|
2000
|
|
|
Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek
|
askoz
sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
|
Ondasun mota
|
asko
dira; orobat, badira eurak eskuratzeko eta eskualdatzeko ere modu desberdinak.
|
|
|
Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta modu sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera jarri eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri
|
askotan
, hango eta hemengo hizkuntzetara ere itzuliak eta bihurtuak2 Horiek ere, Bonaparteren meneko hainbat herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
|
Erregea zen guztion biltzaile eta bategile bakarra. Erresumaren barruan, lege desberdinak batetik bestera, egoera historiko
|
askoren
ondorengoak. Jada, alabaina, zabal aldarrikatua zen erresumaren lege bakarrerako gogoa.
|
|
|
Zio desberdinekorik ere ekarri da puntu honetara, alegia, senar emazteen arteko ezkon bizimodua jasanezina izan daitekeela bizitza garratz, destaina gogor, eguneroko mesprezu, kontraesan jarraiko, zorrotz eta doilorrak tartean badira. Berba batez esateko, egintza mingarri
|
askorengatik
. Horietako bat ere ez da larria; horien metaketak, berriz, beroriek pairatu behar dituen ezkontidearentzat, nahigabe eta sufrikario izugarriak.
|
|
|
Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz
|
askoren
taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik. Senideak erraz har daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka:
|
|
|
Froga mota hau ez da komeni aspaldiko horietan galtzen diren egitate kasuetan. Inguruabar
|
askotako
eta nahasiak dira horiek, eta ez diote norberaren gogoari zehaztasunik ez atsedenik ere eskaintzen.
|
|
|
Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela, urte batean edo
|
askotan
, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik. Soberako iritzi diogu, ostera, beste honi:
|
|
|
zuhurtzia eta moderazioa. Legelari praktikoak ditugu laurok, urte
|
askotako
jarduera neketsuaren ostean Bonapartek lan horretarako bereziki deituak. Euretariko batzuk Herri Batzarretako ordezkariak eta hautetsiak ziren.
|
|
|
Batasuna zen garrantzi handikoa. Beharbada, batasun hori,
|
askoren
aburuz, ez soilik ohituraren eta idatzizkoaren artekoa, ezpada aurreko erregimenaren eta erregimen berriaren artekoa. Kode Zibilak zertu zuen, sakon eta luze, bestelako trukaketa hori, zuzenbide zibil arrazoidun eta abstraktua haren horretara bertaratuz8.
|
|
|
Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek
|
askoz
sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
|
Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela, urte batean edo
|
askotan
, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik.
|
|
|
Zer izango da gradu urruneko senidetasun lotura hori, bestelako loturarik ez bada? Irabazpidea, sarri
|
askotan
gizakiak eurak aldatzen dituena, ez al da profitatu behar, ahal dela, gizakiak gerturatu eta bat egiteko?
|
|
|
Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra: horra hor dema lazgarria; gaur ere,
|
askok
kontrakoa uste arren, esanahi berezi duena, batik bat euskal gizarte zibil baten moldakuntza berezkoan.
|
|
|
Frantzia, Europako beste Estatu handien antzera, orpoz orpo handitu da, herri desberdinen konkista eta batuketa
|
askoren bidez
.
|
|
|
Edozer eginda ere, lege positiboek ezin izango dute bizitzaren zereginetan ordezkatu berezko arrazoimenaren erabilera. Gizartearen premiak anitzak dira, gizakien arteko ezaupideak, aberatsak, haien interesak eta harremanak modu
|
askotarikoak
eta zabalak. Legegileak ezin ditu horiek guztiak aurreikusi.
|
|
|
Pozgarri da, berebat, usadio, erregela eta goiburu
|
askoren
bilduma eta tradizio jarraitua izatea. Horrela, gaurkoan ere atzokoan egin den ber epaitzen da eta ez daude ageriko judizioetan bestelako aldaketak, argien aurrerakadak eta inguruabarren indarrak sarturikoak baino.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu
|
askoren
zabal horietan, batik bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa baino gehiago, testu batzuen konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera eduki beharrean, ebatzira bertara eramaten gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Zentzu honetan, lan teoriko orokorrak, lehen urrats batean, zientzialari
|
askotarikoen
elkarlana eskatzen zuen. Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen.
|
|
|
Sasirrazionalismoak zientziaren eraikina adreiluz adreilu nahi zuen eratu, zientzi teoriaren oinarri sendoaren eta errealitatearekiko egokitzapenaren gain. Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta
|
askotan
zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren bide bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen.
|
|
|
Beren galdera gakoa," zer nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala: ikusmolde
|
askok
—totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin. " Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean.
|
|
|
Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide
|
askoren
aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen. Asmo hauek, beraz, kinka larrian zeuden.
|
|
|
Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da
|
askotan
eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio: enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen.
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia
|
asko
egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri berri bat —lehenago Zirkuluaren lanen exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka dezakegu. Egun arte
|
askok
esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte.
|
|
|
Schlicken lanari buruzko analisi arduratsu baten ezak estereotipo
|
askori
eman dio lekua. Ohikoena Schlick Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasunaren defendatzaile gisa ikustea izan da, Zirkuluaren ideia eta joeren alternatibei itxitako filosofoa bailitzan.
|
|
|
Carnapen Aufbau a
|
askotan
Vienako Zirkuluaren enpirismoaren klabeak ulertzeko oinarrizko testu gisa onartu izan da. 1922 eta 1925 bitartean idatzia eta 1928an argitaratua, II. atalean garatu dugun corpus teorikoarekin lotzen zuen interpretazioa jantzi zioten berehala.
|
|
|
aniztasuna. Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste
|
askoren arteko
bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
|
|
Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune
|
asko
zeuden, fisikarena esate baterako. Azken hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen.
|
|
|
Alabaina, Carnapen testua ez zen inola ere fenomenalismoarekin —doktrina filosofiko, hau da, metafisiko gisa— konprometitzen, bere eraikuntzaren teoria erabat neutrala baitzen gai metafisikoei zegokienez. Era honetan, Aufbau aren behargai xehea ezagutzaren sistema fenomenalista bat eraikitzea posible zela erakustea zen bitartean, helburu orokorra
|
askoz
ere hedatsuagoa zen, alegia: oro har, eraikuntza sistemaren posibilitatea erakustea, eta, printzipioz, zientzi enuntziatu guztiak Aufbau aren eraikuntza sistemaren enuntziatuetara itzultzea posible zela frogatzea.
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo
|
askok
beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
• Bestaldetik, printzipio hertsia kontuan izanik, ezin errespetagarriagoak ziren enuntziatu
|
asko
egiaztagaitzak gertatzen ziren, hau da, edukirik ala esanahirik ez zutela ondorioztatzen zen, beren ezagutzazko izaera zela-eta. Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren.
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa?
|
Askotan
gertatu bezala, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Arazoa gainditzeko bide
|
asko
proposatu zituzten. Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela.
|
|
|
Haatik, vienarren ikusmolde filosofikoak —beraiek
|
askotan
filosofia hitzaz arnegatu arren— xede nagusitzat zientziaren analisia zuenez, galdera nabarmena sortzen zaigu: nola molda zitzakeen Zirkuluak zientzia errealak sortzen zituen arazo filosofikoki egoki eta aipagarriak?
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi
|
askoren ondoren
, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren errese... Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren abiapuntu enpiristak tresna berri garrantzitsua lortua zuen, logika sinbolikoa alegia. Logika hau vienarren egitarauaren gune bihurtu eta, aldi berean, harrezkero —Zirkulua itxitzat eman eta gero, batez ere— zailtasun
|
askoren
jatorria izan zen. Baina Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten.
|
|
|
Ez zehatz mehatz, baina bai modu probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz ari bagara, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik handiena, alabaina, aurresateari buruzko beste arau
|
askoren
, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan hartu behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz,
|
askok
maiz uste bezala.
|
|
|
Zein izan zen bere ekarpena? Nola izan da onartua, filosofo enpirista logiko dogmatiko huts gisa ala enpirismo logikotik haratago hasiko ziren fruitu
|
askoren
haziak landatu zituen filosofo ireki gisa. Interpretazio zuzen eta osoaren helburua gutxienez hiru zatitan bana dezakegu:
|
|
|
1) Alde batetik, Neurathen eta Zirkuluaren ‘ezker alderdiko’ partaideen —batez ere, Carnap— arteko
|
askotan
ahaztu diren desberdintasunak erakutsi.
|
|
|
Beharbada Ayer oraindik baikorregia da: egun, toki
|
askotan
, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du hura kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik, beren kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa edukitzeagatik ere. Baina honek ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren tesien aurkako erasoak beti ez dira izan analisi eta ezeztatze teorikoaren ahalegin baten emaitza. Eraso horien helburuek
|
askotan
espezializazio filosofikoaren muga guztiak nahi izan dituzte igaro, zio eta ondorio politiko eta soziologikoak ukitu nahian. Vienako Zirkuluaren kasuan, kritikariek esleitzen zizkioten ideia politiko maltzurrak kritikatu nahian, azken buruan.
|
|
|
Bestaldetik, ikuspegi baikorrago batean, XIX. mende amaieran eta XX.eko hasieran natur zientzietan, matematikan eta logikan izandako iraultzak aintzakotzat hartuko zituzten serioski. Hau ezin da ahaztu, gai honi buruzko eskuliburu
|
askotan
bezala, Zirkuluak zientziarekiko zeukan lotura ikustea beharrezkoa baita bere ondorio filosofiko garrantzizkoenak uler ditzagun. Ondorio horiek aldez aurretik zegoen zientzien filosofia oinarriztatzailearen aurrean —hots, filosofia transzendental kantiarraren aurrean— emandako erreakzioaren corpusa osatu zutelako.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren irakurketa estandar
|
askoren aurka
, bere filosofia Hume edo Machen enpirismoaren bertsio zuzena ez zela izan esan behar dugu. Hauek pentsalari garrantzitsuak izan arren, pribilegiatuak nolabait, ez zuten vienarren proiektuaren oinarri guztia osatu, Neokantiarren arrastoa ere —Cassirerrena, batik bat— maiz agertzen baita Zirkuluko partaide batzuen hasierako idazkietan —Carnap, Schlick—.
|
|
|
Tesi honek enpirista
|
asko
idealismorantz eraman arren —hautematen dugun mundu materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez.
|
|
|
Atzetik ohitura dagoelako, bizitzaren gidaria. Ohiturak uste batzuk onartarazten dizkigu, kontingente diren gauza
|
asko
lege bihurtuz.
|
|
|
Hortaz, zergatikotasunaren kasuan soilik deskribapen segida erlazioez ari garela erakutsi zigun Humek, eta ez segida preskriptiboez edo legeez. Bada, indukzioa ez da baliozko argudioa, kasu
|
asko
bere alde egon arren. Esperientzia ez da nahikoa A eta B ren arteko konjuntzioak justifikatzeko etorkizunari begira.
|
|
|
Garai horretan fisikaren oinarrizko kontzeptuez arduratu zen bereziki, ikuspegi guztiz zabal batetik. Hau da, Machentzat zientziaren etapek jite iragankorra zeukaten, ez finkoa ez betikoa; zientziaren baieztapenek, proposizioek eta teoriek garapena jasan behar zuten historian,
|
askotan
beraiek errefusatzerainoko garapena. Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere bai, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan.
|
|
|
Egia esan, erlatibitatearen teoria Vienako Zirkuluaren ideal
|
askoren
paradigma bihurtu zen: kontzeptu behaezinekiko mesfidantza errepresentatzen zuen —’espazio absolutu’, ‘aldiberekotasun absolutu’ eta beste hainbat nozio metafisiko—, eta programa ezin hobea zen zientzian ‘gertakari enuntziatuen’ eta ‘konbentzio’ edo ‘hautazko definizioen’ artean bereizteko.
|
|
|
Russellek Fregeren logizismoan aurkituriko paradoxa
|
askori
emandako erantzuna izan zen Principia Mathematica; horien artean ‘klaseen paradoxa’ da ezagunena. Paradoxa horiek logizismoaren ideala jarri zuten kolokan.
|
|
|
Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez, esan beharra dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko lanik ez zuela bete.
|
Askok
horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra eman ziona. Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain.
|
|
|
Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain. Egiaztagarritasuna bateragarria da Tractatus arekin, eta corpus koherente bat osa dezakete batera, baina ez zuen eragin handirik izan Wittgensteinen beste printzipio
|
askoren gain
. Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela:
|
|
|
Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela: esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun
|
asko
argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak.
|
|
|
Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion. Beste talde honek, ‘Historiaurreko Vienako Zirkulua’ deiturikoak, Vienako Zirkuluaren nukleoaren zati handi bat osatu zuen, bere izen
|
asko
ikusita nabari daitekeenez: Hans Hahn matematikaria zegoen, Otto Neurath ekonomialari eta soziologoa, Philipp Frank fisikaria —Josef Frank arkitektoaren anaia— eta Richard von Mises matematikari eta ingeniaria —Ludwig von Mises ekonomialari ospetsuaren anaia, hain zuzen—.
|
|
|
Esan dugunez, Zirkulua ez zen itxia eta ez zegoen une bakoitzean partaideak zeintzuk ziren guztiz jakiterik, Edgar Zilselekin gertatu lez, inork ez baitzekien serioski parte hartzen zuenentz. Beste
|
askok
, intelektual talde desberdinetan sartuta egon arren, batez ere Reichenbachen Zirkuluan Berlinen, lotura sakonak zituzten, pertsonalak eta teorikoak, Vienakoekin. Esan daiteke ‘Vienako Zirkulua’ izenak pentsalari horiek guztiak besarkatzera heldu dela, nahiz eta oro har ‘enpirista logiko’ edo ‘positibista logiko’ izenak erabiliz ezagunagoak diren37.
|
|
|
Partaide bakoitzaren tesien hasierako urratsak finkatuz joateko lehendabiziko ahaleginak izan ziren. Izan ere, ikusiko dugunez, oinarri komun bat eduki arren, beren artean desadostasun
|
asko
zegoen. Horrela, Neurathek gizarte zientzien, politika eta marxismoaren, eta teknikaren ikerketari ekin zion; Carnapek metafisikaren sasiarazoenari; Schlickek filosofian zergatikotasunak betetzen duen tokia aztertu zuen; etab. Mahai inguru horietan Zirkuluaz kanpoko gonbidatuak ere egon ohi ziren, arruntak ala ospetsuagoak.
|
|
|
Alabaina, Zirkuluaren kontaktuak ez ziren hor gelditu. Zientzia zehatzen epistemologiari buruzko beste kongresu bat antolatu eta gero —1930ean Konigsbergen—, munduari buruzko beren ikuspegiak Austriako mugak zeharkatzea lortu zuen beste Estatu
|
askotan
sartzeko. Polonian izugarrizko harrera izan zuen, eta bertako
|
|
|
Vienako Zirkuluaren pentsamenduaren ikuspegi zabalak emaitza
|
asko
lortu zituen, beraz. Partaideek talde lanean jarduten zuten eta ez zen onartzen inolako gidari edo maisuren inposaketarik, ezta Schlickena ere, honek inoiz ez baitzuen gogoeten ildorik bideratu40 Alta, onartu behar da Zirkuluko izen batzuk gakoak zirela mugimendua ongi ulertzeko.
|
|
|
Lehenengoa Zirkuluko antifilosofoaren paradigma zen, beti prest ekintzarako, iraultzailea politikan eta ezagutzaren munduan. Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun, dena den, zientziaren filosofiaren hainbat analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu
|
askotan
: irekia hasiera batean proposaturiko egiaztagarritasunaren tesi hertsiekin, hertsitasun hori zela-eta ikusmolde zientifikoaren proiektua kinka larrian ibiliko baitzen handik gutxira.
|
|
|
Ziur nago filosofiaren behin betiko biraketa baten aurrean gaudela, baita sistemen arteko eztabaida antzuekin amaitzeko baimena dugulakoan objektiboki ere. Orainaldiak, diot, eztabaida horiek ez premiazko bilakatzen dituzten bitartekariak ditu jada(...) filosofo
|
asko
mendetako sasiarazo zaharrei buruz ari dira eztabaidatzen oraindik, baina jaramonik ez zaie egin behar, antzezle batzukune batez interpretatzen jarrai dezaketen modura, ikusleak isilik joan direla nabaritu gabe.
|
|
|
Jakina, filosofia analitikoak Vienako Zirkuluaren doktrina filosofikoei buruz eginiko ebaluaketa
|
askoz
ere positiboagoa izan zen. Sinpleki esanda, filosofia analitikoa, anglosaxoniar erara, Vienako Zirkuluaren enpirismo logikoaren benetako jaraunslea dela onar daiteke.
|
|
|
Sinpleki esanda, filosofia analitikoa, anglosaxoniar erara, Vienako Zirkuluaren enpirismo logikoaren benetako jaraunslea dela onar daiteke. Horregatik hain zuzen ere deitzen zaio
|
askotan
‘anglosaxoniar filosofia’ filosofia analitikoari. Alabaina, Michael Dummett filosofo britainiarrak esan bezala, izen hau ez da zuzena:
|
|
|
Zalantzarik gabe, hobeki ezagutzen diren dogmak Quinek ezaguna eta zeharo erangikorra bilakatu zen 1951ko" Enpirismoaren bi dogma" artikuluan landutakoak dira.
|
Askorentzat
" Bi dogma" artikuluak Vienako Zirkuluaren enpirismo logiko klasikoa lurperatu zuen behin betiko.
|
|
|
Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu. Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun orain dela hogei edo hogeita hamar urte ezagutzen genuena baino
|
askoz
ere gehiago dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan. Dagoeneko ez dago lekurik aitzakientzat, lehen onartuak izan ziren positibismo logikoaren estereotipo primitiboak ezin dira onartu.
|
|
|
Zirkulua ‘eskola’ filosofiko monolitikoa baino gehiago izan dela erakusten da horrela. Zeren, aitzitik, eztabaida filosofiko polemikoak(
|
askotan
gartsuak) taldeari berezkoak zitzaizkiola onartu behar da (eztabaida garrantzitsuena ‘protokolo enuntziatuei’ buruzkoa izan zelarik).
|
|
|
Bolzano, Mach edo Brentano filosofo eta zientzialariek lagatako tradizio austriarra bezalako korronte filosofikoak britainiar enpirismo tradizionala bezain garrantzizkoak izan ziren Vienako Zirkuluaren enpirismoarentzat. Modu honetan, Vienako Zirkuluaren ikusmoldearen lubakitzea aldez aurretik uste zena baino
|
askoz
ere sakonago eta konplexuagoa da. Eta hau ez da soilik zio historikoengatik garrantzitsua:
|
|
|
Liburu honen oinarrizko uste osoa eta pentsamenduaren ildoak(...) ez dira ez pertsona batek sorturiko ezta gizabanako isolatu batek besarkaturiko giro zientifiko baten parte. Liburu honen ideiak ikuspegi zientifiko orokorra duten pertsona
|
askoren
zati komun bat bailiran ulertu behar dira. Metafisikaren errefusatzea soilik ezaugarri negatibo bat da.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluko hasierako ideia
|
asko
tradizio neokantiarrean —Natorp, Cassirer16— murgildurik zeudela uler ditzakegu. Neokantiarren ardura nagusi bat forma/ eduki bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu hauek izan behar ditugu kontuan:
|
|
|
Hilketaren zioei buruzko zalantzak nabariak ziren, baina ez zegoen inongo lotura garbirik zergati politikoekin. Kasua hortxe bertan itxi zen, atzetik hipotesi eta iluntasun
|
asko
agertu arren, hasiera batean zirudiena baino ilunagoa baitzen43.
|
|
|
" Jainkoari" dagokionez, bere tesi nagusia hauxe zen, dirudienez: hitz hori gramatikaren aldetik zentzu desberdin
|
askotan
erabiltzen dela. Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela:
|
|
|
hitz hori gramatikaren aldetik zentzu desberdin askotan erabiltzen dela. Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida
|
asko
hauxe esanez konpon daitezkeela: " Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik.
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: " Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio
|
askok
" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" ... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu
|
askotan
galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena zientzia dela ematen duela... Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
|
Cioffiren berezitasuna dugu Frazerren lanak eta Freudenak elkartzea, erlijioaren sakrifizioak eta psikoanalisiaren antsietatea, barrea eta ametsak bat eginez, Wittgensteinen kritikei jarraituz. Denbora
|
asko
darama Cioffik Freud eta Frazer Wittgensteinen filosofian miatzen eta hori nabaritzen da testu honetan. Honek guztiak liburu aberatsa sortu du, batez ere irakurleak Frazerren Urrezko abarra Wittgensteinen ikusmoldetik irakur dezan.
|
|
|
Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu herri
|
askotan
ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke. Galdera hurrengoa da:
|
|
|
Agian biktimaren sufrimendua da hunkitzen gaituena, besterik ez? Haatik, hau bezalako sufrimendu handiarekin lotuta dauden mota
|
askotako
gaixotasunek ez gaituzte hunkitzen. Ez, sakontasuna eta lazgarrikeria ez dira berez ulertzen kanpoko ekintzen historia soilik ezagutuz, baizik eta guk geuk onartzen ditugu gure barruko esperientzia batetik.
|
|
|
Erantzuna hauxe dateke: ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu
|
askotan
, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera gertatu egiten baitzen benetan, tarte handiagoz edo txikiagoz, hura ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago, beti etorriko da erakarri nahi den gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
" Eta jaten amaitu bezain laster, atsegin pixka bat hartzen zuten kantuan eta suaren inguruan dantzan. Atseginaldia amaitzerakoan, jaiaren buru egiten zuen pertsonak arrautzopil handia egiten zuen, ertzetan txigortua, am bonnach bela tine zeritzana —hots, Beltaneko opila— Puska
|
asko
egiten ziren, eta handikiro banatzen bildutako guztien artean. Puska jakin bat hartzen zuenari cailleach bela tine deitzen zioten, hots, Beltaneko carline a, lotsabide handiko izena.
|
|
|
21 Frazerrek hurrengoa dio: " Ahia jan ondoren, puska
|
askotan
banatzen dute opila —zenbat lagun bildu diren, hainbeste puska—, denak ere ahalik eta berdinenak tamainaz eta formaz. Puska horietako bat ikatzez belzten dute erabat.
|
|
|
Nire liburuak etika barrutik zedarritzen du, nolabait esan, eta ziur nago hori dela modu zuzen BAKARRA horrela zedarritzeko. Labur esanda, uste dut,
|
askok
berriketan egiten dutena nabarmen utzi dudala honen aurrean isilik geratuz. Hori dela eta, oker ez banago, zuk zeuk esan nahi duzunari buruz pilo bat esango du nire liburuak.
|
|
2001
|
|
|
Denborarekin gainerako hiriak, Atenasen interesen onerako, beraien autonomia politiko, militar eta ekonomikoa galduz joango dira. Atenastarrek merkataritzan beraien moneta inposatuko dute, eta
|
askotan
hiri horietan Atenasentzat komenigarri diren sistema demokratikoak ezarriko dituzte. Kasu batzuetan gobernari edo soldadu talde atenastarrak ere ezarriko dituzte.
|
|
|
Lurra gutxi batzuen eskuetan geratu zen, eta txikiek beraien hiritar aske izatea mantentzeko lurra saldu eta lanean hasi behar izan zuten. Baina (bai landan edo bai hirian) lana esklaboei eginarazi zieten, eta hiritar
|
asko
lanik gabe pobrezian murgildu ziren. Era honetan, aberatsenen eta pobreenen arteko zuloa handituz joan zen, bigarren gizarte taldea ikaragarri ugarituz.
|
|
|
Honenbestez, Periklesen garaiko harrotasun horiek eta besteen gain egotearen kontzientzia ere krisian sartu ziren, etsipena nagusi zen garai bati bide emanez. Gerra bukatu ondoren botere hutsune
|
asko
izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz. Aurreko mendeko egoeran ez bezala, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a.
|
|
|
Honela, demokraziaren eta hiri estatuaren beraren muga
|
asko
agerian utziko dira eta lehen aipaturiko ideia berrien agerpen giro horretan, polisaren egituraren inguruko proposamen eta zalantza asko sortuko dira. Nolabait esateko, teoria politiko, filosofiko, kultural eta artistiko berri hauek krisi honi aterabidea bilatu nahi izan zioten, eta Grezia klasikoaren agortze gisa eta Alexandro Handiak hasitako garai helenistikoaren hastapenaren seinale gisa uler ditzakegu.
|
|
|
Honela, demokraziaren eta hiri estatuaren beraren muga asko agerian utziko dira eta lehen aipaturiko ideia berrien agerpen giro horretan, polisaren egituraren inguruko proposamen eta zalantza
|
asko
sortuko dira. Nolabait esateko, teoria politiko, filosofiko, kultural eta artistiko berri hauek krisi honi aterabidea bilatu nahi izan zioten, eta Grezia klasikoaren agortze gisa eta Alexandro Handiak hasitako garai helenistikoaren hastapenaren seinale gisa uler ditzakegu.
|
|
|
Sok. (...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta
|
askok
Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Beraz, ez dute arteari esker konposatzen, jainkoren baten parte hartzearen bidez baizik. Eta gai ezberdinen inguruan gauza
|
asko
eta ederrak esaten dituzte, zuk Homerori buruz egiten duzun legez, hain zuzen ere (533d 534c, 69 orr.).
|
|
|
Adibide gisa matematika eta medikuntzaren arteak aukeratzen ditu Sokratesek. Bi arte hauetan jende
|
askok
gai berei buruz hitz egiten du, eta pertsona berak epai dezake gauza berei buruz nork hitz egiten duen ongi eta nork gaizki. Eta hau egia unibertsala da.
|
|
|
Sok. Egia da zuen teknika dela eta, zuek, rapsodak,
|
askotan
bekaitz izan zaituztedala, lon: alde batetik, zuen arteari esker, egokia den moduan, gorputza eder mantentzen baituzue ahal bezain dotore agertzen zaretelarik; eta, beste aldetik, oparoak eta onak diren gainerako olerkariez arduratzea ere beharrezkoa da, bereziki Homeroz, olerkaririk bikainena eta jainkotiarrena; eta beharrezkoa da, halaber, haren pentsamendua aditzera ematea, ez hitzak soilik.
|
|
|
lon. Bai, eta gai
|
asko
dira gainera.
|
|
|
Sok. Ondorioz, nire lon maitea, zenbakiei buruz hitz egiten duten
|
askoren artean
, batek gauza hoberenak esaten dituenean, honek jakingo du, noski, nork hitz egiten duen ondo.
|
|
|
Eta? Elikagai osasuntsuei buruz hitz egiten duten
|
askoren artean
norbaitek gauzarik bikainenak esaten dituenean, uste duzu batek gauza bikainenak esaten dituelako gauza bikainak esaten dituena ezagutuko duela, eta beste batek, gauza eskasak esaten dituelako gauza eskasak esaten dituena ezagutuko duela, ala pertsona bera dela uste duzu, lon.
|
|
|
10 berei buruz hitz egiten ari diren guztiak epaitzeko, eta ia olerkari guztiek gauza berberak konposatzen dituztela. lon. Orduan, Sokrates, norbait beste olerkari bati buruz ari denean, zergatik ez dut arretarik jartzen eta, loak naramala, baliozko ekarpenik egiteko ahalge aurkitzen naiz, baina norbaitek Homero aipatu orduko esnatu eta arreta jartzen dut esateko gauza
|
asko
ditudala?
|
|
|
Sok. Ondorioz, badira eta izan dira, halaber, onak eta hain onak ez diren margolari
|
asko
.
|
|
|
Beraz, ez dute arteari esker konposatzen, jainkoren baten parte hartzearen bidez baizik. Eta gai ezberdinen inguruan gauza
|
asko
eta ederrak esaten dituzte, zuk Homerori buruz egiten duzun legez, hain zuzen ere.
|
|
|
Zu, lon, azken hauetako bat zara, zu Homerok hartzen zaitu. Norbaitek beste olerkari baten pasarteren bat abesten duen bakoitzean, loak hartzen zaitu eta ez dakizu zer esan; baina norbaitek olerkari haren kantu bat abestu orduko, esnatu eta zure bihotza pozez saltoka hasten da, esateko gauza
|
asko
dituzularik. Izan ere, Homerori buruz diozuna ez baita teknika edo arteren batek erakutsia, dohain jainkotiar bati esker eta jainkoren batek hartua egonik esandakoa baizik.
|
|
|
Sok. Ez al du Homerok pasarte
|
askotan
arteei buruz gauza asko esaten, esate baterako gidatzeari buruz. Bertsoez oroitzen banaiz, errezitatuko dizkizut.
|
|
|
Sok. Ez al du Homerok pasarte askotan arteei buruz gauza
|
asko
esaten, esate baterako gidatzeari buruz. Bertsoez oroitzen banaiz, errezitatuko dizkizut.
|
|
|
Sok. Atenastarrek
|
askotan
estratega aukeratu dutena, nahiz eta atzerritarra izan; Androsko Fanostenes20 eta Klatzomeneko Heraklides21, atzerritarrak izanik ere, hiri honek botere militar eta zibil gorenetara igo ditu, haiek merituak erakutsi dituztelako. Eta agian ez al du Efesoko lon estratega aukeratuko ohoregarria iruditzen bazaio?
|