|
2001
|
|
|
berpizteko egin dituen ahaleginak. Hor daude, diodanaren lekuko, horrenbeste kanta zahar, horrenbeste toki eta
|
pertsona
izen, bestetan ez bezala euskal jantzian agertzen direnak.
|
|
2002
|
|
|
IZE kategoriak lau azpikategoria ditu: ARR (izen arrunta), PIB(
|
pertsona
izen berezia), LIB (leku izen berezia) eta IZB (izen berezi orokorra, erakundeetarako eta). Eta lau azpikategorizazio ezaugarri:
|
|
|
9a= A. 9aitor en atzetik informazio morfologikoa dugu: [IZE] (izena), [PIB](
|
pertsona
izen berezia) eta [Rgog] diakritikoa (R gogorra du bukaeran, erregelek r bikoiztu dute: Aitor, baina Aitorrek).
|
|
|
–Aitor?
|
pertsona
izen berezia da [PIB] eta r gogorra du bukaeran [Rgog]. –Azpeitia?, aldiz, leku izen berezia [LIB] eta a artikuluduna [Aart], kasu gramatikaletan mantentzen dena, baina leku denborazkoetan galdu (Azpeitiak, baina Azpeitiko).
|
|
|
Igor-ek bi analisi ditu:
|
pertsona
izen berezia (Igor [IZE] [PIB]) eta aditza (igor [ADI] [ARR]). Lehenengo adibidean izena eskatu dugu, letra larriz idatziz, baina ez du r gogorraren erregela bete; bigarrenean, aldiz, bai.
|
|
|
Motibatiboa ez da, bakarrik, genitiboaren gain osatzen; kategoria hauekin aukeran dago:
|
pertsona
izen bereziak (Erkuden (en) gatik), leku izenak (Urkulu (ren) gatik), izen arruntak60 bizidunak (semea (ren) gatik) zein bizigabeak (mendia (ren) gatik), pertsona izenordainak (ni (re) gatik) eta determinatzaile erakusleak (har (e (n)) gatik).
|
|
|
Hain zuzen ere, aurreko atalean aipatutako kasu gehienetan gertatzen da hau:
|
pertsona
izen berezietan (Erkuden (en) gana), izen arruntetan61 baina bizidunetan bakarrik (semea (ren) gan), pertsona izenordainetan (gu (re) gana) eta bizidunekin erabiltzen diren determinatzaile erakusleetan (har (en) gandik). Murriztapena ezarri dugu halabeharrez, leku izen bereziek, izen arrunt bizigabeek eta erakusleek (bizigabeekin doazenean) ez dute-eta hemen lekurik,[+ biz] tasuna ez dutelako.
|
|
|
Lexiko txiki bat eta erregela estandarrak konposatuz lortzen da itzultzaile orokorra. Lexiko txikia kategoria irekiei(
|
pertsona
izenak, leku izenak, izen arruntak, adjektiboak, aditz erroak, laburdurak eta bestelakoak) dagozkien aurrizki/ atzizkietara eta lema generikoetara mugatzen da.
|
|
2005
|
|
|
Hurrengo kapituluan, hilarriei buruzkoan, Untermann ek (1987)
|
pertsona
izen bezala sailkatutakoen aurrean, Roman del Cerro-k gaztelaniarako itzulpen esoterikoak nahiago ditu, adib. Benassal Ieko inskripzioak zera omen dio: SAKARBETA/ N: ÜI, edo, descansa en la pira (funeraria).
|
|
|
Honen aurrean Untermann daukagu. Berak elementu biak autonomoak diren
|
pertsona
izentzat (NNP) 62 hartzen ditu (Untermann, 1987: 304).
|
|
|
III. Gainera Gomez Moreno-k bere lanerako hainbat material erabili zituen bitartean, txanpon elebidunak, Askoli ko Brontzean agertutako
|
pertsona
izenak eta Alcoi-ko beruna,... Bergua k, Azaila ko ustezko elebiduneko bi hitzekin nahikoa dauka signarioaren sistema osoa zein den ebazteko.
|
|
|
Lehena: Itzulpenetan ez da
|
pertsona
izenik agertzen. Bigarrena:
|
|
|
Antza denez (Zamanillo ren ustez), testua berdina da, momentu berean pertsona berak egina, baina hizkuntza ezberdinetan. Horren adibide da testuotan agertzen diren hitz komunak Enden eta Tamaric biak
|
pertsona
izena direla, bata iberieraz eta bestea latinez. Guk bien arteko parekotasunik ikusten ez dugun arren, baina suposatuz ere badagoela, noraino dira baliokideak testu biak, baldin eta latinezko testua iberierazko grafitti sakabanatuei gainjartzen bazaio?
|
|
|
Azkenik aipatu behar da euskararekin harremana frogatua duen proposamen bakarra akitanierarena dela. Duela 2.000 urteko hizkuntza honen aztarnak Akitaniako (Frantziaren hego mendebaldeko) latindar inskripzioetan jaso dira, non 400 bat
|
pertsona
izen eta 70 teonimo dokumentatu baitiren. Jadanik Luchaire (1877) bere garaian bien arteko lotura estuaz jabetu zen, baina Mitxelenaren (1954), eta batez ere beranduagokoak diren Gorrotxategiren lanak (1984) bi hizkuntzen arteko ahaidetza frogatu dute.
|
|
|
Halaber Gorrotxategiren lanak zehatz ezarritako akitaniar stock onomastikoa (1984), Hego Euskal Herrian aurkitutako zenbait izenekin bat dator, hala nola, Abisunhari, Dusanharis, Edsuri, Naru[/] eni, Narhungesi, Serhuhoris, Ummesahar, eta] eihar
|
pertsona
izenak, eta Errensae, Larrahi, Losae, Loxae eta Selatse jainko jainkosa izenak. Bestalde badaude ere jatorriz iberierazko izenak direnak baina
|
|
2006
|
|
|
–10:00etatik 12:00etara:
|
pertsona
izenen erabilera urteetan Baldizarbeko eliz artxiboetako testuetan.
|
|
|
Esaterako: " Latin eta greziar
|
pertsona
izen klasikoak euskaraz emateko irizpideak"," Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak"," Aita santuen izenak"," Santutegiko izen ohikoenak"," Mundu zabaleko uharte nagusiak"...
|
|
2007
|
|
|
Euskal
|
pertsona
izen zahar batzuek ere itxuran ezagun dute euren arkaismoa. Hala, Laurenti/ Laurendi (Laurentii), Bikendi (Vicentii), Peri/ Betiri (Petri), Domiku (Domenicu).
|
|
|
Nafarroako Erdi Aroko dokumentazio aberatsean ageri diren
|
pertsona
izen eta euren goitizenak dira maiz aldi hartako hizkuntzaren irudi txiki bat eskaintzen dutenak: euskarazko izen eta adjektiboak dira funtsean, norbaiten deitura gisa erabiliak.
|
|
|
Erdi Aroko dokumentazioa ugaria da, berariaz Nafarroan eta bertako Foru Orokorrean. Honetan eta beste donazio, testamentu eta halako izkribu zaharretan hainbat euskal izen ageri dira, eta euskararen aldeko interesa duketenak batez ere toki izenak,
|
pertsona
izen eta goitizenak dira.
|
|
|
Toki izen askoren atzizkiek salatzen dute euren latinjatorria:
|
pertsona
izena gehi jabetasuna markatzen duen atzizkia dute izenok euren egituran. Hala:
|
|
|
Urliari [Kendu egin dut agertzen den
|
pertsona
izena]
|
|
|
Urliari [Kendu egin dugu agertzen den
|
pertsona
izena]
|
|
2008
|
|
|
Testu guztiak erromatarren Marte jainkoari eskainitako ex> dira eta alde horretatik Inperioan zehar hainbat tokitan agertutako izkri zioen pareko. Baina xafla horiek aztertu zituzten arkeologoei lehenengo momentutik deigarri egin zitzaiena hango
|
pertsona
izenen eitea izan zen, eze berehala konturatu ziren Akitaniako izenen antz itzela zutela (Bernhard, H. 1990). Eta halaxe da.
|
|
|
Niri euskararen historian denboraren aldetik luzea baina datuen aldetik murri tza den garaia aztertzea dagokit gaurko honetan, Erdi Arokoa baino lehenagokoa, an tzinatean aurkitzen ditugun leku izen,
|
pertsona
izen eta zeharkako lekukoak aztertuz orduko euskararen nondik norakoak argitzea, alegia.
|
|
|
Segurantza hau hizkuntzalaritza historikoak bakarrik konparaketaren bitartez eman diezaiguke, metodo konparatzaileak eskatzen dituen baldintza zorrotzak garai ezber dineko baina ustez hizkuntza bereko datuei aplikatuz. Hau da, akitanierazko seni > (Senico>
|
pertsona
izenean agertzen zaiguna) euskarazko sehi ren aitzin formatzat har tzen badugu, eta ez zelta hizkuntzetan, zahar, esan nahi duenaren seno ren kide tzat (Mitxelenak 1954an bere proposamena egin baino lehen gehienek uste zuten bezala), forma bi horiek zehazki lotzen dituzten euskal bilakaera ezagun eta ad> modukoak ez direnak identifikatzeko gai garelako da:
|
|
|
Espinosa eta Userok bere lanean bildutako materiala ikusi ondoren berehala konturatu nintzen bi gauzataz: bata, hango
|
pertsona
izen gehienak ez zirela zeltibero ak edo zelta leinukoak, nahiz eta epigrafeak teorian Zeltiberian edo gutienez lurralde indoeuroparrean agertuak izan, eta bigarren, ezin zitezkeela nahitanahiez iberikotzat jo: antzinatean handik ez urruti topatzen genuen hizkuntzaren bitartez, euskara zaha rraren bitartez alegia, azal zitezkeela.
|
|
|
Beste aldetik, Baskoien eta Akitaniako leku izenak azter tzerakoan deigarri egin zaigu euskaldun ziren eremuetan euskal toponimoak horren urriak edo zalantzazkoak izatea. Leku izenen eta
|
pertsona
izenen arteko desadostasu naren arrazoia nolanahikoa ere den, uste dut iturrietan somatzen den euskal toponi miaren eskasiak ezin duela besterik gabe lurralde hauen euskalduntasuna ukatu.
|
|
|
Sistema Internazionaleko unitateen izenak, jatorriari begira, bitan bereizten dira: jatorrian
|
pertsona
izena dutenak (kelvin, hertz, newton, joule, pascal, watt, cou lomb, ohm, siemens, henry, becquerel...) eta gainerakoak (metro, segundo, kandela, mol, radian, lumen, lux...).
|
|
|
Jatorrian
|
pertsona
izena ez duten unitateen izenak, batzuk behintzat, aldatu egi ten dira hizkuntzatik hizkuntzara, baina jatorrian pertsona izena duten unitateen ize nak ez. Euskaltzaindiak volt eta watt eman ditu, baina anpere erabaki du, hau da, jato rrian pertsona izena duen unitatearen izena egokitu egin du, sistema osoaren nomen klaturaren koherentzia bortxaturik (Espainian bertan, Errege Dekretu baten aginduz1, ampere da forma ofizial bakarra, ez amperio).
|
|
|
Jatorrian pertsona izena ez duten unitateen izenak, batzuk behintzat, aldatu egi ten dira hizkuntzatik hizkuntzara, baina jatorrian
|
pertsona
izena duten unitateen ize nak ez. Euskaltzaindiak volt eta watt eman ditu, baina anpere erabaki du, hau da, jato rrian pertsona izena duen unitatearen izena egokitu egin du, sistema osoaren nomen klaturaren koherentzia bortxaturik (Espainian bertan, Errege Dekretu baten aginduz1, ampere da forma ofizial bakarra, ez amperio).
|
|
|
Jatorrian pertsona izena ez duten unitateen izenak, batzuk behintzat, aldatu egi ten dira hizkuntzatik hizkuntzara, baina jatorrian pertsona izena duten unitateen ize nak ez. Euskaltzaindiak volt eta watt eman ditu, baina anpere erabaki du, hau da, jato rrian
|
pertsona
izena duen unitatearen izena egokitu egin du, sistema osoaren nomen klaturaren koherentzia bortxaturik (Espainian bertan, Errege Dekretu baten aginduz1, ampere da forma ofizial bakarra, ez amperio).
|
|
|
Jakina da XVII. mendera arte, behinik behin,
|
pertsona
izen gutxi erabiltzen zela eta, hortaz, izen berak errepikatzen zirela familia gehienetan eta zenbaitetan familia bakoitzekoen artean ere bai. Hori zela eta, izen bereko pertsonak bereizi beharrak izengoitiak jartzera bulkatzen zuen nonbait.
|
|
|
Apalarroa> (apal>+ (h) arro>+, a). Dena dela, itxuraz izenondoa dela ematen badu ere, kontuan izatekoa da Apalo> eta Apala> Erdi Aroan
|
pertsona
izenak ere bazirela (Salaberri
|
|
|
izenondoaren edota
|
pertsona
izenaren txikigarria+ >, ko>+ >, rena).
|
|
|
– Gazte> > Gastea> eta Gaztea> euskal izenondo ezagunek Erdi Aroko Gartzea>
|
pertsona
izenean dute jatorria. Batzuetan soilik ageri zaizkigu:
|
|
|
Batzuetan osagairik gabe: Korrenea> (Leitza, Lekunberri), Sorrarena> (Irurita), > eta bertze batzuetan
|
pertsona
izen baten osagarri: Juangorrena> (Anotz, Gartzaron), Martigorrena> (Doneztebe), Martingorrena> (Oiz).
|
|
|
Eixker> (Alli). Ez dugu bi aldiz bertzerik aurkitu
|
pertsona
izen baten osagarri gisa: Mariaezkerrena> (Ituren), Migelezkerrena> (Bera).
|
|
|
Galant. Gehienetan
|
pertsona
izen baten izenondo osagarri bezala ageri zaigu: Marigalantaren> Borda> (Lesaka), Martingalant> (Uharte Arakil), Migelgalant> (Uharte Arakil), Petrigalantenea> (Arantza).
|
|
|
Zintzo> (txintxo). > Jaso ditugun bi lekukoetan txintxo> forma hipokoris tikoa ageri zaigu, atzizkiari zuzenean lotua batean: Txintxonena> (Arantza), eta
|
pertsona
izen baten bigarren osagarri bertzean: Juan > txintxenea> (Auza).
|
|
|
Begibeltxenea> (Bera), Begibeltzena> (Biurrun), Burubeltzena> (Ostitz, Subitza, Uterga). Gehienetan, ordea,
|
pertsona
izen baten bigarren osagarri ageri da: Errandobeltxenea> (Bera), Juanbeltxena> (Abau rregaina, Zabaldika), Juanbeltzena> (Arribe, Saratsa), Maribeltzena> (Arizkun), Martinbeltzena> (Larrasoaña), Martinbeltzenea> (Lesaka), Martinbelzbaita> (Bera), Martingobeltzena> (Olague), Matxinbeltzenea> (Lesaka), Perubeltzarena> (Etxalar), Petribeltxena> (Doneztebe).
|
|
|
– Gazte/ gaste.> Gaztea> eta gastea> euskal izenondo ezagunak Erdi Aroko Gartzea>
|
pertsona
izenean jatorria duten aldaerak dira eta biak hagitz arruntak. Hala ere, pentsatzekoa da gaste> formarekin transkribatuak jaso ditugun izenen azpian gaxte> afektiboa egoten ahal dela.
|
|
|
Ikus Petiri> aitzineko sa rreran. Dena dela, Santsin> Santxo>
|
pertsona
izenetik ateratako hipoko ristikoa da. Santsiñena> deitura ezaguna da Nafarroan behinik behin.
|
|
|
nahiko ezaguna dela, Nafarroan behinik behin, eta Amigo> Erdi Aroan
|
pertsona
izena ere bazela.
|
|
|
Kusindegia> (Igantzi), Kusiñenea> (Goizueta). Bere sorburuan egon liteke cousin> frantses hitza, baina ezin da alde batera utzi OEHn erranahi bat baino gehiagorekin ageri den kuxin>/ > kuxina> hitza edota Kosin>
|
pertsona
izena ere izan dela.
|
|
|
4.2.1 Alde batetik, ponte izenen barietate eskasak horretara behartzen zuen. Izan ere,
|
pertsona
izen gutxi batzuk behin eta berriz errepikatuak aurkitzen ditugu. Erraterako, gizonezkoetan Joanes> (eta bere aldaerak, Joan, > > Joango, > > Xoane...), Martin> (Martie, > Matxin, > Martingo...), Migel> (Mikel, > Mikele, > Mitxel, > Mixelto>...), Pedro> (Peru, > Petri, > Petritxo...) izaten ziren arruntenak, eta emakumezkoetan, bertze guztien gainetik, Maria> bere aldaera eta konposatuekin.
|
|
|
4.4.2 Zenbaitetan hipokoristiko atzizkiez hornitzen ez badira ere, izen horiek forma hipokoristikoa hartu dute, izengoitietan ohi den bezala. Batzuetan
|
pertsona
izenei aplikatzen zaien palatalizazio adierazkorragatik: Atxorena> (atxo> < >), Buxtanena> (buxtan> < buztan), Galtxagorriarena> (galtxa> < galtza), Gixonena> (gixon> < gizon), Ixterrenea> (ixter> < izter), Ixurrenea> (ixur> < izur), Kattalinmotzenea> (Kattalin> < Katalin), Kaxkorena> (kaxko> < kasko), Kixonena> (kixon> < kizon> < gizon), Mitxelandinea> (Mitxel> < > edota Mikel (e)), Moxorena> (moxo>), Muxugorri> (muxu> < musu)...
|
|
|
Lekukotasunei begiratzea baino ez dago. Behin edo behin
|
pertsona
izenekin: Katelinatxo, > > (a), baita batez ere izen arruntekin eta askotarikoekin:
|
|
|
Hor, dakusagunez, nadie> berbaz hitz jokoa egiten da, berez izenordain zehaztugabea dena,
|
pertsona
izentzat harturik. Izan ere, kasu honetan behintzat, gaztelaniaz oso erraza izan da grezierazko jatorrizko testua
|
|
|
no> viene> nadie, > eso> no> lo> dice> nadie, > no> compra> nadie, > no> sabe> nadie> nada, > no> se> lo> cuen > ta> a> nadie... Beraz, nadie> izenordain zehaztugabea Nadie> ustezko
|
pertsona
izenarekin nahasi eta gaizki ulertua sortzeko, beharrezkoa zen aditza ezezko rik gabe ematea, hots, Nadie> beste kasuan me> esan bailitzateke, eta hor argi legoke Nadie> hori izen horretako, norbait, dela, Nadie> izena nadie> izenordaina zela ulertaraz ledin, no> me> mata> nadie> izan luke eta10.
|
|
|
Hemen itzultzaileak, euskararen senaren arabera, Inor ez>
|
pertsona
izen tzat harturik, ergatiboz jartzean Inor ezek> bihurtu du, eta ez Inork ez14 Hori, noski, zuzena da erabat hizkuntzaren aldetik, baina, tamalez, horrela egitean jatorrizko testuko hitz jokoa guztiz deseginik gelditzen da. Are gehiago,
|
|
|
Hala ere, apaiz irakaslea ez bezala, Eleizalde alderdi gizona zen erabat, eta Sabino Aranaren jarraitzaile sutsua hainbat arlotan. Hola, adibidez, 1910 urtean, abandotarrak 1898an sortutako euskal
|
pertsona
izenak hartu eta Deun, ixendegi?
|
|
|
Toponimiaren sorkuntza azaldu aurretik, ordea, ohar bat antroponimiaz. Izan ere
|
pertsona
izenei zegozkion auziak ere ukitu zituen Azkuek, bereziki sabindar izendegiarekin lehian. Baina arlo hau toponomastika baino gutxiago landu zuen eta ez noa aztertzera (nahiz ikertzea merezi duen) 104.
|
|
|
6 Honek beronek azaltzen du ospedun marka edo objektuen izenak
|
pertsona
izen gisan erabiltzea. Gure kultura onomastikoaren argitara aldrebesa izan daitezkeen arren, Ameriketan arruntak dira Armani, Canon, Timberland, Jaguar eta gisa horretako pertsona izenak.
|
|
|
6 Honek beronek azaltzen du ospedun marka edo objektuen izenak pertsona izen gisan erabiltzea. Gure kultura onomastikoaren argitara aldrebesa izan daitezkeen arren, Ameriketan arruntak dira Armani, Canon, Timberland, Jaguar eta gisa horretako
|
pertsona
izenak.
|
|
|
Horrez gain, izen pertsonalagoak nahi ditugu: nork bere oldez hautatuak eta ahalik eta bereizienak(
|
pertsona
izenak pertsona bakar baten izena izan balu bezala).
|
|
|
ekimena:
|
pertsona
izenak hautatzea Euskal Herrian
|
|
|
Arestian ikusi bezala, Bourdieu ren ustez,
|
pertsona
izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna, sortu nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide:
|
|
|
Laburbilduz, izendatze jarduerak eta
|
pertsona
izenak zertan diren ulertzeko (izena eta izena erabiltzea bereizterik badago) erreferentziaren paradigmatik irten behar dugu. Denotazio zurrunetatik ihes egin behar dugu.
|
|
|
baten gisan. Horrela,
|
pertsona
izenek pertsonaren norberatasuna eta banakotasuna sustatzen dute. Erakunde politiko eta administratiboek erregistroa findu dute nahasmendurik gerta ez dadin:
|
|
|
Lévi Strauss-en ustez,
|
pertsona
izenak norbanakoa identifikatzeko, sailkatzeko eta, signifikatzeko, balio du (1964, 199).
|
|
|
Erregimen modernoak estatu administrazio burokratikoekin eta indibidualismoa goratzearekin batera sortu ziren. Estatuak izendatzearen duintasuna aitakeriaz zaintzearekin batera, legerian
|
pertsona
izena, pertsona bakana eta bereizgarria, erakundetzeko artefaktu bat dela argi ezarri du.
|
|
|
Izena, bistan da, Malena izenetik eratorri da, aranatarren (n) e atzizkia erabilita (Jon maskulinotik, Jone femeninoa egin den bezala, edo Ana erdal izena(?) Ane euskaldundu den modura). Bestalde, errez eskura daitezke izen berriak toponimian arakatuz (edozein leku izen
|
pertsona
izen bilaka dezake jendeak, izenaren erakargarritasun estetikoa izan ohi da gakoa, eta ez parajearena edo hitzaren etimologiarena), edota natur fenomenoen pentzura (esaterako: Hodei, Haizea, Ibai, Hodeiertz...), edota ideologiek ondutako, ondareetara?
|
|
|
Milaka aurpegi ditu. Hurbilpen saio horietan Antropologiarena izan da nabarmenduena (kultur dibertsitatea, izendatzeko erak, izengintza ezberdinak,
|
pertsona
izenaren balentzia edo zentzua, bataio erritual mistikoak edota izenen jendarte eginkizunak...). Ezin ahaztu ikerketa haietan Mauss (1960), Evans Pritchard (1971) edo Lévi Strauss (1964).
|
|
|
izenduna izatea eta izena eman ahal izatea boteretsuen eskumenak dira. Philippe Besnard (1979) izan da, dakigun neurrian,
|
pertsona
izenak kontsumoko ondare sinboliko gisa aztertu dituen lehenengoa; ikusi, halaber, Bozon, M., 1987,. Histoire et sociologique d, un bien symbolique, le prénom?.
|
|
|
Ezdakitnoren metodoa ametsen nondik norakoari antzemateko: egindako ametsa dozena erdi bat hitzetara bildu, leku eta
|
pertsona
izenik atera gabe behin ere. Balekoa dela diote batzuek, ez dakit.
|
|
2009
|
|
|
Leku izen batzuk, eta
|
pertsona
izen batzuk be, asmauak barik, jaioterritik batzuetan beste herriren batetik hartuak edo egokituak dira. Halan izentetan da Morgako Erroteta auzoa pertsonaia biren bidez, batean" Josepa Errotetako" eta bestean" Peru Errotetako"; Erroteta auzoa izentetan da Hil bat zaintzen ipuinean, Andramaritik Gerekizera bidean, Morgakoeneren Morrokone igarota hurrengo datorrena; ipuin berean" Morrokoneko Peru" lez be agertzen da.
|
|
|
Euskara estandarra finkatzeko ortografi eta gramatika arauez gainera, hor dira Orotariko Euskal Hiztegia, Euskara Batuaren hiztegia, Euskal Herriko eta Munduko toponimia lanak,
|
pertsona
izenak eta deiturak euskaraz finkatzeko hiztegiak, (biek gure gizartean duten eraginagatik), Literatura hiztegia eta laster kaleratuko den Euskal Herriko Hizkeren Atlasa, besteak beste. Kataluniako edo Israelgo Hizkuntz Akademiako kideek Euskaltzaindira egin dizkiguten bisitetan, adibidez, geure eskuarteko lanak ikusita, argi esan digute berenak ere oso antzekoak direla.
|
|
|
Lau atal ditu datutegiak:
|
pertsona
izenak, deiturak, toponimia (leku izenak) eta exonimia (kanpoko leku izenak).
|
|
|
Euskal Herritik kanpoko leku eta
|
pertsona
izenei buruz irizpideak emateko lanari arreta berezia eskaini zion 1990eko hamarkadan Onomastika batzordeak, 1992ko urriaren 23an sortutako Exonomastika azpibatzordearen bidez. Lehenengo bilkuran arlo horretan zeresana zuten hainbat erakundetako ordezkariek hartu zuten parte, hala nola Klasikoak SA, Lur eta Eusenor entziklopediak, UZEI, Itzultzaileen Elkartea, Elhuyar, EAEE/ IVAP, Liturgi batzord... Exonomastikaren urtea izan zen izan 1992, azpibatzordea sortzeaz gain bi jardunaldi antolatu baitzituzten urte berean:
|
|
|
Exonomastika batzordea Euskal Herritik kanpoko leku eta
|
pertsona
izenei buruz irizpideak finkatzen ditu.
|
|
|
Laugarren moduluan sermoien analisi enuntziatibo diskurtsiboari ekin zaio beti ere alderdi sozio diskurtsiboen bila. Modulu honetan
|
pertsona
izen ordainak eta berbaldi ekarria (discours rapporté, discurso referido) aztertu dira. Azken moduluan, bosgarrenean, sermoien eredu erretorikoaren analisia egin da.
|
|
|
Euskaltzaindiaren barne kargu batzuk bete ditu, hala nola, Euskaltzaindiko buruordea, 1995etik 2004ra bitartean; diruzain, Jagon sailburu eta idazkaria() eta Onomastika batzordeburua(); 2004ko abenduaren 17tik, Iker Sailburua zen; bestalde, Euskaltzaindiaren Arabako ordezkaria zen 2001etik. Artikulu ugari eta liburu batzuen egilea, gogokoen zituen gaien artean leku eta
|
pertsona
izenei buruzko ikerketak eta euskararen historia eta euskal testuak daude. Hainbat egunkaritan eta aldizkaritan argitaratu dira bere artikuluak.
|
|
|
Euskaltzaindiak orain arte erabaki dituen arauak kontsulta daitezke, besteak beste: " Munduko estatu izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak" (38)," Santutegiko izen ohikoenak" (66)," Latin eta greziar
|
pertsona
izen klasikoak euskaraz emateko irizpideei buruzko erabakia" (76)," Euskal Herria izena" (139)," Antzinateko hirien euskarazko izenak" (147)," Espainia Frantzietako eskualdeen izenak" (151)," Europako eskualde historiko politiko nagusiak" (154)," Nafarroako udal izendegia" (155).
|
|
|
Zerbitzu honen bidez hizkuntzaren arlo desberdinetako Euskaltzandiaren erabakiak kontsulta daitezke: Gramatika, Onomastika (leku eta
|
pertsona
izenak eta abizenak), Lexikografia (aditzaren ingurukoak, atzizkiak, marratxoa), Morfologia (data, deklinabidea, zenbakiak), Sintaxia (juntagailuak).
|
|
2010
|
|
|
Gorrotxategik idazten du ez dela posible denoc irakurtzea, eta arrazoi du. Eransten du
|
pertsona
izen bat izan litekeela, baina ezezaguna zaiola. Antroponimo zelta dugu izen hori, baina mundu osoan hamar bat adituk bakarrik ezagutzen dute.
|
|
|
Beraz, naia hori anaia izan zitekeen. Denos(
|
pertsona
izena edo) zure anaia. Gero konturatu nintzen Henrike Knörrek Aita gurea ren zantzuak ikusi zituela hor?.
|
|
|
4) Kapitulu honek bete betean jotzen du ISDaren alorra (Sermoia interakzionismo sozio diskurtsiboaren argitan:
|
pertsona
izen ordainak eta berbaldi ekarria). Bi adierazle aukeratzen eta aztertzen dira lotura hori erakusteko:
|
|
|
Esan dugu jada interakzionismo sozio diskurtsiboaren azterketa enuntziazio terminotan egingo dela eta berezki bi azter unitateri ekingo diegula:
|
pertsona
izen ordainei eta berbaldi ekarriari. Pentsatzen dugu bi fenomenook sermoia ezaugarritzeko gune onak direla.
|
|
|
Guk geuk analisirako bi gertakariren antolaketa hautatu dugu: batetik,
|
pertsona
izen ordainena, eta, bestetik, diskurtso ekarriarena (discours> rapporté, >). Esan dugunez, fenomeno enuntziatibo diskurtsiboa alderik alde zeharkatzen du enuntziazio heterogeneotasunak, eta, zehazki, hetereogenetasunaren bi alderdi adierazgarri eta klasiko aukeratu ditugu sermoiak analizatzeko.
|
|
|
Hirugarrenik, informazio diskurtsiboa esatean, mintza-praktika moduaz ari gara, diskurtsoko erregularitateez, polifonia mekanismoez eta abar. Bibliografia zabalena bi fenomenoen deskripzioaren eta funtzioaren gainekoa da(
|
pertsona
izen ordainen balio gramatikalak, eta abar). Baina oso urria da berbaldi ekarriaren alderdi interaktiboei buruzko bibliografia, eta eskasagoa oraindik beraren alderdi sozio diskurtsiboen gainekoa.
|
|
|
Jarraian
|
pertsona
izen ordainen informazio linguistikoa estudiatzeari ekingo diogu, estudiatu ere hainbat talaiatatik ekinez. Ikuspegi tradizionalak eta ikuspegi berriagoak bisitatuko ditugu.
|
|
|
Gure abururako, elkartze horrek adierazten du eginbeharreko eginkizunaren aurrean zein ikuspuntu edo posizio subjektibo duen aktante bakoitzak, eta baita rol aktantziala ere. Era berean,
|
pertsona
izen ordainen eta aditzen elkartzeek, uste dugu, agerian jartzen dute aktante batek beregain hartzen duen posizioa sermoia den eginkizunean, homilia egiten edo jasaten duen modua hain zuzen. Ikusten uzten digu, laburbilduz, testuak duen mamitzeko modua, sermoian bakoitzari esleitutako rola.
|
|
|
– Adierazpen zenbait ere,
|
pertsona
izen ordainekin loturik daude:
|
|
|
Saindu eta, ondorioz,
|
pertsona
izen ugari ere asmatu zituen Sabinok, bere Deun ixendegi Euzkotarra liburuan ikus daitekeen bezala. Horietariko asko zabaldu eta errotu ziren Herrian, honako hauek adibide:
|
|
2011
|
|
|
Euskaltzaindiko idazkariak, Xabier Kintanak, ongi etorria eman eta Akademiaren egoitza erakutsi zien, beren galderak erantzunez. Oso interesaturik egon ziren Mikel Gorrotxategik, Onomastika Batzordeko idazkariak,
|
pertsona
izenak eta deiturak ofizialki erabiltzeko emandako pausoak entzuten, bai eta bertoko toponimia jatorra berreskuratzeko egindako gestioekin ere. Pruden Gartzia liburuzainak gure bibliotekaren funtzionamendua ere argitu zien.
|
|
|
Euskarazko izen hauetan, euskarazko toponimian edo euskal
|
pertsona
izenetan gertatzen den bezala, euskarari maiz galarazten zaio esateko gaitasuna, iradokitzera mugatzen da. Esanahiari sor eta lor, hitzen muin esanguratsuari uko eginez, kodea bera sinbolo bihurtzen da.
|
|
|
–Logika sozialak eta norberaren ekimena:
|
pertsona
izenak hautatzea Euskal Herrian?, Uztaro, 63, 73
|
|
|
Kultura, gizartea eta pentsamoldearen baitan, hainbat azpigai jaso dut:
|
pertsona
izenen garrantzia, berrikuntza eta tradizioa, sinesmenak, gutunak, kontrol ideologikoa, heriotza, ikonografia, alfabetazizaioa, liburutegiak, edota hizkuntza bera.
|
|
|
Bigarren osagaia ola ‘burdinola’ da. Alegia, ‘Urdin izen (goiti) a zuen norbaiten burdinola’ izan liteke etorkiz, baina ez dirudi
|
pertsona
izena+ ola z osatutako leku izenak arruntak direla. Beste aukera bat burdin (a)+ ola ikustea litzateke, baina ez da sekula b rekin agertzen, dakigula.
|
|
|
Etimologia azalpena: Dokumentazioan bakanka baizik azaltzen ez den Albi
|
pertsona
izena dago oinarrian (ikus Salaberri, 2003: 150); bukaeran, berriz, genitiboaren hondarkia eta artikulua ditugu.
|
|
|
Etimologia azalpena: Arotz ‘errementaria’ izen arrunta, Anton
|
pertsona
izena, genitiboaren hondarkia eta artikulua dira oikonimo honen osagaiak.
|
|
|
Etimologia azalpena: Oinarrian dagoena Otsoa, Otxo (a)
|
pertsona
izenaren Otxoki hipokoristikoa dugu (cf. Martiki, Mitxelki, Peruki ren moduko izen ttipiak eta Txurdangi Aranoko oikonimoa; ikus Salaberri, 2009:
|
|
|
Etimologia azalpena: Paulo
|
pertsona
izena, genitiboaren hondarkia eta artikulua dira osagaiak.
|
|
|
Etimologia azalpena: Petri (Pedro erdaraz)
|
pertsona
izena, genitiboaren hondarkia eta artikulua dira osagaiak.
|
|
|
Etimologia azalpena: Oinarrian Lope
|
pertsona
izenaren patronimikoa den Lopitz, Lopiz dagoke (Salaberri, 2003: 211), baina ezin erabat baztertu emakume izentzat erabili den patronimikoa+ a (genero mozioaren marka) dagoelako ustea, holakoak ere izan baitira gure artean.
|
|
|
Hala ere, uste dugu azalpena bestelakoa dela. Izan ere, Sant Juan eta San Juan
|
pertsona
izenak (Santz Juan, Santxo Juan alegia), ez hagionimoak, biziki ugariak dira dokumentazioan (ikus Salaberri, 2003: 227) eta hemen ere holako bat dugula dirudi.
|
|
|
Etimologia azalpena: Oinarrian Albi
|
pertsona
izenaren Txalbi hipokoristikoa dagoela dirudi (cf. Andres —> Txandres, Esteban —> Txesteban...
|
|
|
6.1.2.1. Oinarrian
|
pertsona
izena dutenak:
|
|
|
6.1.2.5. Oinarrian
|
pertsona
izena eta lanbide izena dituztenak. Hauek jatorrizko izen zaharra ordezkatu dutenak dira:
|