|
2000
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak
|
bat
bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Gerardo Markuletaren ustez, liburua poeta baten egunkaritik harturiko harribitxien antologia modura antolaturik dago: irakurketen harira, gogoeta zabalago baten barnean edota egunerokotasunaren lokatzen artean sortutako txinparta
|
bat
batekoak jaso, arnas poetikoaren iragazitik pasa eta bere hizketa poetikoaren fineziaz adierazi.
|
|
|
honen bidez, balore horiek etengabe desjosi eta josteko beharra ere aipatzen du. Hortaz,
|
batik
bat bizitzaren zirkulartasuna eta gizartearen baloreak ditu hizpide.
|
|
|
Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du. Garai honetako gertakizunetan
|
batik
bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta Euskal Herria), eta hauetako bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean.
|
|
|
Haatik, pertsonaia hauen hausnarketa, zalantza... batzuk deskribatzen bazaizkigu ere, ez dugu bi pertsonaia hauen barne munduan sakontzeko ahalegin berezirik antzematen. Hau da,
|
batik
bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu. Oro har, kontalariak hirugarren pertsonan hitz egiten duela esan dugun arren, oroitzapenen berri ematean narratzaile intradiegetikora igarotzen da.
|
|
|
Eleberri honen egituraketaz jardutean, Edorta Jimenezek ere hiru hari bereizi zituen: " ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan hiru hari ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une
|
batean
bat egiten duten bi hari besterik ez daude: batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi dabilen Keparen istorioa genuke.
|
|
|
Eleberri honen istorioa kontatzeko berriro ere hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabilen arren, amaren ikuspuntutik kontaturiko narrazio baten aurrean gaude: pertsonaia hau izango da fokoa, pertsonaia honen ezaugarrien berri emateko
|
batik
bat barne fokalizazioa erabiliz. Honela, bi seme alaba dituen andre baten bizipenak aipatuko ditu:
|
|
|
Datorren atalean mota honetako zenbait ipuin bildumari egingo diogu erreferentzia:
|
batik
bat ipuinak marko narratibo batean txertatu dituzten bildumei.
|
|
|
Bestalde, denboraren iragaiteak dakartzan aldaketak ere azpimarratzen ditu. Hauei buruzko erreferentziak
|
batik
bat azken ipuinean aurki ditzakegu. Izan ere, Gasteizen bizi diren biztanleak aldaketaz hain garbi ohartzen ez badira ere, denbora dezente kanpoan igaro duenarentzat aldaketak izugarriak dira.
|
|
|
Baina,
|
batik
bat Telefono kaiolatua bildumari eskainiko diogu gure arreta. Ikutu ezkorra duten ipuinen bilduma bat osatu zuen.
|
|
|
Batetik, reflex deituriko saila dugu zortzi narrazioz osatua; bestetik, polaroid deiturikoa hemezortzi narrazioz osatua. Lehenengo saileko ipuinak luzeagoak dira; bigarrenekoak, aldiz,
|
bat
bateko irudiak dira. Beraz, sail bakoitzean argazki kamara mota bakoitzari dagozkion irudiak dira eskaintzen zaizkigunak.
|
|
|
Hiztegia lantzeko garaian izan ditu zailtasunak batez ere. Izan ere, itsaso giroko hiztegia ez da asko landu eta horregatik,
|
batik
bat, itsaso zabaleko kontuei buruzko hiztegia aukeratzean izan ditu zailtasunak. Gainera, metaforak sortzeko garaian itsasoko elementuak erabili ohi ditu.
|
|
|
Izan ere, aldatze hori ez baita
|
bat
batean egiten; transizio garaia dago, non oraindik ikasle garaiko ohiturak mantendu nahi diren. Parrandak; pisu antolamendu kaotikoa, ajeak, sexu teorizazioak, baina era berean ikasle garaia amaitu den kontzientziarekin.
|
|
|
1930eko gertaeren berri narratzaile estradiegetiko batek emango digu; 1960koez, ostera, narratzaile autodiegetiko batek. Gainera, fokalizazio aldakorra eta ahots aniztasuna
|
batik
bat bigarren plano honetan aurki ditzakegu.
|
|
|
Uneko giro hori islatzeko asmoa dela-eta, ez zaigu pertsonaiei buruzko informazio askorik eskaintzen. Narratzaileak
|
batik
bat kanpo fokalizazioa hautatu du hauen berri emateko: eta noski, pertsonaia hauen hizketa zuzena, aipaturiko zeharkako estilo librearen bidez. Hortaz, bi maila narratibo bereiz ditzakegu; batetik, narratzaile estradiegetikoak hirugarren pertsonaren bidez giroari buruzko xehetasunak eskaintzen dizkigu; bestetik, pertsonaiek hitza hartzen dute elkarrizketetan:
|
|
|
Arestian aipatu bezala, elkarrizketa hauetan pertsonaiei buruzko informazio gutxi azaltzen da. Gainera, giroa aurkeztea denez helburua,
|
batik
bat jarraipen kronologikoa gailentzen da: hortaz, ez dugu analepsi zein prolepsirik topatuko.
|
|
|
Urrezko triangelua (1995) eta Oroituz (1998). Hortaz, bi eleberri hauetan kronotopo zehaztua darabil,
|
batik
bat lekuaren zehaztasunari garrantzia ematen badio ere.
|
|
|
Ibon Iribarrenen iritziz," hala ere, estilo apal eta erraz honek ez dio nobelari ikutu literarioago bat kentzen,
|
batik
bat bukaeran." (Egunkaria)
|
|
|
Egile honek ere kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko. Izan ere, mota honetako eleberrietan
|
batik
bat kontatzen den istorioa da garrantzia duena, ekintzak ez pertsonaien barne egoera. Gainera, gertaerak ez dizkigu jarraipen kronologiko zehatz baten arabera kontatzen:
|
|
|
amodiozko gai bat jorratzetik genero beltza jorratzera igaro baita. Eleberri honetako pertsonaiak
|
bat
batean hilketa bat ikertu beharrean ikusiko du bere burua. Xabierrek aspaldian ikusten ez zuen anaiaren heriotzaren berri izan zuen.
|
|
|
izenburuaren garrantzia ulermenerako; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia: ezustea, zentzugabekeria,...; laburrak direnez, pertsonaiak aurkezteko denbora eta espazio gutxi egoteak hauen aurkezpenak baldintzatzen ditu; deskribapenak alde batera utzi ohi dira; elkarrizketek garrantzia gutxi dute; egoera sinboliko edo metaforikoa irudikatzeko joera dute; hitz gutxitan gauza asko esan nahi direnez,
|
batik
bat konnotazioa gailentzen da.
|
|
|
Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira. Bestalde, Mikel Somera kaleko pisu batean bizi dela aipatu behar da, inguru hori baita
|
batik
bat islatzen dena. Nahiz eta trama gehiena Bilbon gertatu, beste zenbait leku ere aipatzen dira eleberrian zehar:
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko hainbat iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da, hasi eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun euskal nobelagintzak
|
batik
bat lortu duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean mundu manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta bi munduen arteko zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren. Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil,
|
batik
bat kanpo fokalizazioa. Are gehiago, ondoren zehaztuko dugun bezala, mundu bakoitzari bere kokaleku jakina ezarriko dio:
|
|
|
Dena den, fokoa Julen Azkue pertsonaia nagusia da, eta honen gertaerak eta gorabeherak fokalizazio iraunkorraren bidez kontatzen dizkigu. Are gehiago, kontakizunaren gidariak
|
batik
bat gogoetak direnez, sarritan barne fokalizaziora joko du. Bestalde, batzuetan zaila da bereizten narrazioan txertatzen diren gogoetak pertsonaiaren edo narratzailearen beraren hausnarketak diren.
|
|
|
Bestalde, prolepsiak ez ditu sarritan erabili:
|
batik
bat, hasieran bere buruaz beste egitera dihoala iragartzen duenean ikus ditzakegu. Hortaz, barne prolepsiak dira gehienak, lehen mailako narrazioaren denboraren barruan kokatzen dira-eta.
|
|
|
esaldi labur eta trinkoak erabili ohi ditu, paradoxa nahiz kontraesan etengabeak sortuz. Idazleak sorturiko irudi iradokitzaileetan, paisaiak leku berezia du, eta
|
batik
bat euriak. Azken honen aipamena etengabea da, idazlearen egoera animikoarekin bat eginez.
|
|
|
Esan behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. ...dagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena,
|
batik
bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Pertsonaia nagusia, noski, Joan narratzailea bera da. Nahiz eta pertsonaia nagusiak bere bizitzaren berri eman, ez du bere barnean sakontzeko ahaleginik egiten, izan ere,
|
batik
bat ekintzak axola zaizkio. Hots, bere bizitzan jazorikoari ematen dio lehentasuna, eta kanpo fokalizazioaren bidez aurkezten dizkigu gertakizunak.
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari begiratuz gero, jarraikortasunaren iraulketa nabaria da,
|
batik
bat atzera jauziak soma daitezkeelarik. Bestalde, erritmoa bizkortuz doa eleberriaren bukaera aldera, tentsioa areagotuz.
|
|
|
Egunkaria). Eragina,
|
batik
bat eroetxearen giroan aurki daiteke. Era berean, Javier Rojok Kerouac en estiloa gogora dakarkiola aipatu zuen:
|
|
|
Gainera, hiriarekin batera ikus entzunezko komunikabideen eragina nabaria da narrazioak eratzeko garaian:
|
batik
bat, zinemaren eta musikaren eragina. Hortaz, literatur lanen inguruko erreferentziez gain, zinema eta musikaren inguruko aipuak ugalduz doaz.
|
|
|
18 Eranskin hau osatzeko garaian,
|
batik
bat bi liburu hauek izan ditugu esku artean: Sulla, Enric (arg.) 1996 Teoría de la novela.
|
|
|
Hartara, eleberriak eta ipuin bildumak izango ditugu komentagai. Era berean, autore askoren artean atonduriko liburuak ez ditugu kontuan izan, gure helburua
|
batik
bat idazle berrien lanak ezagutzera ematea izan baita, eta ahal den neurrian hauen ibilbidea zedarritzea. Beraz, idazle askoren artean eginiko lanak gure asmoetatik haratago daude.
|
|
|
esaterako, kritika estrukturalista. Bestalde, kritika akademikoa
|
batik
bat Egan eta Hegats aldizkarietan argitaratzen da. Beste egunkari eta aldizkarietako kritikak batez ere informatiboak eta dibulgaziozkoak izan ohi dira.
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa
|
batik
bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten.
|
|
2001
|
|
|
Mende honetan nobelaren esparruan egindako aldaketa eta eraberritzeak kopernikarrak izan direla esan izan du kritiko batek baino gehiagok. Alde honetatik, XIX. mendeko edozein irakurle guztiz asaldaturik geratuko litzateke ordura artean nobelaren laberintoen barna bere gidari izandako narratzaileak,
|
bat
batean inongo esplikaziorik gabe, bide ertzean abandonaturik uzten duela ikusirik.
|
|
|
Baina objektuak ere engainagarriak suertatzen dira, beraiek izendatzeko hizkuntzaz baliatu behar garenean
|
batik
bat. Irtenbide bakarra:
|
|
|
50eko hamarkadan bizitzaren zentzugabekeria bizi duen biztanle hiritarrak ingurune latzean kokatuta ikusten du bere burua. Behiala aurrerapenei esker menderagarria zeritzon mundua,
|
bat
batean ulergaitza bihurtu zaio. Inguruan duena behatzen saituko da, eta hauxe da, hain zuzen, nobelagintza berri hau gehien definituko duen alderdi teknikoa:
|
|
|
Izan ere, irakurketak irakurketa, ezin esan baitaiteke nobela honek arrakastarik eduki ez duenik, eta oraindik irakurlerik ezagutzen ez duenik. Garaian burutu ziren irakurketez ari gara
|
batik
bat, momentuan euskal irakurleriarekin etendura sortu zuten haietaz.
|
|
|
Izuen gordelekuetan barrena liburua zabaltzen duen orori
|
bat
batean agertuko zaio liburuaren gunea bidaia baten inguruan moldatzen dela. " Sorterri hautatu" tik" Iragan dira horik oro" raino bidaiak bere bidea egin du, idazleak poemak aurkeztu ditu eta poemategiak bere osotasuna lortu du.
|
|
|
Agian aldaketa gogorregia izan da. Eta
|
bat
batean bukatu zaizkio literaturarekin jolasean ibilteko gogoak. Liburu hau idazten duenean Sarrionandiak garbi uzten dio irakurleari zein izan den bere poesia sorreraren iturburua.
|
|
|
Ezin esan daiteke aldaketa
|
bat
batean gertatzen denik, landare bat errotik ateratzen den legez. Bizitzak bazuen lehen liburuan zer esanik eta zer erakutsirik.
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren bitakora kaiera marinel erromantikoen lilurapean aurkitzen da. Izuen gordelekuetan barrena liburuko irudiak aztertzen baditugu (eta testutik kanpo aurkitzen den informazioa askotan gertatzen da esanguratsua),
|
bat
batean aurkituko dugu Gustavo Doré ren grabatu bat non ikusten den marinel bat masta buruan lotuta. Irudi hori Gustavo Doré k Coleridge ren lanaren erdal itzulpenerako egin zuen.
|
|
|
Hausketa da zinemak narraziora ekarri duen teknika aldaketarik nagusiena. Europako abangoardistak
|
bat
batean konturatuko dira hausketak eta muntaiak literaturarako izan dezaketen garrantziaz. Atxaga, haien seme izanik, saiatuko da zinemaren teknikak erabiltzen.
|
|
|
Euskal literaturaren historiari begirada txikia botaz gero,
|
bat
batean konturatuko gara ez dela Atxaga irudia erabiltzen duen lehen euskal idazlea. Prozedura ezaguna da eta herri lirikan aurki dezakegu neke handirik gabe.
|
|
|
" Poesiaren gaia errealiatea da" (NENH, 190) baieztatzen da oso garbi poetika horretan. Baina
|
bat
batean matizatu da zer den" errealitatea". Hori norberaren esperientziarekin lotzen da lehen lehenik.
|
|
|
Eta tarte horretatik, maskaratik sortzen da fikzioa, literatur sorkuntza. Adibidez," Bainera" deituriko poema irakurtzen badugu,
|
batik
bat ikusiko dugu testua orokor egiten dela. Inkisizioaren aipamenez, eta, esanguratsuagoa dena, lehen pertsonatik hirugarrenera igaroz.
|
|
|
Zer da, baina, guztion exilioa?
|
Bat
batean jakitea heriotzarantz goazela, bide batez liburu hau bera ere heriotzarantz doan moduan:
|
|
|
Poesian, ordea, irudi batetik beste batera igaroa eginez gero, aipatu beharra dago, eta markatu espazioa aldatu egin dela. Irakur ditzagun bertso lerro hauek eta espazioaren eraketa zein garrantzizkoa den
|
bat
batean ikusiko dugu:
|
|
2002
|
|
|
Trenbideak herri osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean. Lan horien inguruan sortzen diren adiskidetasunen eta gertakarien kontakizunaz gain, bigarren plano narratiboa ere agertzen du eleberriak, bere adiskide Onofre kapitainaren etxean
|
bat
batean agertzen den makiseko gerrillariarena, hain zuzen. Pertsonaien ezaugarri ongi adieraziak, batez ere narratzaileak Onofreren psikologian egiten duen murgilketa sakona, eleberriaren tempoa, bizkaieraren hainbat aldaeraren erabilera heteroglosikoa, obraren oinarrian dagoen dokumentazio bikaina... horra, besteak beste, Azken fusilaren lorpenetako batzuk.
|
|
|
Eleberri hauek ihes egiten diote esperimentalismo orori eta, estilo fresko eta sinple batez, generoaren dimentsio epikoa berreskuratzen dute. Aristiren nobelek eleberri beltzaren(
|
batik
bat Chandlerren) edo Ipar Amerikako dirty realism delakoaren eragin argia dute, eta gurean neorruralismo beltzaren adibide onenetakotzat hartu izan dira. Autoreak indarkeria eta sexua nagusi diren landa giro perbertsoa islatu du eleberri hauetan.
|
|
|
Poliglota berebizikoa zen Mirande (hizkuntza zelta guztiak ezagutzen zituen, eta gainera frantsesa, alemana, gaztelania, ingelesa, nederlandera, errusiera, hebreera modernoa, etab.), eta hogei urte inguru zituela hasi zen euskara era metodikoan ikasten. K. Mitxelenak berak ere azpimarratu zuen bere garaian autorearen oinarri kultural aberatsa, eta bere obra poetiko zein narratiboan asko dira irakurketa filosofiko (estoikoak, Nietzsche eta Spengler,
|
batik
bat) eta literario (Poe, Baudelaire, Kafka, Yeats...) ugarien oihartzunak. Baina bere ideia eta jarrera politikoek erakarri dute arreta gehiena bere ibilbidean.
|
|
|
R. Saizarbitoriarentzat eleberria bilaketa da
|
batik
bat, hau da, esperimentatzeko eta gauza berriren bat esaten saiatzeko bidea. Haren lehentasun literarioek ez diote alferrik Frantziako Nouveau Roman delakoaren ikuspuntu eta orientabideen ildoari jarraitzen.
|
|
|
Eraikuntzan lan egiten du eta itsusia da (ik. Frankestein); bizitza monotonoa darama, baina
|
bat
batean, pixka bat asaldatzen da Margot emagaldua ezagutzean, eta, batez ere, eleberriko bigarren protagonista nagusiarekin, Rosarekin, topo egitean. Bien arteko adin desberdintasunaz gain, hasieratik ematen zaigu Rosaren izaera ezohikoaren berri:
|
|
|
Hasieratik harritzen gaituen istorio bat kontatzen da bertan: demagun 1997ko ekainean gaudela eta
|
bat
batean Estepan Urkiaga," Lauaxeta", fusilatu zutenetik 60 urte paseak direnean, berpiztu egiten dela bizion mundura itzuliz. Gernikan, ertzaintzaren auto baten aurrean azaltzen da ezustean eta bi hilabete beranduago, eleberriko bigarren protagonista nagusia ezagutzen du:
|
|
|
Gai batzuk, hala nola bakezaletasuna, aldaketa soziala, eskubide politikoak... sarri agertzen dira testuan eta, K. Otegi kritikariaren ustez, ilundu egiten dute nobelaren hizkuntza ironiko eta mitikoa. Bukatzeko, aipatzekoak dira anakronia ugariak eta,
|
batik
bat, errealismo magikoaren eragina, bereziki Rulfo edo García Márquezena.
|
|
|
1870ean, J. B. Daskonagerrek euskaratu egin zuen bere Les échos du pas de Roland, jatorriz frantsesez idatzia, Atheka gaitzeko oihartzunak izenburua emanda. Daskonagerreren eleberriak ez zuen jarraitzaile askorik izan euskal idazleen artean, eta 1876 osteko literaturaren berpiztean, J. Juaristik (1987b) baieztatzen duen bezala,
|
batik
bat espainieraz idatzi zen. Lehen euskal eleberria sortzeko aitzindaritzat jotzen dira Juan Bautista Elizanbururen Piarres Adame saratarraren zenbait historio Laphurdiko eskuaran (1888) eta Resurrección María Azkueren Bein da betiko (1893), kritikarien arabera, autore honek euskararen historiari egindako ekarria euskal literaturaren historiari egindakoa baino handiagoa izan bazen ere.
|
|
|
Haietako lehena, Itzulera baten istorioa, lan autobiografiko nahiko argia da, eta Gerra Zibil ankerrak euskal familia batean kultura zein familia alorrean eragindako erbesteratze eta deserrotzea du kontagai. Horretarako, narratzailea protagonistaren bizitzan oinarritzen da
|
batik
bat: Caracasen jaiotako neska bat, 1945ean Euskal Herrira itzultzen dena.
|
|
|
1933an jaiotako Pedrotxo gazteak zuzen zuzenean sufritzen ditu gerra osteko banantze eta garraztasuna. Gure ustez eleberri hau humanoa da politikoa baino gehiago, eta errepresio frankistaren deskribapenak,
|
batik
bat, anai arteko gerra hark ekarri zuen giza eta gizarte hondamendia deskribatzen du.
|
|
|
Espainian, Katalunian edo Frantzian apurka apurka eman zena (errealismoa; eleberri modernoa: modernismoa; existentzialismoa; esperimentalismoa)
|
bat
batean eman zen gurean eta ohiturazko eleberritik eredu existentzialistara pasa ginen. Kuhnen esanak gure eginez, iraultza estetiko baten ezaugarri guztiak ditu, beraz, euskal eleberrigintzak XX. mendean bizitako aldaketak.
|
|
|
Bertze ereduz izakia ezlizateke bataren izaki, eta bata izakiaren muinkide ere ez. Berdin lizateke bata badela erraitea, nahiz
|
bata
bata dela
|
|
|
18 Elkharrizketak une huntan ondorio baikorrez dihardu. erraitea ere. Bainan guk iakin gogo ditugun ondorioen hipothesisa ezta
|
bata
bata dela, bai ordea bata badela baizik. Horixe ez othe?
|
|
|
Par. Ikhus ezazu: Den batari buruz badela erraitean, eta izaki
|
batari buruz
bata; izakia eta bata elkharrekiko berdingak ba dira, bainan gure aierukiko direlarik bitzuok (bata badela, alegia), ¿ den bata hori, oso dela izan, hain zuzen ere, eta hunen zathi bata eta izakia, eztugu beharreko esten ahal?
|
|
|
Par. Azter dezagun bada: noraezean ere, bataren izana gauza bat da, eta bertze
|
bat
bata hori; bata izana ezpaita, eta bata denez geroz, izanaren muinkide baita.
|
|
|
Par. Berhain, eta halaber,
|
bata
bata ezarekiko baldintza berdinetan baitago bata ezaz berdin dela erranen othe dugu?
|
|
|
Par. Bata bertze gauzak baino handiago ala tipiago izaitea edota bertze gauzak bata baino handiago ala tipiago, bata bertze gauzak elkharkiro handiago ala tipiago izaitea,
|
bata
bata delako izanen ezlizateke, ez eta bertze gauzak bataz bertze direlako ere. Laburzki erran:
|
|
|
besoarteko zama (neurria) betbetan:
|
bat
batean bete alean: bete ahalean betondoa:
|
|
|
nahastea nonok:
|
baten
batek norki: gizonki notina:
|
|
|
ote multzoa otoz oto:
|
bat
batean otsaldia: doinu aldia otsazala:
|
|
|
Itzok entzun, lagunak emoten eutsezan zorionak yaso, arpegia barriren barri, gorri gorri egin eta barrua eztitan yarri Martiñe' ri, guztia izan zan
|
bat
batekoa. Bizikera barriaren gomuteak berak bakarrik, zirrara ta zauzkada aundia egiten eutsan barruan.
|
|
|
Lendabizi,
|
bat
bateko eskain orrek zerturik utzi ninduan. Orraitio...
|
|
|
Oinestu ikaragarriaren eta trumon orroaren osteango ixilunean,
|
bat
batean... han, koba barruan sekuleko burdina hotsak, uluak, kankarro hots itzelak, eta demorrioko zaratak, eta txakurren zaunkak, txakur amurratuen ausiak, eta zantzo zoroak.
|
|
2003
|
|
|
Irten
|
bat
batean eta arin arin doa Txomin beregana.
|
|
|
|
Bat
batean Inasik, Aiii!... Ederra egin dot!
|
|
|
|
Baten
batek lotsagabe bat dala eta lana baino gehiago beste maltzurkeri bat maiteago lukela adierazi ezkero, badirudi edonor hasarretu egin litzakela, bainan Txomin etzan hasarretu, aitzitik poztu egin zan, eta ezpainetan irrino bat agertzen zitzaiola, misteriozko aide bat hartu zuan. Bainan kontuz gero... ez ezaiozu esan holakorik benetako lotsagabe bati, hasarretu eginen zaizu ta.
|
|
|
Txomin ezta bizi orain Fernando ta Inasinean. Behin, etxerakoan, apaltzera trankil trankil zoala,
|
bat
batean, Iziartxu ta ikaslea aurkitu zituan atarteko baztar batean txuku txuku hizketan. Sartu zan igo tramankuluan, eta bihotza gangarrarekin juntatu zitzaion.
|
|
|
|
Bat
batean xalto egin zuan. Burua ta sabela batera zoazkion orain.
|
|
|
Baina Koreako guduak bira egin zuanean sortarazi zituan arrazoiak aienatu zirala
|
bat
batean amaitu ziran Gabilondoren agerraldiak, eta Fernandok tipuski sentitu zuan lehen sarri etortzen zan bihotzetiko adiskide baten faltäa.
|
|
|
Zulako emakume zoli batek ho... eta
|
bat
batean haserreak leher egiten dio, emakumeak katuari gero ta laztan xamurragoak egiten dizkiola ikusirik. Jo plastada bat eta aberetxo gaixoak fu!
|
|
|
Irriz dagoz Txomin ta bestea, biak atera begira, bainan comisarioak beste gizon bat dirudi berriz agertzen danean. Eztakigu zer gertatu ote zaion, bainan oraino parrez zetorren atetik eta tipuski,
|
bat
batean, Txomin ta bestea ikusi bezain laister, irrinoak bukatu eta arpegi hasarre bat erakusten du. Irrinoa ta bihotz beratasuna emakume ederrentzat bakarrik gordetzen zituan antza.
|
|
|
· Gauza harrigarria bada be, badago erdaldunentzat egindako Antologia
|
bat
bat: G. Díaz Plaja, Literatura Vasca, in Tesoro breve de las letras hispánicas, Aita Villasanteren zuzendaritzapean.
|
|
|
Joskera zuzena, esaldi egokiak, atsotitz jatorrak. Badugu non ikasi Bizkaiko euskera bizia,
|
batik
bat."
|
|
|
Berbaldi hau egiteko Augustin adiskideak eskatu eustanean, gizon ospetsu bi etorri jatazan
|
bat
batera burura: bestaldeko" eskualduna" bata, D" Abbadie Antoine jauna:
|
|
|
Holan deritxe, batez be, eske kantai, edo eskale kantai (hau da, Gabonetan, Santa Agedaz, San Juanetan eta beste honango egunetan, etxerik etxe eskean ibiliaz, buruz kantetan diran bertsoai). Jakina, gaur buruz bota arren, norbaitek bertsolariren batek nozbait
|
bat
batean asmatutakoak edo dira.
|
|
|
Beste askok jarraitu eutsoen gero" maixu" handi honi. (Aro honi" época paradisíaca del euskera" deitu deutso
|
baten
batek).
|
|
|
34 urtekoa zala.
|
Bat
bateko bertsolari trebea, ta bertso barri egile ugaria izan zan (Bertso berriak, Xenpelarrek jarriak); bertso mota asko erabili zituan, eta Euskal Herriak bihotz bihotzean gordetan ditu oraindino Xenpelarren bertso eder asko (Jautarkolen liburua hor dozu; ganera, A. Zavala be ba ei dabil Xenpelarren bertso bilduma eder bat gertau gurean).
|
|
|
Mundu aberats hau aztertu dabenak, ostera, ohar hauxe egiten deuskue,
|
batik
bat, elerti horren barrutian sartu aurretik: gure eguneroko pentsakera alde batera itxi, ta begi barri batzukaz begiratzeko mundu barri honi.
|
|
|
2.3.4
|
Bat
bateko etorria (improvisación): hauxe dozu gure bertsolaritzaren doerik harrigarrienetarikoa:
|
|
|
Herriaren aurrean kantari,
|
bat
bateko bertsoak errez ta egoki asmatu ta botaten (zein taberna zulo baten, zein etxe barruko familia guztiaren aurrean; edota herrietako plazetan ta, gaur, antzokietan) dakianari deritxo plazagizona. Goian aitaturiko doeak ez dira nahikoa horretarako; ganera, beste batzuk be behar dira:
|
|
|
Egunotan erabilitako gaia, beharbada,
|
baten
batentzat gogaikarri izango zan, edo gaur egunerako desegokia; gaur badirudi holako bigunkeriak eta aingerukeriak alde batera itxi eta beste gauza batzuk aitatu behar direala: hemen lurreko gorabehera larriak, geure eguneroko buruhauste ta arazoak.
|
|
|
Izenburu hau eretxitsuegia begitandu lekikio
|
baten
bati, baina ekarriko doguz ardura barik pisuzko argibide eta arrazoiak dinoguna on egiteko.
|
|
|
Bederatzi puntuko bertsoa osotu beharra, gai bat emonda. Oso gatxa da,
|
bat
bateko bertso saioetarako, ta horregaitik azkenengo txapelketan kendu egin eben hau.
|
|
|
XIXgarren gizaldia ezkerokoak baino ez ditugula gaur ezagutzen. (Orain, magnetofoiaren bitartez,
|
bat
bateko bertso asko be gordeten ditugu, doinu ta guzti: zenbat holango bertso ete daukaz Donostiako Muxika jaunak!).
|
|
|
Anaia biok beti euskeraz berba egiten geuntsan alkarri, baina kartak erdera hutsean. Ni filosofo nintzala hil jakun aita, ia
|
bat
batean, eta nire anaia bakarra soldadu eroan eben Donostiara, handik bi hilabetera. Gure ama bakar bakarrik geratu zan etxean.
|
|
|
Eta ezkonduaren kontua... txantxetan izan da, txo; hau ez da nirea eta eraztuna kenduta poltsikoan sartu zuen.
|
Baten
batek galdu dau, gero bilatuko dot jabea; hemen topau dodanez, DBHko irakaslea izango da.
|
|
|
Ez dakit, sentimenduak konpartitzeko beharrizana daukat, idatziz zein berba eginez, eta hori arriskutsua da askotan. Gizakiengan sinestu egiten dot
|
bat
batean, eta neure barrena zabaltzen deutsat ia edonori. Egiatiegi jokatzen dot normalean...
|
|
|
|
Bat
baten zerbaitek oztopo egin zion haren begiradari. Gizaki baten antza zuen, baina zer egiten zuen han kanpoan?
|
|
|
Zu zara, Ainhi? entzun zuten, beren poza
|
bat
baten mozturik.
|
|
|
Eta oporrak
|
bat
batean iritsi zirela batzuentzat, ikasleek agur esan ostean, batzuek hurrengo irailera arte, 4 mailakoek agian betiko, badira lau egun Ainhize ikusten ez duela. Horixe zen berak pentsatzen zuena, bai, baina orain, aitortu behar du, neska horren mina du.
|