|
2013
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den
|
azaltzeko
aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
–Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta egiten genduan beharra?. Halan
|
azaltzen
dira hiru lagunak mendira eginiko txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar herritik, gora-nahian, zeruko ametsen premian.
|
|
|
Txalo aundiak jaso zituan. Ondoren Mitxelena Koldo' k erderaz Euskaltzaindia' k zerabilzkin asmoak
|
azaldu
zituan.(...) Nere Yorgi Manrique' rena azken ikutu zai dut. Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak egiteko, besteren iritxi begira nago.
|
|
|
Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak egiteko, besteren iritxi begira nago. Arrue' k itzaurrea egiteko asmoa dio, ta dotore
|
azaldu
nai dute.? (VII).
|
|
|
Eztakizue asko, nola dabiltzan Metodo ori galdu naian. Ezta berealakoan
|
azalduko
, gauzak horrela ba dijoaz. Oien lana auxe besterik ezta:
|
|
|
Orrelakotxeak dira gizon azpikeriz betetako orren lanak. Azkenean, nere izenik gabe
|
azaldu
bear du Metodoak. Onelaxe erabaki du gizontxo orrek.
|
|
|
Botere horretan, gorputzaren jarduna eta mintzairaren dialektika proposatzen dira. Beraz, proposaturiko irakurketan, batetik, Firestonek eta berdintasunaren feminismoak izendatutako hainbat zehaztapen ezkor begi bistan jarriko dira, eta, bestetik, amatasuna norberaren esperientzien sorburu eta identitate eraikitzaile gisa
|
azalduko
da. Teresa del Vallek (1995) esaten duen bezala, amatasuna gorputzaren ezagutzatik abiatuta eraikitzen da eta emakume askok horretan oinarrituta eraikitzen dute euren identitatea eta erabiltzen dute euren memoria.
|
|
|
EABko militante ezagun horren esanetan, amatasunaren erretorika oso diskurtso baliagarria izan zen emakumeen jardun publikoak zuen zentzu transgresorea ezkutatzeko. Jardun publiko horren adierazle izateaz gain, ordea, Astrabudua garai hartako amatasun berrien paradigma gisa
|
azaltzen
da Llonaren artikuluan. Beraz, ama sinbolikoaz gain, amatasunaren zentzu sozialaz mintzo zaigu argi eta garbi Llona.
|
|
|
58). Olaziregik dio nobela honetan, emakumezkoek idatzitako kontakizun askotan bezala, genero autobiografikoa protagonistaren egonezina
|
azaltzeko
forma narratiboa bilakatzen dela. Pertsonaien barne solasa testu atzekoa, zehar estiloa eta zehar estilo askea darabiltza narratzaileak, gehienetan aditza ezabatuz eta erritmo arinari eutsiz.
|
|
|
Gabilondok dio Urretabizkaiak espazio nazional domestikoak, Zergatik panpox en
|
azaltzen
zirenak, egoera politikoagoekin hibridatu dituela Koaderno gorria n. Gabilondoren arabera, eleberriak ez ditu amaren sinesmen politikoak legitimatzen ez kondenatzen, ezta amatasuna zertan datzan ere diskurtso politiko bateratzaile baten arabera erabakitzen.
|
|
|
Izan ere (senarra) izan da seme alaben lapurretaren (eragilea), baina eragite horretan (laguntzaile) inplizitua (nazioa) izan du. Beraz, paradigma aktantzialean bertan amatasunaren (aurkari) inplizitu gisa
|
azaltzen
zaigu nazioa.
|
|
|
Gizaki militarra deseraikitzeko, gizaki patriarkalaren eredua baita, Miren Alcedok (1996), nortasun maskulinoaren inguruan
|
azaltzen
dituenezaugarriak kontuan hartu ditugu. Ezaugarri horiek honako hauek dira:
|
|
|
Bestetik, ez da garaile bat, izugarrizko inpotentzia sentitzen du senarrak seme alabak lapurtu dizkiolako. Independentea bada, baina seme alabak berreskuratzeko besteengana jo behar du; ez da batere lehiakorra, umila da oso, eta horrela
|
azaltzen
da bere seme alabengan pentsatuta idazten duen koadernoan. Hori izango litzateke, beraz, pertsonaia femenino honen karakterizazioa, betiere maskulinitatetik eskaintzen diren ezaugarriak iraulita.
|
|
|
Olaziregik (1999) liburu horretan amodio debekatuak ikusten ditu. Gabonetako lau egunez Coro mojak Jesus Haurra jaiotzan ikusita sentitzen duen maitasun kontaezina
|
azaltzen
da ipuin horretan. Amodio debekatua, amatasun garatu gabekoa, edota Maria Guztiz Garbiaren irudia, sexu harremanik gabe haurra munduratu zuen Ama Birjinari buruz egindako irudi deseraikitzailea?
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua
|
azaltzen
da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak.
|
|
|
Estrategia horretan ume amen arteko harremanean hurbilpena eta berdintasuna gertatzen da. Jarrera horrekin, kultura toleranteagoa eta negoziatzaileagoa
|
azaltzen
dute amek, kontuan edukiz eurek dutela boterea eta jakintza. –La negociación conjunta de significados, en lugar de imposición de los propios o la falta de reconocimiento de los ajenos, sería básica en una sociedad que valorase la negociación?
|
|
|
Notarioak Martin Usategiren azken borondateak
|
azaltzeko
antolatutako bileran jakingo dute ama desberdinengandik jaiotako aita beraren seme alaba direla. Notariotzan berria jasotzen dutenean,. Seiko?
|
|
|
pentsamendu eta ekintza lizunek harrapatuta bizi den pertsonaia irudikatzen eta ordezkatzen du Manu Araibarrek. Araibar zalduna kontakizunean zehar pertsonaia nagusia neskatan egiteko estrategiarik aproposenetan pentsatzen eta estrategiok gauzatzen
|
azaltzen
da une oro, maitemindu ostean ezkondu eta senar eredugarri bihurtzen den arte.
|
|
|
(112), Brigitte Bardot, hain justu... Hiriak olgetarako egindako eskaintzaz gozatzen
|
azaltzen
dira Araibar zalduna eleberriko pertsonaiak.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin bat egin izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak adierazitako ikuskera bera
|
azaldu
izanagatik, osagai berri bat sartzen du: pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan.
|
|
|
Tradizio horretan agerikoa da gizakumeek eta emakumeek jarrera desberdina erakutsi dutela aginduok urratzeko orduan. Probetxua ateratzea jomuga duen gizonezkoaren aurrean, ohoreaz eta famaz arduraturik
|
azaltzen
den emakumea aurkeztu du euskal literaturak.
|
|
|
jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela. Bestelakoa da haragizko maitasuna eskatzen jardun duen gizonezkoak, jokabide hori bertan behera uztea erabakitzen duenean
|
azaldutako
arrazoietako bat. Emakumeak bezala, bi motibo ematen ditu maitasun mundutarretik aldentzeko.
|
|
|
Emakumeak gizakumeari emandako zerbitzu ugariak zerrendatzen zituen. Horregatik, hain zuzen ere,
|
azaltzen
da emakumearen alde Etxepare: abantailak baino ez ditu emakumeak gizakumearentzat.
|
|
|
Pertsonaia nagusiak 6 eta 9 aginduak urratuz gauzatutako ekintzak esplizituegiak edo izango ziren eta talka egingo zuten ordu arte euskal literaturak erakutsitako lotsa onarekin, nahiz eta berez kontalariak xehetasun handiegiz ez jantzi Araibarren maite jokoak. Xehetasun handiegitara jo ez arren, maite joko horiek ñabardura askorekin
|
azaldu
ez arren, ez ditu zeharo ezkutatzen. Herabetasunik handiena gorde izanagatik, maite joko oro erabat isildu duen eleberrigintza batean, bera izan da esplizituena.
|
|
|
Gure arazoa
|
azaldu
genien, baina, jakina, haiek ezin zuten ezer egin; gure aparatuak, behintzat, ez zien interferentziarik egiten berenari. Edonola ere, ez ginen gehiago hartaz arduratu:
|
|
|
Besteen ahotsa baliatuz aurreko formulazioan
|
azaltzen
den gertakariaren gaineko iruzkinak egiteko ere balio du:
|
|
|
Artikuluaren lehen atalean ikerlanaren nondik norakoak aurkeztu ditugu. Bigarren atalean, birformulazioa zer den, nola gauzatzen den eta zer egitura duen
|
azaldu
dugu; orobat azaldu dugu zein diren birformulazio mota nagusiak eta zein diren euskarazko birformulatzaile nagusiak. Hirugarren atalean, corpus zabal batean oinarriturik, estatistikoki eta kualitatiboki aztertu da nola erabiltzen diren hizkera juridikoan (lege testuetan eta testu akademikoetan) eta hizkera orokorrean birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
Artikuluaren lehen atalean ikerlanaren nondik norakoak aurkeztu ditugu. Bigarren atalean, birformulazioa zer den, nola gauzatzen den eta zer egitura duen azaldu dugu; orobat
|
azaldu
dugu zein diren birformulazio mota nagusiak eta zein diren euskarazko birformulatzaile nagusiak. Hirugarren atalean, corpus zabal batean oinarriturik, estatistikoki eta kualitatiboki aztertu da nola erabiltzen diren hizkera juridikoan (lege testuetan eta testu akademikoetan) eta hizkera orokorrean birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
Bi helburu nagusi ditu gure ikerlanak: a) birformulatzaile esplikatiboak aldagai edo parametrotzat harturik eta jomugan diskurtso juridikoko bi testu mota (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta
|
azaltzea
nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera orokorrekoekin alderatzea, bai kuantitatiboki eta bai kualitatiboki. Azken batean, helburu orokorra da birformulatzaile esplikatiboen azterketaz baliatzea diskurtso juridikoa ezaugarritzeko.
|
|
|
birformulatzaile esplikatiboak, zioen azalpenetan?
|
azaltzen
direla batik bat. Ildo horri jarraiki, ikerlan honetan, birformulazioaren eta birformulatzaileen erabilera aztertu ditugu, azken hamarkadan euskaraz eman diren lege testu eta zuzenbideko testu akademiko esangarrienei erreparatuz, betiere, birformulatzaile esplikatiboek diskurtso juridikoan duten erabilera inguramendu zabalagoan ezaugarritzeko.
|
|
|
Atal honetan, labur bada ere, saiatuko gara
|
azaltzen
birformulazioan gauzatzen den eragiketa diskurtsiboa zertan den, zer egitura duen eta zehazki nola eta zer markatzaileren (birformulatzaileren) bidez gauzatzen den.
|
|
|
Hurrengo atalean
|
azalduko
denez, diskurtso markatzailetzat jo behar ditugu birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda?), kategoria funtzional horren bi ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze esanahia dutelako eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez dutelako.
|
|
|
Behin puntu honetara iritsita, birformulazioa eta birformulatzaileak zer diren
|
azaldu
beharrean gaude. Hartzaileari edo solaskideari aurreko diskurtso atala egokiro interpretatzen laguntzeko gauzatzen den diskurtso eragiketa bat da birformulazioa eta honetan datza funtsean:
|
|
|
Azalpenezko birformulazioak bideratzeko erabiltzen dira birformulatzaile esplikatiboak: hots, aurreragoko diskurtso atal batean adierazitakoa
|
azaltzera
, argitzera, osatzera edo zehaztera datorren diskurtso atal bati bide egiteko. Birformulatzaile esplikatiboez baliatzen da esataria esan berri duena modu argiago batez birformulatzeko:
|
|
|
Beraz, birformulatzaile esplikatiboen bidez aurreragoko enuntziatu batean, eskuarki, aurreko enuntziatuan? esandakoa birformulatzen da, adierazitakoa argiagotzeko edo
|
azaltzeko
.
|
|
|
Esanahia edo zentzua argitzea (azalpenezko birformulazioa) c. Definizio bidez
|
azaltzea
(definiziozko birformulazioa) d. Izendapen bidez azaltzea (izendapenezko birformulazioa) Funtzio argumentatiboak (erabilera markatua edo ezohikoa) e.
|
|
|
Definizio bidez azaltzea (definiziozko birformulazioa) d. Izendapen bidez
|
azaltzea
(izendapenezko birformulazioa) Funtzio argumentatiboak (erabilera markatua edo ezohikoa) e. Ondorioa/ konklusioa (inferentziazko birformulazioa)(?)
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboek perpausaren esparruan nahiz perpausetik gorako mailan betetzen dute beren eginkizun diskurtsiboa. Alde batetik, perpaus baten barruan, elementu baten eta elementu hori
|
azaltzera
edo zabaltzera datorren iruzkin baten arteko lotura semantiko pragmatikoa ezartzeko erabiltzen dira (erabileraaposatua). Beste alde batetik, testu bateko perpaus biren (edo gehiagoren) arteko lotura semantiko pragmatikoa (birformulazioa) ezartzeko erabiltzen dira (erabilera aposatu gabea).
|
|
|
Ikusten denez, alde hori nabarmenagoa da lege testuen kasuan. Izan ere, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak aposatuak dira; testu akademikoetan, aldiz, birformulazio esplikatibo gehienak azalpenezkoak dira edota, partzialak izanik ere, geroratuak
|
azaltzen
dira. Alegia, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak partzialak dira eta, eskuarki, enuntziatuaren sintagma bati dagozkio.
|
|
|
Testu akademikoetan, berriz, birformulazio esplikatibo gehienek beregaintasun sintaktiko osoa duten bi enuntziaturen bidez ematen dira, eta birformulazio partzialak ere, geroraturik eskaintzen dira ia beti. Joera hori bateragarria da testu akademikoen zeregin diskurtsiboarekin; izan ere, testu horien xedea da zuzenbidearen printzipioak eta legeen edukiak ikasleei aurkeztu eta
|
azaltzea
. Itxuraz, zeregin horiek hurrenez hurreneko bi diskurtso eragiketaren bitartez bideratzen dira maizenik, eta unitate horiek sintaktikoki beregainak dira ia beti.
|
|
|
Bestalde, lege testuetan atzemandako ia adibide guztietan birformulatzaile esplikatiboen funtzioa metadiskurtsiboa da; alegia, identifikazio bidez erreferentzia esleitzea (24), erreferentzia zehaztapen bidez esleitzea (25), esanahia edo zentzua
|
azaltzea
(26), esanahia definizio bidez argitzea (27) edota izendapen bidez azaltzea (28).
|
|
|
Bestalde, lege testuetan atzemandako ia adibide guztietan birformulatzaile esplikatiboen funtzioa metadiskurtsiboa da; alegia, identifikazio bidez erreferentzia esleitzea (24), erreferentzia zehaztapen bidez esleitzea (25), esanahia edo zentzua azaltzea (26), esanahia definizio bidez argitzea (27) edota izendapen bidez
|
azaltzea
(28).
|
|
|
Batetik, oso maiztasun handia dute, EUDIMA corpusean jasotako testuetan behintzat. Bestetik, berariazko zereginak dituzte ideia eta kontzeptu esangarriak berbaldira ekartzeko; teorien eta legeen erreferentziak diskurtsoan txertatzeko; kontzeptu eta terminoen aldaerak eta hizkuntza desberdinetako ordainak emateko; zuzenbidearen printzipioen eta kontzeptuen esanahiak argitzeko; eta printzipio zein kontzeptu juridiko horien inplikazioak
|
azaltzeko
. Eragiketa horiek burutzeko erreferentziazko, definiziozko, izendapenezko eta azalpenezko birformulazioak erabiltzen dira.
|
|
|
Eragiketa horiek burutzeko erreferentziazko, definiziozko, izendapenezko eta azalpenezko birformulazioak erabiltzen dira. Alabaina, aztertutako testu akademikoetan maizago agertzen dira kontzeptuak eta printzipioak argitzeko eta haien inplikazioak
|
azaltzeko
pasarteak, bestelakoak baino (definiziozkoak, ordainak ematekoak?). Ondorioz, birformulazio markatzaile esplikatiboak maizago erabiltzen dira aposatu gabeko azalpenei bide egiteko zereginean, beste eginkizun batzuetan baino.
|
|
|
Hau da, lege testuetan markatzaile hauek funtzio metadiskurtsiboa dute nagusiki eta gutxitan agertzen dira lege testuen artikuluetan, ez bada kontzeptu baten bi izendapen edo termino erlazionatzeko edo formulazio sintaktikoa soildu eta ulergarriagoa egiten laguntzeko (adibidez, lege izen konplexuak berbaldian txertatzeko orduan; gaztelaniazko bertsioan eskuinera hedatzen diren erlatibozko esaldien kateak euskaraz emateko orduan; eta abar.). Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu hauek duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak
|
azaltzeko
edota argitzeko helburua duten pasarteetan. Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik.
|
|
|
Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik. Aitzitik, markatzaile hauek berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia horiek (kontzeptu eta ideia juridikoak
|
azaltzea
; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta datoz, zalantzarik gabe.
|
|
|
Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik hartu behar dira; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu behar dira; izan ere, lan honen euskarri teorikoak
|
azaldu
direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak hizkuntza kategoria gisa ere.
|
|
|
Garcés ek (2009: 18)
|
azaltzen
duenez: –Cabe diferenciar, en este sentido, el papel que cumple la reformulación en el discurso no planificado, destinado principalmente a resolver problemas de comprensión comunicativa, de la función que desempeña en el discurso planificado, donde se convierte en un mecanismo para alcanzar determinados efectos contextuales, no transmitidos por la primera formulación (Blakemore, 1993, 2002).?
|
|
|
Beherago
|
azalduko
denez (infra 2.4), birformulazio parafrastikoan errazagoa da birformulatzailea ezabatzea. Hala, bada, birformulazioa birformulatzaileen bidez edo birformulatzailerik gabe gauzatzen den kontuan harturik, autore batzuek bi birformulazio parafrastiko mota bereizten dituzte:
|
|
|
Agustin Zubikarai lagunak honetara
|
azaltzen
du Erkiagaren olerkigintza: –Erkiaga, bere bizitzan izan dana:
|
|
|
Umore tanta batzuetan, zirikadak hurrengoan. Beharbada, poema edo lan luzeagoetan kemena eta indarra areago
|
azaltzen
dau egileak arnasa luzeagoko lanak direanez, labea beroago jartzen dabelako edo?.
|
|
|
–Literatura eta poesia bera gaitzat darabiltza batzuetan, literatura egin ez ezik haren gainean zer iritzi daukan, berarentzat zer den
|
azaltzen
du behin baino gehiagotan.
|
|
|
Soinuen bidez adierazi nahi ditu
|
azaltzen
dituen kontzeptuen irudiak: lehenengo lerroan s/ x/ i soinuen bitartez haizea adierazi; z/ k/ rr/ k/ i/ r/ i bigarren lerroan eta rr/ r/ k hirugarrenean, txistukari eta kontsonante gogorrak haize indartsua adierazteko.
|
|
|
Eta konbentzioarena hobeto
|
azalduko
badugu, bi giltzarri kontzeptu izan ditugu kontuan gaiari oratzeko orduan: beharkizuna eta aukerakizuna.
|
|
|
Argiroago
|
azaltzeko
, har dezagun adibidetzat Justo Mokoroaren lanetik eskuratutako lagin bat, kontzeptu beraren inguruko esaldiek osatua (eguraldiak euri itxura izatea). Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira.
|
|
|
Gatozen berriz Literatur terminoen hiztegia lanera. Honelaxe
|
azaltzen
dira bertan hitzaurreei buruzkoak Aitzinsolassarreran (Patri Urkizuk idatzita):
|
|
|
Hitzaldi baten bidez, ekintza ongi ulertzeko garrantzizkoa zen informazioa aurreratzen zen eta, era berean, ikusleen integrazioa lortzeko eta ikuskizunarekiko distantzia gainditzeko beharrezkoa zen testua aurkezten zen. Hortaz, usadioz, aitzinsolasaren funtzioa gaia
|
azaltzea
edo kokatzea izaten da gehienetan.
|
|
|
Literaturan ikergai izaten dira sarri hitzaurreak, eta, hain zuzen ere, bi sarrerotan
|
azaltzen
zaigunez (ikus, paratestu, eta, aitzinsolas?
|
|
|
Hargatik, halaber, eboluzionatu egiten du hitzaurreak berak, eta, tarteka, hitzaurre berriak idatzi behar izaten dira. Antologietan, esaterako, testuen hautaketarako justifikazioa
|
azaltzea
izan daiteke hitzaurrearen xedea (Genette, 1987).
|
|
|
Honela
|
azaltzen
du Sanconiek (2007):
|
|
|
Itzultzailea ez den hitzaurregileak
|
azaltzen
duenez, antologiarako hautua itzultzailearen apeta eta gustua izan da.
|
|
|
Proiektu orokorrago hori ez dagokio Aitzolen pentsamendu intelektualean literaturari, baizik eta nazio eraikuntzari. Hain zuzen ere, Otaegik berak honela
|
azaltzen
du puntu hori Aitzolen proiektu kulturalaz (1983) lanean: –Aitzolek olerkigintzari eskaintzen zion ohorezko lekua(...) kultur mugimenduaren bilakabidean, eta baita politikoan ere, eragin zezakeen indarraren baitan ulertzen da?
|
|
|
Beraz, banakoturik, indibidualizaturik dagoenarekiko lilura
|
azaltzen
da Loro Joetara aurkeztutako hainbat poesiatan. Baina, beti ere, giza talde mailan, ez hainbeste gizabanako mailan.
|
|
|
Artikuluak euskal literatur historiaren tradizio filologikoa eta soziologikoa aztertzen ditu bere mugatasunak
|
azaltzeko
. Muga horiek gainditzeko, artikuluak lau proposamen egiten ditu.
|
|
|
Jon Casenaveri zor diogu literatur historiografiaren arazoa perspektiba historiko zorrotzean jartzea. Neu ere saiatu naiz arazoaren alderdi historikoa ikuspuntu teoriko batetik
|
azaltzen
, nire Nazioaren hondarrak lanean (2006: 13).
|
|
|
Casenavek bi arazo ikusten ditu oraindik konpondu gabe literatur historian. Alde batetik, Lasagabasterrek
|
azaldu
zuena, hots,, aniztasun linguistiko eta kulturala ez dira behar bezala landu? (2012:
|
|
|
Azkenik, eta alderdi instituzionalaren azterketa amaitzeko, esan behar, instituzionalizazioaren beste muturrean institutu eta ikastoletako irakasleak ditugula. Neoliberalismoak azken urteotan inposatu dituen murrizketa eta esplotazio neurriak kontuan hartzen baditugu (Wert, PP), eta gehitzen badiogu estatuek euskal diferentzia politikoki onartzeko
|
azaldu
duten gogorkeria (Hollande, PSF), argi dago institutu eta ikastoletako irakasleek ez dutela ez gogorik ezta astirik ere proposamen berriekin esperimentatzeko, eta, beraz, beraiek ere euskal kanon eta historia filologikoa hobesten dutela, efizientzia eta argitasun hutsaren beharrez.
|
|
|
Historikoki arazoa oso da politikoa. Casenavek maisukiro
|
azaldutako
historiaren atzean, neuk egoera askozaz ere erreakzionario eta zapaltzaileago bat azaldu gura nuke.
|
|
|
Historikoki arazoa oso da politikoa. Casenavek maisukiro azaldutako historiaren atzean, neuk egoera askozaz ere erreakzionario eta zapaltzaileago bat
|
azaldu
gura nuke.
|
|
|
Joxe Azurmendik arazoaren hasiera zehatzago
|
azaldu
badu ere (Volksgeist), saia nadin gure egoera erreakzionario honen zenbait urrats historikoki azaltzen. Eredu filologikoaren oinarrian, Fichte-ren 1808ko Nazio alemaniarrari diskurtsoadugu, non arraza teutonikoa, eslaviarra eta latindarra bereizten dituen filosofoak lehen aldiz historia hirukoitz baten adar desberdin moduan.
|
|
|
Joxe Azurmendik arazoaren hasiera zehatzago azaldu badu ere (Volksgeist), saia nadin gure egoera erreakzionario honen zenbait urrats historikoki
|
azaltzen
. Eredu filologikoaren oinarrian, Fichte-ren 1808ko Nazio alemaniarrari diskurtsoadugu, non arraza teutonikoa, eslaviarra eta latindarra bereizten dituen filosofoak lehen aldiz historia hirukoitz baten adar desberdin moduan.
|
|
|
Euskal literaturen historia gatazka sozial baten historia da, diglosia sozial hedatu baten historia. Eta beraz, erdarazko zein euskarazko testuak beharrezko dira, hain zuzen zapalketa bere biluztasun sozial eta historikoan
|
azaltzeko
, bortizkeriak duen bi aldekotasun erreduzi ezinean. Maila honetan, Edouard Glissant en teoriak genituzke hizpide.
|
|
|
tabakoa eta Holandako ehunak. Momentu horretan argi
|
azaltzen
dena da, euskal literatura ilustratuaren egituraketa atlantikoa baita. Era berean, ezin dugu euskal literatura ulertu Katalina Erausoren biografia edota Lope de Agirrek Felipe II.ari bidalitako eskutitzak kontuan hartu gabe.
|
|
|
Era berean, ezin dugu euskal literatura ulertu Katalina Erausoren biografia edota Lope de Agirrek Felipe II.ari bidalitako eskutitzak kontuan hartu gabe. Orobat, euskal Ilustrazioak Caracasen eta oro har Venezuelan gertatzen diren independentzia prozesuetan duen eragin ezkor baina funtsezkoa aztertu behar da, eta euskal literaturaren izaera atlantikoaren ondorio gisa
|
azaldu
.
|
|
|
Helburua kritika eta korronte horiek hemen eztabaidatzea da, statu quo instituzionala erabat iraultzea. Era berean, korronte horiei ere kritika euskaldun bat itzuli behar zaie, ikuspuntu euskaldun batek eztabaida horiei zer ekarpen berri eta kritiko egin diezaiekeen
|
azaltzeko
; bestela, berriro ere koebaltasuna ukatzen zaion objektu bihurtuko genuke euskal literatur historia, inperialismo epistemologiko iparramerikarra indartuz.
|
|
|
Dohain ezarri dut, hain zuzen azpimarratzeko ez dela proiektu amaitua: abiapuntu bat baino ez da, aurrez
|
azaldu
ditudan arazo guztiak birpentsatzeko eta euskal literaturan aztertzeko. Web orriak aukera ematen du irakurleek beren iritziak bertan utz ditzaten, liburuaren orrialde bakoitzean.
|
|
|
XIX. mendetik hona ugari izan dira gure literaturaren historian aurkituriko katebegiak, denak ere gogoangarriak, Lazarragarenak besteko distira erakutsi ez badute ere. Katebegi horietako batzuk ezustean
|
azaldu
dira, inork gutxik haien berri zekiela gure artean: horietakoa izan liteke Mikoletarena, laster mintzagai izango dudana, eta haren antzera beste asko eskuizkribu eta orri solteetan geldiro geldiro agertu direnak XX. mendean zehar ikertzaileek artxiboetan egindako lanari esker.
|
|
|
Oraingoan baina, katebegi galduak ez ezik, ostendurikorik ere ote dagoen ekarri nahi nuke eztabaidara, ikusezin gertatzen zaigun ertzik, alegia itsuturik ote gauden euskal literaturaren gertaera zenbait
|
azaltzeko
nahiz eta azalpena gure begi aurrean egon litekeen, ba ote dagoen itsutasun egoera horretara lotzen gaituen ikuspegi epistemologikorik edota, alderantziz, gure ezagutza hobe lezakeenik.
|
|
|
atalean vascuencesdeitu izanagatik bere sasoiko poesia eredu zenbait. Mikoletak berba hori aukeratu izana
|
azaltzeko
ahaleginik ere egin dut: gaztelaniazko romanceberbak hizkuntza eta aldi berean hizkuntza horretako poesia molde berariazkoenetarikoa izendatzen dituen moduan, vascuenceere adiera bikoitz horren arabera erabiliko luke Mikoletak, hizkuntzaren ohiko adierari poesia moldearena gehituta.
|
|
|
Arana, gainera, Mikoletaren beraren berri izatera heldu zen, Dodgsonek 1895ean berari idatzitako gutunek erakusten dutenez, baina ordurako metrika azterketa burutua zuen (Altuna, 2002, 428). Azkenik, Aranaren ia garaikide Jeronimo de Aguirre, Aranak berea idatzi zuenetik urte gutxira amaituriko beste metrika azterlan batean, euskaramoldearen kontra
|
azaldu
zen zalantza izpirik gabe: –ni es propio del vascuence, ni agrada el sonante a los vascongados?
|
|
|
Lehenengo eta behin, hemen proposaturiko hipotesia onartuko balitz, euskal literaturaren historiari arazo txiki berri bat sortuko litzaioke: zelan
|
azaldu
Larramendik Mikoletaren lana ezagutu izana. Bilboko jesuiten ikastetxean emandako urteetan ezagutuko zuen ala beranduago?
|
|
|
Testu guztiak izenik gabeko narratzaile batek aurkezten baditu ere, susmoa dago Larramendi bera izan zitekeela narrazio horren asmatzailea (Goikoetxea, 1967). Latin, gaztelania, frantses eta italierazko poemen berri eman ondoren, akademia literario moduko batean(, aquella especie de Academia?) lehiatzen diren lau ikasleren poemak zelan sortu ziren
|
azalduko
du narratzaileak. Luzea den arren, zilegi bekit sarrera osoa hemen aipatzea:
|
|
|
Oihenarten jarrera kultista gogoko izanik haren poesiagintzaren ezagutza ezin ote zuen aitortu Larramendik jarrera moralista zurruna zela eta? Azkenik, bizkaierazko maitasun poesia ere guztiz gelditu da isilpean Larramendiren lanetan, nahiz eta ezina dirudien haren berri ez ezagutu izana lehen atalean
|
azalduriko
hipotesiaren arabera, alegia Andoaingoa Mikoletaren teoria metrikoetatik abiatu zela bereak sortzeko. Beraz maitasun kutsuko euskal poesia idatzi osoak eten nabarmena pairatuko zukeen Larramendiren eraginez.
|
|
|
Jakina, ez dagoen [euskal historiaren] subjektu [positibo] hori sortzeko egin behar diren maniobra diskurtsiboak izugarriak dira. Euskal literaturaren historiara gure analisia mugatuz, doktrinak, hiztegiak eta gramatikak bihurtu behar izan dira ez dagoen literatura baten objektu positibo, hala euskal literaturaren subjektuaren historia era positiboan linealitate etengabe batean
|
azal
dadin, XVI. mendetik XXI. mendera arte. Historia hori positiboki ematea bezain ezkorki ukatzea oso da erraz:
|
|
|
ez dago euskal literaturarik, orainalditik bateratutako saio filologiko bat baino ez da, historian jarraitasunik izan ez duena, eta abar. Jon Casenavek
|
azaldu
ditu eredu positiboaren mugak bere Euskal literaturaren historiaren historia n. (Gabilondo, 2013, 96)
|
|
|
Horren arabera, periodizazio kategoria unibertsalistak erlatibizatzeko modua izanik eta inperioaren ikuspegi hegemoniko interesatua luzatu nahi ez bada, ustezko burdin aroa ez da nahi eta nahi ez literatura gabeziaren aldia izango poetarik gabeko aldia, inoren urrezko aroaren alteritatea baizik, bere burua urrezko aroan irudikatzeko gaitasuna duenak behar duen beste itxuraz isila baina funtsean isilarazia, subalterno posizioa betetzen duenari gertatu ohi zaionez. Agian aldi hori interpretatzeko era honek hobeto
|
azalduko
luke zergatik XVI XVIII. mende arteko aldia katebegi galduen edota ostenduen aroa den.
|
|
|
eremu urriko hizkuntza batean ondutako literatura ezin izan eremu urrikoa ez den hizkuntza batean jorratutakoa bezain ugaria. Baina, euskal literaturaren berezitasunak ezin
|
azal
daitezke proportzioen alor soilera lotuz, testu tipo batzuetan proportzioak gorde zitzakeen arren, (oro har, eliz liburuan), literatur genero tradizionalen barrutiko emaitzak historikoki oso urriak izan direlako: kontakizunaren kasuan, hiru mende luzetan testigantza bakar bat ere ez.
|
|
|
Gogora ekar daiteke sailkapen hirukoitza berraztertzeko saiorik ere egin dela. Zatiketa hirukoitzaren derrigortasuna auzitan jarriz, badira eskema zabalago baten alde
|
azaldu
direnak, nahiz eta, oraingoz, heldutasun eta zehaztasun gehiegirik lortu ez, laugarren generoa, deitua zedarritzean.
|
|
|
Arau literarioen sistema denboraren ardatzean kokatu beharrak arazo bat baino gehiago planteatzen du. Hona, arazo horietako bat, adibide baten bidez
|
azalduta
. Demagun, alegia.
|
|
|
Garai batean ez ezik, testu berean bertan ere, atzeman daitezke izpiritu desberdinetatik jaiotako zatiak. Beren artean alderik izan baduten Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaera, Oihenarten Oten gaztaroa neurtitzetanera eta Juan Antonio Mogelen Peru Abarkara (1881) joko da baieztapena
|
azaltzeko
. Ez dituzte osatzen adibide berdin berdinak, Etxepareren eta Oihenarten testuek ez dutelako Mogelenari darion batasun mailarik.
|
|
|
Ez da horrelakorik ageri deboziozko poesietan. Deboziozko poesietan kristau doktrinak irakasten duena
|
azaltzen
du: ez dago, ni, rik bere neurrira bizitako erlijiotasunik adierazten duenik, galderak dituenik, zalantzek harrapatuta daukatenik...
|
|
|
Maitasunezko eta deboziozko neurtitzak ondu eta
|
azaldu
den moduan uztartu bazituen ere, bere burua maitasunezkoen egiletzat nabarmentzeko eta deboziozkoekiko atxikimendutik askatzeko joera sumatzen zaio. Guztiak maisu legez argitaratzen dituela iragartzen du, hots, euskaraz neurtitz zuzenak paratzea ez dela zaila erakusteko, baina deboziozkoei harako. J, ai fait ajouter à la fin quelques rimes pies, pour exciter ceux qui ont plus d, affection et d, aptitude que moi à la Poésie à en faire de meilleurs et en plus grand nombre?
|
|
|
Zinez, gertaera erabakigarria dirudi euskal literaturaren historia
|
azaltzeko
. Izan ere, Errenazimentuan, estatu modernoen sorrerarekin, estatu desberdinek herri hizkuntza bati hizkuntza ofizialaren maila emanaz, hizkuntza landu bihurtzeko ahaleginari lotzen zaizkionean, inongo estaturen babesik gabe, euskaldunak ere heltzen dio egitekoari, lehenbiziko betebeharretik bertatik hasita:
|
|
|
literatura aplikatua edo didaktikoa... deitu izan denari. Unean unean abangoardia markatuko lukeen idazlana abiaburu, abian jarri duen aldiaren jardunbidea
|
azalduko
litzateke, jarraian, garaikide izan arren, beste mundu ikuskera bat darien idazlanei leku egiteko. Bestela esanda, aldiari denboraren ardatzean egotzitako iraupena lehenetsiko litzateke, tarte horretan oinarrizko uniformetasun estetiko bat erakusten duten idazlanak jasoaz.
|
|
|
euskararen parean egon ez diren hizkuntzetako literatura hautatzen da eredua jartzeko. Bistakoa denez, erreferentziaren aurrean beti
|
azalduko
da euskal literatura txiki, ahul, baita noizbait ezgauza ere, ez direlako maila berean egon hizkuntzak. Maila berean egon ez diren eta ez dauden hizkuntzetan mamitutako literatura erreferentzia moduan hartzea da, azken finean, euskal literaturari egotzi izan zaizkion hainbat ezaugarriren eragilea:
|
|
|
Hiru antologien sarreren arteko alderaketa eginez gero, berriz, zenbait ondorio atera genitzake. Hala, Ibon Sarasolarenak ezagun du gudaosteko garai zailekiko hurbiltasuna, izan ere, antologia egin izateko arrazoitzat argiro
|
azaltzen
baitu euskal sistema literarioaren prekarietatea. Bere hitzen arabera, arteko zentsura frankistak atzerrian edo atzeratuta atera behar izan duen poesia berreskuratu du bere antologian, aldizkari suntsituetatik eta bazterrekoetatik batera bilduz.
|
|
|
Ez da hain kontu ezaguna Onaindiak arazo ugari izan zituela zentsurarekin antologia nahiz Olerti aldizkaria zirela eta. Xeheki
|
azalduta
dago Ibiñagabeitia proiektuaren web orrian, Olertialdizkariaren aurkezpen lerroetan poliziak 1955eko martxoan dendarik denda jardun zuela Milla euskal olerki eder liburuaren edizioa bahitzeko aleak konfiskatzen. Onaindiak lortu zuen, halere, argitalpenaren zati bat salbatzea eta zabaltzea.
|
|
|
XVIII. mendeaz geroztik euskal testuen aurkezle guztiek borrokatzen duten mamuaren aurkako legitimazio argumentu sendoa aurkeztu nahi zuen Onaindiak. Ildo berean eta mende bat aitzinago, Larramendiren etsai berarekin borrokan egin behar izan zuen Jose Manterolak ere 1888ko bere Euskal Kantutegiaren hirugarren alearen hitzaurrean, euskal poesiaren existentzia bera zalantzan jartzen zuten Padre Marianaren jarraitzaileen aurka ziharduela
|
azalduz
: –Háse dicho hasta la saciedad que los bascongados no tienen literatura propia especial, no ha faltado quien ha negado a nuestro hermoso idioma(...) condiciones para la poesía...?
|
|
|
Aldi hori deskribatzerakoan, baldintza berrietan narratibaren garapenak ezagututako abantailak jasotzen dituzte kritikoek. Besteak beste, Joseba Gabilondoren Nazioaren hondarrak (2006) liburua aipatu ahal izango genuke ikuspuntu honen garatzaile gisa, edota Maria Jose Olaziregi (2011), zeina honako ondorioetara heldu zen poesiak Pizkundean zehar eta Trantsiziora arte izaniko zentraltasunaren galera
|
azaltzerakoan
:
|
|
|
Zaldua, I., 2005b," Sandwich aren sindromea edo Tropela delakoa
|
azaltzeko
ahalegin bat" in Apalategi, U., Belaunaldi literarioak auzitan, Utriusque Vasconiae, Donostia, 91
|