoria, baina, bestalde, bere ezagutzaren teoria —holista eta formalista— kantiarra eta antienpirista bilakatu zen.
|
|
|
Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera honek ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase.
|
Batzuek
Tractatus aren joerari jarraitu zioten, batik bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik. Beste batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten.
|
|
|
Batzuek Tractatus aren joerari jarraitu zioten, batik bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik. Beste
|
batzuek
jarrera antierrealista arbuiatu zuten. Schlickek, adibidez, errealismo/ antierrealismoaren eztabaida gutxietsi zuen, ‘Kanpoko mundua existitzen al da? ’ edota ‘Mundua nire sentsazio hutsa ote da? ’ bezalako galderei zentzugabekeriak izatea leporatuz.
|
|
|
Oinarriztapen xedeak Vienako Zirkuluaren zati batek jorraturiko proiektu errealistaren nukleoa osatu zuen. Oro har, enpirismo logikoa mugimendu antierrealista bailitzan aurkeztu arren, bere partaide
|
batzuk
, batik bat Schlick, salbuespena izan ziren. Hauek Russellen atomismo logikoaren ideiak bereganatu eta adimenetik independenteak diren objektuak, esperientziaren bidez subjektuekin loturikoak, existitzen direla onartu zuten.
|
|
|
Gure ustez nabarmena da ezagutzaren oinarriztapenaren arazoa egi irizpidearen auzia besterik ez dela. ‘Protokolo proposizio’ terminoa, zalantzarik gabe, hasieran bere bitartez proposizio
|
batzuk
seinalatzeko onartu zen, hauen egiaz baliatuz, beste proposizioen egia neurtzeak, haga bat bailitzan, posible izan bailuke.100
|
|
|
Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio
|
batzuen
ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira.
|
|
|
Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste
|
batzuk
, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira.
|
|
|
2) Machen positibismoaren eta Russellen fenomenalismoaren errefusatzea. Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu,
|
batzuk
esperientziarenak izanik, eta beste batzuk ez. Azken hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran.
|
|
|
2) Machen positibismoaren eta Russellen fenomenalismoaren errefusatzea. Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu, batzuk esperientziarenak izanik, eta beste
|
batzuk
ez. Azken hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran.
|
|
|
Demagun, adibide gisa, baten batek ‘babiga’ hitz berria asmatzen duela, objektu
|
batzuk
‘babigak’ direla eta beste batzuk ez direla mantenduz. Hitz honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke:
|
|
|
Demagun, adibide gisa, baten batek ‘babiga’ hitz berria asmatzen duela, objektu batzuk ‘babigak’ direla eta beste
|
batzuk
ez direla mantenduz. Hitz honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke:
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen pertsona babigak diren gauza
|
batzuk
eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen pertsona babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste
|
batzuk
daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz. Ikus ditzagun kasu
|
batzuk
.
|
|
|
Horrela, behaviorismo zentzu zabalean eta behaviorismo tradizionala bere" zentzu hertsiagoan" behin eta berriro bereizten ibiltzeko zailtasuna saihesten dugu. Zientzia bateratuaren zatia den diziplinari behaviorismoa deitzen badiogu zentzu zabalean, Vienako Zirkuluan orain arte ohitura izan bezala, Watson eta beste behaviorista
|
batzuek
aurreratutako tesi bereziak babesteko ardura hartu dugu.66
|
|
|
Aintzat hartu dugun printzipioaren formulazioan zailtasun
|
batzuk
agertzen ziren:
|
|
|
Hans Hahnen hitzetan, eta Ayerrekin bat etorriz," existitzen diren iturriak behin eta berriro, eta sakonago, aztertzen direnez gero, iturri berriak aurkitzen direnez gero, eta jazoera historikoen —hau da, pauta
|
batzuk
jarraitzen dituzten jazoeren— ibilbidearen legezkotasunaren ezagutza hobea lortzen denez gero, historialariek hipotesiak baiestear dituztela" 72 aurresan zezaketen. Iraganari buruz esan dezakeguna, argi dago, egun ditugun arrasto eta ondorioen menpe egongo da73:
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa
|
batzuetatik
, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
|
Ez zen horretarako zio bakarra, baina bai garrantzizkoa. Beste arrazoi
|
batzuek
Zirkulukoek ezagutzaz, esanahiaz eta zientziaz ulertzen zutenarekin izan zuten zerikusirik. Ikus ditzagun hurrengo kapituluan.
|
|
|
Nabarmena dirudi Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioak esanahi mota bakar bat onartzen zuela —teorikoa, zientifikoa—, beste esanahi hipotetiko
|
batzuk
kontuan hartu gabe. Nola ez, egiaztagarritasuna esanahia soilik zientzi enuntziatuek dutela baieztatzen zuen tesi nabarira murrizteko mehatxua zekarren horrek.
|
|
|
Baina, egiaztagarritasunaren bertsio berriak izan zirela-eta, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak Lewisen alde jarri ziren. Haien artean, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin
|
batzuk
bereizi behar zirela onartzear zegoen. Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen.
|
|
|
Ordurako ez zegoen ziorik zerbaitek esanahirik ez zuela esateko. Gehienez ere, egiaztagarritasun printzipioa aukeratzen zutenek enuntziatu
|
batzuk
esanahigabe legez onartzen zituztela esan zitekeen. Baina enuntziatu horiek, izan ere, esanahia izan zezaketen beste esanahi irizpideren bat eskuratzen zutenentzat.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza
|
batzuk
beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste
|
batzuk
baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan.
|
|
|
Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide
|
batzuen esku
geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait.
|
|
|
Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste
|
batzuk
baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait.
|
|
|
Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
Batzuek
ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten: planetekiko esperientzia egiaztagarria ez izan arren, esanahia zuela uste zuten, giza adimen batek planeten ibilbidearen esperientzia izan zezakeelako esperientzia horiek izateko egoeran balego.
|
|
|
elektroiak, uhinak, etab.— deskalifikatzera heldu baitzen. Hots, zientziaren zati
|
batzuk
ezagutza ez zirela esatera ailegatu ziren; bestela esanda, zientzia ez zela zientifikoa. Zentzugabekeria honen aurrean, ikusi moduan, printzipioa ahuldu zuten, baina ondorioz metafisikak berriro ere ezagutzaren diskurtsoan sartzeko zekarren mehatxua kontuan izanik.
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante
|
batzuk
badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak zeuzkan berberak ziren edo, behintzat, antzekoak. Esan bezala, Zirkuluko partaideak, gainera, zientziaren adar
|
batzuetan
adituak ziren, haiei buruz zehaztasunez mintzatzeko gauza, horrek suposa zezakeen abantailarekin. Zeren, gogora dezagun, Zirkuluan fisikariak, matematikariak eta soziologoak zeuden, besteak beste, filosofoez gain.
|
|
|
Hizkuntzaren beraren barne analisian zetzan. Adibidez, posible da termino bat argitzea beste termino
|
batzuetara
murrizgarria dela edo beste termino batzuen bitartez definigarria dela erakutsiz. Horrela, Schlicken adibide bat hartuz52," Nire laguna etzi zendu zen" enuntziatuak ez du inolako zentzurik, egungo denbora eta heriotzaren definizioak ez baitira batere kontsistenteak termino konbinaketa horrekin.
|
|
|
Hizkuntzaren beraren barne analisian zetzan. Adibidez, posible da termino bat argitzea beste termino batzuetara murrizgarria dela edo beste termino
|
batzuen bitartez
definigarria dela erakutsiz. Horrela, Schlicken adibide bat hartuz52," Nire laguna etzi zendu zen" enuntziatuak ez du inolako zentzurik, egungo denbora eta heriotzaren definizioak ez baitira batere kontsistenteak termino konbinaketa horrekin.
|
|
|
egiaztagarritasun printzipioa, alegia. Esan moduan, Wittgensteinengandik hautatu eta interpretaturiko ideia
|
batzuen gain
, egiaztagarritasunaren lehendabiziko bertsioa hemen ikusten ari garen Zirkuluaren garaian jorratu zuten. Taldea apurtu eta ‘ikusmolde estandarra’ deiturikoa finkatu eta gero, hasierako bertsio xinple eta zakar hau beste batek ordezkatu zuen, egiaztagarritasun irizpideak, hain zuzen.
|
|
|
Jite humear eta wittgensteindarra argi erakusten duen bere argumentua honako hau da: termino bat esanahi ezaguturiko beste termino
|
batzuen bitartez
definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin egon behar dute loturik.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino
|
batzuk
ez diren zer edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|