|
2007
|
|
|
|
Baina
beste aldetik, Oñatiko kongresua entzutetsua eta guztiz garrantzitsua izan zen jardunaldirako gonbidatuak bai botere zibila bai buruzagi katoliko eklesiastikoak izan zirelako; horrela, lau diputazioetako buruekin batera, Baionako, Gasteizko eta Iruñeko apezpikuei egin zien gonbidapena. Idoia Estornesen hitzetan:
|
|
|
Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor beste gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak, oso gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik
|
bainan
beste guztiekin behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista, baina ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Momentuan aldaketa handia izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro berri bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Europako federalistak eta La, tte giro hortakoa zen, hats hortakoa zen, eta hori aldaketa handia izan zen. Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori,
|
baina
beste asko.... Lehenago Eskualdun> ean, eta Herrian ere, eskuara izan da lehena, eskuara izatea, eskuaraz hitz egitea, eskuaraz idaztea, eta hori zen lehen, politika baino lehenagoa ere, baina politika ere behar zen, eta orduan behar zen berritu eta hala egin zuen La, ttek, apez komunista deitu zuten eta lehenengo zaharrek, apez komunista La, tte, Emile Larrerekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko abuztuaren 12a.
|
|
2008
|
|
|
Desanbiguatzea, batzuetan testuinguru hurbileko hitzetan eta hauek dakarten infor mazio morfosintaktikoan oinarrituz egin daiteke,
|
baina
beste batzuetan, ezinezkoa gertatzen da aditzei dagokien informazio lexikala edo azpikategorizazioari dagokio na izan gabe.
|
|
|
(8) adibideetan, A eta B atalak baliokideak dira mezuari dagokionean, baina hitz ezberdinez dago emana mezu hori, A n esaten dena B n errepikatzen baita
|
baina
beste hitz batzuez, edota ikuspuntua aldatuz.
|
|
|
Egoki dator, jakina, Euskal Herri osorako izkribu eta hitzaldietan hizkera berdin samarra erabiltzea, txokokeriarik gabea, euskalkien gehiegizko eraginik gabea.
|
Baina
beste kontu bat da
|
|
|
|
Baina
beste urrats bat ere egin da Euskal Herriko herri askotan: gurasoak eurak ere ikastetxeetara doazen seme alaben euskara, ona?
|
|
|
Ingeleseko adibideak dira hauek,
|
baina
beste hizkuntzetan ere hasi ziren corpusak osatzen. Adibidez, The> Bank> of> Swedish ek 75 milioi testu hitzeko corpusa du, CREAk 125ekoa eta CTILCek 52.3koa.
|
|
|
|
Baina
beste berbarik bazegoen Bizkaiko Foru idatzian. Konparaketa egiteko nahikoa da Dario de Areitio foruzaleak Bizkaiko Foru berriaren inguruan idatzi zuen hiztegitxora jotzea13 Nekez aurkituko du azterlariak DAut en Fueros> de> Vizcaya> izen pean halako berbarik.
|
|
|
Baneukan gogoa esan ditu danak jende aurrean berriro esateko; egia horiek ere esan beharra eta gogorarazi beha rra baitago; sarri ahaztu egiten baitzaigu egiten ari garen lana hor dagoela, eta gaur ko lanak biharko lana dakarrela, eta gaurko ezagutzak biharko ezagutza dakarkigula. Jarrera ere landu behar da, jakina, eta sentimenduak ere bizi egin behar dira;
|
baina
beste alderdi horiek ere bai. Eta dena gizalegez.
|
|
|
Lexikografoak badaki proposamen berriak' fikzio' direla (adibidez,' bizkar zorro'), baina konfiantza du fikziotik errealitatera salto egingo dutela noizbait. Jakin badaki gu batzuek arrakasta izaten dutela, lehenik euskara idatzian betiere;
|
baina
beste bat zuek ez, orain arte ez behintzat, eta aspaldi eginak dira. Hala ere, ikuspegi deskribatzailearen eta arautzailearen artean harrapaturik, lexikografoak bere buruari galdetzen dio konfiantza hori' noiz artekoa' izan daitekeen, zenbat denbora' itxoin' dezakegun hitz jakin bat erabileran txertatu arte (edo noiz arte saia gaitezkeen hitz jakin bat
|
|
|
Euskaltzaindiak (H E/ 3, H E/ 4) zain eskuinera daramaten eraikuntza lexikoak egile elkarte sintetiko errokarien artean sailkatzen ditu bigarren osagaitzat gin/ gile eta dun dutenekin batean7 Baina bere izaerari buruzko zalantza ere jasotzen dute, euskalariak harturik lagun: izen beregaintzat daukate
|
baina
beste izen bati lotuta maizago darabilgula ere badiote. Hortaz, zer da zain, atzizkia ala izen beregaina?
|
|
|
Uste dugu hasierako irizpideetatik esanahi eta kategoria aldaketa baliagarriak direla,
|
baina
beste irizpide batzuez osatuta: hemen dator Morfologia Sortzailearen ekarria.
|
|
|
esanahia duen Nafarroako hizkeretan. Ezagutu, ezagutuko da,
|
baina
beste zenbait hitz, goititu, > goratu, > igan, > igo, > jeiki, badirenez eta erabili ere ohi dire nez, esanahi hori erdi ahantzia dagoela pentsa daiteke.
|
|
|
Hazparnen bikario, han ukan zituen Larzabalek bere dohainen erakuste ko paradak, Ximun Duhour, P. Trolliet, Luma, Sarasola, J. Etcheverry, Pallaciotarrak, Laco Behengaray gazte gazteak eta beste hanbaten artean.
|
Bainan
beste dohainik ere erakutsi du Larzabalek Hazparnen, pilotaren osa gailu Iratcheten gisa: apez suhar eta xeheaz bestalde, antzerki idazle eta mol datzaile famatua, eta langilearen aldeko, orai erran litakeen bezala, noiz edo noiz nausieri bekuntzea ilun eginaraziko bazien ere.
|
|
|
« Horiek hola, oraino ikasle, eta jada pilotari?
|
Bainan
beste kirolak ere? »
|
|
|
Han ez dago literaturan pentsatzen jarri beharrik, hiriak berak eragiten ditu ameskeria literarioak: « Batzutan irakurgaia eramaten dut labanderiara,
|
baina
beste batzuetan eskotilatik begira geratzen naiz, Julio Verneren istorio bateko protagonista banintz bezala» (Ibid. :
|
|
|
zinezko monogamian bizi zelarik, Madrilera joan denetik panorama sexual konplexuagoa eta agian kitzikagarriagoa da berea: alde batetik ETAren mehatxupean madrildarturiko euskal enpresario baten alaba Anarekin senargai bizitza txukuna darama,
|
baina
bestetik Maria Isabel, Itziar edota beste hainbat maitalerekin jotzen du larrua ahal duen guztietan.
|
|
|
Haurrentzako film eta komikietako pertsonaiak ere ez ziren salbatzen, inoiz espainiar nazionalismo harroputz hutsez,
|
baina
beste batzuetan, eta hau ulergarria ere bada?, ipar amerikarren eragin kolonialistatik ihes egiteko asmoz ere bai, pertsonaia horiek haur erdaldun elebakarren mailara egokitu nahia ahanzteke. Horrela, Mickey> > sasoi batean el> ratón> Miguelito> gisa pantailarazten zen20, eta Silvester> and> Tweety> katu txoriak Piolín> y> Silvestre> izenez ezagutzen dituzte Espainiako haur guztiek.
|
|
|
Horrela, etorri> orduko> perpausak leku batzuetan, etorri baino lehenago? esan nahi du,
|
baina
beste batzuetan, aldiz,, etorri bezain laster?. Ondorioz, argitasunagatik, entzule edota irakurleak mezua oker uler ez dezan, jendeak era horretako esaerak baztertzeko joera du.
|
|
|
tunek biak balio banaz erabiltzen dituzte,
|
baina
beste leku batzuetan, ordea, horietako bat besterik ez dakite, eta bakar hori esangura bietan erabiltzen. Kasu hauetan, zeini bere esangura zehatza ematen ez bazaio, azkenean bikoteko bata nagusi geldituko da, aspaldian egur, > jolastu, > laino> eta edo rekin gertatzen hasi den bezala, zur, > jokatu, > hodei> eta ala> jatorrak ia erabat baztertzeraino heldurik, orain arteko euskara aberatsagoaren kaltean.
|
|
|
15 Azken atzizki hori landu zuen zertxobait, egia da:
|
baina
beste adiera bati (abstrakziozko eratorpenari) zegokion neurrian bakarrik. Alfonso Irigoienen aipamen huts gisa utzi zuen, aitzitik, (g) oa> atzizkiaren aniztasun edo multzo adiera.
|
|
|
Eta horrek ere mugak jartzen zizkion bere sorkuntza lanari, ez baitzen sekula guztiz libre, bere gogora, askatasun osoz, sortzeko.
|
Baina
beste muturrean ere ez zegoen, hots, herri tradizioen errepikatze soilean. Baizik erromantiko on bezala, tradizioa, herri osoak ez ezik, herriko pertsona nabarmen batzuk ere egiten zutela sinesten bide zuen, ondoren herriak bereganatuz eta moldatuz.
|
|
|
Horren adibiderik behinena 1909ko Zurtzaingo egitasmoa izan zen, euskarazko hezkuntza katolikoa, hots, fedea eta euskara, biak, hedatuko zituen korporazioa sortzea izan baitzuen buruan. Hain kasu nabarmenak izan ez arren, oso ohikoa izango zen Azkuerengan bere hainbat proiektu euskaltzale eliz korporazioen bitartez bideratzeko saioa; alde batetik indargarria izan zitekeena (ekimenenak erakunde eta plataforma babesle baten gerizaz bermatzen baitzituen),
|
baina
bestetik klerikalismoaren eta gizarte zibiletik aldentzearen karga ezar ziezaioketenak. Tarte horretan jokatu zuen bada Azkuek.
|
|
|
Garaian kopiatu zituen musika erlijioso lanen artean (Euskaltzaindiko artxiboan gordetzen direnak), halaber, sistematikotasun eta ordena falta ageri da: hainbat autore nagusi kopiatu zituen,
|
baina
beste asko falta dira eta halaber oso autore bigarrentiarrak ere jaso zituen149 Honek guztiak pentsarazten du, Azkueren musika hezkuntzak, arlo askotan goi mailakoa izan bazen ere, gabeziak izan zituela, eta ondorioak emaitzetan ere antzemango ziren.
|
|
|
Horrek argi erakusten du Euskalzaleren irakurlegoa ez zutela osatzen gaztelaniaz ondo eskolatu gabeko euskaldun nekazari eta arrantzale apalek, baizik hiri edo herrietan bizi ziren erdi mailako euskaldunek. Asko apaizak,
|
baina
beste asko gorago aipatu denez eskulangintza arloko lanbidedunak edo are lanbide liberalak zituztenak. Bilbo edo Donostia moduko hirietako harpidedunek, adibidez, gaztelaniaz ongi zekitela ez da dudarik, eta euskarazko aldizkari bat hartzea erabaki bazuten ez zen izan besterik ezin irakur zezaketelako, baizik kontzientzia ideologiko edo zaletasun euskaltzaleak bultzaturik.
|
|
|
Ondorioz, Azkueren espektatibetara gerturatzen zen. Laudatu ere egin zuen Azkuek Argia tik Bittor Garitaonaindiak sustatzen zuen euskara eredua, gipuzkeran oinarritua
|
baina
beste euskalkiekin osatua. Hola bada, pentsa liteke, Azkueren euskal egunkari ametsa, hein batez, Argiak bete zuela.
|
|
|
«Los congresistas no naturales del País Vasco tendrán voz, para presentar proyectos o para refutar otros, pero carecerán de voto»93 Azkue edo Hendaiako beste inor gauza izan ote zen ahozko entzunaldi bakar batetik lehen puntua eta azken esaldia erlazionatzeko eta hortik ulertzeko Hondarribiko kongresuan edozein euskal herritarrek izena emate soilarekin bozketan parte hartu zuela ortografia erabakitzeko? Kontuan izan behar da gainera Arana Goirik berak argi zeukala zer esan nahi zuen «euzkerálogos y euzkeráfilos nacionales y extranjeros» esaldiarekin,
|
baina
besteek. Gerora, kongresuko afera argitu guran abandotarrak azalduko zuenez «yo por euzkeráfilo, como bien claramente expresa la palabra, siempre he significado a los que aman a nuestra lengua o son a ella aficionados.
|
|
|
Abandotarrak idatziz bidali zuen bilkurara bere iritzia, baina Zalbideren arabera alferrik, ez baitzioten kasurik egin. Nire ustez, aldiz, parte batean ez zeuden berarekin ados,
|
baina
beste batean ez zioten Arana Goiriri ondo ulertu. Ez zeuden ados proposamen ortografikoak blokean bozkatzeko Arana Goiriren asmoarekin (nahiago zuten fonema bakoitzaren grafiak banan bozkatu, hots, ez «Aranaren ortografia proiektua» edo «Azkueren ortografia proiektu» blokean bai ala ez, baizik proiektu desberdinetatik «onena» hautatzeko aukera izan gura zuten, eta sistema horrek argi erakusten du beren irekitasuna eta erdibideak aurkitzeko prestutasuna) 120 Ordurako, La. Patria aldizkariaren bidez, irakurria izan zezaketen Arana Goiriren proiektu literala, eta puntu horretan (proiektuak blokeka ala fonemaka bozkatu) ohartuak bide zeuden planak printzipioz blokekako bozketa adierazten zuela (nahiz ez izan guztiz esplizitua).
|
|
|
...s egiten du, b) gure gizaldi onetan beintzat beste edozein baino landuago izan da, z) bizigailutzat bear dan eskuartea bere Aldundiarengandik (Diputazionearengandik) ugari artzen du ta orrela Institutoan (Liceoan) euskerazko irakasguak bi ditu, bat maisutegian (Ecole Normalean) ta nexkamutilentzako eskolak eun sortzen ari dira; d) edertasunean badira euskalki batzuk zerbaitetan osoago diruditenak,
|
bainan
beste zerbaitetan ornituago, beteginago degu angoa. Eta au onela izanarren (entzun au ongi, euskaldun anai maiteak) Bizkaian, geienak ez noski, bainan askok gure euskalkia utzi ta beste bat, erdi inguruko bat, euskaldun geienentzat ulerterrazago (aditzen aisago) den bat autatuko genuke.
|
|
|
Hala ere, Euskaltzaindiak autoritate soziala bermatu gabe zeukan. Hola, jeltzale batzuk, Luis Eleizalde adibidez, Euskaltzaindiaren alde kokatu ziren,
|
baina
beste batzuk, sabindar gotorrak, aurka. Azken hauentzat euskara arloko eredua Sabino Aranak finkatu zuen eta ez zuten onartuko Euskaltzaindiak bestelako araurik ematea35.
|
|
|
c. Eskolan hurbilekotik hasi behar da (beraz, hizkuntza kontuetan euskalkitik, inguru euskalkidunetan,
|
baina
besteetan ez, halabeharrez behintzat), eta gero pausoka pausoka urrutikora igaro.
|
|
2009
|
|
|
Ikerketa helburutua egingo du, hau da, gure eginkizunetarako behar ditugun ikerketak. Bi, egitasmo batzuk egingo ditu etxean, ahal duen neurrian eta egingarri ikusten duen moduan, batez ere corpusaren ikuspegitik,
|
baina
beste egitasmo batzuk egingo ditugu ari direnekin kolaborazio bete betean. Esan dizut adibide bat lehen.
|
|
|
Osoko bilkurak subiranotasun osoa dauka, hori gauza bat da.
|
Baina
beste gauza bat da formula batzuk bilatu behar direla egiten den lana eragingarri izan dadin. Gaur egunean oso jende gutxik ulertuko luke, esaterako, lan lexikografikoa 30 pertsonaren artean egitea batzar batean.
|
|
|
Lekuonak bere bizialdian landu zituen gaien ugaritasunaren erakusgarri dira 11 liburukiak. Ahozko literaturaren ikerkuntzan eta arte ezagutzan nabarmendu zen beste ezertan baino gehiago,
|
baina
beste mila gai landu zituen bere idazlanetan, hala nola etnografia, historia, euskerologia, antzerkia, haur kantak edota gabon eta eliz kantak.
|
|
|
Atlasa izan da urte hauetan guztietan Dialektologia batzordearen lehentasuna,
|
baina
beste azpibatzorde bat ere lanean aritu zen, 1989tik 1995era, Euskalkien Ikerketa Arruntak izenekoa, dialektologiako bestelako lanei emana. Txomin Peillen izan zen azpibatzorde horren arduraduna.
|
|
|
Kontua ez zen hizkuntza politika egitea, hori erakundeei baitagokie, baizik eta, gogoetaren bidez Euskal Herriaren lurralde desberdinetan euskararen egoera aztertu eta, horren ondorioz, proposamenak egin, Euskal Herri osoan euskarak izan dezakeen estatusa hobe dadin?. Eginkizun zehatzei dagokionez, lehentasuna euskararen ofizialtasunaren alde egitea zela adierazi zuen Urrutiak,
|
baina
beste lanik ere bazela, hala nola lurraldez lurraldeko hizkuntza politiken artean zubi lana egitea eta hizkuntza eskubideen defentsa egitea, beti ere Euskal Herriaren osotasuna aintzat hartuta eta erakundeekin elkarlanean jokatuta. 2005 urtera arte izan zen Urrutia Sustapen batzordeburu, eta Andres Iñigok hartu du ardura geroztik.
|
|
2010
|
|
|
Eracusaldien> lehen edizioan 700 ale argitaratu ziren eta saldu ez zirenak Tolosako parrokiako artxiboan gorde ziren. Ale gehienak Gipuzkoara joan ziren,
|
baina
beste ale batzuk Nafarroara, Bizkaira eta baita Araba aldera ere22 Obraren eskaintza honakoa da (ikus eranskinak, 296, 309, 348 orr.):
|
|
|
Horietatik 440 harpidedunek eskuratu zituzten. Gehienak Gipuzkoan gelditu ziren,
|
baina
beste batzuk Araban, Nafarroan eta Bizkaia aldera joan ziren. Astigarragako erretoreak 22 ale eskatu zituen, beste hainbeste lagunen artean banatzeko noski.
|
|
|
Aipuaren inguruan egiten den iruzkina, jakina, adierazlearen gainekoa da, inolaz ere edukiaren gainekoa. Horregatik, iruzkinean aipuan esandakoa ber esaten da,
|
baina
beste era batera esaten da, nahiz eta ez den gauza berririk esaten. Iruzkina da idazlearen estilo pertsonalaren agerlekua, aipuak ekartzean ezin baitu ezarrita dauden moduetatik kanpo ibili.
|
|
|
Esan beharrekoa esanda dago.
|
Baina
beste modu batera ere esan daiteke. Agortezina da iturria.
|
|
|
Berrikuntza zera litzateke, modulu bakoitzari emandako rolean. Orain artean linguistikaren eremuan egin izan diren azterketak baliatu ditugu,
|
baina
beste modu batera antolatuta aurkeztu dira. Aukera izan dugu analisiak beste modu batera hierarkizatzeko, baina beti ere efektu konbergente bat bilatuz, zeren modulu bidezko antolaketak banaketa adina lotura baitakar; datu asko eta karakterizazio sendoa egiteko bidea ematen baitu.
|
|
|
Ehun ikasle hartuz, 1995ean lanean ari ziren herritarrak etorkinen dobleak ziren (67 versus 33).
|
Bainan
beste bi ikasturteetan araberako ezberdintasuna guttituz doa: 2002an 60 versus 40 eta 2008an 56 versus 44.
|
|
|
« nehork» eta« batzuk» kategoriak gehituz proportzioa %80en inguruan dago.
|
Baina
beste ikusmolde bat har daiteke, egoera hobeki aztertzeko. Bi urteen arteko bilakaera ikus dezagun.
|
|
|
Titulartasuna galtzeko aukera izan zen, bai, ikastolek EIKE erabat ez babesteko arrazoi nagusienetakoa, Inaxio Oliverik berak esan bezala.
|
Baina
beste arrazoi batzuk ere egon ziren. Adibidez, ikastolen elkarteetan, iritzi edo jarrera bateraturik ez egotea proiektuaren inguruan.
|
|
|
–Ikastola batzuetan oso ondo eramaten zituzten kontuak, ikastolako batzordean akaso kontulariren bat zegoelako.
|
Baina
beste askotan, uf!?.
|
|
|
Jabetu ginen antolaketa giltzarria zela, baldintzak oso oso garrantzitsuak direla. Haurtxoak agerian utzi zigun hori,
|
baina
beste proiektu honek askoz gehiago. Hau da, kudeaketa antolaketa eredutik hasita ikastola sendoak edukitzea ezinbestekoa dela era honetako proiektuak garatzeko eta aurrera eramateko.
|
|
|
Jose Luis Sukiarentzako ere trantsiziozko erakundetzea zen adosturiko formula hura,
|
baina
beste ikuspegi batetik. –Trantsiziozkoa zen, nazio erakunde baten aldarrikapenak bizirik irauten zuelako.
|
|
2012
|
|
|
Makiñatxok nik baino milla bider obekiago burutuko zuten egin gai au.
|
Bainan
besteak noiz egingo baude, iñoiz ere ez dugu ezer burutuko. Nik beintzat, gaizki edo ongi, auxe egin dut gure izkeraren goratzarre ta edapenerako (Ibinagabeitia 1994:
|
|
|
Arestik bere azken itzulpen gehienak galizieratik egin izana, batetik, idazle galiziar zenbaitekin zuen adiskidetasun estuari zor zaio (ikusi, esaterako, Nekazarien dotrinaren itzulpenaren hitzaurrean galiziarrekiko atxikimenduari buruz esaten dituenak, Aresti 1986a: 107),
|
baina
bestetik eta batez ere, Jon Juaristik adierazten duenez, galizieraren izaerari:
|
|
|
|
Baina
beste alde batetik,, originaltzat, jotzen diren poemak, tradizio literarioko beste poema batzuen itzulpenak ez ezik, itzultzailearen baitako bizipen, sentimendu eta esperientzien itzulpenak ere badira, nolabait:
|
|
|
Espainiera naturaltasunez onartu behar da,
|
baina
beste hizkuntzak ere bai. Beste hizkuntzak ikastea norbere hizkuntza erreibindikatzeko modu on bat da gainera, munduko hizkuntzak ugari eta denak baliagarriak direla ametitzea askatasuna eta igualitarismoa da (Sarrionandia 2002:
|
|
|
kontzeptua eta literaturen arteko muga zurrunak. Liburu honetako kontalari zenbait euskaldunak dira,
|
baina
beste jatorri bateko ipuinak kontatzen dituzte, ahozko tradiziotik hartuak gehienak. Ezinezkoa da, beraz, ipuin horiek nazio edo herrialde bakar bateko literaturaren barruan sailkatzea.
|
|
|
Laburbilduz, enuntziatu parentetikoak esatariak norentzakoari bidali nahi dion iritzi edo ondorio jakina justifikatu egingo du, justifikazio hori biek onartzen duten ezaupide usuan (topos ean) oinarrituz. Horretarako ahots ugariaren teknikaz baliatu da esataria; hau da, filmaren kontrako argudioa adieraziko digu,
|
baina
besteren iritzia bailitzan: bere barneko gizontxoaren edo kontzientziaren enuntziatzaile bihurturik.
|
|
|
– Hemen, egia esan, herri koxkor batekoak bakarrik ikusten ditugu, Elantxobekoak,
|
baina
besteek ez dute alde handirik izango. (ZIN:
|
|
|
egitea da. Hau da, batzuetan, Tusonek (1991) esango digun bezala, oharkabean islatzen dira ahozkotasunaren markak idatzian (bigarren pertsona, aukera lexikoak...),
|
baina
beste batzuetan helburu estilistiko komunikaziozkoak eraginda berariaz jotzen da ahozkoaren ezaugarriak idatzian islatzera. Eta enuntziatu parentetikoa ahozkoa idatzian txertatzeko baliabidea dela diogunean horixe esan nahi dugu:
|
|
|
Batzuetan aipu marken artean adieraziko ditu (ageriko heterogeneitatea),
|
baina
beste askotan aipu zehatzak izan gabe herri kanten oihartzuna edo dakarten estaliriko aipuekin jolas egingo du. Estalirik edo daude, ez baitio irakurleari berariaz esango zein den jatorrizko kanta.
|
|
2013
|
|
|
Elkartasuna eta gizontasuna ere faktore inportanteak ziren.
|
Baina
beste aldetik begiratuz gero, erran daiteke ere egiazko gizon izatea soldadu on eta frantses on izatea zela.
|
|
|
Eskualduna astekaritik landa, Bordeleko egunkari hori zen gehien saltzen zena, 3.771 alerekin. Pentsa daiteke Angelu eta Miarritzeko datuak gehituz gero, bi agerkarien erosle kopuruak hurbiltzen zirela,
|
baina
beste hainbeste arrazoi badago pentsatzeko, dena gehiturik ere, La Petite Gironde eren erosle kopuruak ez zuela Eskualduna rena gainditu. Alabaina, Baionan 1.450 lagunek erosten zuten egunkari hori.
|
|
|
730 bat ale saltzen zuten Baionan, eta Baionatik kanpo hamabost bat bakarrik. Le Petit Journal egunkariak salmenta apalagoak zituen, 310 Baionan,
|
baina
beste 112 Baionatik kanpo. Irakurle gehiago zeukan Le Soleil egunkari bonapartistak, hala nola 500 Baionan berean.
|
|
|
Kontseiluko presidenteak neutraltasunaren aldeko jarrera hartu zuen.
|
Baina
beste kontserbadore anitz, Eliza eta armada Alemaniaren aldekoak ziren. Frantziari laikotasuna leporatzen zioten.
|
|
|
Berez, aski izanen zen «zerbait» hitzarekin, «bat» hori sobera da.
|
Baina
beste hainbat aldiz agertu zen forma hori, Adéma zuzendari izendatua izan aitzin ere. Horra beste arrazoi bat, editorialen egilea hura izan zela baieztatzeko.
|
|
|
Amerika gerlan sartzeak itxaropen zerbait piztu zuen Eskualduna astekarian. Adémak azaldu zuen amerikar soldaduak ez zirela Europara joanen,
|
baina
beste laguntza batzuk, besteak beste dirua, igorriko zituztela eta Alemaniari eta haren aldekoei merkantziak eskuratzeko zailtasunak ezarriko zizkietela. Beste artikulu batean, itsasoa zainduko zutela eta, ondorioz, itsasoan ibiltzea seguruago eginen zutela esplikatu zuen.
|
|
|
Egia da Eskualduna k, beharbada, gehiago aipatu zituela Frantziako lurretan iragan ziren borrokak, hurbiltasunagatik eta Euskal Herriko soldadu gehienak han borrokatu zirelako, hain segur.
|
Baina
beste lekuetako fronteek ere lekua izan zuten astekariko zutabeetan. Ez ditugu borroka guztiak aipatuko, are gutxiago xeheki.
|
|
|
Aipu batean argi ageri zen soldadu euskaldunak eta frantsesak bereizten. Kontatu zuen nola aleman batek frantsesez aitortu ziola frantsesak soldadu onak zirela,
|
baina
beste bati, beste aleman batek euskaraz hitz egin omen zion. Zerbitzari k ez bide zuen gauza handirik jakin elkarrizketa hartaz:
|
|
|
Hasteko, Errusia aipatzeko modua dago. Zerbitzari k Frantzian zeuden eta ikusi zituen errusiarrak deskribatu zituen, alde batetik haien edertasuna eta handitasun fisikoa laudatuz,
|
baina
bestetik haien ahuleziak azpimarratuz:
|
|
|
Neguaren beldurra edo hiltzeko beldurra, kezka zen gehiago. Hori ageri zen maiz,
|
baina
beste beldur mota bat da.
|
|
|
Ukaldi handiari buruzko zurrumurruak zabaltzen ziren, eta horiek gudarien beldurra elikatzen zuten, baina diskrezioari ere kalte egiten zioten. Zurrumurruetan zabaltzen ziren aurreikuspenak ez ziren beti egiaztatzen,
|
baina
beste batzuetan franko zuzen zebiltzala dio Cochetek. Baina oroz gainetik, ukaldi handiari buruzko zurrumurru horiek azken ukaldi gisa bizi zituzten soldaduek.
|
|
|
Saint Pierre ez zuten Serbiara igorri, ez.
|
Baina
beste batzuk bai.
|
|
|
Beraz, zaurituak erlatibizatu nahi bazituen ere, ez zen hain modu itsuan ibili.
|
Baina
beste aldeko zauriak eta odola ere aipatu zituen, beste batzuetan, poz gehiagoz:
|
|
|
Andereen Bidearen inguruak biziki xeheki deskribatu zituen Saint Pierrek,
|
baina
beste gune bateko deskribapenak ere eskaini zituen. Deskribapen biziki interesgarriak ziren, konkretuak zirelako, eta beraz irakurlearen aurrean errealismo handia hartzen zutelako.
|
|
|
Hala ere, ez zen hainbeste mintzo horrelako ariketa fisikoez, eta mintzo zenean ere, azaletik.
|
Baina
beste artikulu batean ere agertu zuen ariketa fisikoen beharra, pausan geldirik egonez gizentzen zirelako. Soldaduak indartsu atxikitzeko eta ez alfertzeko behar hori aipatu zuen Jean Etxeparek ere.
|
|
|
Horrez gain, lan horiek soldadu zaharrenek egiten zituztela azaldu zuen.
|
Baina
beste gai batzuk baino gutxiago barnatu zituzten lan horiek denak. Jacques Meyerren liburuan hobeki zerrendatuak dira zein diren lan horiek guztiak, «lan gaiztoak» egitea alegia:
|
|
|
Arnoa gutxiago ukaitea ez zuen begi onez ikusten, bere ustez arnoa gauza ona baitzen. Frantziako gizon guztien ohitura bide zen arnoaren edatea, batetik,
|
baina
bestetik arnoa «alegeratzeko» bide bat omen zen. Euskaldunei arnoa edanez kantu eta dantzarako gogoa jiten zitzaiela gehitu zuen.
|
|
|
Verduneko guduaren kasuan, Zerbitzari eta gainerakoak Aisne eskualdetik Verdun eskualdera eraman zituzten, hots, toki aski lasai batetik gudu bortitzenak gertatzen ari ziren tokira.
|
Baina
beste batzuetan, gudu bortitzak berak edo bonbardaketak etorriko ziren toki lasaira edo pausa lekura, Zerbitzari ren iragarpenen arabera.
|
|
|
Astekari horren edukiak aztertzeko lan handia bada egiteko. Lehen Mundu Gerra izan daiteke ardatz bat,
|
baina
beste hainbat ere egon daitezke.
|
|
|
Hainbat aldiz ez zen biderik errateko artikuluak berria modu baikorrean ala ezkorrean ematen zuen.
|
Baina
beste hainbat aldiz, jarrera bat ageri zen idazlearen luman. Zerbait berri on gisa aurkezten zuen, edo bestela gauza txarrak ere aipatzen.
|
|
|
Horietarik batzuk 1901erako hilak ziren, hala nola Ithurry, Duvoisin, Goyeneche, Berdeco eta d. Etchandy.
|
Baina
beste batzuk ere baziren ordurako hilak ziren laguntzaileen artean, hain zuzen Louis Etcheverryk artikulu batean izendatuzituenak: Bertrand BeltzagiDonibane Garaziko apaiz nagusia, Alphonse Dutey() Lekunberrikoa baina Perun sortua eta Garaziko kantonamenduko kontseilari nagusia, Gustave Diriart Donapaleuko notarioa, Jules d. Apat() Duzunaritzeko Apat jauregikoa, 1870eko gerlan parte hartu zuen koronela eta Garaziko sindikoa, eta Charles Harispe() baigorriarra, Louis Etcheverry aitzin diputatu izan zena eta Harispe marexalaren iloba.
|
|
|
Horregatik idatzi dugu Hiriart Urruti 1907an bihurtu zela zuzendari. Ez da osoki hala, edo ez ofizialki,
|
baina
beste datarik ez denez agertu, hori kontsideratuko dugu data gisa. Aipatutako artikulu horretan, gainera, Eskualduna k idatzi zuen Hiriart Urrutik ia mende laurden batez segurtatu zuela astekariaren kudeaketa.
|
|
|
Eta profesionaltasun faltak astekariaren hainbat ezaugarri azal ditzake.
|
Baina
beste batzuk azaltzeko, zehaztu behar da idazten zuten horiek gizarteko eragileak zirela, eta eskutan zuten euskarria beren ideologia eta balioen zabaltzeko erabiltzen zutela. Idazten zuten guztiak ez ziren elizgizonak, baina aski laster, astekaria apaizen esku gelditu zen.
|
|
2014
|
|
|
Gabriel Arestik gazte gaztetatik oso garbi izan zuen bere sorkuntzaren mundua euskararen bidez loratzekoa zela, Harri> eta> Herriren bere ideia ezin zela adierazi beste hizkuntza batean, hi tzek hots bera aurkitzen ez dutelako, eta lortu egin zuen; aitaren eta amaren etxea defenditu zuen zekien modurik hoberenean, XiX. mendean aingura botata zegoen literatura kostunbrista eta erromantiko bati bere inspirazioa erantsiz.
|
Baina
beste zerbait ere egin zuen Arestik: haren haurtzaro eta gaztaroan euskal iden titatea zapaldua zegoen, egurrez hebaindua, eraila eta kartzelan sartua, Gabrielek beste hainbat intelektualekin batera, ez asko, dena esan behar bada?
|
|
|
Asko dira adibideak; batzuk moldea hutsik hartuta eta bere ob sesioez beteta,
|
baina
beste zenbait ahozko tradizioak eskaini takoa ondo aprobetxatuta:
|
|
2015
|
|
|
Euskal Literaturaren antologia batek, esaterako, baditu bere arazo bereziak.
|
Baina
beste asko antologia gehienei komun zaizkienak, orokorrak, dira.
|
|
2016
|
|
|
Gazteek amets berriak dituztela erakutsi nahi dute antzerkiek. Roxali antzerkiak, 1970ean idatziak, euskaltasuna goraipatu nahi du,
|
baina
beste arazo batzuk ere azaltzen ditu, haurdunaldi ez bilatua eta abortu posiblea berehala kondenatua baldin bada ere, publikoki aipatzen du. Erran daiteke gizarte giristino batean, abortuaren legea bost urte berantago bozkatu zutela, ikusten dugu Larzabal gizarte arazoez interesatzen zela:
|
|
|
|
Baina
beste gairik helduko zaio, eskribaua dator eskola maisuaren ehorzketen aipatzera, ez baitute elizatik pasatu nahi ehortzi aitzin. Erretoreak horrela esplikatzen du:
|
|
|
Herriko boza entzunarazten du Larzabalek Jana Mariren bitartez. Semeak hil du Oihanalde,
|
baina
beste bati leporatzen zaio krimena. Oihanaldeko semeak apezari aitortu dio krimena, Etxahun antzerkian bezala harengana joaten da laguntza eske, ez doa jendarmeengana aitortzera.
|
|
|
Hirugarren aldiko amak mugaren arazoa aipatzen du.
|
Baina
beste elkarrizketa esanguratsu bat ere aipatua zaigu bi anaien artean. Bata Erramun erresistentziako mutil kartsua kanpoko nagusien menpe ari dela leporatzen dio anaiak, Erramun onartzen du, baina Ganixek etxean nagusi izan nahi du eta hori dio argitzen anaiari:
|
|
|
Hau dugu aztertuko, komunikazioa hori dugu aztertuko, eskaintza dago zentzu bietan, bai eta hartzea ere. Harreraren bitartez frogatuko dugu, ikusgarria emana den unean,
|
baina
beste une askotan harrerak irauten duela. Haatik, erakutsiko dugu prentsak toki berezia duela harrera horretan, antzerki antolaketan partaide izan dela eta gogoetaren nahikeria horren hedatze lana egiten saiatu dela.
|
|
|
Egiazko eskualdunak Larresoron, Martzelinaren Errumatismak Donibane Garazin, eta Kanbon Ahuski ko komedia aipatzen da zehazki, beste herrietan ikusgarriak dira ezin da baieztatu aldi oro antzerkia izan denik, nahiz eta askotan komediak aipatu. Obrei buruz, goraipatzeak egiten dira irri egiten delako,
|
baina
beste arloak ere hunkitzen dira:
|
|
|
Izan ere, gazte mugimendua aipatu zen Hegoaldean, Ipar Euskal Herrian ezagutza bati buruz joateko joera nabarmena zen, horren tontorra lortuko zen ondoko urteetan.
|
Baina
beste elementu bat agertu zen garai horretan, Ipar eta Hego Euskal Herriko antzerkilariak elkar ezagutzeko nahikeria. Parada sortu zen antzerki kritikako jardunaldi batzuen inguruan.
|
|
|
Une desberdinak badaudela erran behar da. Kontuan momentuan taldeak desagertzen dira,
|
baina
beste batzuk pizten dira ondoren. Askotan azaldu dugun arrazoi batengatik, tradizioari lotua, harreman berezia baitago euskal publikoaren eta antzerkiaren artean, antzerkiak euskal espazioa eskaintzen baitu.
|
|
|
Gazteak pozik ziren askotan haurren eskola gisa ikusi zen antzerkia prestatzen. Larzabalekin, partekatzeak bazuen bere tokia,
|
baina
beste osagai batzuk agertu ziren, euskararen inguruko gogoeta agertu zen, euskal antzerkiak ez zituela euskaldunak irrigarri agertu behar plazaratu zuelarik.
|
|
|
Eszenatoki batetik errandakoa, didaskalia batek adierazten du, ikusleari zuzendua izaten da,
|
baina
beste pertsonaiek ez dute entzuten, sekretuak errateko edo pertsonaia bati buruzko komentario baten egiteko. Teknika hau ez da Larzabalek erabilitakoa.
|
|
|
Bizitako garaia aipatzen digu Robert Abirachedek,
|
baina
beste idazle batzuek ekarri dute teatroaren erretzeko nahikeriaren urratsa. Teoriatik helduz ala praktikatik, Stanislavski, Craig (Copeau, Piscator?
|
|
|
Metafora erabiltzen zuen elkarrizketaren bitartez,
|
baina
beste metafora mota bat eskaintzen zien aktoreei, bigarren irudia eskainiz publikoari. Izan ere, Mugari tiro antzerkian mugaren inguruan dauden kalapitetan eta kaboak legea jarri nahi duela eta bi emazte oldartzen zaizkio eta saski azpian ematen.
|
|
|
|
Baina
beste ikuspuntu bat landu nahi dugu sorkuntza beraren hunkitzeko, kokapen hori kontuan hartuz idazleak nolako hertsitasunak aurki ditzakeen.
|
|
|
Ondoren, testuinguru horretan sorkuntza lanetan ari den idazlearen helburua eta hautuak ikusi ditugu, alegia zeren zerbitzurako idazle honek aritu nahi duen, literatura nazionalarekin nahi duen harremana. Euskal literaturan kokatu dugu debatea,
|
baina
beste herrietan ere ari dira horretaz eta 2002an François Parék emandako elkarrizketa batean berriz ere hertsitasun literatura aipatzen du eta horren lehen bilana egiten du. Elkarrizketa hori Spirale aldizkariari emandakoa izan da Marcel Olscamp kazetariari.
|
|
|
Eta horrela entzumena goxatzen du, hitzen bortizkeriaren zati bat ezabatzen du. Zalduyak erraten duena Frantziarekiko erran lezake,
|
baina
beste manera bat erabiltzen du.
|
|
|
Oinarrizko sentimenduak herriari lotuak zirenak eta euskal nortasunari atxikiak zirenak, erregularki errepikatu zituen antzerki desberdinetan, forma desberdinak erabiliz nolabaiteko hari bihurtuz obra guzian zehar.
|
Baina
beste pentsamolde handiak, ikuspuntu filosofikoak ere adierazi ditu obran zehar.
|
|
|
Bordaxuri izan zen ere pertsonaia azkarra, harrizko pertsonaia, olerkiz atxikia eta kantuz gordea,
|
baina
beste itxura bat eman zion pertsonaiari, berrikitan eta Etxahunen ondoren hautatutako herriko pertsonaiari, herrian gertatutako injustizia ikaragarriari oihartzuna eta bizi berria eman nahian, herri berean Bordaxuri ekarri zuen Hazparnera.
|